Mikroiktisat. Konu: Talep

Transkript

1 Mikroiktisat Konu: Talep

2 İşlenecek Konular Bireysel Talep Gelir ve İkame Etkileri Piyasa Talebi Tüketici Artığı Ağ (network) Dışsallıkları

3 Talep Kanunu Ceteris Paribus (diğer değişkenler sabitken), bir malın fiyatı arttığında (azaldığında) o maldan talep edilen miktar azalır (artar). NEDEN? Miktardaki değişim büyüklüğünü belirleyen nedir? FİYAT ETKİSİ+GELİR ETKİSİ

4 Bireysel Talep Fiyat Değişimleri Yiyecek fiyatındaki değişimlerin etkileri farksızlık eğrileri ve bütçe doğruları kullanılarak gösterilebilir. Yiyecek malının fiyatı düştüğü zaman bütçe doğrusunun dışa doğru döndüğünü hatırlayınız. (yada tersi)

5 Tüketicinin satın aldığı mallardan birinin fiyatının değişmesi ve her fiyat değişmesi sonucunda yeni bir dengenin oluşması, fiyat-tüketim eğrisinin açıklanmasına imkan tanımaktadır. Fiyat tüketim eğrisinden yararlanarak, ferdi talep eğrisini ve nihayet tüketicinin fiyatı düşen bir maldan daha çok almasının nedenleri olan gelir ve ikame etkilerini açıklayacağız. Slide 5

6 Fiyat Değişiminin Etkisi Giyecek (C)/(ay) 10 I = $20 P C = $2 P F = $2, $1, $.50 Olduğunu varsayalım 6 A 5 4 U 1 B D U 3 Üç ayrı farksızlık eğrisi Bütçe doğrusuna teğet durumda. U Yiyecek (F)/(ay)

7 Fiyat Değişiminin Etkisi Giyecek/ay Fiyat-Tüketim Eğrisi,tüketicinin geliri ve tercihleri sabitken, satın aldığı mallardan birinin fiyatının değişmesi halinde tüketiciye en yüksek tatmini sağlayan farklı mal bileşimlerinin geometrik yeridir. 6 A Fiyat-Tüketim Eğrisi 5 U 1 B D 4 U 3 U Yiyecek/ay

8 Fiyat Değişiminin Etkisi Yiyecek Malının Fiyatı, YTL 2.00 E Bireysel talep eğrisi,tüketicinin tercihleri,geliri, satın aldığı öteki malların fiyatı sabitken, herhangi bir maldan çeşitli fiyatlardan satın almak istediği miktarları göstermektedir G Talep Eğrisi H Yiyecek/ay

9 Bireysel Talep Bireysel Talep Eğrisi Talep Eğrilerinin İki Önemli Özelliği 1) Talep eğrisi boyunca hareket ettikçe elde edilebilecek fayda düzeyi de değişmektedir

10 Bireysel Talep Bireysel Talep Eğrisi Talep Eğrilerinin 2 Önemli Özelliği 2) Talep eğrisinin üzerindeki bütün noktalarda, tüketici yiyecek ve giyecek arasındaki fiyat oranları ile MİO larını eşitleyerek faydasını maksimize etmektedir.

11 Fiyat Değişiminin Etkileri Fiyat (Yiyecek) YTL 2.00 Fiyat düştüğünde: P f /P c ile MİO de düşer E G Talep Eğrisi H E: P f /P c = 2/2 = 1 = MİO G: P f /P c = 1/2 =.5 = MİO H:P f /P c =.5/2 =.25 = MİO Yiyecek (KG/ay)

12 Bireysel Talep Gelir Değişmeleri Gelirde meydana gelecek değişimlerin etkileri de farksızlık eğrileri ve bütçe doğruları kullanılarak gösterilebilir.

13 Gelir Değişmelerinin Etkileri Giyecek (birim/ay) 15 P f = 1YTL; P c = 2 YTL I = 10, 20, 30 YTL olsun B U 2 D U 3 Gelir-Tüketim Eğrisi Fiyatlar sabitken Gelirin artması Tüketici tercihlerini değiştirir A U Yiyecek (F) Birim/ay

14 Gelir Değişmelerinin Etkileri Yiyecek Malı Fiyatı YTL Gelir 10 YTL den 20 ye ve 30 a yükseldikçe (fiyatlar sabit), tüketicinin talep eğrisini sağa doğru kaydırır E G H D 3 D 2 D Yiyecek (birim/ay)

15 Bireysel Talep Gelir Değişmeleri Gelir tüketim eğrisi her gelir düzeyi için tüketicinin faydasını en üst düzeye çıkaran yiyecek ve giyecek mal bileşimlerini verir.

16 Bireysel Talep Gelir Değişmeleri Gelirdeki bir artış bütçe doğrusunu sağa paralel olarak kaydırır, gelir tüketim eğrisi boyunca tüketim artar. Aynı zamanda, gelirdeki artış talep eğrisini sağa kaydırır.

17 Bireysel Talep Normal ve Düşük Mallar Gelir Değişmeleri Gelir tüketim eğrisi pozitif eğimli olduğu zaman: Talep edilen miktar, gelir arttıkça yükselir. Talebin gelir esnekliği pozitiftir. Söz konusu mal Normal bir maldır. Gelir artışıyla tüketimi artan mallara Normal ( üstün ) mallar adı verilir.

18 Bireysel Talep Normal ve Düşük Mallar Gelir Değişmeleri Gelir Tüketim eğrisi negatif eğimli ise: Talep edilen miktar, gelir arttıkça düşer. Talebin gelir esnekliği negatiftir. Söz konusu mal Düşük maldır. Düşük (fakir) mal tüketicilerin gelir düzeyleri düşükken kullandıkları, gelirleri arttıkça tüketimini azalttıkları mallardır.

19 Düşük Mal Kebap15 (tane/ay) 10 C Gelir Tüketim eğrisi Et ve hamburger, A ve B noktaları arasında normal mal özelliği taşır... U 3 5 B fakat hamburger gelir-tüketim eğrisi, B ve C arasında tersine bükülünce düşük mal özelliği gösterir A U 2 U Hamburger (tane/ay)

20 Bireysel Talep Engel Eğrileri Engel eğrileri gelir ile tüketilen malın miktarları arasındaki ilişkiyi betimler. Engel Eğrisi,tüketicinin gelirinin sürekli değişmesi halinde (talebi etkileyen gelir dışındaki faktörler sabitken) herhangi bir maldan satın almak istediği miktarların seyrini vermektedir. Normal malların, Engel eğrisi pozitif eğimlidir. Düşük malların Engel eğrisi negatif eğimli olur.

21 Engel Eğrileri Gelir (YTL/ay) Engel eğrisi normal mallar Yiyecek (birim/ay)

22 Engel Eğrileri Gelir (YTL/ay) 30 Düşük 20 Engel eğrileri düşük mallar için geriye büküktür. Normal Yiyecek (birim/ay)

23 Bireysel Talep İkame ve Tamamlayıcı Mallar 1) İki mal ikame mallarsa, birinin fiyatındaki artış (azalış) diğer maldan talep edilen miktarı arttırır (azaltır). Örneğin: sinema bileti ve video kaseti kiralama

24 Bireysel Talep İkame ve Tamamlayıcılık 2) İki mal tamamlayıcı mallar ise, birinin fiyatındaki artış (azalış) diğer maldan talep edilen miktarı azaltır (arttırır). Ör. Çay-şeker

25 Bireysel Talep İkame ve Tamamlayıcılık 3) Bir malın fiyatı değiştiğinde diğer maldan talep edilen miktarlar değişmiyorsa bu iki mal bağımsızdır.

26 Bireysel Talep İkame ve Tamamlayıcı Mallar Fiyat tüketim eğrisi negatif eğimli ise iki mal ikame mallardır. Fiyat tüketim eğrisi pozitif eğimli ise söz konusu mallar tamamlayıcıdır.

27 Gelir ve İkame Etkileri Bir malın fiyatı düştüğü zaman iki etki ortaya çıkar: Gelir etkisi ikame etkisi

28 Gelir ve İkame Etkileri Tüketicinin fiyatı düşen bir maldan daha fazla satın almak istemesi bir yandan gelir etkisi, öte yandan ikame etkisine bağlı olarak açıklanır. Bu iki etkinin toplamına ise toplam etki ya da fiyat etkisi adı verilir. Gelir etkisi, satın aldığı malın fiyatının düşmesi sonucu nominal geliri değişmeyen tüketicinin reel gelirinin yükselmesi nedeniyle, her maldan ve bu arada fiyatı düşen maldan daha çok almasıdır.

29 Gelir ve İkame Etkileri İkame etkisi, tüketicinin satın aldığı mallardan birinin fiyatının düşmesi sonucu, mallar arasındaki nispi fiyat ilişkisinin bozulması ve tüketicinin nispi olarak daha ucuz hale gelen malı öteki mallara tercih ederek, öteki mallardan satın aldığı miktarları azaltarak, fiyatı düşen maldan daha çok satın almasıdır.

30 Gelir ve İkame Etkileri: Normal Mal Giyecek (birim/ay) R C 1 A Yiyecek fiyatı düştüğünde, tüketim F 1 den F 2 ye yükselir Tüketici dengesi A dan B ye yükselir. İkame etkisi, F 1den E ye ( A dan D ye), Göreli fiyatları değiştirmekte fakat reel geliri (tatmin düzeyi) sabit tutar. C 2 D B Gelir etkisi, EF 2, (D den B ye) nisbi fiyatları sabit tutmakta fakat satın alma gücünü arttırmakta İkame Etkisi U 2 U 1 O F 1 Toplam Etki E S F 2 Gelir Etkisi T Yiyecek (birim/ay)

31 Gelir ve İkame Etkileri: Düşük Mal Giyecek (birim/ay) R A B Burada yiyecek düşük mal Özelliği taşımaktadır, gelir etkisi negatiftir. Bununla birlikte ikame etkisi, gelir etkisinden büyüktür D U 2 O İkame Etkisi U 1 F 1 E S F 2 T Toplam Etki F 0 Gelir Etkisi Yiyecek (birim/ay)

32 Gelir ve İkame Etkileri: Düşük Mal Normal mal fiyat ile talep arasındaki ilişkiye göre tanımlanmaktayken, düşük mal gelir ile talep arasındaki ilişkiye göre tanımlanmaktadır. Bu nedenle düşük mal yiyeceğin fiyatı düşünce reel gelir artacağına göre, gelir etkisine göre bu malın tüketimi azalır, (düşük malın tanımı gereği), ikame etkisine göre ise artar (çünkü ikame etkisine göre fiyat düşerse her tür malın tüketimi artar).bu nedenle düşük yiyecek malının fiyatı düşünce tüketicinin yeni denge noktası B ilk denge noktası A ya daha yakın olmuştur. Slide 32

33 Gelir ve İkame Etkileri Özel Durum--Giffen Malları Normal mallar dışında kalan bazı mallarda gelir ve ikame etkilerinin yönü birbirine zıttır. Gelir ve ikame etkisinden oluşan toplam etkinin yönü ise bu etkilerden hangisinin daha büyük olduğuna bağlıdır. Sayıları oldukça sayılı olan Giffen mallarında ise, gelir etkisi ikame etkisinden daha büyüktür. Bu gibi mallarda toplam etkinin yönü gelir etkisine bağlıdır. Gelir etkisi ise, fiyattaki değişiklerle aynı yönde olduğundan, bu malların talep eğrisi sol aşağıdan sağ yukarıya seyretmektedir. Yani fiyat artışları sonucunda talep edilen miktarın artması(ya da fiyat azalışları sonucunda talep edilen miktarın azalması) halini yansıtmaktadır. Talep kanununa ters düşen bu duruma Giffen Paradoksu denilmektedir.

34 Piyasa Talep Eğrisi Fiyat Bay A Bay B Bay C Piyasa (YTL) (birim) (birim) (birim) (birim)

35 Yatay Toplama ile Piyasa Talep Eğrisine Ulaşma Fiyat 5 4 Bireysel talep eğrilerinin Yatay toplamından piyasa Talep eğrisine ulaşılır. 3 2 Piyasa Talebi 1 D A D B D C miktar

36 Piyasa Talebi İki Önemli Nokta 1) Piyasa talep eğrisi, piyasaya daha çok kişi girdikçe sağa doğru kayar. 2) Çok tüketicinin talebini etkileyen unsurlar piyasa talebini de etkiler.

37 Talep Esnekliği Piyasa Talebi Fiyat değişikliği karşısında, tüketicilerin bu değişikliğe karşı satın aldıkları miktarı değiştirmek şeklinde gösterdikleri tepkinin şiddeti talebin fiyat esnekliği ile ölçülür ki ona kısaca talep esnekliği denir. Talebin fiyat esnekliği, fiyat yüzde bir değiştiğinde talep edilen miktarda meydana gelen yüzde değişmeyi ölçer. Q/Q Q / P EP P/P Q / P

38 Fiyat Esnekliği ve Harcamalar Talep Fiyat Artarsa, Fiyat Düşerse, Harcamalar: Harcamalar: İn-elastik (E p <1) artar Azalır Birim-Esnek (E p = 1) Değişmez Değişmez Esnek (E p >1) Azalır Artar

39 Piyasa Talebi Talebin Nokta Esnekliği Nokta esnekliği talep eğrisi üzerinde bir noktadaki esnekliği ölçer. Şu formülle hesaplanır: Q/Q Q / P EP P/P Q / P

40 Piyasa Talebi Nokta Esnekliğini Kullanmanın Sakıncaları Talep eğrisinin üzerindeki tek bir noktanın değil de, talep eğrisinin bir bölümünün esnekliği önemli olabilir. Baz yılı için kullanılan fiyat ve miktarlar hesaplanan fiyat esnekliğinin farklı çıkmasına yol açabilir.

41 Piyasa Talebi Talebin Nokta Esnekliği (Örnek) Fiyat 8 YTL den 10 YTL ye artarken talep edilen miktar 6 dan 4 e düşmüştür. Fiyattaki yüzde değişme: 2YTL/8YTL = 25% or 2YTL/10YTL = 20% Miktardaki yüzde değişme: -2/6 = % or -2/4 = -50%

42 Piyasa Talep Eğrisi Talebin Nokta Esnekliği (örnek) Esneklik: /.25 = veya -.50/.20 = Hangisi Doğru?

43 Q 2 Q 1 43 E P ( Q 1 P 2 Q 2 P ) / 1 2 ( P 2 P 1 ) / 2

44 Piyasa Talebi Yay Esnekliği (Örnek) E P Q2 Q1 ( Q1 Q2 ) / 2 P2 P1 ( P P ) / ,8 4 6 (6 4) / (8 10) / 2

45 Bir Örnek: Buğday Talebi (Toplam Talep) Buğday talebi iç talep ve ihracat talebinden oluşmaktadır İç Talep: Q DD = P İhracat Talebi: Q DE = P

46 Buğdayın Toplam Talebi Fiyat (YTL/KG) A Dünya Talebi AB ve CD nin yatay toplamıdır C E Toplam Talep İhracat Talebi D İç Talep B F Buğday (ton/yıl)

47 Tüketici Artığı Tüketici Artığı Tüketicinin bir mal için ödemeye razı olduğu maksimum fiyat ile fiili olarak ödediği fiyat arasındaki farktır.

48 Tüketici Artığı Fiyat (YTL/bilet) bilet satın almanın Tüketici artığı her bir biletten elde edilen artıkların toplamına eşittir Tüketici Artığı = 21 Piyasa fiyatı Konser Bileti

49 Tüketici Artığı Fiyat (YTL\bilet) Tüketici Artığı Piyasa Talebi için Tüketici Artığı Piyasa Fiyatı 13 Fiili harcamalar Talep Eğrisi Konser bileti

50 Tüketici Artığı Tüketici artığı ile üreticilerin elde ettiği toplam karları birleştirerek: 1) Farklı piyasa yapılarının faydamaliyet analizi yapılabilir. 2) Tüketici ve firmaların davranışlarını değiştiren kamusal politikaların etkileri incelenebilir.

51 Örnek: Temiz Havanın Değeri Hava onu solumak için herhangi bir bedel ödenmemesi anlamında bedava bir maldır. Soru: havayı temizlemenin yararları bunu temizleme maliyetlerine katlanmaya değer mi?

52 Temiz Havanın Değeri Bireyler havanın temiz olduğu bir bölgede ev satın almak için daha fazla para ödemektedirler. Ormanlık alanlarda ev almak için insanlar daha çok ödeme yapmayı kabul etmektedirler.

53 Temiz Hava İçin Değer Biçmek Değer ($) 2000 Taralı alan bize hava kirliliği yüzde 5 azaldığında kazanılan tüketici artığını vermektedir. (kirliliği azaltma maliyeti 1000$) 1000 A NOX (pphm) Kirlilikte azalma (%)

54 Network (Ağ) Dışsallıkları (Externalities) Şu ana kadar bireylerin bir mal veya hizmete olan talebinin diğer malların talebinden bağımsız olduğunu kabul ettik. Aslında, bir kişinin talebi, aynı mal veya hizmeti satın alan diğer kişilerin sayısı tarafından etkilenebilir.

55 Network (Ağ) Dışsallıkları Bu durumda, ağ dışsallığı (network externality) söz konusudur. Ağ dışsallıkları (Network externalities) pozitif veya negatif olabilir.

56 Network (Ağ) Dışsallıkları Tüketicinin bir mal veya hizmetten talep ettiği miktar, diğer tüketicilerin satın alımlarındaki artışa tepki olarak yükseliyorsa pozitif ağ dışsallığından (positive network externality) söz edilir. Tüketicilerin bir mala olan talebi diğer tüketicilerin o mala olan taleplerinin azalmasına neden oluyorsa, negatif ağıdışsallığı söz konusudur. (Negative network externality)

57 Network (Ağ) Dışsallıkları Bandwagon (Sürü) Etkisi (Bandwagon Effect) Bir malı sadece herkeste var diye tercih etmek (moda diye satın almak) yada geçici bir hevesle kendini kaptırmak. Bu pazarlamanın ve reklam kampanyalarının temel amacıdır.

58 Pozitif Ağ Dışsallığı: Bandwagon Etkisi Fiyat ($) D 20 D 40 D 60 D 80 D 100 Tüketici söz konusu malı Çok sayıda insanın satın aldığına inanırsa, talep eğrisi daha sağa kayar Miktar (bin\ay)

59 Pozitif Ağ Dışsallığı: Bandwagon Etkisi Fiyat ($) D 20 D 40 D 60 D 80 D 100 Piyasa talep eğrisi bireysel talep eğrilerinin bileşimi ile elde edilir. Göreli olarak piyasa talep eğrisi daha esnektir. Talep (Demand) Miktar (bin\ay)

60 Pozitif Ağ Dışsallığı: Bandwagon Etkisi Fiyat ($) $30 D 20 D 40 D 60 D 80 D 100 Fiyatın 30 Dolardan 20 Dolara düştüğünü varsayalım. Eğer Bandwagon etkisi olmasaydı, talep edilen miktar sadece 48 bine çıkacaktı. $20 Talep Saf Fiyat Etkisi Miktar (bin\ay)

61 Pozitif Ağ Dışsallığı: Bandwagon Etkisi Fiyat ($) $30 D 20 D 40 D 60 D 80 D 100 Fakat malı daha çok insan satın aldıkça, Buna sahip olmak bir stil haline geliyor ve talep edilen miktarı daha da çok arttırmaktadır. $20 Talep Saf Fiyat Etkisi Bandwagon Etkisi Miktar (bin\ay)

62 Network (Ağ) Dışsallıkları Snob Etkisi (Snob Effect) Eğer ağ dışsallığı negatif ise, snob etkisinden söz edebiliriz. Snob etkisi özel ve tek olan (nadiren bulunan) bir mala sahip olma arzusunu gösterir. Bu mala ne kadar az kişi sahip olursa, snob malından talep edilen miktar o derece artacaktır.

63 Negatif Ağ Dışsallığı: Snob Etkisi (Snob Effect) Fiyat ($) $30,000 Talep Tüketici malı 2000 kişinin satın aldığını Düşündüğünde orijinal talep eğrisi D 2 $15,000 Bununla birlikte, tüketici bu malı 4000 kişinin aldığını düşünürse, talep D 2 den D 4 ye kayacak ve bu malın snob değeri düşecektir. D 2 D Saf Fiyat Etkisi D 8 D 6 14 Miktar (bin\ay)

64 Negatif Ağ Dışsallığı: Snob Etkisi (Snob Effect) Fiyat ($) $30,000 Talep Bir mala çok sayıda insan sahipse Talep daha katı ve snob malının değeri oldukça düşük olacaktır. Sonuç olarak satışlar düşecektir. Örneğin: Rolex saatleri, kayak vs. Net Etki Snob Etkisi $15,000 D 2 D Saf Fiyat Etkisi D 8 D 6 14 Miktar (bin\ay)