TÜRKĠYE DE ĠKLĠM DEĞĠġĠMĠ SÜRECĠ VE ORMANLAR ĠLE OTLAKLARIN SU ÜRETĠMĠNĠN ARTTIRILMASINA ETKĠSĠ

Transkript

1

2 Küresel Ġklim DeğiĢimi v Su Sorunlarının Çözümünde Ormanlar Sempozyumu Ġstanbul Türkiye Ormancılar Derneği Marmara ġubesi yayını (2008) (S ) Editör : Doç.Dr.Ünal Akkemik TÜRKĠYE DE ĠKLĠM DEĞĠġĠMĠ SÜRECĠ VE ORMANLAR ĠLE OTLAKLARIN SU ÜRETĠMĠNĠN ARTTIRILMASINA ETKĠSĠ Prof. Dr. M. Doğan Kantarcı 1 ÖZET Ġklim değiģimi süreci dünyada farklı bölgelerin coğrafik özelliklerine göre farklı etkiler göstermektedir. Türkiye de de öteden beri dikkatlerin çekildiği iklim değiģikliği süreci önce itirazlarla karģılanmıģsa da, kıģından ve 2007 kurak yazından sonra kabûl edilmiģtir. Türkiye de iklim değiģikliği süreci bir ısınma / kuraklaģma süreci olarak algılanmaktadır. Meteoroloji istasyonlarımızın ölçmelerini dönemsel bir düzen ile incelersek 1993 yılından beri bir ısınma dönemine girdiğimizi farkederiz. Bu ısınma sürecinin Trakya da Ergene Havzası nda yapabileceği etki ve sulama suyu ihtiyacı üzerinde 1997 den beri hesaplamalar ve yayınlar yapmıģ, dikkat çekmeye çalıģmıģtık. Ġklim değiģimi süreci, Türkiye de sadece bir ısınma / kuraklaģma süreci olarak değerlendirilmemelidir. Bu süreçte selleri oluģturan sağanak yağıģları da hesaba katmamız gerekir. Okyanuslarda oluģan tayfunlar Karadeniz ve Akdeniz de oluģmamaktadır. Ancak Türkiye de sağanak yağıģların tekerrürü ve zararları yıldan yıla artmaktadır. ġanlıurfa yı sel basması (2007) alıģılmıģ bir olay değildir. Karadeniz Bölgesi (özelikle Doğu Karadeniz Bölümü) her yıl en az bir defa sel ile uğraģmaktadır. Kuzey Yarıkürede bulanan ülkelerin atmosfere saldığı CO 2 miktarı 2004 yılında 20,5 milyar ton/yıl kadar olup, bu miktar yıldan yıla artmaktadır. Dünya atmosferindeki CO 2 oranının 280 ppmv den 376 ppmv ye yükselmesinin yıllık ortalama sıcaklığın 1,4 Cº artmasına sebep olacağı hesaplanmıģtır. Karbondioksit in molekül ağırlığı 44 gr/mol olup, yarılanma süresi 100 yıldır. Diğer bir deyimle atmosfere salınan CO 2 orada kalmakta, havadan ağır olduğu için yeryüzüne (alçak araziye) çökelmekte ve buzlu cam (sera) etkisi yapmaktadır. Kükürtdioksit in (SO 2) molekül ağırlığı 64 gr/mol dür. Dolayısı ile alçak araziye çökelen kirli hava bu iki gaz ile birlikte uçucu tozlar (Ø < 10 µm) ve hidrokarbonlar vb. ile zenginleģmiģ olup, canlılara zarar verici niteliktedir. Türkiye kuzey yarı kürede atmosfere salınan CO 2 in etkisi altında kalmaktadır. Bu sebeple de ülkemizde sıcaklıklar artmakta, belirgin bir kuraklaģma yaģanmaktadır. Artan sıcaklığın tarım alanlarımızda gerektirdiği sulama suyu barajlardan ve yeraltı sularından sağlanmaya çalıģılmaktadır. Ancak iki kaynakta (yeraltı suları/kuyular) sınıra gelinmiģtir. Su yağıģlardan gelmektedir. Dağlık araziden gelen akarsular yağıģlardan gelen su ile beslenmektedir. Bu durumda dağlık arazideki ormanların ve otlakların geliģtirilmesi, ağaçlandırmaların baģarılması ve bakımının yapılması, toprakların korunması gerekmektedir. YağıĢ suyunun yüzeysel akıģa dönüģüp, sellerin aģağıdaki tarım ve yerleģme alanları ile sanayi tesislerine ve diğer tesislere (yol, köprü vb.) zarar vermesi önlenmelidir. Bu amaca yönelik olarak yağıģ suları toprağa emdirilmeli ve belirli bir sürede dengeli bir akıģ düzeni ile akarsulara ulaģması sağlanmalıdır. 1 Ġ.Ü. Orman Fakültesi Toprak Ġlmi ve Ekoloji Abd. (EM) Bahçeköy - ĠSTANBUL Tel: mdkant@istanbul.edu.tr

3 1. GĠRĠġ Ġklim değiģikliği Türkiye yi etkilemektedir. Atmosferdeki CO 2 in bugünkü düzeyde kalması halinde dahi dünya ikliminde değiģikliğin önlenmesi mümkün değildir. Fosil yakıtlardan petrol, doğalgaz vb. yakıtların önümüzdeki 50 yıl içinde tükeneceği bildirilmektedir. Ancak kömürün daha uzun süre enerji üretiminde kullanılacağı anlaģılmaktadır. Türkiye nin ormanları ile tarım alanları linyit kömürü ile çalıģtırılan ve baca gazları (SO 2 ) arıtılmayan termik santrallardan çok zarar görmüģtür. Yeni geliģtirilen akıģkan yataklı sistemle çalıģtırılan termik santrallar (Çan tipi) kükürtdioksit i (SO 2 ) yanma odasında kalsiyumsülfat (CaSO 4 ) olarak bağlamaktadırlar. Ancak karbondioksit (CO 2 ) atmosfere salınmaktadır. Atmosfere salınan (CO 2 ) ise havadan ağır olduğu için diğer gazlar ve uçucu tozlar ile birlikte yeryüzüne yakın hava tabakasında yoğunlaģıp, buzlu cam (sera) etkisi yapmaktadır. Baca gazlarının yeraltında jeolojik materyallerin arasına veya denizaltına verilerek bağlanması (karbonatlara dönüģtürülmesi) için çalıģmalar yapılmıģ ve yöntemler geliģtirilmiģtir (Bkz. Metz, B. ve diğ. 2005). Atmosferdeki karbondioksidi bağlayan iki önemli ekolojik sistem vardır. Bunlardan birincisi denizlerdeki yeģil planktonlardır (Fitoplanktonlar). Ġkincisi ise karalardaki yeģil bitki toplumlarıdır. Bu bitki toplumları arasında en önemlisi de ormanlardır. Ġklim değiģikliği Türkiye de bir ısınma / kuraklaģma süreci olarak belirginleģmiģtir. Su, ormanların ve otlakların bulunduğu araziye düģen yağıģlardan üretilmektedir. Bu durumda ülkemizde su üretiminin miktarı, düzenli ve devamlı akıģın sağlanması orman ve otlak alanlarının geliģtirilmesine, bakımına, devamlılığına ve topraklarımızın korunmasına bağlıdır. 1. TÜRKĠYE DE ISINMA / KURAKLAġMA SÜRECĠ VE BELĠRTĠLERĠ Kuzey yarıküre ülkelerinde atmosfere salınan karbondioksit batıdan doğuya doğru hareket eden hava kütleleri ile ülkemizi etkilemektedir (ġekil 1). Türkiye nin kuzey yarı kürede salınan 20,5 milyar ton/yıl CO 2 e katkısı sadece %1.18 kadardır. Türkiye de çukur alanlara çökelen CO 2 buzlu cam (sera) etkisi yapmaktadır (Fazla bilgi için bkz. Kantarcı, M.D bölüm 2; Kantarcı,M.D., 2007 a-b). Yüksek dağlık arazide gündüz yükselen ve gece soğuyan havanın içerdiği nemin yoğuģması ve ağırlaģması, alçak araziye akması (Dağ meltemi) ve orada çökelmesi olayı CO 2 ile SO 2 nin de yoğunlaģmasına sebep olmaktadır. Türkiye nin coğrafya bölgelerine göre; ısınma sürecindeki dönemsel ortalama sıcaklık artıģları, orman alanlarının yoğunluğu ve fosil yakıt kullanan tesislerin dağılımı ile iliģkilendirilerek kapsamlı bir biçimde ortaya konulmuģtur (Tokgöz,N a-b, Kantarcı, M.D ve 2007a-b). Ayrıca, uydu görüntülerinden elde edilen sıcaklık verileri ile yer ölçmeleri de karģılaģtırılarak ısınmanın yatay alanda ve dağlık arazide yükseltiye bağlı olarak örnek değerlendirmeleri de yapılmıģtır (Bkz. Kantarcı, M.D. 2006, 2007a-b; Kantarcı, M.D. - Çetin, M. - Musaoğlu, N. 2007; Örmeci, C., Kantarcı, M.D - Kınacı, C.A. ; Övez, S., Ekercin, S. 2007). Marmara Bölgesinin kuzey kesiminde Çatalca ve Kocaeli yarımadalarındaki 8 meteoroloji istasyonundan dört tanesi Karadeniz in etkisi altında, dört tanesi de güneyde Marmara Denizi nin etkisi altında bulunmaktadır. Karadeniz in serin etkisini alan dört istasyonda (Bahçeköy, Kumköy, Sarıyer / Kireçburnu, ġile) dönemine göre döneminde yıllık ortalama sıcaklığın artıģı 0,1-0,3 Cº arasında, temmuz

4 ġekġl 1. KUZEY YARIKÜREDE 2004 YILINDA ATMOSFERE SALINAN CO₂, TÜRKĠYE NĠN PAYI VE HAVA KÜTLELERĠNĠN HAREKETĠ ĠLE CO₂ DOLAġIMININ TÜRKĠYE YE ETKĠSĠ DEĞERLENDİRME : DEĞERLENDĠRME : 1. KUZEY YARI KÜREDE 2004 YILINDA 20.5 MİLYAR TON CO 2 ÜRETİLMEKTE VE 1. KUZEY HAVAYA YARIKÜREDE KATILMAKTADIR YILINDA 20.5 MĠLYAR TON CO 2 ÜRETĠLEREK ATMOSFERE SALINMIġTIR. 2. TÜRKİYE 218 MİLYON TON (2005) CO 2 2. TÜRKĠYE ÜRETİMİ 218 İLE MĠLYON 136 DÜNYA TON / YIL ÜLKESİ (2005) CO 2 ÜRETĠMĠ ĠLE ARASINDA 136 ÜLKE ARASINDA % 1.2 LİK% PAYA 1.18 LĠK SAHİPTİR. PAYA SAHĠPTĠR TÜRKĠYE TÜRKİYE KUZEY ÇOK YÜKSEK YARIKÜREDE BİR HAVADA CO 2 ETKİSİ DOLAġAN YÜKSEK ALTINDADIR. MĠKTARDAKĠ CO 2 NĠN ETKĠSĠ ALTINDADIR. A.B.D. SALINAN milyon ton/yil EMİLEN GERÇEK SALINAN AVRUPA SALINAN milyon ton /YIL EMİLEN GERÇEK SALINAN KANADA SALINAN milyon ton/yil EKLENEN GERÇEK SALINAN JAPONYA SALINAN milyon ton/yil EMİLEN GERÇEK SALINAN ÇİN SALINAN milyon ton/yil HİNDİSTAN SALINAN milyon ton/yil ORTA ASYA ÜLKELERİ ORTA DOĞU ÜLKELERİ RUSYA SALINAN milyon ton/yil EMİLEN GERÇEK TÜRKİYE SALINAN SALINAN milyon ton/yil KUZEY AFRİKA ÜLKELERİ AÇIKLAMA: EMİLEN TÜRKİYE NİN GERÇEK ÜRETTİĞİ CO2 ÇOK AZDIR. SALINAN 2.KUZEY YARI KÜREDE HER YIL 20.5 MİLYAR TON CO2 ÜRETİLMEKTE VE HAVAYA KATILMAKTADIR. ÜLKELER SALINAN % EMİLEN % GERÇEK % 3. TÜRKİYE ÇOK YÜKSEK BİR CO2 ETKİSİ ALTINDADIR. CO2 CO2 SALINAN 4. CO2 NİN MOLEKÜL AĞIRLIĞI 44 gr / mol OLUP, milyon ton/yil milyon ton/yil milyon ton/yil HAVADAN AĞIR OLAN BU GAZ ALÇAK ARAZİDE ÇÖKELMEKTEDİR. ÇÖKELEN CO2 BUZLU CAM ETKİSİ YAPMAKTADIR. KANADA CO2 ÇÖKELMESİ İLE ARTAN SICAKLIK, SU KAY A.B.D BINI DA ARTTIRMAKTA VE KURAKLIK ETKİSİ AVRUPA ÜLKELERİ YAPMAKTADIR. RUSYA FEDERASYONU UNFCC 2004 VE DAHA SONRAKİ VERİLERE GÖRE TÜRKİYE CO2 ÜRETİMİNDEKİ ARTIŞ İLE ÖNDE GELEN BİR ÜLKEDİR. ANCAK TÜRKİYE NİN CO2 TÜRKİYE ÜRETİMİ DİĞER ÜLKELERE GÖRE ÇOK AZDIR. 7. TÜRKİYE KUZEY KUTBUNDAKİ BUZLARIN ERİ- HİNDİSTAN MESİ VE GULF-STREAM SICAK AKINTISININ LAB- ORAN ÇOK YÜKSEK RADOR SOĞUK SU AKINTISININ ALTINDA KALMA- ÇİN SINDA N GELİŞECEK İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN OLUM- JAPONYA SUZ ETKİLERİ ALTINDA KALACAKTIR. TOPLAM M.DOĞAN KANTARCI HAVADAN CO 2 NİN MOLEKÜL AĞIR OLAN AĞIRLIĞI BU GAZ YERYÜZÜNE 44 gr / molyakin HAVA OLUP, TABAKASINDA, HAVADAN AĞIR ÖZELLĠKLE OLAN BU ALÇAK GAZ ARAZĠDE ÇÖKELMEKTE ALÇAK ARAZİDE VE ÇÖKELMEKTEDİR. BUZLU CAM (SERA) ETKĠSĠ YAPMAKTADIR. ÇÖKELEN CO 2 BUZLU CAM ETKİSİ YAPMAKTADIR. 5. CO 2 ÇÖKELMESĠ ĠLE ARTAN HAVA SICAKLIĞI SU 5. KAYBINI CO 2 ÇÖKELMESİ DA (TERLEME İLE ARTAN VE SICAKLIK, BUHARLAġMA) SU ARTTIRMAKTA KAYBINI DA ARTTIRMAKTA VE KURAKLIK ETKĠSĠ VE YAPMAKTADIR. KURAKLIK ETKİSİ YAPMAKTADIR. 6. UNFCC 2004 VE DAHA SONRAKĠ VERĠLERE GÖRE; 6. TÜRKĠYE UNFCC 2004 VE DAHA SONRAKİ VERİLERE CO₂ 2 ARTIġI ĠLE ÖNDE GELEN BĠR ÜLKEDĠR. GÖRE TÜRKİYE ANCAK, COTÜRKĠYE NĠN 2 ÜRETİMİNDEKİ CO ARTIŞ 2 ÜRETĠMĠ DĠĞER İLE ÖNDE ÜLKELERE GELEN GÖRE BİR ÇOK ÜLKEDİR. AZDIR. ANCAK TÜRKİYE NİN CO 2 ÜRETİMİ DİĞER 7. TÜRKĠYE ÜLKELERE KUZEY GÖRE KUTBUNDAKĠ ÇOK AZDIR BUZLARIN. ERĠMESĠ VE DAHA TUZLU VE AĞIR OLAN SICAK SU 7. AKINTISININ TÜRKİYE KUZEY (GULF KUTBUNDAKİ STREAM), DAHA BUZLARIN AZ TUZLU VE HAFĠF ERİMESİ OLAN VE SICAK LABRADOR AKINTISININ SOĞUK (GULF SU AKINTISI ALTINDA STREAM), KALMASI LABRADOR ĠLE SOĞUK GELĠġECEK SU ĠKLĠM DEĞĠġĠKLĠĞĠNĠN AKINTISININ ALTINDA DE OLUMSUZ KALMASINDAN ETKĠLERĠ ALTINDA KALACAKTIR. GELİŞECEK İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN OLUM- SUZ ETKİLERİ ALTINDA KALACAKTIR. M.DOĞAN KANTARCI

5 TABLO 1. ISINMA /KURAKLAġMA SÜRECĠNDE MARMARA BÖLGESĠNĠN KUZEY KESĠMĠNDE ÇATALCA VE KOCAELĠ YARIMADALARINDAKĠ ORTALAMA SICAKLIKLARIN DÖNEMSEL DEĞĠġĠMĠ VE BU DEĞĠġĠME KUZEY ĠLE GÜNEY BAKI ETKĠSĠ K AR ADE NİZ E T K İS İ Y ILLIK OR TALAMA O C AK AY I O R T AL AMAS I T E MMUZ AY I O R T AL AMAS I AL TINDAK İ İS TAS YONL AR B AHÇ E K Ö Y 129 m 12,8 12,6 13,1 4,5 4,7 4,7 21,6 21,5 22,7 (1948/ / 1993) -0,2 0,5 0,2 ±0,0-0,1 1,2 (1948/ /2006) 0,3 0,2 1,1 KUMKÖY 30 m 13,9 13,6 14,1 5,8 5,7 5,9 22,6 22,5 23,7 (1951/ / 1993) -0,3 0,5-0,1 0,2-0,1 1,2 (1951/ /2006) 0,2 0,1 1,1 S AR IY E R 56 m 13,8 13,4 14 5,6 5,7 22,5 22,1 23,4 (K İR E Ç B UR NU) -0,4 0,6 0,2 0,1-0,4 1,3 (1949/ /2006) 0,2 0,3 0,9 Ş İL E 31 m 13,6 13,0 13,7 5,5 22,3 21,7 23,1 (1938/ / 1993) -0,6 0,7 ± 0,0 0,1-0,6 1,4 (1938/ /2006) 0,1 0,1 0,8 AÇIKLAMA : 1.Karadeniz kıyısında yeralan Kumköy (Kilyos) ile ġile ve Karadeniz rüzgârlarını alan Kireçburnu istasyonlarında yıllık ortalama sıcaklıkların artıģı belirgin değildir. Ancak, yaz aylarındaki sıcaklık artıģı dikkat çekicidir. 2.Bahçeköy'deki yaz ayları sıcaklık artıģı ormanın su bilançosunu giderek etkileyebilir. Böyle bir ısınma / kuraklaģma sürecinin devamlılığı Belgrad Ormanı ve çevresindeki orman alanlarında artımı ve tür bileģimini de etkileyecektir (Fazla bilgi için bkz.m.d.kantarcı 2005). 14,5 14,0 13,5 13,0 12,5 12,0 11,5 13,9 14,1 13,8 13,6 14,0 13,7 13,6 13,4 13,0 12,8 13,1 12,6 B AHÇ E K Ö Y K UMK ÖY S AR IY E R Ş İL E 6 5,8 5,6 5,2 5 4,8 4,6 4,4 4,2 4 5,8 5,7 5,9 5,7 5,6 5,5 4,5 4,7 4,7 B AHÇ E K Ö Y K UMK ÖY S AR IY E R Ş İL E 24 23,7 23, ,4 23,1 22,6 22,5 22,7 22,5 22,5 22,3 22, ,7 21,6 21,5 21,5 21 B AHÇ E K ÖY K UMK ÖY S AR IY E R Ş İL E YIL L IK ORTAL AMA OC AK AY I OR TALAMAS I TE MMUZ AY I OR TALAMAS I MAR MAR A DE NİZ İ Y ILLIK OR TALAMA O C AK AY I O R T AL AMAS I T E MMUZ AY I O R T AL AMAS I E TK İS İNDE K İ İS TAS YONL AR F L O R Y A 34 m 13,8 13,9 14,5 5,1 5,8 6,0 23,5 23,1 24,6 (1937/ /1992) 0,1 0,6 0,3 0,2-0,1 0,5 (1937/ /2006) 0,7 0,9 1,4 G Ö Z T E P E 39 m 14,0 14,1 14,7 6,0 6,2 23,2 23,2 24,5 (1929/ /1992) 0,1 0,6 0,6 0,2 ±0,0 1,3 (1937/ /2006) 0,7 0,8 1,3 İZ MİT 76 m 14,5 14,1 14,7 5,7 6,1 6,4 23,3 23,1 24,3 (1929/ /1992) -0,1 0,5 0,4 0,3-0,2 1,2 (1937/ /2006) 0,4 0,7 1,0 Y AL O VA 2 m 14,3 14,3 14,9 6,1 6,5 6,8 22,9 23,1 24,4 (1930/ /1992) ±0,0 0,6 0,4 0,3 0,2 1,3 (1937/ /2006) 0,6 0,7 1,5 AÇIKLAMA : 1. Çatalca ve Kocaeli yarımadalarının güneyinde yer alan meteoroloji istasyonları serin Karadeniz rüzgârlarından korunmuģlardır. Ayrıca güney bakıda daha fazla güneģ enerjisi almaktadırlar. Sıcaklık artıģı bu istasyonlarda daha belirgindir. 2.Yıllık ortalama sıcaklığın 0,7C, temmuz ayı sıcaklığının 1,0-1,5 C artması bölgede ciddi bir ısınma / kuraklaģma sürecini iģaret etmektedir. 3.Ocak ayı sıcaklıklarındaki 0,7-0,9 C 'lık artıģlar da kıģ mevsiminde havanın daha fazla su buharı alabileceğini ve daha az yağıģ oluģumunu iģaret etmektedir ,8 14,6 14,5 14,4 14,3 14, ,8 13,8 13,6 14,1 14,3 14,1 13,9 14,9 14,7 14,5 F L OR Y A G ÖZ TE P E İZ MİT Y AL OV A 7 6,8 6,6 6,4 6,2 6 5,8 5,6 5,2 5 6,8 6,5 6,4 6,1 6,1 6, ,7 5,8 5,1 F L OR Y A G ÖZ T E P E İZ MİT Y AL OV A 25 24,6 24,5 24,5 24,4 24, ,5 23,5 23,3 23,2 23,2 23,1 23, ,1 22,9 22,5 F L OR Y A G ÖZ TE P E İZ MİT Y AL OVA YIL L IK ORTAL AMA OC AK AYI OR TAL AMAS I TE MMUZ AYI OR TAL AMAS I DAĞ E T E Ğ İ VE DAĞ Y ILLIK OR TALAMA O C AK AY I O R T AL AMAS I T E MMUZ AY I O R T AL AMAS I İS T AS Y ONL AR I BUR S A 100 m 14,4 14,3 14,7 5,2 5,3 24,2 24,0 25,2 (1929/ /1992) -0,1 0,4 0,1 0,1-0,2 1,2 (1929/ /2006) 0,3 0,2 1,0 ULUDAĞ 1920 m 4,4 4,7 4,9-3,5-3,5-3,4 13,3 13,4 14,6 (1939/ /1992) 0,3 0,2 ±0,0-0,1 0,1 1,2 (1929/ /2006) 0,5-0,1 1,3 AÇIKLAMA : 1.Bursa'da yıllık ortalama sıcaklığın artıģı pek belirgin değildir. Ancak Yaz aylarında sıcaklık artıģı dikkat çekicidir. 2.Uludağ'ın zirvesinde sıcaklık artıģı daha belirgindir. Yüksek arazideki sıcaklık artıģı önemli bir CO2 çökelmesini iģaret etmekte olabilir. Bu sıcaklık artıģının "Avrupa üzerinden yüksekten gelen CO2 yüklü hava kütlelerinin etkisine bağlı olduğu" değerlendirilebilir 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 14,4 14,3 14,7 4,9 4,4 4,7 Y ILLIK OR TALAMA B UR S A UL UDA Ğ 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0-1,0-2,0-3,0-4,0 5,2 5,3 OC AK AYI OR TAL AMAS I -3,5-3,5-3,4 B UR S A UL UDA Ğ 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 24,0 25,2 24,2 13,3 13,4 14,6 TE MMUZ AY I OR TAL AMAS I B UR S A UL UDA Ğ (K AYNAK : Devlet Meteoroloji İş leri Genel Müdürlüğü'nün ME TE OR OL OJ İ B ÜL TE Nİ 1974 ve ME TE OR OL OJ İK ÖL Ç ME L E R DE ĞE R L E R İNDE N HE S APL ANAR AK DÜZE NL E NMİŞ TİR.) M.DOĞAN K ANTARC I

6 ayındaki ortalama sıcaklık artıģı ise 0,8-1,1 Cº arasındadır. Buna karģılık güneydeki dört istasyonda (Florya, Göztepe, Ġzmit, Yalova) dönemine göre döneminde yıllık ortalama sıcaklığın artıģı 0,4-0,7 Cº, temmuz ayındaki ortalama sıcaklık artıģı ise 1,0-1,5 Cº arasındadır. Ġzmit Orman ĠĢletmesinde; güneye ve batıya bakan ve daha fazla güneģ enerjisi alan yamaçlardaki Karaçam ormanları 1995 ten beri giderek artan Çamkese böceği saldırısı ile kurumuģlardır (Bkz. Kantarcı, M.D a). Marmara Bölgesinde; Bursa da yıllık ortalama sıcaklık dönemine göre döneminde 0,3 Cº, temmuz ayındaki ortalama sıcaklık ise 1,0 Cº artmıģtır. Buna karģılık Uludağ ın doruğunda 1920 m deki meteoroloji istasyonunda dönemine göre döneminde yıllık ortalama sıcaklık 0.3 C⁰, temmuz ayındaki ortalama sıcaklık ise 1,3 Cº artmıģtır. Yaz mevsiminde otellerde ısınmak için yakıt kullanılmadığına göre, Uludağ da sıcaklığın artıģını sağlayan CO 2 in kaynağını Avrupa üzerinden gelen hava kütlelerinde aramak gerekmektedir (ġekil 1 ile tablo 1 i iliģkilendiriniz). Ġskenderun Körfezi nin çevresindeki istasyonlardan seçtiğimiz 6 meteoroloji istasyonunda ortalama sıcaklıkların artıģı tablo 2 de verilmiģtir. Bu istasyonlardan 5 tanesinde dönemine göre döneminde yıllık ortalama sıcaklık 0,1-0,4 Cº, temmuz ayındaki ortalama sıcaklık C⁰,ocak ayındaki ortalama sıcaklık ise 0,3-0,6 Cº artmıģtır. Buna karģılık Mersin de yıllık ortalama sıcaklık 1,4 Cº, temmuz ayındaki ortalama sıcaklık 1,0 Cº, ocak ayındaki ortalama sıcaklık 1,8 Cº artmıģtır (Tablo 2). Mersin ve Tarsus, kuzeydeki Bolkar dağlarından inen soğumuģ / ağırlaģmıģ ve CO 2 yüklü hava kütlelerinin çökelme alanıdır. Son yıllarda fakir mahallelerde dağıtılan kalitesiz ithâl (sadaka) kömürün dumanı da kıģ geceleri bu alana oturmaktadır. Soğuk gecelerde don olayını önlemek üzere turunçgil bahçelerinde yakılan saman ve lastik dumanları da bu havaya katılmaktadır. Önemli CO 2 kaynağı ise Mersin deki sanayi, rafineri ve Yumurtalıktaki Sugözü Termik Santralı dır (2200 MW). Hava kirliliğinin Bolkar Dağlarındaki etkisi Kızılçam ve Karaçam ormanlarında ağaçların ibrelerinde sarı lekeler (SO 2 yanığı) ile izlenebilmektedir. Ġç Anadolu da ısınma / kuraklaģma etkisi Tuz Gölü ve diğer göller ile sazlıkların kurumasına sebep olmuģtur (Tablo 2). Ġç Anadolu da kurak bozkırdaki 5 meteoroloji istasyonunda yıllık ortalama sıcaklık dönemine göre döneminde 0,6-1,2 Cº, temmuz ayındaki ortalama sıcaklık 0,8-3,2 Cº artmıģtır (Tablo 2). En fazla artıģın Konya Ereğlisi nde oluģu dikkat çekicidir. Bolkar Dağlarından inen soğumuģ ve ağırlaģmıģ hava kütleleri CO 2 ile yüklü olarak Ereğli Ovasına çökelmektedirler. Bolkar Dağlarına yaslanan hava kütlelerindeki CO 2 kaynağı ise Avrupa ülkeleridir (ġekil 1 ile iliģkilendiriniz). Ġç Trakya Bozkırı ndaki 5 meteoroloji istasyonu da Ergene Havzasındaki ısınma / kuraklaģma sürecine dikkatimizi çekmektedir. Bu 5 meteoroloji istasyonunda dönemine göre döneminde ortalama yıllık sıcaklık 0,2-1,2 Cº arasında, temmuz ayındaki ortalama sıcaklık 0,7-2,3 Cº arasında, ocak ayında ortalama sıcaklık 1,0-1,7 Cº artmıģtır (Tablo 2). KıĢ aylarında ortalama sıcaklığın artıģı linyit kömürü ile ısınmaya bağlı olarak yorumlanabilir. Yaz aylarındaki artıģ ise araziye çökelen soğuk havadaki CO 2 ile iliģkilidir. Lüleburgaz daki artıģta Hamitabad Termik Santralının da etkisi olmalıdır.

7 TABLO 2. ĠSKENDERUN KÖRFEZĠ ÇEVRESĠNDE DENĠZ ETKĠSĠ ALTINDAKĠ METEOROLOJĠ ĠSTASYOLARI ĠLE ĠÇ ANADOLU'DA VE ĠÇ TRAKYA'DA KARASAL ĠKLĠM (BOZKIR ĠKLĠMĠ) ETKĠSĠ ALTINDAKĠ METEOROLOJĠ ĠSTASYONLARINDADA ORTALAMA SICAKLIKLARIN DÖNEMSEL DEĞĠġĠMĠ İS K E NDE R UN K ÖR F E Z İ Y ILLIK OR TALAMA O C AK AY I O R T AL AMAS I T E MMUZ AY I O R T AL AMAS I AÇIKLAMA : Ç E VR E S İNDE K İ İS T AS Y O NL AR 1.Ġskenderun Körfezi ve çevresini etkileyen rüzgârlar ME R S İN 5 m 18,5 18,6 19,9 9,5 9,6 11,3 27,5 27,4 28,5 Akdeniz üzerinden deniz etkisini çevredeki dağlık (1929/ /1993) 0,1 1,3 0,1 1,7-0,1 1,1 araziye ve Çukurova'ya taģımaktadırlar. Çukurova (1929/ /2006) 1,4 1,8 1,0 kuzeyden, kara üzerinden gelen rüzgârların da YUMURTALIK 3 m 18,8 18,7 19,1 10,4 10,1 10,7 26,8 26,7 27,5 etkisinde kalmaktadır. (1964/ /1992) -0,1 0,4-0,3 0,6-0,1 0,8 2.Deniz etkisi ile kara etkisi Ġskenderun Körfezi (1964/ /2006) 0,3 0,3 0,7 çevresindeki sıcaklık artıģının çok belirgin olmamasını İS K E NDE R UN 3 m 20,2 19,7 20,3 11,9 11,4 12,3 28,0 27,4 28,3 sağlamıģtır. Ancak Mersin'deki sıcaklık artıģı dikkat çekicidir. (1939/ /1992) -0,5 0,6-0,5 0,9-0,6 0,9 3.Mersin'in kuzeyindeki Bolkar Dağları'na doğru gündüz (1939/ /2006) 0,1 0,4 0,3 yükselen ısınmıģ hava (deniz meltemleri) gece ADANA 20 m 18,7 19,0 19,1 9,3 9,7 9,6 27,6 27,9 28,5 soğumakta ve taģıdıkları nem yoğuģmaktadır. (1929/ /1992) 0,3 0,1 0,4-0,1 0,3 0,6 AğırlaĢan CO2 yüklü hava kütleleri Mersin ile (1929/ /2006) 0,4 0,3 0,9 Tarsus'un alçak arazisine inmektedirler (Dağ K AR AİS AL I 230 m 18,3 18,2 18,6 8,8 8,7 9,4 27,2 27,2 27,9 meltemleri). Durgun kıģ gecelerinde don olaylarına (1950/ /1992) -0,1 0,4-0,1 0,7 ±0,0 0,7 sebep olan bu soğuk hava, ertesi gün ısınıp yükselene (1950/ /2006) 0,3 0,6 0,7 kadar buzlu cam (sera) etkisi yapmaktadır. (K AY NAK : Devlet Meteoroloji İş leri G enel Müdürlüğ ünün ME TE OR OL OJ İ B ÜL TE Nİ 1974 VE ME TE OR OL OJ İK ÖL Ç ME L E R değ erlerinden hes aplanarak düzenlenmiş tir.) M.DOĞAN K ANT AR C I TUZ G ÖL Ü VE K ONY A Y ILLIK OR TALAMA O C AK AY I O R T AL AMAS I T E MMUZ AY I O R T AL AMAS I AÇIKLAMA : HAVZ AL AR INDAK İ İS TAS Y ONL AR 1.Ġç Anadolu'daki sıcaklık artıģı daha belirgindir. C İHANB E Y L İ 969 m 11,1 10,7 11,8 0,4-1,2 0,1 22,4 22,7 24,3 Özellikle yaz aylarındaki sıcaklık artıģı Tuz Gölü ile 1929/ /1992-0,4 1,1-1,6 1,3 0,3 1,6 HotamıĢ Ovası ile Ereğli Ovasındaki sazlıkların 1929/ /2005 0,7-0,3 1,9 kurumasına sebep olmuģtur. AK S AR AY 980 m 11,8 11,5 12,5 0,8-0,2 1,2 22,7 23,0 24,5 2.Ġç Anadolu'da sulu tarım (Ģeker pancarı vb.) yapılması artan yaz sıcaklıklarından dolayı daha fazla sulama 1930/ /1992-0,3 1,0-1,0 1,4 0,3 1,5 suyunun kullanılmasını gerektirmiģtir. Bu sebeple de 1930/ /2005 0,7 0,4 1,8 yeraltı suyu daha derinlerden elde edilebilmektedir. K ONY A 1028 m 11,5 11,3 11,5-0,1-0,5-0,1 23,1 23,3 23,9 3.Kapalı havzalar olan Tuz Gölü Havzası ile Konya 1929/ /1992-0,2 0,2-0,4 0,4 0,2 0,6 Havzası dağlara yağan karların azalması ile daha az 1929/ /2005 ±0,0 ± 0,8 beslenebilmektedir. Ç UMR A 1013 m 11,1 10,9 11,7 0,2-1,0 0,1 22,0 22,1 23,5 4.Aksaray'dan geçen Melendiz Çayına yapılan Mamasın 1957/ /1992-0,2 0,6-1,2 1,1 0,1 1,4 Barajı da Tuz Gölü'ne gelen suyu azaltmıģtır. 5.Ereğli'deki sıcaklık artıģı, güneydeki Bolkar 1957/ /2005 0,6-0,1 1,5 Dağları'ndan inen soğumuģ ve CO2 yüklü dağ E R E Ğ L İ 1044 m 11,1 11,0 12,3 1,1-0,8 0,8 21,2 22,6 24,4 meltemlerinin alçak ova üzerinde toplanması, sis/pus 1944/ /1992-0,1 1,3-1,9 1,6 1,4 1,8 oluģumunun buzlu cam (sera) etkisi yapmasından 1944/ /2006 1,2-0,3 3,2 kaynaklanmaktadır. 13,0 12,5 12,5 12,3 C İHANB E Y L İ AK S AR AY 1,5 1,0 1,1 0,8 1,2 0,8 C İHANB E Y L İ AK S AR AY 25,0 24,5 24,0 24,5 24,4 24,3 23,9 C İHANB E Y L İ AK S AR AY 12,0 11,5 11,0 10,5 11,8 11,8 11,5 11,5 11,7 11,5 11,1 11,3 11,1 11,0 11,1 10,9 10,7 YIL L IK ORTAL AMA K ONY A Ç UMR A E R E Ğ L İ 0,5 0,0-0,5-1,0-1,5 0,4 0,2-0,2 0,1-0,1-0,1-0,5 OC AK AYI OR TAL AMAS I -0,8-1,0-1,2 K ONY A Ç UMR A E R E Ğ L İ 23,5 23,3 23,5 23,1 23,0 23,0 22,7 22,7 22,5 22,4 22,6 22,0 22,0 22,1 21,5 21,2 21,0 TE MMUZ AYI OR TAL AMAS I K ONY A Ç UMR A E R E Ğ L İ (K AY NAK : Devlet Meteoroloji İş leri G enel Müdürlüğ ünün ME T E OR OL OJ İ B ÜL T E Nİ 1974 VE ME T E OR OL OJ İK ÖL Ç ME L E R değ erlerinden hes aplanarak düzenlenmiş tir.) M.DOĞAN K ANTARC I E R G E NE (İÇ TR AK Y A) Y ILLIK OR TALAMA O C AK AY I O R T AL AMAS I T E MMUZ AY I O R T AL AMAS I HAVZ AS INDAK İ İS TAS Y ONL AR E DİR NE 48 m 13,5 13,3 13,8 1,9 2,6 3,0 24,6 24,0 25,3 1929/ /1992-0,2 0,5 0,7 0,4-0,6 1,3 1929/ /2005 0,3 1,1 0,7 K IR L AR E L İ 232 m 13,2 12,9 13,4 1,7 2,9 3,4 23,6 23,2 24,6 1929/ /1992-0,3 0,5 1,2 0,5-0,4 1,4 1929/ /2005 0,2 1,7 1,0 L ÜL E B UR G AZ 46 m 13,1 12,4 14,3 2,9 3,0 4,2 23,4 22,3 25,7 1929/ /1992-0,7 1,9 0,1 1,2-1,1 3,4 1929/ /2005 1,2 1,3 2,3 Ç OR L U 183 m 12,2 12,5 13,1 2,8 3,4 3,8 22,4 22,0 23,4 1937/ /1992 0,3 0,6 0,6 0,4-0,4 1,4 1937/ /2005 0,9 1,0 1,0 AÇIKLAMA : 1.Ergene Nehri Havzası kurak ve karasal bir bozkır ikliminin etkisi altındadır. Yıllık ortalama sıcaklıkların yanında yaz aylarındaki sıcaklıkların da artıģı dikkat çekicidir. 2.Ergene Havzasında sulu tarım yapılabilecek arazi ha'dır.bu alanın ancak 1/4'ü sulanabilmektedir. Geri kalan 1/4 alan için sulama projeleri yapılmıģtır. Yaz sıcaklıklarının artıģı, sulama suyu ve sulama yöntemi konularına önem vermemizi gerektirmektedir. 3.Özellikle Lüleburgaz'daki sıcaklık artıģı çok belirgindir. Sıcaklığın artıģı kuzeydeki Yıldız Dağlık Kütlesinin kuytusunda kalan alçak ovaya CO2 yüklü havanın çökelmesi ve buzlu cam (sera) etkisi yapmasına bağlıdır. Havanın CO2 ile zenginleģmesinde Hamitabad Termik santralının da katkısı vardır. 14,5 14,3 14,0 13,8 13,5 13,5 13,4 13,2 13,3 13,1 13,1 13,0 12,9 12,5 12,5 12,2 12,4 12,0 E DİR NE K IR L AR E L İ L ÜL E B UR G AZ Ç OR L U 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 4,2 3,8 3,4 3,4 2,9 3,0 2,8 2,9 3,0 2,6 1,9 1,7 E DİR NE K IR L AR E L İ L ÜL E B UR G AZ Ç OR L U 26,0 25,7 25,5 25,3 25,0 24,6 24,5 24,6 24,0 24,0 23,6 23,5 23,4 23,4 23,2 23,0 22,5 22,3 22,4 22,0 22,0 21,5 E DİR NE K IR L AR E L İ L ÜL E B UR G AZ Ç OR L U YIL L IK ORTAL AMA OC AK AY I OR TAL AMAS I TE MMUZ AYI OR TAL AMAS I (K AY NAK : Devlet Meteoroloji İş leri G enel Müdürlüğ ünün ME T E OR OL OJ İ B ÜL T E Nİ 1974 VE ME T E OR OL OJ İK ÖL Ç ME L E R değ erlerinden hes aplanarak düzenlenmiş tir.) M.DOĞAN K ANTARC I

8 2. SU ÜRETĠMĠNDE ORMANLARIN VE OTLAKLARIN GÖREVĠ Ormancılığın görevi; orman toprağının korunması ve iģletilmesidir. Orman toprağının iģletilmesinden elde edilen pek çok mal ve fayda ormancılığın çok yönlü bir meslek dalı olmasını sağlamıģtır. Bu çok yönlülük; son zamanlarda fonksiyonel planlama adı altında sunulmaktadır. Aslında ormancılıkta çok yönlülük ; öteden beri çok yönlü düģünmeyi, planlamayı, yetiģtirmeyi, bakımı ve ürün almayı, fayda üretmeyi vb. iģlevleri kapsamıģtır. Ormanın asıl üretim maddesi odundur. Su üretimi ise orman alanına düģen yağıģların toprağa sızdırılması ve topraktan sızan suyun kaynaklara ulaģması ile gerçekleģebilmektedir. Otlakların da asıl üretim maddesi ottur. Otlaklara düģen yağıģların da toprağa sızdırılması ile su üretimi gerçekleģtirilebilir. Orman ve otlak ile kaplı olmayan eğimli arazide ve kayalıklarda yağıģın hemen tamamı yüzeysel akıģa dönüģerek sel oluģturur. Ormanın kapalılığı azaldıkça,yağıģların yüzeysel akıģa geçme oranı artar. Ayrıca ormanın tür bileģimine ve mevsime göre de yüzeysel akıģa geçen yağıģ miktarı değiģir. Türkiye de ormana alanı (20,7 milyon ha) ile ormanların kapalılığı tablo 3 te verilmiģtir. Eski orman envanterine ( ) göre koru ormanlarımızın ve bu ormanlarımızda kapalılığı iyi durumda olan orman alanlarımızın artmıģ olduğu görülmektedir (2003 yılındaki son durum olarak). Çok bozuk baltalık ormanlardaki azalma ise bu alanların ağaçlandırılmasının sonucudur. Çok bozuk koru ormanları (eski envanter miktarı olarak) ile çok bozuk baltalıkların toplamı ha dır ( ). Bu alanın ağaçlandırılması ve toprak koruma çalıģmaları yapılarak erozyonun önlenmesi gerekmektedir. Bozuk koru ( ha) ile bozuk baltalık ( ha) alanlarının ve gençleģtirilmek için tıraģlanmıģ alanların ( ha) toplamı ha olup, bu ormanların da tohumla gençleģtirilmesi, gençleģtirilemeyen bozuk koruların ağaçlandırılması gerekmektedir. Çok bozuk koru (kapalılığı < %10) alanı içinde kapalılığı oluģmamıģ yeni ağaçlandırma alanları ile tamamlama yapılması gereken ağaçlandırma alanları da ( ha) bulunmaktadır. Bu sebeple eski envanterde verilmiģ olan çok bozuk koru ve bozuk koru alanı hesaplamada kullanılmıģtır. Arazi sınıflandırmasına göre Türkiye orman alanının 2 milyon ha a artırılması gerekmektedir. Orman amenajman envanteri dıģında bırakılmıģ ormana bitiģik olmayan çalılıklar (tahrip edilmiģ orman atıkları ha) ile eğimli arazide genellikle ormandan açılmıģ olan tarım alanları ( ha) olmak üzere toplam ha alanın orman alanına aktarılması öngörülmüģtür. Orman alanından ha alanın tarıma aktarılması öngörülmüģse de, orman alanları daraltılmayacağı için bu aktarma mümkün değildir. Ayrıca tarım alanları arasında orman alanlarının yer alması, hem kuģların barınması ve dolayısı ile zararlı böceklerden koruma, hem de kuru rüzgârların etkisini önlemek bakımından gereklidir (Tablo 4). Yukarıdaki değerlendirmelere göre Türkiye de ağaçlandırılması ve toprak koruma iģlemleri yapılması gereken alan ha dır ( ). Türkiye de ha otlak alanı vardır. Bu alanın % 94,3 ü IV+V+VI+VII. sınıf arazide bulunmaktadır (Tablo 4). Otlak alanlarının islâhı, yem değeri yüksek bitkilerin çoğaltılması için korunması ve topraklarının yağıģ sularının sızabileceği gözenekli yapıya kavuģturulması gerekmektedir. Orman içi ve orman üstü otlak alanlarında yapılacak islâh ve tür zenginleģmesi, otlatma planlaması da Türkiye Ormancılığının görevleri arasındadır. Bu yönde geçmiģ yıllarda yapılmıģ çalıģmalarımız ve bilgi birikimimiz de vardır.

9 3. TÜRKĠYE NĠN SU ÜRETĠMĠ Türkiye de orman ve otlak alanına düģen yağıģ ile bu yağıģın toprakta depo edilen (bitkilerin kullandığı) bölümü, yüzeysel akıģa geçen veya topraktan sızıp kaynaklara ulaģan bölümü ve bitki (ağaçlar vd.) yapraklarında tutulup atmosfere buharlaģan bölümü tablo 5 te verilmiģtir. Orman ve otlak topraklarından yılda 99.1 milyar m³ su gelmektedir. Bu suyun sel olarak değil de, devamlı bir akıģ düzeni ile üretilmesi için ormanların ağaçlandırılması, otlakların islâhı gerekmektedir. Ancak akarsulara ulaģan yağıģ sularının da barajlarda toplanması ve gerekli olan yaz aylarında sulu tarım alanlarını beslemesi sağlanmalıdır. Baraj konusu sadece havzaların aģağı kesimlerinde yapılması planlanan büyük barajlar ile çözümlenemez. Yukarı havzalarda bentler ve küçük barajlar yapılarak su depolanmalı ve büyük barajların yaz boyunca beslenmesi sağlanmalıdır. 4. SONUÇ 1. Türkiye ısınma / kuraklaģma sürecinde nüfusunu besleyebilmek için sulanabilir tarım alanlarını geniģletmek ve sulu tarımı geliģtirmek zorundadır. Toplam 9 milyon ha olan sulu tarım yapılabilecek alanın ancak yarısı sulanabilmektedir. Çünkü Türkiye de yapılabileceği öngörülen 730 barajın ancak 200 kadarını bitirilebilmiģtir. Türkiye kullanabileceği sulama suyunun ancak % 37 sini kullanabilmektedir. Suyun % 63 ü ise akıp gitmektedir. 2. Baraj göllerinin sellerin taģıdığı materyal ile dolmasının önlenmesi için dağlık arazideki bozuk ve çok bozuk ormanlarımız ağaçlandırılmalı, otlaklarımız islâh edilmeli ve toprak koruma çalıģmaları ile topraklarımız korunmalıdır. 3. Ağaçlandırılacak alan sadece bozuk ve çok bozuk ormanlar değildir. Çok bozuk baltalık ormanların içinde makilik ve fundalık gibi çalılaģmıģ orman alanları da vardır. Orman alanı dıģına çıkarılmıģ 2-B alanları da tekrar orman sınırları içine alınıp ağaçlandırılmalıdır. 4. Üretilen suyu tarım yapan köylü, islâh edilen otlağı ise hayvancılık yapan köylü kullanacaktır. Çiftçinin ve hayvan yetiģtiren köylünün Devlet tarafından her yönde desteklenmesi gerekmektedir. Çiftçi tefecinin, fırsatçı tüccarın eline bırakılmamalıdır. 5. Isınma / kuraklaģma sürecinde alçak arazideki tarım alanlarının daha fazla etkileneceği tablo 2 deki sıcaklık değiģimlerinden anlaģılmaktadır. Bu alanlarda sulama suyuna olan ihtiyaç daha fazla olacaktır. Bu sebeple büyük barajların yukarısına besleme bentleri yapılması ve yaz aylarında barajların beslenmesi gerekmektedir. Durum sulama suyu alınan BeyĢehir Gölü ve Eğirdir Gölü ile benzeri göller için de geçerlidir. 6. Türkiye sulu tarımdan ve sulu tarımda üreteceği endüstriyel bitkilerden vazgeçemez. Kaynaklarımızı kapsamlı bir görüģ ile incelediğimizde, henüz kullanmadığımız orman / otlak / su / baraj / sulama potansiyelimizin yüksek olduğu anlaģılmaktadır. 7. Su üretimini sağlamak için orman teģkilâtının desteklenmesi, ormancılığın siyasi baskılardan kurtarılması gerekmektedir. Türk ormancılığı yeterli bilgi birikimi ile bu büyük çalıģmayı baģarabilecek güçtedir. Sonuç olarak; Türkiye ısınma / kuraklaģma sürecinde çaresiz değildir. Ancak bilgisizliğe ve siyasi yetersizliklere / aymazlıklara bağlı olan ihmâllerden dolayı hazırlıksızdır.

10 TABLO 3. TÜRKĠYE NĠN ORMAN VARLIĞININ VE ENVANTERLERĠNE GÖRE 40 YILLIK DEĞĠġĠMĠ VE DURUMU (Kantarcı, M.D b) DÖNEM K O R U O R M A N L A R I B A L T A L I K O R M A N L A R TÜRKİYE ÇOK ÇOK TOPLAM ORMAN SIK ARALANMIŞ BOZUK BOZUK GENÇLEŞTİR. KORU SIK BOZUK BOZUK BALTALIK ORMAN DIŞI % % % < % 10 TIRAŞLANMIŞ TOPLAM % % < % 10 TOPLAM ALANI ALAN ALANI ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha ha % 9.42 % % 7.95 % % % % % % 10 0 (ÇALILAŞMIŞ % ) %26.6 % % % % % % % 0.46 % % % 1.02 % % % 100 % % % 100 FARK GENÇLEŞT. AĞAÇLANDIRMA ha ha = ha ha = ha ha SÜRGÜN KORULARI ha ha KORUYA AĞAÇLANDIRILAN AĞAÇLANDIRILAN TOPLAM ha ha DÖNÜŞTÜRÜLEN (Kantarcı,M.D ten) AÇIKLAMA: 1. SIK ORMANLAR DAHA FAZLA, ARALANMIŞ ORMANLAR DAHA AZ, BOZUK ORMANLAR ÇOK DAHA AZ KARBON BİRİKİMİ YAPARLAR. 2. TÜRK ORMANCILIĞI SON 40 YILDA YAPTIĞI AĞAÇLANDIRMALAR, KORUYA DÖNÜŞTÜRMELER VE GENÇLEŞTİRME ÇALIŞMALARI İLE HEM VERİMLİ ORMAN ALANLARINI ARTTIRMIŞ, HEM DE ORMANLA- RIMIZIN DAHA FAZLA KARBONDİOKSİT EMMESİNİ VE DEPOLAMASINI SAĞLAMIŞTIR. 3. ANCAK DAHA GENÇLEŞTİRİLMESİ GEREKEN ha ( ha) orman alanı, AĞAÇLANDIRILMASI GEREKEN ha ALAN VARDIR. AĞAÇLANDIRILMASI GEREKEN ALANIN; ha ı BOZUK KORU İLE ÇOK BOZUK BALTALIK ORMANLAR ( ), ha ı ÇALILAŞMIŞ ESKİ ORMAN ARTIKLARI İLE KAPLI ARAZİ, ha ı ORMANA AKTARILMASI GEREKEN VI. VE VII. SINIF ARAZİDEKİ TARIM ALANLARIDIR. SIK KORU ORMANI ARALANMIŞ KORU BOZUK KORU ÇOK BOZUK KORU SIK BALTALIK ORMAN ÇOK BOZUK BALTALIK M.DOĞAN KANTARCI

11 TABLO 4. TÜRKĠYE DE EĞĠM VE ARAZĠ YETENEK SINIFLARI, ARAZĠ KULLANIMI VE TOPRAK EROZYONU SINIFLARI ARASINDAKĠ ĠLĠġKĠLER (Kantarcı, M.D b) A R A Z İ Y E T E N E K S I N I F L A R I OLMASI I + II + III IV V + VI + VII TOPLAM ORMAN ÇALILAŞMIŞ AKTARMALAR GEREKEN ALANI ESKİ ORMAN (ORMANA ha ORMAN ORMAN ALANI ha = TARIMA ha % % 2.9 % 3.6 % 93.6 % 100 = % % 11.8 VE OTLAĞA) OTLAK ALANI ha % % 5.8 % 7.3 % 87.0 % 100 TARIM ALANI ha % % 61.1 % 16.9 % 22.0 % 100 DİĞER ARAZİ ha TOPLAM ha % % 26.4 % 9.8 % 63.8 % 100 (Kantarcı,M.D ten) DİK EĞİMLİ ARAZİDE ÇIPLAK ALANLAR (TARIM ALANLARI), BOZUK VE ÇOK BOZUK ORMAN ALANLARI VE BOZULMUŞ OTLAKLAR SELLERİN OLUŞMASINA, TOPRAKLARIN TAŞINMASINA, KULLANILABİLECEK SUYUN KAYBINA, BARAJLARIN DOLMASINA, ALÇAK ARAZİDEKİ TARIM VE YERLEŞME ALANLARININ TAHRİBİNE SEBEP OLURLAR. TARIM ALANLARINI SEL BASAR, SELİN GETİRDİĞİ MATERYAL KAPLAR, SU YETERSİZLİĞİ VE KURAKLIK BAŞLAR BARAJ MATERYAL İLE DOLAR YÜZEYSEL AKIŞ VE SEL EĞİM < % 5 % 5 15 > % 15 EROZYONA UĞRAMAMIŞ TOPRAK HORİZONLARI Ah HUMUSUN KARIŞTIĞI MİNERAL TOPRAK Ael YIKANMA HORİZONU A B GEÇİŞ HORİZONU Bst BİRİKME HORİZONU B C GEÇİŞ HORİZONU Cv Cn ANAKAYADAN OLUŞMUŞ ANA MATERYAL ANAKAYA ŞİDDETLİ EROZYONA UĞRAMIŞ TOPRAĞIN ÜST KESİMİ VE B HORİZONUNUN ÜST YARISI TAŞINIR. Bst BİRİKME HORİZONU KALINTISI B-C GEÇİŞ HORİZONU Cv ANAKAYADAN OLUŞMUŞ ANAMATERYAL Cn ANAKAYA ÇOK ŞİDDETLİ EROZYONA UĞRAMIŞ TOPRAĞIN YÜZEYİNDE EROZYON KALDIRIMI OLUŞUR. ALTTA ANAMATERYAL KALMIŞTIR. TAŞINMA DEVAM EDERSE ARAZİ ÇIPLAK KAYALIĞA DÖNÜŞÜR. TOPRAK EROZYONU SINIFLARI TOPLAM HAFİF ha (% 7.3) (% 27.7) ORTA ha (% 20.3) ŞİDDETLİ ha ( % 37.0) ÇOK ŞİDDETLİ ha (% 22.6) (% 63.4) KAYALIK ha ( % 3.8) TOPRAĞIN TAŞINDIĞI ARAZİDE YAĞIŞ SUYUNUN SIZDIRILMASI,EMİLMESİ VE DEPOLANMASI MÜMKÜN OLAMAYACAĞI İÇİN, SU YÜZEYSEL AKIŞ İLE KAYBEDİLİR. SAĞANAK YAĞIŞLAR İSE SELLERE DÖNÜŞÜRLER. M.DOĞAN KANTARCI

12 TABLO 5. TÜRKĠYE DE ORMANLARA VE OTLAKLARA DÜġEN YAĞIġ, YÜZEYSEL AKIġ, KULLANILABĠLEN SULAMA SUYU, SULANABĠLEN TARIM ALANLARI, BARAJLARIMIZ VE KURAKLAġMA SÜRECĠNDE KULLANILABĠLĠR SUYU ARTTIRMAK ĠÇĠN ÖNERĠLER (Kantarcı, M.D b). ALAN ORTALAMA ALANA DÜŞEN 1 m BALÇIK TOPRAĞINDA YÜZEYSEL AKIŞA BİTKİ YÜZEYİNDE YILLIK YAĞIŞ TOPLAM YAĞIŞ TUTULAN SU GEÇEN SU ALAKONULUP MİLYON (642.6 mm / m²) (F.S.K. = 210 mm / m³ İÇİN) BUHARLAŞAN SU ha m³ / ha m³ / ALAN % 32.7 m³ / ha % 37 m³ / ha % 30.3 mз / ha ORMAN milyar m³ / yıl 43.5 milyar m³ / yıl 49.2 milyar m³ / yıl 40.3 milyar m³ / yıl OTLAK milyar m³ / yıl 44.0 milyar m³ / yıl 49.9 milyar m³ / yıl 41.0 milyar m³ / yıl TOPLAM milyar m³ / yıl 83.5 milyar m³ / yıl 99.1 milyar m³ / yıl 81.3 milyar m³ / yıl YAĞIŞ OTLAK YAĞIŞ TEPEDE ALAKONULAN SU BUHARLAŞIR BİTKİLERİN KULLANDIĞI SU İLE TOPRAKTAN BUHARLAŞAN SU (Kantarcı,M.D ten) BARAJLAR İŞLETMEDE OLAN ESKİ BENT İNŞAATI DEVAM EDEN 109 YAPILMASI GEREKEN 422 (52 Sİ İHALEYE HAZIR) TOPLAM 730 (DSİ 1999) SIZINTI SUYU YÜZEY AKIŞI AKARSUYA VE BARAJA BOŞA AKAN SUYU BARAJLARDA TOPLAYABİLİRSEK, İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNDEKİ ISINMA / KURAKLAŞMA ETKİSİNİ SULAMA SUYU İLE KARŞILAYABİLİRİZ. TOPRAKLARIMIZI KORUMAK, BOZUK ORMANLARI AĞAÇLANDIRMAK, OTLAKLARI İSLAH ETMEK, BÖYLECE SEL DEĞİL SU ÜRETMEK ZORUNDAYIZ. YÜZEYSEL AKIŞTAN KULLANILAN SULAMA SUYU 32.9 milyar m³/yıl YER ALTI SUYUNDAN KULLANILAN SULAMA SUYU 6.0 milyar m³/yıl TOPLAM KULLANILAN SU 38.9 milyar m³/yıl YÜZEYSEL AKIŞTAN KULLANILAMAYAN SULAMA SUYU 62.1 milyar m³/yıl YER ALTI SUYUNDAN KULLANILAMAYAN SULAMA SUYU 6.2 milyar m³/yıl TOPLAM KULLANILAMAYAN SU 66.3 milyar m³/yıl SULANABİLEN TARIM ALANI SU BEKLEYEN TARIM ALANI TOPLAM SULANABİLİR ALAN 4.6 milyon ha 4.4 milyon ha 9.0 milyon ha M.DOĞAN KANTARCI GÖL /DENİZ

13 KAYNAKLAR DEVLET METEOROLOJĠ ĠġLERĠ Gnl.Md lüğü1974. Ortalama ve Ekstrem Kıymetler Meteoroloji Bülteni BaĢbakanlık Basımevi - Ankara DEVLET METEOROLOJĠ ĠġLERĠ Gnl. Md lüğü Türkiye Meteoroloji Ġstasyonlarının Ölçmeleri ( ) (YayınlanmamıĢ değerler) DEVLET SU ĠġLERĠ Gnl. Md lüğü Haritalı Ġstatistik Bülteni. Yay. nu. 991, Grup VIII, özel nu. 177, DSĠ Matbaası 2001 Ankara KANTARCI, M.D Türkiye nin YetiĢme Ortamı Bölgesel Sınıflandırması ve Bu Birimlerdeki Orman Varlığı Ġle Devamlılığının Önemi. Ġst. Üni. Yay. nu. 4558, Orman Fakültesi Yay. nu. 484, ISBN (XXV+321), Ġst. Üni. Basım ve Yayınevi Ġstanbul KANTARCI, M.D Orman Ekosistemleri Bilgisi. Ġst. Üni. Yay. nu. 4594, Orman Fakültesi Yay. nu. 488, ISBN (XXVI+379), Ġst. Üni. Basım ve Yayınevi Ġstanbul KANTARCI, M.D Effects of Climate Change and Aridity on Ergene River Basin Water Productivity. Internationale Coference on Climate Change and the Middle East, Present and Future. ( ) Ġstanbul Technical University Department of Meterological Engineering - Turkey Editors: Y. Ünal, C. Kâhya, D. Demirhan Barı, Proceeding ( ) KANTARCI, M.D a. Ġklim değiģikliği sürecinde Çatalca ve Kocaeli yarımadalarındaki sıcaklık artıģının Ġzmit ĠĢletmesi Ormanlarında Çamkese böceği zararları ile iliģkisi üzerine araģtırmalar. Türkiye Ġklim DeğiĢikliği Kongresi TĠKDEK 2007 ( ) Ġstanbul Teknik Üniversitesi Maslak/Ġstanbul (CD olarak yayınlanmıģtır. Bildiri kitabı baskıdadır). KANTARCI, M.D, 2007-b. Türkiye de Isınma ve KuraklaĢma (Ġklim DeğiĢimi) SürecindEOrmanların GeliĢtirilmesi, Otlakların Ġslahı ve Toprakların Korunmasının Su Üretiminin Arttırılmasına Etkisi ÖLÇÜ, TMMOB Ġstanbul Ġl Koordinasyon Kurulu Yayını, Haziran 2007,(86-94)-Ġstanbul KANTARCI, M.D., ÇETĠN, M., MUSAOĞLU, N Sündiken Dağlık Kütlesinde yer ölçmeleri ile uydu verilerinden yükselti ve bakıya bağlı olarak yüzey sıcaklığı değiģiminin belirlenmesi Türkiye Ulusal Fotogrametri ve Uzaktan Algılama Birliği IV. Sempozyum (TUFUAB 2007) Fotogrametri ve Uzaktan Algılamada Güncel GeliĢmeler ( ) ĠTÜ Maslak / Ġstanbul (CD olarak yayınlanmıģtır). METZ, B., DAVIDSON, O., CONNING, H., LOOS, M., MEYER, L IPCC Special Report on Carbondioxide Capture and Storage. Prepared Working Group III of the Intergovernmental Panel on Climate Change ISBN hardback, ISBN X hardback, ISBN paperback, ISBN paperback Cambrige University Press Newyork ABD. ÖRMECĠ, C., KANTARCI, M.D., KINACI, C.A., ÖVER, S., EKERCĠN, S., Tuz Gölü ve yakın çevresinin yer ve uydu verileri ile kuraklık ve su kalitesi bakımından zamansal analizi TÜBĠTAK Projesi (P. Nu. 105 Y 283) (VIII+94 ekleri ile birlikte). TOKGÖZ, N., a. Dünya CO 2 Emisyonlarının Fosil Enerji Kaynakları Bazında Genel Bir Değerlendirmesi ve Türkiye deki Atmosferik Isınma Üzerinde Etkisi. ÖLÇÜ, TMMOB Ġstanbul Ġl Koordinasyon Kurulu Yayını, Haziran 2007,( )-Ġstanbul TOKGÖZ, N., b. A Numerical Analysis of Worldwide - Turkey CO 2 Emissions Based on Fossil Fuels and Effects of the Emission on Atmospheric Warming in Turkey. 20 th World Energy Congress, November, (17-27), Italy-Roma.