ÖĞRENCİ VE ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİNE GÖRE İSTENMEYEN ÖĞRENCİ DAVRANIŞLARINA KARŞI KULLANILAN ÖĞRETMEN STRATEJİLERİNİN ÖĞRENCİLER ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ * ÖZET

Transkript

1 - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/2Winter 2014, p , ANKARA-TURKEY ÖĞRENCİ VE ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİNE GÖRE İSTENMEYEN ÖĞRENCİ DAVRANIŞLARINA KARŞI KULLANILAN ÖĞRETMEN STRATEJİLERİNİN ÖĞRENCİLER ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ * Sevilay ŞAHİN ** Mustafa Cüneyt ARSLAN *** ÖZET Bu araştırmanın amacı, istenmeyen öğrenci davranışlarına karşı kullanılan öğretmen stratejilerinin öğrenciler üzerinde meydana getirdiği etkileri belirlemektir. Bunun istenmeyen öğrenci davranışlarına ilişkin okul yönetimi ve öğretmenlere, betimleme yapması açısından yarar sağlayacağı düşünülmüştür. Araştırma nitel araştırma desenlerinden durum çalışmasıdır. Çalışma grubunu, eğitim öğretim yılında Gaziantep ilinde görev yapan 15 ilkokul ve ortaokul öğretmeni ve 35 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırmanın çalışma grubunu belirlemek için amaçlı örnekleme yöntemlerinden maksimum çeşitlilik örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Buradaki amaç, göreli olarak küçük bir çalışma grubu oluşturmak ve bu grupta çalışılan probleme taraf olabilecek bireylerin çeşitliliğini maksimum derecede yansıtmaktır. Öğretmenler ve öğrenciler random yoluyla seçilmiştir. Araştırma verilerinin toplanmasında nitel araştırma yöntemlerinden yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır. Verilerin analizinde içerik analizi yapılmıştır. Araştırma sonucunda elde edilen bulgulara göre istenmeyen öğrenci davranışlarına karşı kullanılan öğretmen stratejilerinin, öğrenci davranışlarında olumlu ve olumsuz birçok etki oluşturmaktadır. Ayrıca sınıf yönetiminde kullanılan öğretmen stratejilerinin öğrenciler üzerindeki etkisine ilişkin öğretmenlerin ve öğrencilerin farklı düşündükleri sonucuna ulaşılmıştır. Öğrenciler birebir ve ders dışında görüşmenin kendilerini daha çok olumlu etkilerken, sınıf içinde cezanın ise kendilerini olumsuz etkilediğini belirtmişlerdir. Araştırma bulguları doğrultusunda ortaya konulan öneriler; öğretmenlerin sınıf yönetiminde öğrencilere daha fazla sorumluluk vermeleri, sınıf yönetimi konusunda problem yaşadıklarında rehberlik biriminden daha fazla faydalanmaları, sınıf kurallarının öğrencilerle birlikte oluşturulması şeklinde özetlenebilir. Anahtar Kelimeler: Sınıf yönetimi, istenmeyen öğrenci davranışları, öğretmen stratejileri * Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir. ** Yrd. Doç. Dr. Gaziantep Üniversitesi Eğitim Fakültesi, El-mek: svlyshn@gmail.com *** Arş. agör. El-mek: Gaziantep Üniversitesi Eğitim Fakültesi, mcarslan44@gmail.com

2 1400 Sevilay ŞAHİN Mustafa Cüneyt ARSLAN THE EFFECTS OF TEACHER STRATEGIES USED AGAINST UNDESIRABLE STUDENT BEHAVIOURS ON STUDENTS ACCORDING TO STUDENT AND TEACHER OPINIONS ABSTRACT The purpose of this study is to determine the effects of teacher strategies used to reduce undesired student behaviors on students. This may provide benefits for teacher and school administrator to prevent undesired students behaviours. The study is significant as it attempts to reveal both negative and positive effects of teacher strategies on students. The research is a case study which is a qualitative research design. The study group consists of 15 primary and elementary school teachers and 35 students in Gaziantep in the education year. In order to determine study group, purposive maximum variation sampling was used. The purpose of this to make small group and reflect maximum variation of the individuals related to the problem. Teachers and students are chosen randomly. In the data collection process, semi-structure interview technique, a qualitative research method was used. In the analysis of the data content analysis technique was applied. The findings revealed that teacher strategies used against misbehavior on student behaviors bring about many positive and negative effects. In addition, it was found that students and teachers thought differently in terms of the strategies used in the classroom students stated that while one to one and talkings outside classroom were effective, punishment give in the classroom made them feel bad. Depending on the results obtained from the study; teachers giving more responsibilities to students, the use of counselling service in order to solve problems confronted in the classroom, the formation of classroom rules with students were suggested. Key Words: Classroom management, teacher strategies, misbehavior student 1. GİRİŞ Eğitim ve öğretimin yapıldığı yerler olan okullarda öğretmenler öğretim hedeflerini gerçekleştirme sürecinde öğrencilere olumlu davranışı kazandırma, olumsuz davranışı değiştirme ve düzeltme görevini de üstlenmektedir. Bu sorumlulukların yerine getirildiği yer ise sınıf ortamlarıdır. Aydın (2006) sınıf, eğitsel hedeflere ulaşabilmek için oluşturulmuş eğitim ortamıdır; Çakmak a göre (2000) sınıf, öğretmen ve öğrencinin öğretme ve öğrenmeyi gerçekleştirmek için bir araya geldiği ortamlar; Celep (2002) sınıf, eğitim öğretim etkinliğinin üretim yeridir; Byrne, Hattie, ve Fraser (2001) sınıf, öğrenmelerin ve başarının gerçekleştiği topluluklardır. Sınıflar öğrenciler ve öğretmenlerin günün büyük bölümü bir arada olduğu ortamlardır. Öğretmenlerin eğitime ve öğretime yönelik görevlerini tam anlamıyla yapmaya çalışırken sınıf düzenini sağlamaları çok önemlidir (Burden, 1995). Çünkü etkili bir sınıf düzeni etkili öğretimde en önemli unsurlardan biridir (Evertson, 1989). Farklı bir ifadeyle; öğretmenlerin eğitimin hedeflerine daha etkin bir şekilde ulaşabilmesinde etkili sınıf yönetiminin payı büyüktür (Başar; 2006). Bu noktada sınıf yönetimi, öğrencilerin sert disiplin yöntemleriyle pasif hale getirilmesi olarak düşünülmemelidir (Baloğlu, 2001). Özellikle teknolojinin ve bilimin bu kadar hızlı ilerlediği, öğrenci profilinin değiştiği, birey beklentilerinin farklılaştığı günümüzde bireyleri baskı ile

3 Öğrenci ve Öğretmen Görüşlerine Göre İstenmeyen Öğrenci Davranışlarına Karşı 1401 yönetmenin zor bir yöntem olduğu açıktır. Eğitim ortamlarında öğrencilerin duygu ve düşünce dünyasına inerek, onları sürece katarak yönetmek sınıf yönetiminin tek yönlü bir uygulama değil, tersine çok yönlü bir etkinlik olması gerektiğinin bir göstergesidir denebilir. Bu çerçevede sınıf içinde öğretmenin yönetmesi gereken etkinlikler; fiziksel ortamın yönetimi, ilişkilerin yönetimi, plan-program etkinliklerinin yönetimi, davranış yönetimi ve zaman yönetimi olmak üzere beş boyuttan oluşmaktadır (Başar,2006). Bu boyutlar arasında davranış yönetimi; öğretmenlerin öğrenci davranışları ile birebir ilgilenmesini, olumlu davranışların devam ettirilmesini, problemli davranışların olumlu davranışlara yöneltilmesini içermektedir (Ağaoğlu, 2002). Birbirinden farklı ekonomik, sosyo-kültürel imkânlara sahip bireylerin aynı sınıf ortamında bir arada bulunması ve böyle bir ortamda problemlerin çıkması doğaldır. Çünkü bireylerin, algıları, tutumları, seçimleri, yetişme şekilleri birbirinden çok farklıdır. Bu nedenler sınıfta istenmeyen davranışlar olarak adlandırılan davranışların oluşmasına neden olmaktadır. İstenmeyen davranışlar; saldırganlık ve ahlaksızlık içeren, toplumsal beklentilere uygun düşmeyen, dersi bölen, dersin akışını bozan, derse ilgiyi azaltıcı davranışlar (Özdemir, 2004) şeklinde tanımlanabilir. Bu davranışlara örnek olarak; arkadaşlarıyla kavga etmek, kötü söz söylemek, dersin akışını bozacak tavırlar içine girmek, arkadaşlarının eşyalarını izinsiz kullanmak, kopya çekmek, hırsızlık vb. gösterilebilir (Özdemir, 2004). Bu davranışlar önlenmediği zaman diğer öğrenciler bunları örnek alarak olumsuz durumları çoğaltabilirler (Türnüklü ve Yıldız, 2002). Bunun neticesinde ise; sınıf düzeni bozulur, öğretmen anlatmak istediği konuyu zamanında ve yeterince anlatamaz, sınıfta gergin bir atmosfer oluşur kısaca disiplin sorunlarıyla boğuşan bir sınıf ve okul ortamı oluşur (Sarıtaş, 2000). Böyle bir sınıf ortamında ise etkin bir öğretimin yapılması zorlaşabilir. Bu nedenlerden dolayı davranışların arka planının anlaşılması zorunludur (Türnüklü ve Yıldız, 2002). Öğretmenin yerinde tespitlerle davranışın arka planına inmesi, istenmeyen davranışın daha kolay değişmesini veya ortadan kalkmasını sağlayabilir (Aydın, 2000). Bu açıdan istenmeyen davranışları ortadan kaldırmak için davranışın kaynağını iyi belirlenmeli ve bundan sonraki adım olarak uygun bir strateji ile öğrenciye yaklaşılmalıdır (Başar, 2006). Bunun yapılmadığı durumlarda yani davranışlarının geri planına inilmeden öğrenciye yaklaşıldığında öğrencide olumsuz etki bırakabilir bu da istenmeyen farklı bir davranış olarak ortaya çıkabilir (Çelik, 2002). Öğretmenler olumsuz davranışla karşılaştıklarında, öğrencinin yaptığı hareketi niçin yaptığını anlamaya çalışmaları önemlidir çünkü öğrenci hareketi art niyetli ve kasıtlı mı yapıyor yoksa bilgi eksikliğinden kaynaklı mı yapıyor, bunun anlaşılması öğrenciye yaklaşımı değiştirebilir (Çelik,2002, Öztürk, 2002, Özdemir, 2004). Sınıfta istenmeyen öğrenci davranışlarını istenenlerle değiştirmek ve düzeltmek amacıyla şu stratejilerden yararlanılabilir: Sorunu anlamak, görmezden gelmek, uyarmak, derste değişiklik yapmak, sorumluluk vermek, öğrenciyle konuşmak, okul yönetimi ile ilişki kurmak, aile ile ilişki kurmak, ceza vermek (Başar, 2006). Bu stratejiler çoğaltılabilir. Burada önemli olan hangi stratejiyi kaç defa kullanmak değil, kullanılan stratejinin öğrenci tarafından nasıl algılandığıdır. İstenmeyen öğrenci davranışlarına ilişkin birçok araştırma yapılmıştır. Bu araştırmalarda, istenmeyen hangi davranışın kaç defa sergilendiği, öğretmenlerin hangi stratejileri kullandığı belirlenmiştir. Ancak istenmeyen öğrenci davranışları karşısında sergilenen öğretmen stratejileri sonucu öğrencilerin neler hissettiğine çok fazla yer verilmemiştir. Örnek araştırmalar incelendiğinde; Güleç ve Alkış (2004), Sarıtaş (2006) sınıfta istenmeyen davranışlarla başa çıkma stratejilerini, Cemaloğlu ve Kayabaşı (2007) öğretmenlerin tükenmişlik düzeyi ile sınıf yönetiminde kullandıkları disiplin yöntemleri arasındaki ilişkiyi,

4 1402 Sevilay ŞAHİN Mustafa Cüneyt ARSLAN Yılmaz (2008) istenmeyen davranışlarda kullanılan stratejileri, Tolunay (2008), öğretmenlerin sık karşılaştıkları istenmeyen davranışları, Dönmez ve Cömert (2009) öğretmen adaylarının istenmeyen davranışlara ilişkin yeterliliklerini, Kılıç-Özmen (2009), öğretmenlerin istenmeyen davranışlar karşısında uyguladıkları başa çıkma yollarını ortaya koydukları görülmektedir. Bu araştırmalarda olumsuz öğrenci davranışları karşısında hangi stratejilerin kullanıldığı ya da kullanılması gerektiği belirtilmiş, ancak bu stratejiler karşısında öğrencilerin neler düşündüğü ve hissettiğine dair bulgulara yer verilmemiştir. Stratejilerin etkilerine ilişkin çalışmalar ise birkaç strateji ile sınırlı kalmıştır. Bunlardan dolayı, kullanılan stratejinin öğrencilerde hangi duygu ve düşünceleri oluşturduğunun belirlenmesinin gerekliliği ortaya çıkmıştır. Öğretmenin öğrenciye yaklaşımında kullanacağı stratejiler bu açıdan çok önemlidir. Kullanılan kelimelerin, yaklaşım tarzının, ses tonunun, fiziksel etkileşimin öğrenci tarafından olumlu veya olumsuz algılanması derse, öğretmene olan sevgi ve saygıda belirleyici olabilir. Bu araştırma, istenmeyen öğrenci davranışlarına karşı kullanılan stratejilerin öğrenciler üzerinde nasıl bir etki oluşturduğunu, öğretmen ve öğrenci görüşlerinden yararlanarak belirlemeye çalışması açısından önemlidir. Çalışmada istenmeyen öğrenci davranışlarına yönelik olarak kullanılan stratejilerden; Oturduğu sırayı değiştirmesini isteme, sınıf kurallarını hatırlatma, ismiyle hitap ederek uyarma, sorumluluk vererek derse katma, sözel olmayan -jest, mimik, göz teması, ses, tonlama vb- yöntemlerle uyarma, ailesiyle ilişki kurma, ders sonunda birebir görüşme,dersten bırakacağını söyleme, disiplin kuruluna sevk edeceğini söyleme, davranış notu kıracağını söyleme, ceza verme stratejilerinin öğrenciler üzerindeki etkisinin öğretmen ve öğrenci görüşleri açısından belirlenmesi adına faydalı olacaktır. Çalışma incelendiğinde, sınıf içi kullanılan stratejilerin öğrenci üzerindeki etkisine dair öğretmenlerin ve öğrencilerin farklı düşündükleri görülmektedir. Bu yönüyle sınıf içinde kullanılan stratejileri öğretmenlerin gözden geçirmesi açısından rehber olabilir. Ayrıca sınıf içinde kullanılan stratejileri belirlemeye yönelik çalışmalara yol göstermesi açısından önemlidir. Bu araştırmada; istenmeyen öğretmen ve öğrenci davranışlarına karşı kullanılan stratejilerin öğrenciler üzerinde nasıl bir etki oluşturduğunu belirlemek amaçlanmıştır. İstenmeyen öğrenci davranışlarına ilişkin okul yönetimi ve öğretmenlere, betimleme yapması açısından yarar sağlayacağı düşünülmüştür. Ayrıca öğrencilerle etkili bir iletişim kurmada ve sınıf yönetimini daha kolay sağlamada öğretmenlere yardımcı olacaktır. Araştırmanın temel problem cümlesini, İstenmeyen öğrenci davranışlarına karşı kullanılan öğretmen stratejilerinin öğrenciler üzerindeki etkisini öğretmen ve öğrenci algılarına göre belirlemek sorusu oluşturmaktadır. Araştırmanın alt problemleri ise aşağıdaki gibi sıralanabilir: Oturduğu sırayı değiştirmesini isteme, sınıf kurallarını hatırlatma, ismiyle hitap ederek uyarma yöntemlerinin öğrenciler üzerindeki etkileri nelerdir? Sorumluluk vererek derse katma yönteminin öğrenciler üzerindeki etkileri nelerdir? Sözel olmayan -jest, mimik, göz teması, ses, tonlama vb- yöntemlerle uyarma yönteminin öğrenciler üzerindeki etkileri nelerdir? Ailesiyle ilişki kurma yönteminin öğrenciler üzerindeki etkileri nelerdir? Ders sonunda birebir görüşme yönteminin öğrenciler üzerindeki etkileri nelerdir? Dersten bırakacağını söyleme, disiplin kuruluna sevk edeceğini söyleme, davranış notu kıracağını söyleme yöntemlerinin öğrenciler üzerindeki etkileri nelerdir?

5 Öğrenci ve Öğretmen Görüşlerine Göre İstenmeyen Öğrenci Davranışlarına Karşı 1403 Ceza verme; ayakta durdurma, istemediği işler verme, sevdiği etkinlikten yoksun bırakma vb. yöntemlerinin öğrenciler üzerindeki etkileri nelerdir? 2. YÖNTEM Araştırma Modeli Araştırma nitel ve nicel yöntemlerin birlikte kullanıldığı bir çalışmadır. Ayrıntılı ve derinlemesine veri toplama, katılımcıların bireysel algılarını, deneyimlerini ve bakış açılarını doğrudan öğrenme, mevcut durumları anlama ve açıklama amacıyla nitel araştırma yaklaşımı kullanılmıştır (Büyüköztürk,ve diğ., 2009). Nitel araştırma desenlerinden durum çalışması desenlerindedir. Özel durum yönteminin en belirgin özelliği, güncel bir olgu, olay, durum, birey ve gruplar üzerinde odaklanıp derinlemesine incelemeye çalışmasıdır (Yıldırım ve Şimşek, 2011). Yani araştırmacının araştırılan konuyla ilgili önyargılara sahip olmadan konunun etraflıca incelenmeye çalışılmasıdır (Ekiz,2009). Konuyu derinlemesine incelemeye başlamadan önce veri toplamak için nicel yöntemler (öğretmen ve öğrenci anketi) kullanılmıştır. Nicel yöntemler var olan durumu belirleyerek genel bir betimleme yapabilme olanağı sağlaması açısından avantajlıdır (Büyüköztürk ve diğ., 2009). Çalışma Grubu Araştırmanın çalışma grubu, eğitim-öğretim yılında Gaziantep ilinde resmi ilköğretim kurumlarında görev yapan öğretmenler ve öğrencilerden random yoluyla seçilmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu belirlemek için amaçlı örnekleme yöntemlerinden maksimum çeşitlilik örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Buradaki amaç, göreli olarak küçük bir çalışma grubu oluşturmak ve bu grupta çalışılan probleme taraf olabilecek bireylerin çeşitliliğini maksimum derecede yansıtmaktır. Amaç genelleme yapmak için çeşitliliği sağlamak değildir; tam tersine çeşitlilik gösteren durumlar arasında ortak ya da paylaşılan olguların ve ayrılıkların olup olmadığını bulmaya çalışmak ve çeşitliliğe göre problemin farklı boyutlarını ortaya koymaktır (Yıldırım ve Şimşek, 2011). Çeşitliliği sağlayabilmek için araştırmada, sosyo ekonomik düzeyi farklı 3 ilköğretim okulundan 5 er öğretmen olmak üzere toplam 15 öğretmen ve 35 öğrenci ile görüşme yapılmıştır. Öğretmen grubunu yaşları arası değişen, 7 bayan ve 8 erkek oluşturmaktadır. Öğrenci grubunu 7. ve 8. sınıf seviyesinden seçilen, 18 kız ve 17 erkek oluşturmaktadır. Veri Toplama Aracı Veriler yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılarak elde edilmiştir. Yapılandırılmış görüşmeler, araştırmacı tarafından geliştirilmiş soru setinden oluşan görüşme rehberi veya görüşme formu aracılığıyla yapılan, araştırmacının görüşme formunda yer alan soruları takip ettiği, ancak görüşmenin akışı doğrultusunda gerekli gördüğü durumlarda yeni sorular sorabildiği görüşmelerdir (Ekiz, 2009). Cohen ve Manion (1994), yarı yapılandırılmış görüşmeler aracılığıyla güvenilir ve karşılaştırılabilir nitel veri toplanılabileceğini ileri sürmüşlerdir. Araştırmacılar tarafından hazırlanan görüşme soruları alan uzmanı tarafından incelenerek kapsam geçerliliği gözden geçirilmiştir. Düzenlenen sorular doğrultusunda çalışma grubundaki öğretmenler ve öğrencilerle görüşmeden önce literatürden (Sarıtaş, 2006, Yılmaz, 2008, Güleç ve Alkış, 2004 ) öğretmenlerin sınıf içerisinde kullandıkları stratejiler anket haline getirilmiştir. Bu stratejilerden en çok kullanılanı belirlemek amacıyla 200 öğrenci ve 100 öğretmene anket uygulanmıştır. Frekansın en yüksek çıktığı gözlenen 12 strateji belirlenmiştir. Araştırmaya ilişkin veriler belirlenen öğretmen ve öğrencilerden 1-20 Kasım 2012 tarihleri arasında görüşme yapılarak toplanmıştır. Görüşmeden önce; araştırmanın içeriğine ve amacına yönelik bilgiler verilmiştir. Görüşmeler esnasında veri kayıplarını önlemek amacıyla kayıt cihazı

6 1404 Sevilay ŞAHİN Mustafa Cüneyt ARSLAN kullanılmıştır. Katılımcılara görüşmelerde kayıt cihazı kullanılacağı ancak yapılan görüşmelerin sonunda tutulan kayıtların katılımcılar tarafından dinlenebileceği, gerektiğinde kayıtlardaki görüşlerin isteğe bağlı olarak kısmen ya da tamamen çıkarılabileceği belirtilmiştir. Böylece kayıt cihazının katılımcılar üzerinde yaratabileceği olumsuzluklar önlenmeye çalışılmıştır. Araştırmada katılımcıların kendilerini rahat ve huzurlu hissedebileceği ve görüşlerini içtenlikle açıklayabilecekleri bir görüşme ortamı sağlanmasına özen gösterilmiş, uygun bir etkileşim ortamı oluşturulmuştur. Görüşme sırasında, katılımcıların soruları cevaplarken araştırmacıdan etkilenmemesine çalışılmıştır. Öğrencilerle yapılan görüşme dakika, öğretmenlerle yapılan görüşme dakika arasında değişmektedir. Verilerin Analizi Nitel araştırma yaklaşımı doğrultusunda tasarlanan bu araştırmada içerik analizi yapılmıştır. Veriler dört aşamada analiz edilmiştir: 1. Verilerin kodlanması, 2. Kodlanan verilerin temalarının belirlenmesi, 3. Kodların ve temaların düzenlenmesi, 4. Bulguların tanımlanması ve yorumlanması (Yıldırım ve Şimşek, 2011: 228). Analiz sürecinde öncelikle öğretmenler ve öğrencilerle yapılan görüşmelere ait ses kayıtları, bilgisayar ortamında yazıya aktarılmıştır. Öğretmenlerin ve öğrencilerin görüşlerinin analizinde, ifadelerin benzerliğine göre gruplamalar yapılmıştır. Çözümlemelerde görüşüne başvurulan öğretmenlere (M1,M2..) ve öğrencilere (Ö1,Ö2..) birer kod numarası verilerek açıklamalar yapılmıştır. Görüşme tekniği ile elde edilen veriler sayısallaştırılarak frekans ve yüzde olarak ifade edilmiştir. İfadelerdeki benzer öğeler gruplandırılmış ve gruba uygun olarak temalaştırılmıştır. Bir sonraki aşamada ise araştırmanın güvenilirliğini sağlamak için elde edilen temaların kodları temsil edip etmediğini teyit etmek amacıyla uzman görüşü alınmıştır. Alan uzmanından belirlenen kodları temalarla eşleştirmesi istenmiştir. Alan uzmanının yaptığı eşleştirmeyle araştırmacıların yaptığı eşleştirmeler karşılaştırılarak, araştırmanın güvenirliğine yönelik Miles ve Huberman ın (1994)uyuşum yüzdesi formülü kullanılmıştır. Buna göre uyum % 85 olarak hesaplanmıştır. Böylece istenilen düzeyde bir güvenirlik sağlandığı görülmüştür. Geçerlik ve Güvenirlik Nitel araştırmada geçerlik bilimsel bulguların doğruluğu, güvenirlik ise bilimsel bulguların tekrarlanabilirliği ile ilgilidir (Yıldırım ve Şimşek, 2011). Bu doğrultuda araştırmanın geçerliği ve güvenirliği artırmak için bazı önlemler alınmıştır. Araştırmada iç geçerliği sağlamak için; 1) Sınıf içinde kullanılan öğretmen stratejilerinin öğrenci davranışlarına etkisi öğretmenlerin stratejiyi kullanma sebepleri kodlanmış sonradan doğrudan alıntılarla kodlar desteklenmiştir. Bulguların anlamlılığını ve bütünlüğü araştırmacılar tarafından sürekli test edilmiştir. 2) Bulguların tutarlılığını sağlamak için temaları oluşturan kavramların kendi aralarında ve diğer temalarla tutarlılığı değerlendirilmiş ve anlamlı bir bütün oluşturup oluşturmadığı test edilmiştir. 3) Bulgular öğretmenler ve öğrenciler tarafından gözden geçirilmiş ve gerçekçi bulunmuştur. Dış geçerliği sağlamak için; a) Verileri toplama aracının hazırlanmasından, uygulama ve analiz aşamasına kadar araştırma sürecinin detaylarıyla açıklanmıştır b) Bulgular, alan yazınla karşılaştırılarak, bulguların anlamı ve uygulamadaki gerçekliklere ulaşılmaya çalışılmıştır. c) Araştırmanın başka araştırmalarla test edilebilmesi için gerekli açıklamalar ayrıntılarıyla yapılmaya çalışılmıştır. d) Görüşleri alınan öğretmenler ve öğrencilerle tekrar görüşülmüş ve bulgular paylaşılarak teyit ettirilmiştir. Araştırmanın iç güvenirliğini (tutarlığını) sağlamak için araştırma

7 Öğrenci ve Öğretmen Görüşlerine Göre İstenmeyen Öğrenci Davranışlarına Karşı 1405 soruları açık bir biçimde ifade edilmiş ve araştırma aşamalarının araştırma soruları ile tutarlı olmasına dikkat edilmiştir. Bununla beraber iç güvenirliği artırmak için bulguların tamamı doğrudan verilmiştir.araştırmanın dış güvenirliğini (teyit edilebilirliğini) artırmak amacıyla araştırmacı, süreçte yapılanları ayrıntılı bir biçimde tanımlamıştır. Ayrıca elde edilen ham veriler ve kodlamalar başkaları tarafından incelenebilecek şekilde araştırmacı tarafından saklanmaktadır. 3. BULGULAR VE YORUM Bu bölümde araştırma sonucunda elde edilen bulgular, öğretmen ve öğrenci görüşlerine göre belirlenen temalara göre ayrıştırılmış, öğretmen ve öğrenci görüşlerinden doğrudan alıntılar yapılarak özetlenmiştir. Tablo 1 de Oturduğu sırayı değiştirmesini isteme, Sınıf kurallarını hatırlatma, İsmiyle hitap ederek uyarma yöntemlerinden bir tanesiyle karşılaştığınızda neler hissedersiniz, bu davranışlar sonrası öğrenciler neler hisseder, soruları yöneltilmiş ve alınan cevaplar özetlenmiştir. Tablo 1. Oturduğu sırayı değiştirmesini isteme, Sınıf kurallarını hatırlatma, İsmiyle hitap ederek uyarma yöntemlerine ilişkin öğrenci ve öğretmen görüşleri Tema Stratejilerin Etkilerine Yönelik Frekans Öğrenci ve Öğretmen Görüşleri Alt Temalar Öğretimsel başarıya olumsuz etki 15 (Oturduğu sırayı değiştirmesini isteme, Sınıf kurallarını hatırlatma, İsmiyle hitap ederek uyarma) Öğrenci Görüşleri Motivasyon eksikliği 14 Moral bozukluğu 13 Özgüven eksikliği 12 Öğretmen Görüşleri Derse İlgi Çekme 10 Motivasyon Sağlama 8 Tablo 1 de belirtilen öğretmen davranışlarının; özgüven eksikliği, öğretimsel başarıda düşüş, moral ve motivasyon eksikliği gibi olumsuzluklara neden olduğu öğrenciler tarafından belirtilmektedir. Öğretimsel başarıya olumsuz etkisiyle ilgili öğrenci görüşleri; Öğretmenimin yerimi değiştirmesinden sonra dersi dinliyor gibi yaparım (Ö7)., Öğretmenimin beni herkesin içinde uyarması, derse ve öğretmene karşı sevgimin azalmasına neden olur (Ö3)., Sınıf kurallarının sertçe hatırlatılması ders boyunca aklıma takılır (Ö11) şeklindedir. Motivasyon eksikliği ile ilgili bir öğrenci görüşünü; Öğretmen beni sınıf içerisinde uyarırsa kendimi derse yoğunlaştırmada zorlanırım (Ö1) şeklinde ifade etmiştir. Moral bozukluğu ile ilgili bir öğrenci; Sınıf içerisinde uyarılmak gün boyunca canımın sıkılması için yeterlidir (Ö17) görüşünü belirtmiştir. Özgüven eksikliği ile ilgili bir öğrenci; Arkadaşlarımın önünde uyarıldığımda hiçbir şeyi düzgün yapamadığıma dair düşüncelerim olur (Ö12). şeklinde görüş belirtmektedir. Aynı konuda öğretmenler; belirtilen stratejileri kullanmaktaki amaçlarının; derse ilgi çekme ve motivasyon sağlama olarak ifade etmişlerdir. Derse ilgi çekme amacıyla ilgili öğretmen görüşleri;.konuştuklarında oturduğu sırayı değiştirirsem derse daha fazla ilgi duyuyorlar (M2)., Sınıfta genel bir gürültü olduğunda, sınıf kurallarını hatırlattığımda, herkes derse konsantre oluyor (M7)., İsmiyle hitap edilerek uyarılan öğrenciler ilgilerini derse veriyor

8 1406 Sevilay ŞAHİN Mustafa Cüneyt ARSLAN (M1). şeklindedir. Motivasyon sağlama amacıyla ilgili öğretmenler; Öğrencileri derse motive etmek için, yerlerini değiştirmek yeterlidir (M11)., Dersten uzaklaşan öğrencileri ismiyle uyardığımda derse motive oluyorlar (M9). şeklinde görüş belirtmiştir. Tablo 1 deki öğretmen stratejileri kullanıldığında; öğrencilere göre olumsuz etkiler oluştururken, öğretmenler bu yöntemlerin olumlu etkiler oluşturduğunu düşünmektedirler. Öğrenciler sınıf arkadaşlarının önünde öğretmenler tarafından uyarıldıklarında küçük düştüklerini, bununda derse ve öğretmene olan ilgilerinin azalmasına neden olduğunu belirtmişlerdir. Ayrıca öğrenciler bu yöntemlerin sinirlenmelerine neden olduğunu ve çok kırıcı olduklarını ifade etmişlerdir. Öğretmenler ise bu stratejiyi kullandıklarında öğrencilerin dikkatlerini derse verdiklerini, derse daha fazla motive olduklarını belirtmişlerdir. Öğretmenler ayrıca, öğrencileri incitmeden ve kırmadan derse bağlılıklarını arttırdıklarını düşünmektedirler. Tablo 2 de Sorumluluk vererek derse katma yöntemiyle karşılaştığınızda neler hissedersiniz, bu davranışlar sonrası öğrenciler neler hisseder, soruları yöneltilmiş ve alınan cevaplar özetlenmiştir. Tablo 2. Sorumluluk vererek derse katma yöntemine ilişkin öğrenci ve öğretmen görüşleri Tema Stratejilerin Etkilerine Yönelik Öğrenci ve Öğretmen Görüşleri Frekans Öğretimsel başarıya olumlu etki 14 Alt Temalar (Sorumluluk vererek derse katmaya çalışma) Öğrenci Görüşleri Öğretmen Görüşleri Özgüven artışı 12 Öğretimsel başarıya olumlu etki 11 Derse ilgi çekme 9 Tablo 2 incelendiğinde belirtilen öğretmen davranışı sergilendiğinde öğrenciler; öğretimsel başarıya olumlu ve özgüven duygusunda artış etkilerinin olduğunu belirtmektedirler. Öğretimsel başarıya olumlu etkisi ile ilgili öğrenci görüşleri; Konuştuğumda öğretmenimiz beni derse yönlendirirse, dersle ilgili görev verirse derse katılmak için isteğim oluşur (Ö21), Öğretmenim görev vererek ilgimi derse çektiğinde, derse ve öğretmenime karşı sevgim artar (Ö13), Dikkatim dağıldığında öğretmen derse yoğunlaşmamı sağlarsa, konuşmak yerine hemen derse katılırım (Ö9) şeklindedir. Bir başka öğrenci Sınıf düzenini bozduğumda, öğretmenimiz derse yönlendirirse derse daha iyi motive olurum (Ö24) şeklinde görüş belirtmiştir.özgüven duygusunda artışetkisi ile ilgili öğrenciler; Dersten uzaklaştığımızda öğretmenlerimiz ders ile ilgili görev verdiklerinde, bu görevler yapabileceğimiz zorlukta olduğunda dersi başarabileceğimiz duygusu oluşuyor (Ö14, Ö4, Ö22) şeklinde görüş belirtmişlerdir. Bir diğer öğrenci; Zor olduğunu düşündüğüm derslerde konuşmaya başlarım, öğretmenimiz derse dâhil ettikçe dersin zor olmadığını düşünürüm (Ö25) şeklinde görüş belirtmiştir. Tablo 2 incelendiğinde öğretmenler; belirtilen stratejiyi kullanmaktaki amaçlarının; öğretimsel başarıyı arttırma ve motivasyon sağlama olarak ifade etmişlerdir. Öğretimsel başarıyı arttırma amacıyla ilgili öğretmen görüşleri;.sorumluluk alan öğrenciler derse katılmak için istekli oluyor (M3)., Konuşmak yerine sorumluluk almaya yönlendirilen öğrencilerin notlarında artış oluyor (M13)., Sorumluluk verme az çalışan ve yaramaz öğrencilerin ders başarılarını

9 Öğrenci ve Öğretmen Görüşlerine Göre İstenmeyen Öğrenci Davranışlarına Karşı 1407 arttırıyor (M12). Şeklindedir. Derse ilgi çekmeyle ilgili öğretmenler; Derse ilgisi dağılan öğrencilere sorumluluk verme derse yönelmeyi sağlayan en kısa yoldur (M10)., Öğrenciler dersle ilgili sorumluluk aldıklarında dersi sevmeye başlıyorlar (M1). biçiminde görüş belirtmişlerdir. Tablo 2 deki öğretmen stratejisi kullanıldığında, öğrencilere ve öğretmenlere göre olumlu duygu ve düşüncelere yol açtığı görülmüştür. Öğrenciler konudan uzaklaştıklarında, arkadaşlarıyla konuşmaya başladıklarında; öğretmenlerinin sorumluluk vererek derse katmaya çalışmalarının derse motive olmalarını sağladığını belirtmişlerdir. Öğrenciler dersle ilgili sorumluluk aldıklarında, derse katılmaya isteklerinin arttığını, dersten uzaklaşmak yerine dersin içinde olmayı tercih ettiklerini belirtmişlerdir. Ayrıca öğrenciler yaptıkları olumsuz hareketlerin öğretmenler tarafından sınıf içerisinde uyarılmadığı ve küçük düşürülmediği için yanlış hareketten vazgeçip, dikkatlerini anlatılanlara verdiklerini belirtmiştir. Dersi başaramayacağını düşünüp, dersten uzaklaşan öğrenciler öğretmenlerinin verdikleri görevleri yaptıkça dersi başarabilecekleri yönde kendilerine olan güvenlerinin arttığını ifade etmişlerdir. Öğretmenlerde öğrenciler gibi düşünmektedirler. Öğretmenler derse ilgisi dağılan öğrencilerin sorumluluğa yönlendirildiklerinde; dersi sevdiklerini, başarılarının arttığını ve derse bakış açılarının olumlu yönde değiştiğini belirtmişlerdir. Tablo 3 te Sözel olmayan -jest, mimik, göz teması, ses, tonlama vb- yöntemlerle uyarma yöntemiyle karşılaştığınızda neler hissedersiniz, bu davranışlar sonrası öğrenciler neler hisseder, soruları yöneltilmiş ve alınan cevaplar özetlenmiştir. Tablo 3. Sözel olmayan -jest, mimik, göz teması, ses, tonlama vb- yöntemlerle uyarma yöntemine ilişkin öğrenci ve öğretmen görüşleri Tema Stratejilerin Etkilerine Yönelik Öğrenci ve Öğretmen Görüşleri Frekans Alt Temalar (Sözel olmayan -jest, mimik, göz teması, ses, tonlama vbyöntemlerle uyarma) Öğrenci Görüşleri Öğretmen Görüşleri Öz Eleştiri 19 Saygı ve sevgi 13 Derse ilgi çekme 9 Motivasyon 8 Tablo 3 de belirtilen öğretmen davranışları sergilendiğinde öğrenciler; özeleştiri becerilerini geliştirmede etkili olduğunu ifade etmişlerdir. Özeleştiri becerisine ilişkin öğrenci görüşleri; Dersin düzenini bozduğumda, öğretmen gözüme baktığında yaptığımın yanlış olduğunu anlarım (Ö31), Sınıf olarak gürültü arttığında, öğretmenimiz sesini yükseltir, bizde sessiz durmaya başlarız (Ö15), Arkadaşlarımla konuştuğum zaman, öğretmenimin gözüme bakması susmam için yeterlidir (Ö8) şeklindedir. Bir başka öğrenci; Sınıf düzenini olumsuz etkilediğimde öğretmenimin yüz ifadelerinden yaptığımın yanlış olduğunu anlar ve hemen düzeltirim (Ö29) şeklinde görüş belirtmiştir. Tablo 3 incelendiğinde öğretmenler; belirtilen stratejileri kullanmaktaki amaçlarını; öğrenciye sevgi ve saygı çerçevesinde yaklaşmak, derse ilgilerini sağlamak ve motivasyonlarını sağlama şeklinde ifade etmişlerdir. Öğrenciye sevgi ve saygıyla yaklaşma amacıyla ilgili öğretmen

10 1408 Sevilay ŞAHİN Mustafa Cüneyt ARSLAN görüşleri; Gözüne baktığımda öğrenci, kendisine gösterilen saygıyı fark ediyor (M14)., Jest ve mimiklerdeki amacım onu sevdiğimi göstermektir (M6)., Öğrenciler konuştuklarında incitmemek için sesimi yükseltirim (M15). şeklindedir. Derse ilgi çekmeyle ilgili öğretmenler; Gözüne baktığım öğrenciler ilgilerini derse veriyorlar (M8)., Jest ve mimikler bağırmaktan daha fazla ilgilerini çekiyorlar (M3). şeklinde görüş belirtmişlerdir. Motivasyon ile ilgili öğretmenlerin görüşleri; Dikkati dağılan öğrencilere sözel olmayan yöntemlerle yaklaşıldığında motive oluyorlar (M4)., Öğrencileri derse motive etmek için bağırmak, kızmak tek yol değildir (M5). şeklindedir. Tablo 3 deki öğretmen stratejilerinin etkilerine ilişkin, öğrenciler ve öğretmenler benzer duyguların yaşanacağını düşünmektedirler. Öğrenciler yaptıkları davranışların doğru olup olmadığına dair düşünceye sahip olmalarında etkili olduğunu düşünmektedirler. Öğrenciler, sözel olmayan yöntemlerle karşılaştıklarında sınıf içinde hareketlerine daha fazla dikkat ettiklerini, hareketlerine çeki düzen verdiklerini belirtmişlerdir. Öğretmenlerde sözel olmayan yöntemleri kullanmalarının temel sebebinin; öğrencilere duydukları sevgi ve saygıyı gösterme adına önemli olduğunu düşünmektedirler. Ayrıca öğretmenler, derse ilgi çekme ve öğrencilerin motivasyonlarını sağlamada jest ve mimiklerin etkili olduğunu belirtmişlerdir. Öğrencileri kırarak değil sevdirerek derse katmada sözel olmayan yöntemlerin etkili yollardan biri olduğunu ifade etmişlerdir. Tablo 4 te Ailesiyle ilişki kurma yöntemiyle karşılaştığınızda neler hissedersiniz, bu davranışlar sonrası öğrenciler neler hisseder, soruları yöneltilmiş ve alınan cevaplar özetlenmiştir. Tablo 4. Ailesiyle ilişki kurma yöntemine ilişkin öğrenci ve öğretmen görüşleri Tema Stratejilerin Etkilerine Frekans Yönelik Öğrenci ve Öğretmen Görüşleri Alt Temalar Öğrenci Görüşleri Aile İçi İletişimsizlik 17 Öğretimsel Başarıya Olumlu (Ailesiyle ilişki Öğretmen Görüşleri Etki 9 kurma) Motivasyon 6 Tablo 4 incelendiğinde belirtilen öğretmen davranışı sergilendiğinde öğrenciler; aile içi iletişimsizliğe neden olduğunu belirtmiştir. Aile içi iletişimsizliğe ilişkin öğrenci görüşleri; Sınıf içinde yaşadığım bir olay nedeniyle öğretmenimin ailemle görüşmesi, aileme kendimi ifade etmemi olumsuz etkiler (Ö26), Öğretmenim olumsuz durumlarda velimle görüşürse ailem yaptığım olumlu işleri dahi kabul etmez (Ö5), Öğretmenlerim aileme benimle ilgili olumsuz konuları görüştüğünde ailem sürekli bu olumsuz örneği verir (Ö19) şeklindedir. Tablo 4 incelendiğinde öğretmenler; belirtilen stratejiyi kullanmaktaki amaçlarını; öğretimsel başarıya olumlu katkı ve motivasyon sağlama şeklinde ifade etmişlerdir. Öğretimsel başarıya olumlu katkı amacıyla ilgili öğretmen görüşleri; Ailesiyle görüştüğüm öğrenciler derse daha çok katılıyor (M12)., Veli okula geldiğinde öğrenci daha fazla ders çalışıyor (M5). şeklindedir. Motivasyonla ilgili öğretmenler; Ailesiyle görüşülen öğrenciler okula daha fazla motive oluyor (M8)., Öğrenciler aileleriyle görüşülmesinden çekindikleri için derse daha çok yoğunlaşıyorlar (M14). şeklinde görüş belirtmişlerdir. Tablo 4 deki öğretmen stratejisi kullanıldığında, öğrenciler bunun aileleriyle problem yaşamalarına neden olduğunu ifade etmişlerdir. Öğrenciler öğretmenlerinin problemleri kendileri ile konuşmak yerine aileleriyle görüşmelerinin ailelerine karşı kendilerini ifade edememelerine

11 Öğrenci ve Öğretmen Görüşlerine Göre İstenmeyen Öğrenci Davranışlarına Karşı 1409 neden olduğunu belirtmişlerdir. Ayrıca öğrenciler ailelerine karşı olumsuz bir durumla gidilmesi durumunda ailelerinin kendilerine olumsuz gözle baktıklarını belirtmişlerdir. Öğretmenler ise aileleriyle görüşme sonrası; ders başarılarında artış ve motivasyon etkilerinin olduğunu düşünmektedirler. Öğretmenler aileleriyle görüşüldüğüne öğrencilerin daha fazla ders çalıştığını ve derse yoğunlaştıklarını ifade etmişlerdir. Aileleriyle görüşme stratejisinin, öğrenciler ve öğretmenler tarafından farklı etkiler oluşturduğu görülmektedir. Tablo 5 te Ders sonunda birebir görüşme yöntemiyle karşılaştığınızda neler hissedersiniz, bu davranışlar sonrası öğrenciler neler hisseder, soruları yöneltilmiş ve alınan cevaplar özetlenmiştir. Tablo 5. Ders sonunda birebir görüşme yöntemine ilişkin öğrenci ve öğretmen görüşleri Tema Stratejilerin Etkilerine Yönelik Öğrenci ve Öğretmen Görüşleri Frekans Alt Temalar (Ders sonunda birebir görüşme) Öğrenci Görüşleri Öğretmen Görüşleri Öğretimsel başarıda artış 12 Öz Eleştiri 11 Öğretimsel başarıda artış 9 Öz Eleştiri 4 Tablo 5 incelendiğinde belirtilen öğretmen davranışları sergilendiğinde öğrenciler; öğretimsel başarıda artış ve özeleştiri becerilerinde artış etkilerinin olduğunu ifade etmişlerdir. Öğretimsel başarıda artış etkisi ile ilgili öğrenci görüşleri; Öğretmenimin ders içinde yaptığım davranış için ders sonrası benimle görüşmesi derse kendimi vermemi sağlar. (Ö20), Derste ilgim dağıldığında öğretmenimiz ders çıkışında görüşürse sonra dersi daha dikkatli dinlerim (Ö35), Çıkışta öğretmenimin benimle konuşması, ders çalışmam noktasında beni motive eder (Ö18). şeklindedir. Bir başka öğrenci Sınıf düzenini bozduğumda, öğretmenimiz birebir görüşürse bundan sonra derse daha fazla katılırım (Ö34) şeklinde görüş belirtmiştir.özeleştiri becerisinde artışetkisi ile ilgili öğrenciler; Derste huzuru bozduğumuzda öğretmenlerimiz ders çıkışında bizimle görüşmesi, yaptığımızın yanlış olduğunu anlamamızda çok etkilidir (Ö2, Ö6, Ö30) şeklinde görüş belirtmişlerdir. Bir diğer öğrenci; Ders sonunda öğretmenimiz benimle özel görüşmesi yaptığım hareketi düzeltmemi sağlar (Ö28) şeklinde görüş belirtmiştir. Tablo 5 incelendiğinde öğretmenler; belirtilen stratejiyi kullanmaktaki amaçlarını; Öğretimsel başarıya olumlu katkı ve özeleştiri becerisine artış sağlama şeklinde ifade etmişlerdir. Öğretimsel başarıya olumlu katkı sağlama amacıyla ilgili öğretmen görüşleri; Birebir görüşme öğrencilerin, derse daha fazla motive olmasında etkilidir (M13)., Yaptığının yanlış olduğunu anlattığım öğrenci derse önem vermeye başlıyor (M2). şeklindedir. Tablo 5 teki öğretmen stratejileri kullanıldığında, öğrenciler ve öğretmenler benzer etkilerinin olduğunu ifade etmişlerdir. Öğrenciler yaptıkları hata nedeniyle öğretmenlerin birebir görüşmesi neticesinde derslere daha çok ve dikkatli çalışma ile yaptıklarının yanlış olduğunu düşünme noktasında katkıda bulunduğunu belirtmişlerdir. Ayrıca öğrenciler ders çıkışında öğretmenlerin birebir görüşmelerinin, öğretmenlerine saygı duymalarını ve öğretmenleri tarafından arkadaşları önünde küçük düşürülmedikleri için yanlış hareketten vazgeçip, derse motive olmaya katkıda bulunduğunu söylemiştir. Öğretmenlerde birebir görüştüklerinde, öğrencilerin daha objektif olduklarını, yaptıkları hareketin yanlışlığı üzerinde düşündüklerini ve kendilerini kontrol ettiklerini

12 1410 Sevilay ŞAHİN Mustafa Cüneyt ARSLAN ifade etmişlerdir. Öğretmenler özel görüştükleri öğrencilerin derste konuşmak yerine derse katılmayı tercih ettiklerini ifade etmiştir. Tablo 6 da Dersten bırakacağını söyleme, Disiplin kuruluna sevk edeceğini söyleme, Davranış notu kıracağını söyleme yöntemlerinden bir tanesiyle karşılaştığınızda neler hissedersiniz, bu davranışlar sonrası öğrenciler neler hisseder, soruları yöneltilmiş ve alınan cevaplar özetlenmiştir. Tablo 6. Dersten bırakacağını söyleme, Disiplin kuruluna sevk edeceğini söyleme, Davranış notu kıracağını söyleme yöntemlerine ilişkin öğrenci ve öğretmen görüşleri Tema Stratejilerin Etkilerine Yönelik Öğrenci ve Öğretmen Görüşleri Frekans Alt Temalar (Dersten bırakacağını söyleme, Disiplin kuruluna sevk edeceğini söyleme, Davranış notu kıracağını söyleme) Öğrenci Görüşleri Huzursuzluk 17 Öğretmen Görüşleri Korku 15 Davranış düzeltme 9 Öğretimsel başarıya olumlu etki 4 Tablo 6 incelendiğinde belirtilen öğretmen davranışları sergilendiğinde öğrenciler; huzursuzluk ve korku yaşadıklarını ifade ettikleri görülmektedir. Huzursuzluk etkisi ile ilgili öğrenci görüşleri; Öğretmenimin bizi elindeki imkânlarla korkutması ders boyunca huzursuz olmama neden olur. (Ö10), Öğretmenimin dersten bırakacağını söylemesi o derste hep kafama takılır (Ö16), Disiplin kuruluna verilmekle korkutulmak moralimin bozulmasına neden olur (Ö27). şeklindedir. Ayrıca bazı öğrenciler; Bir davranış sonrası notumun kırılacağını duymak beni tedirgin eder (Ö23), Tehdit edilerek sınıf içerisinde uyarılmak sınıfta huzurumu bozar (Ö4). şeklinde görüş belirtmişlerdir.korku etkisi ile ilgili öğrenciler; Ders düzenini olumsuz etkilediğimde, dersten bırakılacağımı duymak çok korkmama neden olur (Ö11, Ö33, Ö32) şeklinde görüş belirtmişlerdir. Tablo 6 incelendiğinde öğretmenler; belirtilen stratejiyi kullanmaktaki amaçlarını; yanlış davranışı düzeltme ve öğretimsel başarıya olumlu katkı şeklinde ifade etmişlerdir. Davranışı düzeltme amacıyla ilgili öğretmen görüşleri; Nottan çekinen öğrenciler yanlış davranışı düzeltiyor (M10)., Öğrenci disipline gitmek yerine sınıfta sessiz durmayı seçiyor (M5). şeklindedir.öğretimsel başarıya olumlu katkı sağlama amacıyla ilgili öğretmen görüşleri; Öğrenciler notlarını korumak için daha dikkatli davranıyorlar (M11)., Disiplin kuruluna gitmek yerine öğrenciler sessiz durmayı tercih ediyorlar (M1)., Davranışa çeki düzen vermek için notla korkutmak etkili oluyor (M4). şeklindedir. Tablo 6 daki öğretmen davranışları için, öğrenciler ve öğretmenler farklı etkilerinin olduğunu düşünmektedirler. Öğrenciler konuşmaları veya küçük bir hareketleri nedeniyle tehdit edilmelerinin üzerlerinde huzursuzluk ve korku oluşturduğunu belirtmişlerdir. Öğrenciler notla veya disiplinle korkutulduklarında derse olan sevgilerinde azalma yaşadıkları için ders başarılarının düştüğünü düşünmektedirler. Ayrıca öğrenciler korku hissinden dolayı huzursuzluk yaşadıklarını

13 Öğrenci ve Öğretmen Görüşlerine Göre İstenmeyen Öğrenci Davranışlarına Karşı 1411 ifade etmişlerdir. Öğretmenler ise, öğrencileri notla veya disiplinle korkuttuklarında hareketlerini düzelttiklerini, derse daha çok çalıştıklarını düşünmektedirler. Disipline gitmekten, notlarının kırılmasından korkan öğrencilerin sınıfta daha sessiz durduklarını ifade etmişlerdir. Öğretmenler öğrenciyi notla veya disiplinle tehdit etmelerinin öğrenciyi korkutmak için değil derse katmak amaçlı yaptıklarını belirtmişlerdir. Tablo 7 de Ceza verme; ayakta durdurma, istemediği işler verme, sevdiği etkinlikten yoksun bırakma vb. yöntemiyle karşılaştığınızda neler hissedersiniz, bu davranışlar sonrası öğrenciler neler hisseder, soruları yöneltilmiş ve alınan cevaplar özetlenmiştir. Tablo 7. Ceza verme; ayakta durdurma, istemediği işler verme, sevdiği etkinlikten yoksun bırakma vb. yöntemine ilişkin öğrenci ve öğretmen görüşleri Tema Stratejilerin Etkilerine Yönelik Öğrenci ve Öğretmen Görüşleri Frekans Alt Temalar (Ceza verme; ayakta durdurma, istemediği işler verme, sevdiği etkinlikten yoksun bırakma vb.) Öğrenci Görüşleri Öğretmen Görüşleri Huzursuzluk 16 Öğretimsel başarıya olumsuz etki 14 Gurur kırıcı 12 Korku 11 Davranış düzeltme 10 Korku 8 Tablo 7 incelendiğinde belirtilen öğretmen davranışları sergilendiğinde öğrenciler; huzursuzluk, korku yaşadıklarını ve öğretimsel başarıya olumsuz etkisiyle birlikte gururlarının kırıldığını ifade etmişlerdir. Huzursuzluk etkisi ile ilgili öğrenci görüşleri; Ceza aldığımda moralim çok kötü oluyor (Ö3), Arkadaşlarım oynarken beklemek moralimi bozuyor (Ö18), Teneffüste ödev yapmak canımı sıkıyor (Ö1). şeklindedir. Öğretimsel başarıya olumsuz etkisiyle ilgili öğrenciler; Ceza veren öğretmenden ve o dersten soğurum (Ö6), Ceza aldığım derse bir daha katılmam (Ö27), Öğretmenim ceza verirse derste bildiğim konularda dahi konuşmam (Ö24). şeklinde görüş belirtmişlerdir.gurur kırıcı etkisi ile ilgili öğrenci görüşleri; Arkadaşlarımın önünde cezalandırmak gururumu kırar (Ö32), Sınıfta ceza almak çok kötü bir duygudur (Ö12), Ceza aldığımda küçük düştüğümü hissederim (Ö8). şeklindedir. Korku etkisi ile ilgili bir öğrenci; Ceza almaktan korktuğum için sadece sessiz duruyorum (Ö5) şeklinde görüş belirtmiştir. Tablo 7 incelendiğinde öğretmenler; belirtilen stratejiyi kullanmaktaki amaçlarını; yanlış davranışı düzeltme ve korkutmak şeklinde ifade etmişlerdir. Davranışı düzeltme ve korkutmak amacıyla ilgili öğretmen görüşleri; Ceza alan öğrenciler korktuğu için davranışı düzeltiyor (M9)., Teneffüse çıkmama cezasından korktukları için öğrenciler sessiz duruyorlar (M12)., Yanlış davranışı düzeltmede en etkili yol sevdiği etkinliği elinden almaktır (M7). şeklindedir. Tablo 7 deki stratejiler için, öğrenciler ve öğretmenler farklı etkilerinin olduğunu düşünmektedirler. Öğrenciler ceza karşısında huzursuzluk ve korku yaşadıkları, dersten uzaklaştıklarını ve kırıcı olduğunu, ceza aldıklarında derse olan sevgilerinde azalma yaşadıkları

14 1412 Sevilay ŞAHİN Mustafa Cüneyt ARSLAN için ders başarılarının düştüğünü, arkadaşları önünde kırıldıklarını belirtmişlerdir, öğrenciler ceza yerine öğretmenlerinin kendileri ile konuşmasının daha etkili olacağını belirtmişlerdir. Öğretmenler ise, öğrencileri cezalandırdıklarında korku yaşadıklarını bildiklerini ama hareketlerini düzelttiklerini ifade etmişlerdir. Ayrıca öğretmenler en son yöntem olarak cezayı kullanmaya çalıştıklarını söylemişlerdir. 4. SONUÇ VE TARTIŞMA Bu araştırmada, istenmeyen öğrenci davranışlarına yönelik olarak kullanılan öğretmen stratejilerinin öğrenciler üzerinde, öğretmenlerin beklentilerinden farklı etkiler oluşturduğu ortaya çıkmıştır. İstenmeyen davranışlar karşısında kullanılan öğretmen stratejilerinin öğretmen ve öğrenci algılarına göre bazen olumsuz bazen olumlu etkiler oluşturduğu görülmektedir. Olumsuz etkilerinin; öğretimsel başarıyı düşürücü, motivasyon eksikliği, moral bozukluğu, özgüven eksikliği, ailede iletişimsizlik, huzursuzluk, korku, gurur kırıcı olduğu, olumlu etkilerinin; öğretimsel başarıyı ve motivasyonu arttırıcı, özgüven ve öz eleştiri becerilerinde artış şeklinde olduğu ortaya çıkmıştır. Öğretmenlerin sınıf içerisinde istenmeyen öğrenci davranışları ile karşılaştıklarında kullandıkları; sınıf içerisinde uyarma, öğrencinin yerini değiştirme, öğrencilerin aileleriyle görüşme, öğrencileri elindeki imkânlarla korkutma stratejileri öğrenciler üzerinde olumsuz etkiler oluştururken, sorumluluk vererek derse katma, sözel olmayan -jest, mimik, göz teması, ses, tonlama vb- yöntemlerle uyarma, ders sonunda birebir görüşme stratejileri öğrenciler üzerinde olumlu etkiler oluşturmaktadır. Buradan hareketle, öğretmenlerin sınıf yönetimi stratejilerini kullanırken öğrencilerin duygu dünyalarına inmediği, sınıf yönetimi becerilerinde eksiklik yaşadıkları söylenebilir. Öğretmenlerin sınıf yönetiminde kullandıkları stratejilerin öğrenci davranışını ortadan kaldırmaya yönelik olması beklenirken, çoğunlukla bu görevi yerine getirmediği görülmektedir. Farklı bir ifadeyle; öğretmenlerin istenmeyen öğrenci davranışlarına karşı kullandığı stratejilerde öğrencilerin neler hissettiğini çok fazla dikkate almadığı, önemli olanın kısa süreliğine de olsa davranışın ortadan kalkmasını sağlamak olduğu görülmektedir. Benzer bir sonucu, Çankaya ve Çanakçı (2011) yaptıkları çalışmada, istenmeyen öğrenci davranışlar karşısında öğretmenlerin kullandıkları stratejilerin olumsuz davranışı uzun vadeli engellemek yerine kısa vadede ortadan kaldırmak olduğunu şeklinde bulmuşlardır. Türnüklü ve Galton da (2001), ülkemizde öğretmenlerin en çok gürültü yapma/bağırma ve izinsiz konuşma türünden kısa süreli etkili sözel uyarıları kullandığını, bu yaklaşımın ise sınıf atmosferine ve öğrenci duygu düşünce dünyasına olumsuz yansıdığını ifade etmişlerdir. Öğretmenler tarafından korkutma ve cezalandırma gibi yanlış stratejilerle uyarılan öğrencilerin bu durumu geçici olarak kabul ettikleri, bunun uzun vadede öğretmenleriyle sağlıklı iletişim yollarının olmadığı şeklinde bir inanç olarak ortaya çıktığı, öğretmenine ve derse mesafeli yaklaşmasına neden olduğu araştırmanın diğer bir sonucudur. Buradan hareketle öğrencileri korkutma ve cezalandırma stratejilerinin öğrenciyle olan iletişimi olumsuz etkilediği söylenebilir. Pala (2005) çalışmasında öğrencilere uygulanan ceza ve katı yaklaşımın, derse, öğretmene ve okula karşı bir ön yargı ve soğukluk oluşturduğunu; Kaya (2007) ceza ve korkutmanın istenen davranış değişikliğine yol açmada yetersiz kaldığını; Deniz, Avşaroğlu ve Fidan da (2006) katı ve yasaklayıcı bir sınıf yönetimi yaklaşımının öğrencileri huzursuz ettiğini ve sınıfta daha fazla problemlere zemin oluşturduğunu yaptıkları çalışmada belirtmişlerdir. Öğretmenlerin sınıf yönetiminde geleneksel yöntemleri ön planda tuttuğu, rehberlik servisini kullanmadıkları, kendilerini yeterli gördükleri ancak öğrenciyle iletişim problemi yaşadıkları bu çalışmanın bulgularıyla tespit edilmiştir. Durrant (1995) çalışmasında istenmedik

15 Öğrenci ve Öğretmen Görüşlerine Göre İstenmeyen Öğrenci Davranışlarına Karşı 1413 davranışlarla karşılaşıldığında öğretmenin yetersiz kaldığı durumlarda rehberlik servisini kullanmanın öneminden bahsetmiş ancak öğretmenlerin bu servisi çok fazla kullanmak istemediğini bununda öğrenciyle iletişimi olumsuz etkilediğini ifade etmiştir. İstenmeyen öğrenci davranışlarına karşı kullanılan öğretmen stratejilerinin olumsuz etkilerinin yanı sıra olumlu etkileri de bulunmaktadır. İstenmeyen davranışlar sergilendiğinde öğretmenler ders sonunda birebir görüştüklerinde, öğrenciler yaptıkları davranışın yanlış olduğunu daha kolay kabul etmektedir. Bunun sonucunda da öğrenciler kendilerine değer verildiğini, incitilmediklerini, saygıyla yaklaşıldığını gördüklerinde yaptıkları yanlış davranışı fark edip, doğru davranışlara daha kolay yönlendiklerini ifade etmektedirler. Aydın (2000), sınıfta istenmeyen davranışla karşılaşan öğretmenler öğrenciyle ders sonunda görüştüğünde olumsuz davranışların ortadan kalktığını ve öğrencileri olumlu yönde etkilediğini ifade etmiştir. Bu araştırmanın bir diğer sonucuna göre, öğrenciler istenmeyen davranış sergilediklerinde, öğretmenler öğrencileri başarılı oldukları konularda desteklediğinde öğrencilerin ders başarılarında artış olduğu, sorumluluk verilerek derse dâhil edildiklerinde öğrencilerin motivasyonlarına olumlu etki yaptığı sonucuna varılmıştır. Durrant (1995), Sklare (1997) öğrencilerin yaptıkları olumsuz bir harekete tepki yerine, öğretmenlerin küçük etkinliklerdeki çabaları desteklemelerinin öğrencilerin akademik başarılarında artışta ve derse daha çok çalışmada etkili olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Öğrencilere sevgi ve saygıyla yaklaşıldığı, birebir görüşüldüğü zaman; olumlu dönütler alındığı, istenmeyen öğrenci davranışlarının azaldığı, öğrencilerin derse daha fazla ilgi duyduğu, sınıf düzeninin olumlu yönde etkilendiği araştırma neticesinde elde edilen bulgulardandır. Olumlu yaklaşımlardan sonra derse ve öğretmene olan ilgi, sevgi ve saygıları artan öğrencilerin ders başarılarında artış yaşanması beklenebilir. Tertemiz (2001) çalışmasında, öğrencilere gösterilecek sevgiyle olumlu bir sınıf ortamının destekleneceğini bununda istenmeyen öğrenci davranışlarını azaltacağını ve ders başarılarını olumlu yönde etkileyeceğini ifade etmiştir. İstenmeyen öğrenci davranışlarına karşı, kullanılan stratejilerin genelde sınıf atmosferini ve öğrenci motivasyonunu olumsuz etkilediği ifade edilebilir. Bu yaklaşım neticesinde öğrencilerin; okula, sınıfa, öğretmene ve derse karşı bir mesafe oluşturdukları bununda öğretimsel başarıyı olumsuz etkilediği söylenebilir. Öğrencilere karşı kullanılacak yaklaşımda onlara değer verilmesi, küçük hatalarının görmezden gelinmesi, açık iletişime açık olunması; düzeni bozmayan ve devam ettiren, yaptığı hatadan vazgeçen, insan haklarına saygılı, mutlu bireyler topluluğunun oluşmasında etkili olmaktadır. Bu noktada öğretmenlerin öğrenciye sevgi ve saygı çerçevesinde yaklaşmaları çok önemlidir. Araştırmanın sonuçlarına dayanarak istenmeyen öğrenci davranışlarını en aza indirmek, olumlu ve etkili bir sınıf ortamı oluşturmak için aşağıdaki öneriler yapılabilir. 1. Öğretmenlerin sınıf içi etkinliklerde, öğrenci merkezli bir yaklaşımı benimsemesi, öğrenciye dersle ilgili daha fazla sorumluluk vermesi istenmeyen öğrenci davranışlarının azalmasına katkıda bulunabilir. 2. Sınıf kurallarının öğrencilerle birlikte oluşturulması, sınıf kurallarının başlangıçta açıklanması, öğrencinin kendisinden beklenilen davranışların farkında olmasını sağlayabilir. 3. Öğretmenlerin öğrencilerin aileleriyle iletişime geçmesi, velilerle işbirliği yapması sınıf içerisinde istenmeyen öğrenci davranışlarını azaltabilir. 4. Sınıfta istenmeyen öğrenci davranışlarını azaltma adına, rehberlik servisinden daha fazla yararlanılabilir.

16 1414 Sevilay ŞAHİN Mustafa Cüneyt ARSLAN 5. Öğretmenlerin sınıfa hazırlıklı, zamanında gelmesi öğrencilere daha fazla güven verip, öğrencilerin olumsuz davranışlara yönlenmesini azaltabilir. KAYNAKÇA AĞAOĞLU, E., Sınıf Yönetimi. (Editör: Zeki Kaya). (Sınıf Yönetimiyle İlgili Genel OlgularBölümü). PegemA Yayıncılık. Ankara AYDIN, A. Sınıf Yönetimi. Alfa Yayınevi. Bursa AYDIN, A. (2006). Sınıf Yönetimi. Ankara: Tek Ağaç Eylül Kitap Yayın Dağıtım. BALOĞLU, N. (2001). Etkili Sınıf Yönetimi. Ankara: Baran Ofset. BAŞAR, H. (2006). Sınıf yönetimi (13.Basım). Ankara: Anı Yayıncılık. BURDEN, P.R. (1995). Classroom Management and Discipline. New York: Longman. BÜYÜKÖZTÜRK, Ş., ÇAKMAK, E. K., AKGÜN,Ö. E., KARADENİZ, Ş., DEMİREL, F. (2009). BilimselAraştırma Yöntemleri (3. baskı). Ankara: Pegem Akademi. BYRNE, D. B., HATTİE, J.A.&FRASER, B. J. (1986). Student perceptions of preferred classroomlearning environment. Journal of Education Reseaarch, 80, 1, CELEP, C., (2002). Sınıf Yönetimi ve Disiplin, Ankara: Anı Yayıncılık. COHEN, L., MANION, L. (1994).Research Methods in Education, London, Routledge ÇAKMAK, M., (2000). Sınıf Ortamı ve Grup Etkileşimi, Sınıf Yönetiminde Yeni Yaklaşımlar(Editör: Leyla Küçükahmet), Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. ÇANAKÇI H., ÇANKAYAİ. Sınıf öğretmenlerinin karşılaştıkları istenmeyen öğrenci davranışlarıve budavranışlarla başa çıkma yolları. - International Periodical ForTheLanguages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/2 Spring 2011, p , Turkey ÇELİK, V., Sınıf Yönetimi. Nobel Yayınevi. Ankara DENİZ, M., Avşaroğlu, S., & Fidan, Ö. (2006). İngilizce öğretmenlerinin öğrencileri motive etme düzeylerinin incelenmesi. İnönü Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(11). DÖNMEZ, B. ve CÖMERT M. Öğretmen adaylarının, kendilerinin ve uygulama öğretmenlerinin sınıf içi istenmeyen öğrenci davranışları ile baş etme konusundaki yeterliklerine ilişkin algıları, Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt 10,Sayı 2, Ağustos 2009 Sayfa DURRANT, M. (1995). Creative strategies for school problems: Solutions for school problems. NewYork: W.W. Norton Company. EKİZ, D. (2009) Bilimsel Araştırma Yöntemleri (Geliştirilmiş 2. Baskı), Ankara: Anı Yayıncılık. EVERTSON, M.CAROLYN (1989). Improving Elementary Classroom Management: A School- BasedTraining Program for Beginning the Year, Journal of Educational Research, NovemberDecember (Vol. 83/No.2). GÜLEÇ S. &ALKIŞ S.. Öğretmenlerin sınıf ortamında kullandıkları davranış değiştirme stratejileri,uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi XVII (2), 2004,

17 Öğrenci ve Öğretmen Görüşlerine Göre İstenmeyen Öğrenci Davranışlarına Karşı 1415 KAYA, A. (2007). Edimsel (Operant) Koşullanma. A.Kaya (Ed.), Eğitim psikolojisi (ss ).Ankara: PegemaYayıncılık KILIÇ-ÖZMEN, Z., (2009). İlköğretim öğretmenlerinin duygusal zekâ düzeyleriyle öğrencilerin istenmeyen davranışlarını algılamaları ve başa çıkma yöntemleri arasındaki ilişki. İstanbul: Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi. MILES, M. B., ve HUBERMAN, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded source book.thousand Oaks: Sage Publications. NECATİ C., N. Ve KAYABAŞI Y. öğretmenlerin tükenmişlik düzeyi ile sınıf yönetiminde kullandıkları disiplin modelleri arasındaki ilişki. Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 27, Sayı 2 (2007) ÖZDEMİR, İ. E. Sınıf Yönetimi. Editör: Ş.Şule Erçetin, M. Çağatay Özdemir. (Sınıf Ortamında İstenmeyen Davranışlar Bölümü), Asil Yayın Dağıtım. Ankara ÖZTÜRK, Bülent. Sınıf Yönetimi. Editör, Emin Karip. (Sınıfta İstenmeyen Davranışların Önlenmesi vegiderilmesi Bölümü), Pegema Yayıncılık. Ankara PALA, A. (2005). Sınıfta istenmeyen öğrenci davranışlarını önlemeye dönük disiplin modelleri Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13, SARITAŞ, M., Sınıf Yönetiminde Yeni Yaklaşımlar. Editör, Leyla Küçükahmet. (Sınıf Yönetimi ve Disiplinle İlgili Kurallar Geliştirme ve uygulama Bölümü) Nobel Yayın DağıtımLtd. Şti Ankara. SARITAŞ, M. (2006) öğretmen adaylarının değerlendirmelerine göre sınıfta istenmeyen öğrenci davranışlarını değiştirmek ve düzeltmek amacıyla yararlanılan stratejiler. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi XIX (1), 2006, SKLARE, G.B. (1997). Brief counseling that works: A solution focused approach for schoolcounselors. California: Sage Publication Company. TERTEMİZ., N. Sınf Yönetimi ve Disiplin, Sınıf Yönetimi, Editör. Leyla Küçükahmet, NobelYayıncılık, Ankara, s TOLUNAY, A., (2008). Sınıf öğretmenlerinin sınıfta karsılaştıkları istenmeyen öğrenci davranışları vebu davranışlara karşı kullandıkları baş etme yöntemleri. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi. TÜRNÜKLÜ, A., &GALTON, M. (2001). Students misbehaviours in Turkish and English primary classrooms. Educational Studies, 27, TÜRNÜKLÜ, A. ve YILDIZ V. (2002). Öğretmenlerin öğrencilerin istenmeyen davranışlarıyla başaçıkma stratejileri. Çağdaş Eğitim. Şubat 284. ss: YILDIRIM, A. &ŞİMŞEK, H. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (8. Baskı). Ankara: Seçkin Yayınevi. YILMAZ N. (2008). Dersin akışını bozan istenmeyen davranışları yönetme stratejilerinin incelenmesi, Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi Cilt-Sayı: 10-1 Yıl: 2008.