SELÇUK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ YAYINLARI: 8

Transkript

1

2 SELÇUK ÜNİVERSİTESİ TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ YAYINLARI: 8 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) BİLDİRİ KİTABI

3 Editör Prof. Dr. Hasan BAHAR Editör Yardımcıları Yrd. Doç. Dr. Hakan KUYUMCU Yrd. Doç. Dr. Çağatay BENHÜR Dr. Hatice Gül KÜÇÜKBEZCİ Arş. Gör. Fatih Numan KÜÇÜKBALLI Arş. Gör. Murat TURGUT İnceleyenler Prof. Dr. Bayram ÜREKLİ Prof. Dr. Özdemir KOÇAK Doç. Dr. Fuat BOYACIOĞLU ISBN Baskı Selçuk Üniversitesi Matbaası Tel: Aralık 2015 Ön Kapak Resmi: Sarayönü Pir Hüseyin Cami önü Arka Kapak Resmi: Başhöyük devşirme malzemeli çeşme ve yazıtın içeriği Bildiri kitabında yer alan yazıların dil ve bilim sorumluluğu yazarlara aittir. ii

4 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 EKİM 2014 KONYA) BİLDİRİ KİTABI Sempozyum, Türk Tarih Kurumu, Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Demirpolat Şirketler Grubu ve Selçuk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğünden (Kongre Proje No: ) destek alınarak gerçekleştirilmiştir. iii

5 iv

6 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI SARAYÖNÜ SEMPOZYUMU (24-26 Ekim 2014 Konya) Sarayönü İlçesinin tarihi Tarihöncesi dönemlere kadar inmektedir. İlçede Pazar Höyük, Başhöyük, S. Karatepe, İrmelik Höyük, Ertuğrul Höyük, Akdoğan Höyük, Konar Höyük, Çesmelisebil Höyük, Gamel Höyük, Kuyulusebil Höyük, Kurşunlu Kale Höyük, İbrahim Dede Höyük, Ladik Höyük, Zengi Höyük gibi yerleşmeler, Kalkolitik çağdan Demir çağına kadar uzanan kültürleri temsil etmektedirler. Hitit, Frig, Roma ve Bizans gibi uygarlıklar ise bölgenin siyasi ve idari tarihinde büyük bir rol oynamışlardır. Laodicea (Combusta) olarak bilinen Ladik, Roma döneminde önemli bir idari merkez olmakla birlikte, Romanın Efes ten başlayarak Melitea ya (Malatya) uzanan doğu askeri yolunun bağlantısını oluşturmaktaydı. Bölge, Türkiye Selçukluları döneminde Türklerin eline geçmiştir. Sarayönü bulunduğu coğrafi yapı itibarıyla batıdan Konya ya geçişin son durak yeri olduğu için, Selçuklular döneminde Haçlıların yağma ve talanına uğramıştır. Sarayönü Selçukluların son döneminde, güney doğusunda Saidili ile, güneyinde Ladik dağları eteğinde Bozok ili (Öziçi) adı ile bilinen iki kasaba halkından oluşmuştur. Bu kasabalardan göç edenler Sarayönü'nün kuruluşunda öncü olmuşlardır. Sarayönü nü Osmanlılar almadan önce, Karamanoğulları ve Turgutoğulları hakim olmuştur. İlçe önceleri Sarayönü Turgut Bey oğlu Pir Hüseyin Bey Camii çevresinde gelişmiştir. Bugünkü şehir merkezine kayması ise II. Abdülhamit zamanında Anadolu-Bağdat-Hicaz Demiryolları yapımı projesi çerçevesinde demiryolunun geçmesi ile sağlanmıştır (1896). İlçeden geçen demiryolu ve binası bir Alman firmasına yaptırılmıştır. Demiryolunun geçmesi ile ilçeye hareketlilik gelmiş bu durum milli mücadele yıllarında kendini göstermiştir. Halk da yeni yerleşim yerine İskele demeye başlamıştır. Sarayönü nün coğrafi yapısı nedeniyle, ilk ahalisi kervancılık yapmak suretiyle geçimlerini temin ediyorlardı. Cihanbeyli yaylası üzerinden geçirilerek Tuz Gölü havzasından alınan tuz, kira ile İzmir e uzanan yol boyunca taşınırdı. İlçede halk geçimini bugün tarım ve hayvancılıktan sağlamaktadır. Son yıllarda modern büyükbaş hayvancılığın yapıldığı bölgelerden biri haline gelmiştir. Ayrıca modern tarım araçları ile buğday, arpa, çavdar ve yulafın yanında özellikle devlet teşvikleri ile yem bitkisi olan fiğ ekimi yapılmaktadır. Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından Uluslararası Sarayönü Sempozyumu adıyla düzenleyeceğimiz sempozyumumuzda, Sarayönü ilçesinin özelliklerini ve problemlerini bütün yönleriyle istiyoruz. Prof. Dr. Hasan BAHAR (S.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Müdürü) v

7 KONU BAŞLIKLARI 1 Tarih Öncesinden Günümüze Sarayönü Tarihi, 2- Sarayönü nde Folklor, Edebiyat, Kültür, Sanat 3- Sarayönü nde Dini ve Toplumsal Hayat, 4- Sarayönü Bölgesi Florası, 5. Sarayönü nde Tarım ve Ziraat 5- Sarayönü Bölgesi nde Eğitim ve Öğretim, 6- Sarayönü nde Sosyo- ekonomik ve Sosyo- politik, Sosyo- kültürel yapı, SEMPOZYUM ONURSAL BAŞKANLIĞI Selçuk Üniversitesi Rektörlüğü Konya Valiliği Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanlığı Türk Tarih Kurumu Başkanlığı SEMPOZYUM DÜZENLEME KURULU Prof. Dr. Hasan Bahar (Düzenleme Kurulu Bşk. SÜ Türkiyat Araştırmaları Ens. Md.) Prof. Dr. Alim Gür (S.Ü. Edebiyat Fakültesi Dekanı) Prof. Dr. Süleyman Soylu (Sarayönü Meslek Yüksekokulu Md.) Harun Yücel (Sarayönü Kaymakamı) Nafiz Solak (Sarayönü Belediye Başkanı) Doç. Dr. M. Ali Hacıgökmen (S.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Bl.) Dr. H. Gül. Küçükbezci (S.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Bl.) Yrd. Doç. Dr. Mehmet Yastı (Necmettin Erbakan Ün. Beşeri Sosyal Bilimler Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bl.) vi

8 BİLİM KURULU Prof. Dr. Hasan Bahar (S.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Müdürü) Prof. Dr. Alim Gür (S.Ü. Edebiyat Fakültesi Dekanı) Prof. Dr. Bayram Ürekli (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Sachiho Omura (Japanese Institute of Anatolian Archaeology) Prof. Dr. Rainer Czichon (Freie Universität) Prof. Dr. Thomas Drew Bear (Fransız Anadolu Arş. Enst./French Anat. Search Inst.) Prof. Dr. Lisa Kealhofer (Santa Clara University, America) Prof. Dr. Raşit Hatiev (W. Humboldt Üniversitesi) Prof. Dr. İbrahim Şamanov (Rusya Federasyonu) Prof. Dr. Tahsin Cemil (Babes-Bolyai University, Romania) Prof. Dr. Muhittin Tuş (Kıbrıs Uluslararası Üniversitesi) Prof. Dr. Ali Boran (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ahmet Kalendar (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Mustafa Demirci (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ufuk Tavkul (Ankara Üniversitesi) Prof. Dr. Hakan Kırımlı (Bilkent Üniversitesi) Prof. Dr. Ahmet Taşağıl (Mimar Sinan Üniversitesi) Prof. Dr. Remzi Duran (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ali Baş (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Mustafa Aydın (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Alaattin Aköz (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Varol Kurtoğlu (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. İzzet Sak (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Özdemir Koçak (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Hasan Basri Karadeniz( Dumlupınar Üniversitesi) Prof. Dr. Yusuf Küçükdağ (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Yusuf Öz (Kırıkkale Üniversitesi) Prof. Dr. Fehmi Karasioğlu (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ali Osman Öztürk (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Prof. Dr. Emrullah Eken (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Bayram Sade (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Kuddusi Ertuğrul (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Kerim Koçak (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. İbrahim Solak (Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi) Prof. Dr. Yaşar Semiz (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Ferudun Ata (Selçuk Üniversitesi) Prof. Dr. Caner Arabacı (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Doç. Dr. Mikail Altan (Selçuk Üniversitesi ) Doç. Dr. Aznavur Demirpolat (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi) Doç. Dr. Ömür Harmansah (Brown University) Doç. Dr. Ali Temizel (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Osman Kunduracı (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Doğan Yörük (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Sinan Gönen (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Ali Meydan (Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi) vii

9 Doç. Dr. Necmi Uyanık (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. M. Ali Hacıgökmen (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Hüseyin Muşmal (Selçuk Üniversitesi) Doç. Dr. Çiğdem Ulusoy (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Nurullah Tabakçı (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Yaşar Erdemir (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Mehmet Yılmaz (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Sefer Solmaz (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman Dinç (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Fatih Berk (Necmettin Erbakan Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Mustafa Arslan (Selçuk Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. A. Deniz Oktaç Beycan (Selçuk Üniversitesi) Öğr. Gör. Ruhi Gül (Selçuk Üniversitesi) Christopher S. Lightfoot (Metropolitan Museum of Art) Gunne Eiche Johnsen ( Asya Lale Floreks İhr. Müd.) Marie- Henriette Gates (Bilkent Üniversitesi) Amélie Royer, (Fransız Anadolu Arş. Enst) İsabella Caneva (Üniversité de Venese) Margaret Arslan (Babes-Bolyai University, Romania) Dariusz Chiocki (Waršova) Linda Murray (Ted Koleji) Kate Clow (Antalya) viii

10 SUNUŞ Üniversitemiz, bünyesinde bulundurduğu akademik birimlerde deneyimli eğitici kadrosu ile meslekî alanda eğitimli, üretken ve gelişimi isteyen bireyler yetiştirmek maksadıyla ülke kalkınmasında üzerine düşen görevi başarıyla sürdürmektedir. Bu amaca hizmet etmek üzere Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü de Atatürk ün hedef gösterdiği çizgide Türk tarihi, dili, edebiyatı, sanatı ve kültürü üzerine yayınlar yapmaktadır. Enstitümüzün bu alandaki müstakil kitap yayınları yanında, yapılan sempozyumlar, Güz ve Bahar sayıları olmak üzere yılda iki defa çıkardığı uluslararası Türkiyat Araştırmaları Dergisiyle (Journal of Studies in Turkology) ülkemizde sosyal bilimler alanında Üniversitemizin yüz akları arasına girmesi bizi mutlu etmektedir. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü ayrıca gelenek hâline getirmeye çalıştığı, Türk tarihi, dili, edebiyatı ve kültürüne hizmet etmiş yerli ve yabancı önemli bilim adamları adına armağan kitaplar yayınlayarak sosyal bilimler alanındaki geçmiş birikimleri ve tecrübeleri gençlerin önüne koyup geleceğin ilim adamlarına yol göstermekle de önemli bir iş yapmaktadır. Çeşitli konularda sempozyum, paneller düzenleyerek, araştırma konularının detaylı bir şekilde incelenmesini ve bilim insanlarının bir arada olmalarını sağlamaktadır. Bu vesileyle, Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından Sarayönü Sempozyumu na katılan ve bu bildiri kitabına katkıda bulunan bilim insanlarımıza ve eserin hazırlanıp basılması aşamasına kadar olan süreçte emeği geçen herkese teşekkürlerimi sunuyorum. Prof. Dr. Hakkı GÖKBEL Selçuk Üniversitesi Rektörü ix

11 x

12 ÖNSÖZ Türklük Bilimi üzerine çalışmaları amaç edinen Selçuk Üniversitesi bünyesinde kurulan Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü kurulduğu 24 Ocak 1991 tarihinden itibaren bu amaçlar doğrultusunda panel, bilgi şöleni, seminer, konferans, ülke içinde ve dışındaki Türkiyat Enstitüleri ile bilimsel işbirliği çerçevesinde karşılıklı ziyaretler ve işbirliği protokolleri yapmak, Yüksek Lisans ve Doktora programlarının açılması, Türklük bilimi ile ilgili projeleri yönlendirmeyi amaçlamaktadır Yılında Romanya Bolyai-Babeş Üniversitesi Türkoloji Enstitüsü ile karşılıklı bilimsel işbirliği protokolü yapılmış ve ziyaretimize karşılık olarak Üniversitemizi ve Enstitümüzü ziyaret eden Bolyai-Babeş Üniversitesi Rektörü ve Türkoloji Enstitüsü Müdürü ile Üniversitemiz ve Enstitümüz bilimsel işbirliği protokollerine imza atmışlardır. Uluslararası hakemli bir yayın olan dergimiz yılda iki kez güz ve bahar sayıları olmak üzere düzenli olarak yayınlanmaktadır. 32. sayıdan itibaren MLA (Modern Language Association) International Bibliography, Newyork/ABD, Tübitak/Ulakbim SBVT tarafından dizinlemeye başlanmış ve uluslararası hale gelmiştir. Dergimiz, gerekli şartları yerine getirdiğinden ISI-Wos/A&HCI (Arts & Humanities Citation Index)-(Thomson Reuters) e dizinlemesi için müracaat edilmiştir ve takibe alınmıştır. Yazışmalar sonuçlandığında TÜBİTAK tarafından kabul edilen Sosyal Bilgiler alanında B grubu kategorisine dâhil edilebilecektir. Ayrıca dergimiz ASSOS INDEX, EBSCO tarafından da taranmaktadır. Enstitümüz, Türkiyat dergisini sosyal bilimler alanında üniversitemizin yüz akı hâline getirmeye çalışırken, Türk tarihi, dili, edebiyatı ve kültürüne hizmet etmiş yerli ve yabancı önemli bilim adamları adına armağan kitaplar çıkarmayı geleneksel hâle getirmiştir. Böylece bu şahsiyetlerin hayatı, eserleri, metodu, Türk tarihine, diline, edebiyatına, kültürüne sağladığı katkılar ortaya konularak, bundan sonra yapılması gereken çalışmaların neler olduğu özellikle gençlere daha isabetli bir şekilde gösterilmiş olacaktır. Bunun için ilk olarak 1999 yılında Prof. Dr. Erol GÜNGÖR ün Anısına Armağan kitabı çıkarılmış idi yılında dergimizin XIII. sayısı Prof. Dr. Ahmet Bican ERCİLASUN a armağan sayısı olarak yayınlanmıştır yılında ise Büyük Selçuklu dan Türkiye Selçuklu Devletine Prof. Dr. Mehmet Altay KÖYMEN e Armağan kitabı yayınlanmış, bu geleneğin bir devamı olarak da üniversitemiz de sosyal bilimler alanında birçok bilim adamı yetişmesinde emeği olan Prof. Dr. Nejat GÖYÜNÇ anısına Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür: Prof. Dr. Nejat GÖYÜNÇ e Armağan adıyla bir kitap yayınlamış bulunuyoruz. Bu geleneğe binaen Türk tarihi, kültürüne hizmet etmiş, özellikle kentlerimiz üzerine çalışmalarıyla bilinen tarihçi İ. Hakkı KONYALI adına Şehirlerin Sevdalısı İbrahim Hakkı Konyalı Armağanı kitabını çıkarmanın mutluluğunu yaşamaktayız. Dergi ve kitap çalışmalarımızın yanında Enstitümüzün bilimsel bilgi şölen, panel, konferans ve seminer gibi faaliyetleri bulunmaktadır. Çin de Türk Dilli Halklar, ( 28 Aralık 2012), İngiltere de Türkçe Yaşamak (21 Mayıs 2013), Kosova da Türkçe Eğitim, Yurt Dışında, Akraba Topluluklarında ve Balkanlarda Türkçe Eğitimi ve Sorunları (07 Ekim 2013), Prof. Dr. Nejat Göyünç, Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür (23 Aralık 2013) xi

13 Panelleri ve Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından, Uluslararası Sarayönü Sempozyumu (24-26 Ekim 2014) tarihlerinde düzenlemiştir. Selçuk Üniversitesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türk Tarih Kurumu, Konya Büyük Şehir Belediyesi, Sarayönü Kaymakamlığı ve Sarayönü Belediyesi nin katılımlarıyla gerçekleştirdiğimiz Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından Uluslararası Sarayönü Sempozyumu (24-26 Ekim 2014) nu yayım haline getirmenin mutluluğu içindeyiz. Zira bu tür il, ilçe, kasaba, köy ve küçük yerleşim alanları üzerinde yapılacak yerel, ulusal ve uluslararası bilim heyetlerinin yoğunlaşması fen ve sosyal alanlarındaki farklı disiplinlerdeki bilim insanlarının belli bir noktada odaklaşmasını sağlayarak disiplinler arası bir çalışma ortamı sağlamaktadır. Bu nedenle bu tür sempzoyum ve çalıştaylardaki katılımcıları bilim insanı ve izleyenleri ile alana taşımak ve alanla buluşturmak projelerimiz olmaktadır. Uluslararası Sarayönü Sempozyumumuz bu türden çalışmalara iyi bir örnek olmuştur. Bilim insanları önceden alanda çalışmaları desteklenmiş bölgedeki yerel mimari, halk kültürü ve arkeolojik yerleşmeler önceden incelenmiş ve sempozyum sırasında alanla ilgili bilgiler konferans salonlarında ve alanında değerlendirmeler yapılmıştır. Bu çalışmalarımızı bir kitap haline getirerek yayımlama mutluluğundayız. Kuşkusuz Bilimsel bir sempozyumun hazırlanmasından uygulanmasına ve yayımına kadar 3 yıllık bir süreç geçmektedir. Bu süreçte bilim insanından öğrencisine, bürokrasiden vatandaşına, sanayicisinden işçisine birçok emekçinin emeği görülmektedir. Burada aklımıza gelenleri söylemekle birlikte daha birçok emeği geçen insan vardır. Burada bir kısım kurum, kuruluş ve kişiden söz etmek istiyoruz. Sempozyumumuzda bize yardımcı olan katılımcı kurumlar Selçuk Üniversitesi, Türk Tarik Kurumu, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Konya Büyük Şehir Belediyesi, Sarayönü Kaymakamlığı, Sarayönü Belediyesi ne, İnli Mahallesi Muhtarı Kamil Akmaz ve Demirpolat Şirketler Grubu Yönetim Kurulu Üyesi Hayrettin Demirpolat a, Sarayönü belgeselini hazırlayan ve sunumunu sempozyum esnasında bizimle paylaşan Öğr. Gör. Ruhi Gül ve ekibine, sempozyum hazırlık aşamasında afiş ve davetiyelerin dizgisini yapan Harun Yıldız a, afiş ve davetiyelerin basımını yapan Mustafa Özer e, sempozyum Boyunca sempozyumumuzu takip eden Sarayönü Kaymakamı Harun Yücel ve Belediye Başkanı Nafiz Solak a, Edebiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Alim Gür e, sempozyum katılımcılarının ve izleyicilerinin Ladik ziyaretinde ev sahipliği yapan Prof. Dr. Ahmet Kalender ve her zaman bu çalışmalarda yanımda olan eşim öğretmen Kadriye Bahar a ve Sarayönü nden katılan Belediye mensupları ve sakinlerine gösterdikleri ilgi ve destekten dolayı şükranlarımı sunarım. Ayrıca alandaki antik Grekçe kitabeleri katılımcılara açıklayan Prof. Dr. Thomas Drew-Bear, Osmanlıca kitabelerin açıklanmasında Prof. Dr. İzzet Sak a, biyolojik botanik açıklamalarında Doç. Dr. Cengiz Akköz e, Rusya Federasyonu Karaçay-Çerkez Özerk Cumhuriyetinden katılan Karaçaylı bilim adamlarının konuşmalarındaki ve yayımlarındaki Karaçay Türkçesindeki ifadeleri Türkiye Türkçesine aktaran Yrd. Doç. Dr. Nurullah Tabakçı ya, Sempozyum Kayıt Kabul ve Organizasyonda görev alan S.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim elemanları Doç. Dr. Hüseyin Muşmal ve kayıt xii

14 kabuldeki fedakâr ekibi öğrencilerime, Arş. Gör. Rahim Kızgut, Arş. Gör. Rıza Özbölük, Arş. Gör. Onur Kabak, Arş. Gör. Hatice Aksoy, Arş. Gör. Hasan Aksoy ve S.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Öğrencileri ve Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü personelinden sempozyum tarihinde enstitüsü müdür yardımcımız olan Doç. Dr. Mehmet Ali Hacıgökmen, Sekreter Cengiz Ateş, Özkan Yorgancılar ve Mustafa Ülük e teşekkür ederiz. Bu kitabın yayım aşamasına gelişindeki çabalarından dolayı yardımlarını gördüğümüz Enstitümüz Müdür Yardımcıları Yrd. Doç. Dr. Hakan Kuyumcu, Yrd. Doç. Dr. Çağatay Benhür e; Dergimizin editör yardımcıları Dr. Hatice Gül Küçükbezci, Arş. Gör. Fatih Numan Küçükballı, Arş. Gör. Murat Turgut a ve Enstitü Personelimiz Mustafa Ülük e teşekkürlerimi bildiririm. Prof. Dr. Hasan BAHAR SÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Müdürü xiii

15 xiv

16 İÇİNDEKİLER Sunuş Özsöz IX XI Hasan BAHAR İLKÇAĞ DA SARAYÖNÜ 1 Mehmet KURT Hatice Palaz ERDEMİR Mustafa ARSLAN Alaattin AKÖZ Doğan YÖRÜK Ayşe PUL İzzet SAK Mehmet MERCAN D. Ali ARSLAN Sadettin BAŞTÜRK Kadir ULUSOY Gülten ARSLAN HELLENİSTİK VE ROMA DÖNEMLERİNDE SARAYÖNÜ VE ÇEVRESİ CLAUDIO LAODICEIA (LAODICEIA COMBUSTA) DAN ELE GEÇEN BAZI ANTİK SİKKELER ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME ANTİK EPİGRAFİK MALZEMELER IŞIĞINDA SARAYÖNÜ ÇEVRESİNİN SOSYO-KÜLTÜREL DURUMU XV. YÜZYILDA ILGIN VE ÇEVRESİNİN İDARESİ, YERLEŞİM VE NÜFUS ÖZELLİKLERİ XVI. YÜZYILDA SARAYİNİ KÖYÜ NÜN SOSYAL VE EKONOMİK YAPISI KUYUCU MURAD PAŞA NIN CELÂLİ MÜCADELESİ SÜRECİNDE SARAYÖNÜ VE ÇEVRESİ KONYA ŞER İYE SİCİLLERİNDE BULUNAN SA ÎD-İLİ NÂHİYESİ İLE İLGİLİ BAZI KAYITLAR ( ) 1830 SAYIMINA GÖRE SARAYÖNÜ NÜN NÜFUSU YEREL SEÇİM SONUÇLARI TEMELİNDE, DÜNDEN BUGÜNE SARAYÖNÜ SARAYÖNÜ (KONYA) YÖRESİ BAZI 217 Alparslan SANTUR GELENEKSEL KÜLTÜR DEĞERLERİ İLE İLGİLİ BİR TASNİF DENEMESİ Fatih USLU KONYA VE SARAYÖNÜ ÇEVRESİNDE 225 BULUNAN YÖRÜKLER Melek HİDAYETOĞLU SARAYÖNÜ ÇEŞMELİSEBİL YÖRÜKLERİNDE 231 DOKUMA GELENEĞİ Aynur KARADOĞAN YOKOLAN BİR SANAT: LÂDİK HALISI Ergün VEREN Sefer SOLMAZ SARAYÖNÜ YÖRESİ KÜLTÜRÜNDE SEREN (ÇINGIRAKLI KUYU) BAŞHÜYÜK KARAÇAY-MALKAR TÜRKLERİNDE EVLİLİK VE DÜĞÜN GELENEKLERİ xv

17 Selma ÇETİNKAYA Necmi UYANIK Murat TURGUT Fatih Mehmet BERK Ali BORAN Şengül BAYAR Atilla KARTAL Sinan GÖNEN Ali Osman ÖZTÜRK Mehmet YASTI Fatih Numan KÜÇÜKBALLI Fatih Numan KÜÇÜKBALLI Mehmet YASTI Aziz AYVA Mehmet AKÇAR A. Yasin ÜLKER Gunne Eicke JOHNSEN Yaşar SEMİZ Mevlüt MÜLAYİM İbrahim SARIALTUN Süleyman SOYLU Aliye SEFLEK Burak GÜRBÜZ Mehmet AKÖZ GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE SARAYÖNÜ 297 DÜĞÜNLERİ BÜYÜK KONYA ANSİKLOPEDİSİ VE 321 CUMHURİYET ARŞİVİNDEKİ BİLGİLER ÇERÇEVESİNDE SARAYÖNÜ SARAYÖNÜ ÇEVRESİ HİTİT DAĞ VE SU 335 KÜLTÜ KUTSAL MEKANLARI HIRİSTİYANLIĞA YÖNELİK BASKILAR VE 351 MARCUS JULIUS EUGENIUS 367 AŞÇI BABA TÜRBESİ ETRAFINDA ŞEKİLLENEN UYGULAMALARDA ESKİ TÜRK İNANÇLARININ İZLERİ LÂDİKLİ AHMET AĞA İLE İLGİLİ KÜLTÜREL HAYATTA SON YILLARDA GÖRÜLEN ALGISAL DÖNÜŞÜM VE ÇEŞİTLENME KONYA TÜRKÜLERİNDE SARAY KELİMESİNİN ANLAM KATMANLARI ADBİLİM ÇERÇEVESİNDE SARAYÖNÜ YERLEŞKE ADLARI SARAYÖNÜ YÖRÜK VE TÜRKMEN AĞIZLARININ BELİRGİN DİL ÖZELLİKLERİ SARAYÖNÜ (KONYA) BAŞHÜYÜK KASABASINDA YAŞAYAN KARAÇAY TÜRKLERİNİN HALK EDEBİYATI SARAYÖNÜ MEZAR TAŞLARINA HALK EDEBİYATI AÇISINDAN BİR YAKLAŞIM ORGANİC AGRİCULTURE DEVELOPMENT AT SARAYÖNÜ REGİON A SHORT EXCURSİON İNTO HİSTORY AND OUTLOOK İNTO FUTURE SARAYÖNÜ GÖZLÜ DEVLET ÜRETME ÇİFTLİĞİ SARAYÖNÜ NDE ÇAYIR MERA VE YEM BİTKİLERİ YETİŞTİRİCİLİĞİNİN DURUMU PROBLEMLERİ VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ SARAYÖNÜ İLÇESİ NİN BİTKİSEL ÜRETİMDEKİ YERİ, SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ SARAYÖNÜ NDE HAYVANCILIK VE HAYVANSAL ÜRETİM Bilal ÖZEL Ahmet AY Mustafa GERÇEKER DÜNYADA TURİZM GELİŞMELERİ; TÜRKİYE VE KONYA YA YANSILAMARI xvi 589

18 Hayati AKMAN Ali TOPAL ARPA VE BUĞDAY ÇEŞİTLERİNDE BAZI KÖK VE SÜRGÜN BÜYÜME PARAMETRELERİNİN BELİRLENMESİ Hayati AKMAN SARAYÖNÜNDE TARLA BİTKİLERİ TARIMI 601 Şenol ŞAHİN SARAYÖNÜ İLÇESİNDE FAALİYET 603 GÖSTEREN İŞLETMELERİN YAPISI VE GELİŞİMİ Kenan ARIBAŞ SARAYÖNÜ İLÇESİNİN (KONYA) 605 Ali MEYDAN Şenay GÜNGÖR DEMOGRAFYASI Mehmet YILMAZ TANZİMAT TAN CUMHURİYET E SARAYÖNÜ HAVALİSİNDE NÜFUS 621 HAREKETLERİ Şamil BATÇAYEV BAŞHÜYÜK KÖYÜNÜN GÖÇ HİKAYESİ 657 Raşid HATUYEV KONYA DAKİ KARAÇAY SÜLALELERİNİN 663 ATAYURTLARINDA SUFİLER Vladimir BİCİYEV TÜRKİYE YE GÖÇMÜŞ AİLELERİN 669 KARAÇAY DAKİ ARAZİLERİ Merve Karaçay TÜRKAL KAFKASYA DAN ANADOLU YA GÖÇLER ÇERÇEVESİNDE KARAÇAY-MALKAR 673 TÜRKLERİ NİN SARAYÖNÜ BAŞHÜYÜK KASABASINA YERLEŞTİRİLMELERİ Qasımlı Gülnar Vaqif Qızı AZƏRBAYCANLILARIN KÖÇÜRÜLMƏSININ POEMADA TƏZAHÜRÜ Tuncay Ercan SEPETÇİOĞLU KONYA DA BİR KIRIM TATAR MUHACİR 695 Necat ÇETİN YERLEŞKESİ: SARAYÖNÜ KONAR KÖYÜ Ömer AKDAĞ ÇEŞMELİSEBİL DE LAKAPLAR VE LAKAP KANUNU 599 xvii

19 xviii

20 Ali BORAN * Şengül BAYAR ** GİRİŞ İlk yerleşim tarihi, tarihi çağlara kadar uzanan, Hititler, Frigyalılar, Bizanslılar, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde önemli bir yerleşim yeri olan ayrıca Konya Âlimlerinden Ladikli Hacı Ahmet Ağa nın da bulunduğu önemli İlçelerimizden Sarayönü ndeki dini yapıları bu çalışmamızda ele almaktayız. Orta Asya ve Anadolu Selçuklu Camii geleneğinin 1 Sarayönü nde de devam ettirildiği görülmektedir. Ahşap direkli camiler grubuna giren cami örnekleri ile türbeler günümüze ulaşan dini yapılarda ele alınarak erken dönemlerden itibaren kullanılan ahşabın bu yörede de karşımıza çıktığı fark edilmektedir. Sarayönü merkez ve mahallelerinde özellikle eski bir yerleşim yeri olan Ladik te birçok eser karşımıza çıkmaktadır. Zaman zaman yıkılan eserler yerine yeniden inşa edildiğini ve bazen de günümüze ulaşamayan önemli yapı gruplarının olduğunu anlamaktayız. Bu çalışma kapsamında ahşap direkli camiler grubunda yer alan; Pir Hüseyin Bey Camii, Hatıp Camii, Küçük Ali Oğlu Camii, Ladik Ulu (Büyük) Camii, Ladik Kaşı Camii, Kurşunlu Camii ile Ahçı Baba Türbesi, mimari ve süsleme özellikleriyle incelenerek bulunduğu konum ve tarihi ele alınmıştır. * Prof. Dr., Selçuk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü-Sanat ve Tasarım Fakültesi Dekanı e- mail: aliboran@selcuk.edu.tr ** Sanat Tarihçisi, Konya Büyükşehir Belediyesi, Koruma Uygulama ve Denetim Bürosu - Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Öğrencisi, sengulbayar42@gmail.com 1 O. Aslanapa, Turkısh Art ve Architecture, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2004.

21 368 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI 2. CAMİLER 2.1. Küçük Ali Oğlu Camii Konya İli, Sarayönü İlçesi, Hatıp Mahallesi, Pir Hüseyin Bey Caddesi nde yer alan Küçük Ali Oğlu Cami nin banisi Kadir, Ahmet, Mehmet, Seyyid ve Hüseyin kardeşlerdir. Vakıflar Genel Müdürlüğü mülkiyetinde olan yapı, Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından tarihinde tescil edilerek koruma altına alınmıştır. Camii, iki sıra dörder ahşap direkle üç sahına ayrılmış harim ve sonradan kapatılan yazlık bölüm olarak kullanılan son cemaat mahallinden meydana gelmektedir. Ahşap direkli bu yazlık bölüm, yıllarındaki onarımlarla Hüseyin Ceylan adlı bir usta tarafından kapatılarak sonradan pencere ve kapı ilave edilmiştir. 2 Sonradan kapatılan yazlık (çardak) bölümünden dolayı Çardaklı Camii olarak da adlandırılmaktadır. Duvarları moloz taş ve kerpiç olan yapı sonradan geçirdiği onarımlarla betonarme malzeme ile sıvanarak boyanmıştır. Zaman zaman onarım geçiren yapının üst örtüsü bazı araştırmacılara göre Kara Örtü olarak tabir ettiğimiz örtü sistemi iken sonradan oluklu sac levha ile kaplı kırma çatı ile muhafaza altına alınmıştır yılında İbrahim Külahlı adlı bir usta tarafından çatının yaptırıldığından bahsedilmektedir 3. Caminin H.1281 (M.1861) yılında yaptırıldığını caminin doğu cephesinde yer alan altı satırlık dikdörtgen formlu kitabesinden öğrenmekteyiz. Kitabesi; -Aziz eyle dü âlemde ilahi ehl-i hayratı -Olup banisi beş kardeş, Huda vere mükafatı -Biri Kadir, biri Ahmet, bir Mehmet olup bani -Biri Seyyid dir, Hüseyin le Halil e vire cenneti -Sene bin iki yüz seksen bir içinde olup tekmil -Huda mağfur ede bunda namaz kılan cemaati yazılıdır. Kitabeye göre camii H.1281 (M.1861) de ismi geçen beş kardeş tarafından yapılarak babalarının adları Ali nin adı verilmiştir. Yapının günümüzdeki durumuna bakarsak son cemaat mahalli ile beraber yaklaşık kare planlı olup kırma çatı ile örtülüdür. Yapının güney duvarına bitişik doğu köşede, yanlarda dikdörtgen formlu prizmatik, alt kaideleri mermerden üzeri ise betonarme malzeme ile yapılıp yeşil boyalı payeler arasında yuvarlak kemerli giriş ile avluya girilmektedir. Kemerin köşelikleri boş bırakılarak üzeri düz betonarme ile kapatılmıştır. 2 H. Karpuz, Konya ve Çevresinde Yazlık Mekânlı Camiler, IX. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Erzurum, 2005, s R. Duran, Konya-Sarayönü nde Üç Ahşap Camii, Vakıflar Dergisi, Sayı:20, Ankara, 1988, s

22 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI 369 Yapının güney ve batı cephelerinde altta kareye yakın dikdörtgen formlu iki pencere ile üstte dikdörtgen formlu iki tepe penceresi yer almaktadır. Kuzey cephede altta kareye yakın dikdörtgen formlu bir büyük bir küçük pencere ile üstte dikdörtgen formlu bir tepe penceresi yer almaktadır. Yapının giriş cephesi olan doğu cephede ise yazlık bölümün sonradan kapatılması ile giriş kapısı karşısına dikdörtgen planlı sonradan rüzgârlık bölümü yapılmıştır. Güney taraftan girilen bu bölümün girişinin hemen yan tarafında su basman seviyesinden aşağı eski yazlık bölüm altına inen bir kapı bulunmaktadır. Ayrıca kapatılan yazlık bölüm cephesine de sonradan dikdörtgen formlu iki büyük pencere açılmıştır. Caminin dış beden duvarları pencere seviyesine kadar mermer malzeme dikey dikdörtgen formlu olarak dört tarafı kaplanmıştır. Yapının ahşap saçakları sac oluklarla ise camiyi çevrelemektedir. Avluda sonradan yapılan şadırvan, tuğla bir çeşme ve kamelya yer almaktadır. Eskiden yazlık bölüm olarak kullanılan son cemaat mahalline girmeden önce kapatılan rüzgârlık bölümünün zemininde mermer kullanılmıştır. Bu bölümden son cemaate giriş kapısı üzerindeki dikdörtgen formlu panoda Bismillahirrahmanirrahim yazılıdır. Bunun sol tarafında ise daha önce üzerinde durduğumuz altı satırlık caminin banisi ve inşa tarihi kitabesi yer almaktadır. Rüzgârlık bölümünden son cemaate giriş kapısı ile harim girişi arasındaki bölmenin güneyindeki kapı açıklığı haricinde yanlar kapatılarak ayrı bir giriş bölümü oluşturulmuştur. Bu bölümün duvarları, tavanı ve zemini lambri ile kaplanmıştır. Yandaki eski yazlık bölümüne dört basamaklı bir merdivenle çıkılmaktadır. Bu bölümün zemini ve duvarları pencere seviyesine kadar lambri ile kaplanmıştır. Duvarları sıvalı olan bu bölümün üzeri ise beyaz lambri ile kapatılmıştır. Bu bölümün sonradan kapatıldığını harimin doğu duvarındaki şimdiki son cemaate bakan duvardaki altta dikdörtgen formlu iki pencere ile üstte bir tepe penceresinin olmasından da anlamaktayız. Bu bölümün kuzeyindeki giriş yanında bulunan altı basamaklı merdivenle çıkılan bir giriş bulunmaktadır. Kapalı tutulan, girilemeyen bu bölümün ya çatıya çıkış ya da bir depo girişi olduğu tahmin edilmektedir. Ayrıca son cemaatin güney duvarında bulunan şimdilerde dolap olarak kullanılan bir mihrap nişi bulunmaktadır. İki kanatlı tablalı ahşap kapı ile girilen harim mihraba dik olarak iki sıra dörder ahşap direkle üç sahına ayrılmaktadır. Kuzey ve güneydeki ahşap direkler duvarlara bitişik olarak yapılmıştır. Ayrıca kuzeyden ikinci sıradaki ahşap direklerde mahfil katını desteklemektedirler. Ahşap direklerin üzerine yassı formlu ahşap yastıklar, bunların üzerine güney-kuzey yönünde ahşap ana kirişler ve bunun üzerine de doğu-batı yönünde ahşap tali kirişler oturmaktadır.

23 370 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI Caminin iç beden duvarları pencere seviyesine kadar, kuzey iç beden duvarı mahfil katına kadar lambri ile kaplanmıştır. Kuzeybatı köşede yer alan İmam Odası ise sonradan yapılmıştır. Kadınlar mahfiline harim giriş kapısı yanındaki on iki basamaklı ahşap bir merdivenle çıkılmaktadır. Mahfil korkulukları Eski Anadolu Evlerinde de kullanılan dekupe oymalı korkuluklardır 4. Yapının içerisini aydınlatan pencerelerden üsttekiler dıştan pvc içten ahşap olup, içeriye doğru genişleyen alt sıradakiler ise pvc ile sonradan kapatılmıştır. Harim iç beden duvarları süslemesiz olarak sade tutulurken, ahşap minber, mihrap ve vaaz kürsüsü ahşap süslemeli olup olarak tezyin edilmiştir. Kıble duvarı ortasında yer alan mihrap, duvara oyulmuş sade süslemesiz yarım daire formlu nişli ve dikdörtgen formlu olarak tasarlanmıştır. Sonradan üzeri yağlı boya ile boyanan mihrabın alt sol ve sağ yanları önünde lambri ile kaplanmış seki oluşturulmuştur. Mihrap nişi kemeri dilimli olarak tasarlanarak, köşeliklerinde ise ortada bir merkezi nokta ve etrafını çevreleyen noktalarla oluşturulmuş dairevi geometrik süslemeli motifler yer almaktadır. Niş etrafını ise yivli, silmeli, geometrik süslemeli bordürler ile kıvrım dal ve yapraklardan oluşan bitkisel süslemeli bordürler çevrelemektedir. Mihrap tepeliği altındaki bordür ortasında ve köşelerinde çiçek motifli rozetler yer alır. Tepelik yarım şemse motifi şeklinde yapılarak uçları ise alt kenarları volütlü birbirini takip eden başak motifli olarak tezyin edilmiştir. Ahşap minber sonradan yağlı boya ile boyanarak özgün özelliği bozulmuştur. Minberin girişi dilimli kemer ile köşk kısmı da külahlı olarak tasarlanmıştır. Minber korkuluğu iki taraftan ahşap çıtaların çakılması ile kafes şeklinde bir form oluşturulmuştur. Minberin aynalığı ise ikizkenar üçgen içerisinde çok kollu yıldız şeklindeki motif kenarları yıldız kolları ile hareketlendirilerek geometrik süslemeli olarak tezyin edilmiştir 5. Kenar bordürleri ise çiçek motifini saran dairesel motiflerin kıvrım dallarla birbirine bağlanarak tekrarı ile oluşturulan bitkisel ve geometrik süslemeli olarak tezyin edilmiştir. Minberin süpürgelik ve geçit bölümleri de kemerli olarak tasarlanmıştır. Vaaz kürsüsü güneydoğu köşeye doğru duvara yerleştirilmiş olarak ahşaptan, yanları minberdeki gibi ahşap çıtaların çaprazlama olarak çakılması ile kafes şeklinde yapılmıştır. Camiye genel olarak baktığımızda üç sahınlı dikdörtgen planlı harim, yandaki üç ahşap direkli yazlık bölümün kapatılması ile kareye yakın bir form 4 ANONİM, Dekupe Oyma, Mobilya ve İç Mekân Tasarımı, Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 2011, s H.Ö. Barışta, Osmanlı İmparatorluğu Dönemi İstanbul Camii ve Türbelerinden Ağaç İşleri, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, İstanbul, 2009.

24 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI almıştır. Fakat harimin doğu duvarındaki pencereler, yazlık bölümün kapatılması ile işlevini büyük ölçüde yitirmiştir. Ayrıca eskiden yazlık bölümün mihrabı 6 günümüzde dolap olarak kullanılmaktadır. Yapının minaresi yoktur Sarayönü Hatıp Camii Konya İli, Sarayönü İlçesi, Hatıp Mahallesi, Cami Sokak ta yer alan caminin yapım tarihi ve banisi kesin olarak bilinmemekle beraber stil kritiği ile 19. Yüzyıl sonlarına tarihlendirilmektedir. Vakıflar Genel Müdürlüğü mülkiyetinde olan eser, Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından tarihinde tescil edilerek koruma altına alınmıştır. Yapım tarihi kesin olarak bilinmeyen eser yıllarında geçirdiği bir onarımla kerpiç olan duvarları tamamen moloz taş olarak örülmüştür. Yine aynı yıl minber ve vaaz kürsüsü ile mahfil korkulukları yenilenmiştir. Ayrıca 1950 yılında geçirdiği bir tamiratla ahşap kirişler üzeri ahşapla tavan ve sac levhalarla kaplı kırma çatı ile kapatılmıştır. 7 Yapının batı cephesinde üç adet kitabe yer almaktadır. Bu kitabelerden güney tarafta iki pencere arasındaki dikdörtgene yakın düzensiz formlu bir pano içerisindeki dört satırlık taş kitabede; -<<..(?) ümem Seyyid-i Şah-ı Keykubad (?) -El-Arap (?) Ve l- Acem İzzüd-dünya Ve d-din Ebu l-feth -Keykavus b. Keyhüsrev burhanü emiru l-mü minin<<< (?) -El Muhtaç İla Rahmeti ve affihi gaferallah fi sene sitte mie <.. 8 yazılıdır. (Buna göre bu kitabeden yola çıkılarak tarihin sonu okunamadığından 600 lü yıllar olduğu anlaşılmaktadır.) Sonradan kapatılan rüzgarlık bölümü içerisindeki duvarda yer alan yarım daire formlu üç satırlık taş kitabede ise ; -Es- Sultan -Bena hazihi l medresete l mübareke -Fi Eyyami s- Sultan İzzeddin 9 yazılıdır. Bu kitabeye göre ise önceden bir medrese varlığından söz edilmektedir. Sultan İzzeddin in saltanat günlerinde bu mübarek medreseyi bina ettiğini kitabeden anlamaktayız. Bazı araştırmacılara göre medrese M.1656 yılında H. Karpuz, Türk Kültür Varlıkları Envanteri Konya 42, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları XXVII, C: III Sayı:12, Ankara, 2009, s R. Duran, age, s Not: Kitabe okuması Koyunoğlu Müzesi Müdürü Epigraf Hasan YAŞAR ve Koyunoğlu Müzesi Personeli Sanat Tarihçi Muhammed Yaşar ÇUHADAR tarafından yapılmıştır. 9 Not: Kitabe okuması Araştırmacı- Yazar ve Sahaf Muhammed DOĞAN tarafından yapılmıştır.

25 372 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI camiye dönüştürüldüğünü ve inşa tarihinin M.1656 olduğunu belirtirken 10, bazı araştırmacılara göre ise bu kitabenin başka yapıya yani Pir Hüseyin Bey Cami sinin avlusunda önceden bir iptidai mektebi, medrese varlığından söz edilmekte olduğundan bu kitabenin bu yapıya ait olabileceği ihtimalini vermiştir 11. Ayrıca yapının batı cephesinde varlığından söz edilen Latince yazılı mermer kitabe onarımlar esnasında üzeri kapatılmıştır. Sarayönü nde eskiden beri varlığından söz edilen bir medrese olduğu kaynaklarda geçmektedir. Fakat medresenin tam olarak yeri bilinmediğinden bu kitabenin de nereye ait olduğu kesin değildir. Etrafı duvarla çevrili olan caminin avlusunda kuzeydoğuda yapıya bitişik olarak yapılmış dikdörtgen planlı kerpiçten yapılmış müştemilat ile batı yönde sonradan yapılmış olan şadırvan bulunmaktadır. Avluya doğu ve batı yönde açılan iki kapı ile girilmektedir. Caminin dış beden duvarları sonradan sıvanarak yeşil boya ile boyanmıştır. Ahşap saçakları ise sarı renge boyanarak üzerindeki su olukları ile camiyi çevrelemektedir. Yapının batı cephesine giriş önüne sonradan rüzgârlık bölümü eklenmiştir. Bu bölüme üç yönden çıkılan altı basamaklı mermer bir merdivenle ulaşılır. Batı cephesinin kuzey köşesinde sonradan yapılan minaresi yükselir. Aynı cephede dikdörtgen formlu yuvarlak kemerli ahşap çerçeveli iki büyük pencere ile pencereler arasında düzensiz formda dört satırlık taş kitabe ile rüzgârlık bölümü içerisindeki duvarda yarım daire formlu üç satırlık bir taş kitabe yer almaktadır. Yapıyı güney cephesinde iki, doğu cephesinde üç, kuzey cephede ise bir adet büyük yuvarlak kemerli, dikdörtgen formlu, ahşap çerçeveli pencereler aydınlatmaktadır. Yapının kuzeybatı köşesinde çokgen kürsü ve pabuç, dilimli gövde ve petek bölümlerinden oluşan, geometrik süslemeli korkuluğu olan, külahlı ve alemle sonlanan, stalaktitli tek şerefeli minaresi yer alır. Minaresi 1992 de yenilenmiştir. Camiye kuzeybatıdaki çift kanatlı bir kapı ile girilirken sonraki onarımlarda giriş önüne rüzgârlık bölümü de eklenerek girişe bu bölümden ulaşılmaktadır. Harim, mihrap duvarına dik olarak iki sıra halinde yerleştirilmiş ikişer ahşap direkle üç sahına ayrılmaktadır. Ahşap direkler zemindeki rutubetten korumak ve çürümesini engellemek için dairesel formlu taşlara oturtulmuştur. Ahşap direkler üzerine yassı formlu 10 H. Özdağ, İlçemiz Sarayönü nü Tanıyalım, Ünal Matbaası, Sarayönü, R. Duran, age, s

26 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI yastıklar oturmaktadır. Yastıklar üzerinde ise kuzey-güney yönünde ana kirişler ile bunun üzerinde de doğu-batı yönünde tali kirişler uzanmaktadır. Fevkani mahfile harime giriş kapısı yanından on bir basamaklı ahşap bir merdivenle çıkılmaktadır. Kuzeydeki ahşap direkler mahfil katını desteklemektedirler. Mahfil korkulukları ahşap çıtaların altlı üstlü dikey ve aralıklı olarak yerleştirilmesi ile sade tutulmuştur. Mahfilin kapatılan alt bölümü ile iç beden duvarları pencere seviyesine kadar lambri ile sonradan kapatılmıştır. Kıble duvarı ortasında yer alan yarım daire formlu mihrap nişi yarım kubbeli kavsara ile örtülerek kenarları bitkisel süslemeli yuvarlak kemeri ile tamamlanır. Kemer köşelikleri boş bırakılırken kemer tablasında ; Ȃli İmrân Sûresi, 37. Ayet yazılıdır. Bu ayetin altı ve kenarlarında ise ; Allah (c.c), Maşallah, Ya Hafız, Yadigar üstünde ise Besmele yazılıdır. Dikdörtgen formlu mihrabın yarım daire formlu nişinin etrafını tıpkı Küçük Ali Oğlu Camii mihrabında gördüğümüz gibi kıvrım dal, yaprak motifleri ve S kıvrımlarının birleşerek devamı ile oluşturulan bitkisel süslemeler ile tezyin edilmiş silmeli bordürler çevrelemektedir. Kenar bordürünün üst köşelerinde ve ortasında çiçek motifli rozetler yer almaktadır. Tepeliği ise yarım daire formlu yanlara doğru kıvrılarak ortası boş bırakılmıştır. Mihrap sonradan yaldız boya ile boyanarak orijinal rengi kaybolmuştur. Güneybatı köşede yer alan minber sonradan yenilenmiştir. Giriş alınlığında Kelime-i Tevhid yazılıdır. Külahlı köşk bölümü yanları, aynalık, süpürgelik ve korkuluğu; üçgen ve çokgen formlar ile üçgenlerin birleşerek sekizgen formların oluşturulduğu geometrik kompozisyonlu süslemeler ile bezenmiştir. Vaaz kürsüsü de minberle aynı süsleme formunda olup güneydoğu köşede zeminden yükselerek ahşaptan dikdörtgen tablalardan oluşmaktadır. Harim içerisinde dairesel formlu panolarda gayet sanatkârane şeklinde Allah (c.c), Muhammed (s.a.v), Dört Halife; Hz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz. Osman, Hz. Ali ile Hz. Muhammed in torunları Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin isimlerinin yazılı olduğu levhalar sekiz adettir Pir Hüseyin Bey Camii Konya İli, Sarayönü İlçesi, Yukarı Mahalle Pir Hüseyin Bey Caddesi nde yer alan Büyük Camii olarak da bilinen eser, Vakıflar Genel Müdürlüğü mülkiyetinde olup, Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından tarihinde tescil edilerek koruma altına alınmıştır. 373

27 374 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI Birçok onarım geçiren camii H.811 (M.1408) de yaptırılmıştır 12.Yapının yapım tarihi ile ilgili M.Zeki ORAL ın Turgutoğulları Eserleri- Vakfiyeleri adlı makalesinde iki sıra beşer ahşap sütunun üç sahına ayırdığı harim, ahşap tavan, küçüklü büyüklü pencereleri, moloz taştan yapılmış beden duvarları, müezzin mahfili ve minberi H.1310 (M.1894) yılında Sarayönü zenginlerinden Hacı Abdullah Ağa nın delaletiyle yaptırılan bölümler olduğundan bahsetmektedir yılında da camiye minare eklenmiştir ki caminin bu tarihlerde de onarım geçirdiği anlaşılmaktadır. Ayrıca Oral, caminin ilk banisi olan Pir Hüseyin Bey zamanına ait olan mihrabın çok güzel olduğunu belirtirken, caminin önünde duran eskiden yazlık bölüm mihrabı olan lahit kapağı kenarlarında Lafza-ı Celâl ve ayetlerle Onun tarihi 811 dir. cümlesinin yazılı olduğundan bahseder. Caminin H.811 de yaptırıldığını yazan bu tarihin önemli olduğunu ve camii kapısında önceden yazılı olan bir kitabenin olduğunu ve bu kitabede de Sarayönü şark köylerindeki mezraa öşürlerinin vakfedildiğini; merhum Silleli Said Beyin notlarından öğrenildiğini ve kitabenin bugün yerinde mevcut olmadığını belirterek caminin imam ve hatip beratlarından ilk banisinin de Pir Hüseyin Bey olduğundan bahsetmektedir 14. Bazı araştırmacılara göre ise camii M.1200 yılına tarihlendirilmektedir 15. Pir Hüseyin Bey Camii, avlu duvarı ile çevrili olup kuzeybatısında sonra eklenen yapı ve batı cephesinin güneyinde şadırvanı ile bahçesinde eski yaz aylarında kullanılan mihrabı ve mimari parçalar bulunmaktadır. Avluya güney ve batısındaki kapılardan girilmektedir. Şadırvan dokuz sütun üzerine dilimli kubbe örtülerek kubbeyi çokgen uzun betonarme saçak çevrelemektedir. Sütunlar arası kemerli olup, sütun başlıkları sade tutulmuştur. Kaidesi çokgen formlu olan şadırvan sonradan yapılmıştır. Bir dönem yaz aylarında kullanılan, günümüzde avluda sergilenen taş mihrabın 16 çok katlı silmeli derin nişi vardır. Nişin üzeri mukarnas kavsaralı olarak tasarlanmış olup, üst ve yan bordürlerde yazı kuşakları yer almaktadır. Bu yazı kuşaklarında; Lafza-i Celâl ve ayetlerle Onun tarihi 811 dir. Kenarlarda ise Ay buraya nur saçmıştır dostlar burada sevinçle ibadet edecektir, düşmanlar görsün yazılıdır R. Duran, age, s M.Z. Oral, Turgutoğulları Eserleri- Vakfiyeleri, Vakıflar Dergisi, Sayı:3, Ankara, 1956, s M.Z. Oral, age, s H. Özdağ, age. 16 Bu konuda geniş bilgi için bkz. Ö. Bakırer, Onüç ve Ondördüncü Yüzyıllarda Anadolu Mihrapları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, R. Duran, age, s

28 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI Mihrabın yanlarında ise büyük kalın sütunlar yer almaktadır. Ayrıca bahçede sütun başlıkları ve devşirme mimari parçalar yer almaktadır. Dönem dönem onarım geçiren yapının dış beden duvarları sıvanarak boyanmıştır. Güney ve batı cephesinde bordürleri kırmızı olarak belirginleştirip dikdörtgen formlu taşlar cepheyi hareketlendirmiştir. Batı cephesinde çift kanatlı bir giriş kapısı ile altta dikdörtgen formlu dört pencere ile üstte dikdörtgen formlu dört tepe penceresi yer almaktadır. Kuzeybatı köşede ise minaresi yükselmektedir. Caminin güney cephesinde altta iki büyük pencereler ile üstte iki tane dikdörtgen formlu bir tane de dairesel formlu tepe pencereleri, doğu cephede altta dikdörtgen formlu beş pencere üstte aynı formda üç tepe penceresi, kuzey cephede ise altta iki büyük üstte iki tepe penceresi dikdörtgen formlu olarak harimi aydınlatmaktadır. Pencereler genel olarak alttakiler sonradan pvc ile kapatılarak üsttekiler ahşaptır. Yapıyı çevreleyen ahşap saçaklar sonradan yenilenmiştir. Yapının batı cephesinin kuzeyinde yer alan minaresinin giriş kapısındaki kitabesinden yapıya 1944 yılında eklendiğini anlamaktayız. Kare kaideli, silindirik formlu, tek şerefeli ve külah örtülü minare alemle sonlanmaktadır. Taş malzemeden yapılmış olan minarenin şerefesi sade olup külah altı ve şerefe altı dikdörtgen küçük panoların birleşerek oluşturduğu çini bilezik ile çevrelenmektedir. Minareye giriş ve harime giriş bölümleri sonradan eklenen bir bölümle kapatılmıştır. Bu bölüme sonradan büyük bir pencere de eklenmiştir. Minarenin kapısı yuvarlak kemerli dikdörtgen formlu olup çevresi ay-yıldızlarla çevrilerek süsleme kompozisyonu oluşturulmuştur. Ayrıca yanlardaki taşlar girintili-çıkıntılı dişli olarak yerleştirilerek giriş cephesi hareketlendirilmiştir. Kapı girişi üzerinde 1944 tarihi yazılıdır. Onun üzerindeki kartuşta ise La İlahe İllallah Muhammedün Rasulullah yazılıdır. Hemen yanındaki kare pano içerisinde de Bismillahirrahmanirrahim yazılıdır. Ahşap kapısı üzerinde tablalarda ise kıvrım dal ve çiçek motiflerle bitkisel süslemeli olarak tezyin edilmiştir. Yapıya çift kanatlı ahşap bir kapı ile girilmektedir. Kenarları siyah mermerden olan ahşap kapı dikdörtgen formlu olarak üzerinde yatay ve dikey olarak yerleştirilmiş geometrik formda tablalı olarak tasarlanmıştır. Kapı üzerindeki iki ayrı panodaki kitabelerde ; Sağ pano da - La İlahe İllallahül Melikul Hakku l Mübin Sol pano da -Muhammedün Resulullah Sadıkul Va dül Emin 18 yazılıdır Not: Kitabe okuması Araştırmacı- Yazar ve Sahaf Muhammed DOĞAN tarafından yapılmıştır.

29 376 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI Harim mihraba dik olarak yerleştirilmiş iki sıra beşer ahşap direkle üç sahına ayrılmaktadır. Orta sahın yan sahınlara göre geniş ve yüksek tutulmuştur. Ahşap direkler üzerinde yastıklar ve ana kirişler kuzey-güney yönünde oturmaktadır. Bunun üzerinde ise doğu-batı yönünde tali kirişler oturmaktadır. Sonradan yenilenen mahfilin önceden Ladik Kaşı Camii mahfil korkulukları ve çıkmasına benzer mahfil ve korkulukları varken günümüzde daha sade tutularak tamamen farklı süslemelidir. Ayrıca mahfili, önceden üst örtüyü destekleyen iki ahşap haricinde alttan üç ahşap direk daha desteklemekteydi fakat günümüzde durum değişmiştir. Günümüzdeki mahfile ise on dört basamaklı ahşap bir merdivenle çıkılarak kuzeydeki iki ahşap direkle desteklenip alt bölümü sonradan lambri ile tamamen kapatılarak alt bölümde de bir bölüm oluşturulmuştur. Ayrıca günümüzde pencere açıklıkları ve kapı girişi yapılarak aydınlatma sağlanmış olup yukarıdan daha çok alt bölüm kullanılmaktadır. Şimdiki mahfil korkulukları ise tıpkı Küçük Ali Oğlu mahfilinde olduğu gibi ahşap çıtaların dikey ve aralıklı olarak yerleştirilmesi ile sade tutulmuş dekupe oymalı korkuluklardır. Harim iç beden duvarları süslemesiz olarak yapılmıştır lakin yer yer dairesel hat yazılı panolar yer almaktadır. Harim içerisindeki bu dairesel formlu panolarda gayet sanatkârane şeklinde Allah (c.c), Muhammed (s.a.v), Dört Halife; Hz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz. Osman, Hz. Ali ile Hz. Muhammed in torunları Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin isimlerinin yazılı olduğu levhalar sekiz adettir. Kıble duvarı ortasında yer alan mihrap ise süslemesi ve formu ile caminin en dikkat çeken bölümlerinden birisidir. İki bölüm olarak tasarlanmış olan alçı mihrabın nişi üzeri mukarnas kavsaralıdır. Kavsara üzerindeki köşeliklerde ise yaldız üzerine birbirini takip eden mavi yıldız sırası çevrilerek, yine iki yanda ortada mavi yıldız etrafında baklava dilimlerinin altıgen form oluşturarak bunun da çevresinde altı adet baklava dilim motifinin etrafını saran geometrik süslemeli olarak çinilerle tezyin edilmiştir 19. Mihrap nişini dikdörtgen formlu alçı kalıpla nesih yazı ile yazılmış bordürler çevrelemektedir. Mihrap nişi yanlarındaki sütunceler yivli, başlıkları ise geometrik süslemelidir. Mihrabın tepeliği turkuaz renkli olup ortadaki panoda Bakara Sûresi 144. Ayet yazılıdır. Yanlar bitkisel süsleme ile tezyin edilerek üzerindeki pano ise kırılmış görüntüsü verilerek tıpkı bir kapı kanadını andırarak bitkisel veya geometrik süslemeli olarak tezyin edilmiş olup ortadaki iki panoda Allah (c.c), Muhammed (s.a.v) yazmaktadır. 19 F. Şimşek- A. Kuş- İ. Dıvarcı, Konya daki Selçuklu Çini Örnekleri, Konya, 2007.

30 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI Fakat alçı mihrap üzeri sonradan yağlı boya ile boyanarak özgün görselliği kısmen bozulmuştur. Mihrabın batısında yer alan minberin sonradan yapıldığı anlaşılmaktadır. Ki bununla ilgili bazı araştırmacılara göre 1892 deki onarımda minberi bulunmayan camiye, tezyinatı mihrabın üst kısmına benzetilen bir minber yapıldığı fakat günümüze ulaşamadığı belirtilirken onun yerine sonradan ahşaptan formika kaplı basit bir minber yapıldığından bahsedilsede maalesef günümüzde o minberinde olmadığını farkediyoruz 20. Günümüzde harimde bulunan şimdiki minber girişi kemerli olarak yanları ise geometrik süslemeli olarak tasarlanmıştır. Tepeliği ise yıldız formlu olarak geometrik süslemelidir. Minberin aynalığı ikiz kenar üçgenler ile korkuluk ise yıldız motifli rozetler ile süslenmiştir. Minberin köşeliği konik külah örtülüdür. Süpürgelikte farklı süslemesi ile dikkat çekmektedir. Vaaz kürsüsü de minber gibi mermer malzemeden, basamaklarla çıkılan ve önünde, minber süpürgeliğindeki süsleme motifleri ile aynı süsleme formları yer almaktadır Ladik Kaşı Camii Konya İli, Sarayönü İlçesi, Ladik Mahallesi Çandır Sokak ta yer alan Kaşı Camii, Vakıflar Genel Müdürlüğü mülkiyetinde olup, Konya Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu tarafından tarihinde tescil edilerek koruma altına alınmıştır. Camii adının nereden geldiği tam olarak bilinmemekle birlikte çaprazındaki çeşmenin de aynı adla anılması dikkat çekmektedir. Yapının tarihi ile ilgili bazı araştırmacılar H.1305 (M.1887) tarihi verirken bazı araştırmacılar ise 1897 tarihini vermektedir 21. Caminin mihraba dik olarak iki sıra üçer ahşap direkle üç sahına ayrılan harimi ve kırma çatılı üst örtüsü bulunmaktadır. Dış beden duvarları kâgir olan yapının duvarları sonradan sıvanarak yeşil boya ile boyanmıştır. Duvarla çevrili olan yapının avlusunda sonradan yapılan çokgen formlu şadırvan vb. mekânlar bulunmaktadır. Caminin taş malzemeli tek şerefeli minaresi kuzeydoğu köşede yer almaktadır. Silindirik formlu minarenin şerefe altlığı tuğla mukarnaslı olarak korkuluğu da S ve C kıvrımlı, bitkisel süslemeli olarak ferforjeli olarak sonradan yenilenmiştir. Sac külah ile örtülü minare bakır bir alemle sonlanmaktadır R. Duran, age, s H. Karpuz, age, s

31 378 TARİH, KÜLTÜR, SANAT, TURİZM VE TARIM AÇISINDAN ULUSLARARASI Caminin doğu ve kuzey cephelerinde altta dikdörtgen formlu iki büyük pencere ile üstte aynı formda iki tepe penceresi yer alır. Güneyde altta iki büyük dikdörtgen formlu pencereler ile batı da altta üç dikdörtgen formlu büyük pencere üstte iki tepe penceresi harimi aydınlatmaktadır. Pencereler dıştan ahşap çerçeveli ve demir parmaklıklı, içeriden ise pvc ile kapatılmıştır. Yapının üst örtüsünde dört taraftan sonradan yenilenen ahşap saçaklar ve su olukları çevrelemektedir. Yapının doğu cephesindeki girişin güneyinde yarısı kaldırım içerisinde kalan sadaka taşı olabileceğini düşündüğümüz bir taş yer almaktadır 22. Harime yapının doğu cephesinin kuzeyindeki üçgen ahşap alınlıklı rüzgarlık bölümünden sonra çift kanatlı yuvarlak kemerli bir kapıdan girilmektedir. Ahşap kapının üzeri iki bölüm halinde camekanlı olarak düzenlenmiştir, alt bölümü ise geometrik süslemeli olarak tasarlanmıştır. Kapı kemeri üzerinde yuvarlak kemer formundaki panoda siyah zemin üzerinde hat yazı ile Ya Müfettihal Ebvab İftah Lena Hayral Bab ( Ey Kapıları Açan Allah ım Bizim İçin Hayırlı Kapıları Aç) yazılıdır. Rüzgârlık bölümünün kuzeyinde depo olarak kullanılan bir odaya açılan kapı bulunmaktadır. Ki bu bölümde yan taraftaki minarenin kaidesi de görülmektedir. Harimin giriş kapısı yanından minareye, sonradan lambri ile kaplanmış bir çıkış kapısı bulunmaktadır. Harim mihraba dik olarak yerleştirilmiş iki sıra üçer ahşap direkle üç sahına ayrılmıştır. Kıble duvarı ortasında mihrap, güneybatı köşede minber, güneydoğu köşede vaaz kürsüsü ile kuzey cepheyi tamamen kaplayan fevkani mahfil katı ve mahfilin altında kuzeybatıda sonradan kapatılan imam odası yer almaktadır. Ahşap direkler arası bursa kemerli olan yapının üst örtüsü sonradan yenilenmiştir. Kemerler üzerinde kuzey-güney yönünde ana kirişler yer alır. Güney duvar ortasında yer alan dikdörtgen formlu mihrabın yarım daire formlu niş üzeri dilimli yarım küre kavsarası bulunmaktadır. Mihrap beyaz ve yeşil yağlı boya ile sonradan boyanmıştır. Niş çevresinde mihrabı üç farklı birbirini tekrar eden bitkisel motiflerden oluşan bordürler çevrelemektedir. Bordürler arasındaki silmeler yeşil ve beyaz boya ile boyanarak bordürler sınırlandırılmıştır. Kemer köşelikleri de bitkisel süsleme tezyinatlı olarak yapılmıştır. Kemer üzerindeki dikdörtgen uzun panoda yeşil zemin üzerinde beyaz renkli hat yazı ile ; Bakara Sûresi 144. Ayet yazılıdır. Bunun üzerinde biri boş diğeri bitkisel süslemeli dikdörtgen formlu iki pano, bunun üzerinde de çiçek motifli rozetler yer almaktadır. Tepeliği ise yarım daire formunda ortası hafif içeriye doğru yanları ise bitkisel süslemeli kıvrımlı olarak tasarlanarak 22 N. Sevim, Medeniyetimizde Toplumsal Dayanışma ve Sadaka Taşları, İstanbul, 2010.