CAPOETA DAMASCINA (VALENCIENNES, 1842) ve CAPOETA BARROISI (LORTET", 1894) TÜRLERİNİN MORFOLOJİK FARKLILIKLARI

Transkript

1 CAPOETA DAMASCINA (VALENCIENNES, 1842) ve CAPOETA BARROISI (LORTET", 1894) TÜRLERİNİN MORFOLOJİK FARKLILIKLARI Cemal TURAN 1, Mehmet KARCIOĞLU 1 Funda TURAN 1, Zeliha AKA 2, Yasemin YILDIRIM 1 1 Balıkçılık Genetiği Laboratuarı, Temel Bilimler Bölümü, Su Ürünleri Fakültesi, Mustafa Kemal Üniversitesi, 31040, Antakya/HATAY 2 Balıkesir Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, BALIKESİR ÖZET Bu çalışmada, Hatay bölgesi Asi nehrinden alınan Capoeta damascina (Valenciennes, 1842) ve Capoeta barroisi (Lortet, 1894) türlerinin morfometrik farklılıkları Truss Network sistemi ile araştırılmıştır. Türler arasındaki farklılığın derecesi Kümeler Arası Korelasyon Analizi (KAKA) ve Ana Bileşenler Analizi (ABA) kullanarak incelenmiştir. Ana bileşenler analizi sonucu 25 ana bileşen üretilmiş ve toplam varyansın %52'si birinci ana bileşende, % 12'si ise ikinci ana bileşende toplanmıştır. Ana bileşenler analizi sonucu türleri birbirinden ayırt etmede rol oynayan Truss ölçümleri önemlilik derecelerine göre sıralandığında en önemli truss ölçüleri 4*7, 2*10, 4*5 ve 7*8 olarak görülmektedir. Kümeler arası korelasyon analizi sonucu kendi grubuna doğru olarak sınıflandırılan birey sayısı % 98,7 olarak çok yüksek bulunmuştur. Sonuç olarak, Truss Network sistemi Capoeta türlerini birbirinden ayırt etmede başarılı olmuştur. ANAHTAR SÖZCÜKLER: Capoeta damascina, Capoeta barroisi, Truss Network sistemi, Morfolojik farklılık ABSTRACT In this study, morphometric differentiation of Capoeta damascina (Valenciennes, 1842) and Capoeta barroisi (Lortet, 1894) species were investigated with Truss Network System. Samples were taken from Orantes river in Hatay. Canonical Variate Analysis (CVA) and Principal Component Analysis (PCA) were used to elucidate degree of the species differentiation. First principal component expressed 52% of the total variation and second principal component expressed 12% the total variation. The contribution of each variable to the first two principal component indicated that the measurements 4*7, 2*10, 4*5 ve 7*8 were the most important in the description of speciations characteristics.the overall assignment of individuals into original sample by the Canonical Variate Analysis was 98.7 %. KEYWORDS: Capoeta damascina, Capoeta barroisi, Truss Network System, Morphologic differentiation* Ulusal Su Günleri 2003 (22-24 Ekim 2003, Ankara'da bildiri olarak sunulmuştur.

2 GİRİŞ Capoeta türleri Actinopterygii sınıfı, Cypriniformes takımı ve Cyprinidae familyasına ait olan (Karaman, 1969) ve dünyada ekonomik açıdan büyük öneme sahip bir iç su balığıdır. Capoefa'nın dünyada 52 türü ülkemizin iç sularında ise 6 türü ve 6 alttürü yaşamaktadır (Geldiay ve Balık, 1996). Bunlar, Capoeta capoeta türü ve bu türe ait altı alt tür; "Capoeta capoeta capoeta, Capoeta capoeta angorae, Capoeta capoeta bergama, Capoeta capoeta kosswigi, Capoeta capoeta sieboldi, ve Capoeta capoeta umbla" dır. Diğer türler ise "Capoeta trutta, Capoeta barroisi, Capoeta pestai, Capoeta damascina ve Capoeta tinca" dır. Capoeta, genellikle akarsuların hızlı akan, zemini taşlı ve çakıllı zonlarında yaşamaktadır. Bilhassa nehirlerin köpürerek akan kayalık bölgelerindeki bol oksijenli çağlak suları tercih ederler. Bu balıklar ülkemize sıcak bölgelerden göç etmiş formlar olmalarına rağmen, bazen alabalık zonunun çok yakınına kadar uzanan ve akarsuların çok soğuk olan yukarı havzalarına kadar çıkabildikleri de görülmektedir (Gediay ve Balık, 1996). Hatay yöresinde Capoeta cinsine ait daha önceleri Capoeta capoeta damascina olarak altür düzeyinde bildirilen, ve şu an tür olarak kabul edilen Capoeta damascina (Krupp ve Schneider, 1989), Capoeta barroisi (Geldiay ve Balık, 1996) yaygın olarak bulunmaktadır. Fakat bu türlerin taksonomik olarak birbirleri ile olan ilişkisinin incelenmesine dair çalışma sınırlıdır. Morfometrik karakterler çeşitli taksonomik gruplar arasındaki ilişki ve farklılıkların belirlenmesinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Türler ve stoklar arasındaki farklılıkları belirlemek üzere yapılmış birçok morfometrik çalışmaya rastlanılmaktadır (Avşar, 1994; Corti et al., 1988; Villaluz and Maccrimmon, 1988; Shepherd, 1991; Haddon and Wİllis, 1995). Bundan dolayı morfometrik karakterler türlerin yapılarının belirlenmesinde kullanılan önemli yapılardır (Ihssen et al., 1981). Bu çalışma, Hatay bölgesinde yaşayan iki Capoeta türü arasında morfometrik farklılığın derecesini Truss network sistemi kullanarak ortaya çıkarmayı planlamaktadır. MATERYAL ve YÖNTEM Araştırmada kullanılan balık materyali, Asi nehri üzerinden serpme ve germe ağları ile avlanarak temin edilmiştir. Her türden 40 adet örnek yakalanmıştır. Capoeta damascina ve Capoeta barroisi türleri arasındaki morfolojik farklılaşmanın derecesi, Truss Network Sistemi (Strauss and Bookstein, 1982) ile incelenmiştir (Şekil 1). Bu amaçla, balık materyali asetat tabaka üzerinde yüzgeç ışınları ile vücut pozisyonu uygun bir vaziyette (doğal bir konumda) yerleştirilmiş ve balığın burun ucu noktası ile kuyruk yüzgecinin ön kısmından diseksiyon iğne yardımı ile tutturulmuştur. Bu şekilde asetat tabaka üzerine sabitlenen balık diğer bir diseksiyon iğne yardımıyla her bir sınırı gösteren yerlerden asetat tabaka üzerine işaretlenmiştir. Truss Network Sistemine göre Capoeta türleri üzerinde 12 noktadan alınan Truss ölçümleri ve oluşturulan ölçüm ağı Şekil 1'de gösterilmiştir.

3 Şekil 1. Truss Network Sistemine göre Capoeta türleri üzerinde 12 noktadan alınan truss ölçümleri ve oluşturulan ölçüm ağı 1) Burnun en uç noktası 2) Nörokranyumun en arka kısmı (ense ölçümünün başlangıcı) 3) Sırt yüzgecinin başlangıcı. 4) Sırt yüzgecinin sonu. 5) Kuyruk yüzgecinin sırt bölümüne ait ön kısmı 6) Omurga kemiğinin son kısmı 7) Kuyruk yüzgecinin karın bölümüne ait ön kısmı 8) Anal yüzgecinin sonu 9) Anal yüzgecinin başlangıcı 10 )Karın yüzgecinin sonu 11) Göğüs yüzgecinin sonu 12) Çene kemiğinin en son bitim noktası Toplanan örneklerdeki yaş farklılıklarından kaynaklanan büyüklük farklılıkları (allometri) gidermek için çok değişkenli analizlerden Ana bileşenler analizi kullanılmıştır (Somers, 1986). Ana bileşenler analizi, türler arasında farklılık oluşturan morfometrik karakterleri tespit etmekte kullanılmaktadır. Kümeler arası korelasyon analizi ise, türleri sahip oldukları morfolojik farklılıklara göre ayırt etmektedir (Ihssen ve ark., 1981; Wİnans, 1984). Ölçümü yapılan türlerin parametrelerinin çok değişkenli analizlerinde SPSSvl0.0 ve SYSTATV5 programları kullanılmıştır. SONUÇ ve TARTIŞMA Ana bileşenler analizi sonucu 25 ana bileşen üretilmiştir, ve toplam varyansın % 52'si birinci ana bileşende, % 12'si ise ikinci ana bileşende toplanmıştır. Böylece ilk iki ana bileşen toplam varyansın %64'ünü temsil etmiştir. Bu ana bileşenlerin sahip oldukları varyasyon yüzdeleri Çizelge 1'de verilmiştir.

4 Çizelge 1. Ana bileşenler analizi sonucu oluşan toplam varyansın ana bileşenlere dağılımı. Ana Bileşenler Varyans Yüzdesi Toplam % 1 52,543 52, ,191 64, ,921 71, ,619 77, ,437 81, ,771 85, ,743 88, ,406 90, ,216 92, ,716 94, ,048 95, ,907 96, ,844 97, ,613 97, ,450 98, ,396 98, ,277 99, ,258 99, ,178 99, ,166 99, ,122 99, ,066 99, ,051 99, ,035 99, , ,000 Ana bileşenler analizi sonucu türleri birbirinden ayırt etmede rol oynayan Truss ölçümlerinin önemliliklerine göre ana bileşen yüklemeleri büyüklük sıralarına göre Çizelge 2'de verilmiştir. Buna göre türleri birbirinden ayırt etmede rol oynayan en önemli Truss ölçümlerinin bazıları sırasıyla 4*7, 2*10, 4*5 ve 7*8 olarak görülmektedir.

5 Çizelge 2. Ana Bileşenler Analizi sonucu türleri birbirinden ayırt etmede rol oynayan Truss ölçümleri Ana Bileşenler Karakterler *7 0,892 0,291-0,038 0,088-0,229 0,036 2*10 0,891-0,272-0,051-0,011 0,076-0,008 4*5 0,864-0,390 0,075 0,111-0,163 0,071 7*8 0,860 0,162-0,029 0,153-0,275 0,150 3*10 0,860 0,078-0,020-0,077 0,092-0,229 5*8 0,859 0,177-0,036 0,103-0,252 0,133 3*11 0,815-0,136-0,354-0,033-0,229-0,077 2*11 0,804 0,123-0,014-0,395 0,275 0,056 4*8 0,795-0,456-0,084-0,062 0,209 0,032 3*9 0,785-0,395 0,274 0,240 0,128-0,105 1*11 0,785 0,214 0,183-0,420 0,174 0,057 4*10 0,783-0,034-0,148-0,301-0,049-0,251 8*9 0,731 0,436-0,075 0,023-0,322-0,206 4*9 0,727-0,555 0,027 0,016 0,073-0,193 10*11 0,702-0,482-0,056 0,333-0,055-0,034 1*2 0,700 0,169 0,395 0,203-0,054 0,314 2*3 0,689-0,051-0,461-0,294-0,292 0,029 2*12 0,648 0,316 0,249 0,056 0,066 0,428 11*12 0,605 0,321 0,384-0,563 0,047-0,024 6*7 0,586 0,425-0,144 0,357 0,207-0,362 5*6 0,584 0,492-0,153 0,179 0,440-0,080 10*9 0,387-0,713 0,267-0,094-0,009 0,199 5*7 0,476 0,509-0,237 0,255 0,108 0,265 3*4 0,488 0,110 0,678 0,236 0,035-0,297 1*12 0,438-0,248-0,485 0,090 0,446 0,238 Türleri birbirinden ayırt etmede rol oynayan karakterleri bulmada grafiksel gösterim kullanılmıştır ve bu anahtar özelliklerin ana bileşenlere göre dağılımları grafiksel olarak Şekil 3'de verilmiştir. Buna göre 3*4, 1*2, 11*12, 10*11 gibi karakterler-türleri birbirinden ayırt etmede önemli karakterler olarak görülmektedir.

6 Şekil 3. Ana bileşenler analizi sonucu türleri birbirinden ayırt etmede rol oynayan özelliklerin ana bileşenlere göre dağılımı. Kümeler arası korelasyon analizi sonucu tek korelasyon üretilmiştir, bu korelasyon toplam varyansın % 100'ünü temsil etmektedir. Kendi grubuna doğru olarak sınıflandırılan birey sayısı % 98,7 olarak çok yüksek bulunmuştur. Sonuçlar, Capoeta damascina ve Capoeta barroisi arasındaki morfometrik farklılığın Truss Network sistemine göre net olarak ortaya çıkarıldığını göstermektedir. Buna göre, Truss Network sistemi Capoeta türlerini birbirinden ayırt etmede başarılı olmuştur. Truss Network sisteminin, yakın balık taksonları arasındaki morfolojik varyasyonların tanımlanmasında geleneksel ölçümlerden çok daha etkili olduğu kanıtlanmıştır (Corti et al., 1988; Strauss and Bookstein, 1982; Winans, 1984; Roby et al., 1991; Cataudella et al., 1987; Schweigert, 1990). Bu türlerin diğer türlerle olan ilişkisi bir başka araştırma konusudur. Ayrıca bu araştırmalara uygun moleküler genetik teknikler katılarak (Cammarata ve ark., 1991; Apostolidisa ve ark., 2001 )daha kolektif veriler elde etmekte büyük faydalar vardır.

7 KAYNAKLAR Apostolidisa, A.P., Mamuris, Z., Triantaphyllidisa, C, 2001, Phylogenetic relationships among four species of Mullidae (Perciformes) inferred from DNA sequences of mitochondrial cytochrome b and16s rrna genes, Biochem. Syst Eco. 29, Avşar, D., 1994, Stock identification study of the sprat off southern coast of the Black Sea, Fisheries Research, 19, Cammarata, M., Parrinello, N., Arculeo, M., 1991, Biochemical taxonomic differentiation between M. barbatus and M. sumelatus (Pisces, Mullidae). Comp. Biochem. Physiol. 99B, Cataudella, S., Sola, K., Corti, M., Arcangeli, R., LaRosa, G., Mattoccia, M., Cobolly Sbordoni, M. and Sbordini, V., 1987, Cytogenetic, genetic and morphometric characterisation of group of common çarp, Cyprinus carpio", İn Proc. World symposium on selection hybridization and genetic engineering in aquaculture of fısh and shellfısh for consomption and stocking, Bordeaux. Corti, M., Thorpe, R. S., Sola, L, Sbordini, V. and Cataudella, S., 1988, Multivariate morphometrics in aquaculture: a case study of six stocks of the common çarp (Cyprinus carpio) from Italy, Can. J. Fish. Aquat. Sci., 45, Geldiay, R. ve Balık, S., 1996, Türkiye Tatlı Su Balıkları, Ege Ün. Basımevi, İzmir, 520 sayfa. Haddon, M. and Willis, T. J., 1995, Morphometric and meristic comparison of orange roughy (Haplostethus atlanticus: Trachichtyidae) from the Puysegur Bank and Lord Howe Rise, New Zealand, and its implications for stock structure, Marine Biology, 123, Ihssen, P. E., Booke, H. E., Casselman, J. M., McGlade, J. M., Payne, N. R. and Utter, F. M., 1981, Stock identification: materials and methods, Can. J. Fish. Aquat. Sci., 38, Karaman, L.S., 1969, Süsswasserfische dertürkei. 8. Teil. Revision der Barben Europas, Vorderasiens und Nordafrikas. Mitt. Hamburg. Zool. Mus. İns. Band 67, p Schweigert, J., 1990, Comparison of morphometric and meristic data against truss networks for describing Pacific herring stocks, Am. Fish. Soc. Symp., 7,

8 Shepherd, G., 1991, Meristic and morphometric variation in Black Sea bass north of Cape hatteras, North CarolinapAfnerican Journal of Fisheries Management, 11, Strauss, R. E. and Bookstein, F. L, 1982, The truss: body form reconstruction in morphometrics, Syst. Zoology, 31, Somers, K., M.,1986. Multivariate Allometry and Rernoval of Size with Principal Component Analysis, Syst. Zoology, 35: Roby, D., Lambert, J. D. and Sevigny, M., 1991, Morphometric and electrophoretic approaaches to discrimination of capelin (Mallotus villosus) populations in the estuary and gulf of St. Lawrence, Can. J. Fish. Aquat. Sci., 48, Villaluz, A.C. and Maccrimmon, H.R., 1988, Meristic variations in milkfish Chanos chanosfrom Philippine waters, Mar. Biol., 97, Wİnans, G. A Multivariate Morphometric Variability in Pacific Salmon -Technical Demonstration. Canadian Journal of Fisheries and Aquatic Sciences 41,