TÜRKİYE EKONOMİ KURUMU. BUNALIM ÇALIŞTAYI 2008/10 http :// org.tr. REEL DÖVİZ KURU, ANİ DURUŞ ve BÜYÜMENİN FİNANSMANI.

Transkript

1 TÜRKİYE EKONOMİ KURUMU BUNALIM ÇALIŞTAYI 2008/10 http :// org.tr REEL DÖVİZ KURU, ANİ DURUŞ ve BÜYÜMENİN FİNANSMANI Naci Canpolat Aralık, 2008

2 Reel Döviz Kuru, Ani Duruş ve Büyümenin Finansmanı Naci Canpolat 28 Aralık 2008 TEK Çalıştayı

3 Gelişen ülkelere net sermaye girişleri (milyar ABD doları)

4 Çoğu OECD ve gelişen ülkelerde net sermaye girişleri procyclical: İyi dönemlerde artıyor kötü dönemlerde düşüyor. Kaminsky, G. L., C. M. Reinhart and C. A. Vegh When it rains, it pours: Procyclical capital flows and macroeconomic policies, NBER Working Paper No

5 Yabancı sermaye bolluğu Yüksek büyüme hızı Reel döviz kurunda değerlenme Enflasyona fren

6 Reinhart ve Reinhart (2008) döneminde Türkiye de 1977, 1980, 2000, yıllarında yabancı sermaye bolluğu Not: Türkiye ye döneminde toplam 161 milyar dolar girdi Reinhart, C. M. and Vincent R. Reinhart Capital flow bonanzas: an encompassing view of the past and present, NBER Working Paper No

7 Türkiye'ye sermaye girişleri (milyar ABD doları)

8 Türkiye ye Sermaye girişleri (milyar ABD doları) Toplam 9,6-14,6 1,2 7,2 17,7 43,5 42,7 48,6 YDY 0,1 2,9 1,0 1,3 2,0 9,0 19,3 20,1 Portföy yatırımları 1,0-4,5-0,6 2,5 8,0 13,4 7,4 0,7 Diğer yatırımlar 8,5-12,9 0,8 3,5 7,7 21,1 16,1 27,8 TCMB 0,6 0,7 1,3 0,5-0,2-0,8-1,3-1,4 Kamu 0,1-2,0-0,7-2,2-1,2-2,2-0,7 0,1 Reel sektör 5,6-2,2 1,6 2,0 7,9 13,7 17,3 28,8 Bankalar 2,2-9,4-1,4 3,2 1,2 10,4 0,7 0,4 Rezervler 3,0 12,9 0,2-4,1-4,3-23,2-10,6-12,0

9 Türkiye'de Sermaye girişleri ve Büyüme Hızı: Sermaye Hesabı (sol eksen) Büyüme Hızı (sağ eksen)

10 Reel Efektif Döviz Kuru Oca.00 Oca.01 Oca.02 Oca.03 Oca.04 Oca.05 Oca.06 Oca.07 Oca.08

11 Sistemik Risk Küresel bunalım gelişen ekonomilerin dış finansman olanaklarını sınırlandıracak.

12 Gelişen ülkelere net sermaye girişleri (milyar ABD doları)

13 Bu sistemik riskin sermaye girişlerinde ani bir duruşa yol açıp açmayacağı ülkelere özgü kırılganlıklara bağlı

14 Kırılganlığı Etkileyen Faktörler İç Borç dolarizasyonu Ekonominin dışa açıklığı Olası reel döviz kuru değişimi ikisi arasındaki ilişkiyi sağlıyor

15 İç Borç Dolarizasyonu Veri bir yabancı para cinsinden borç stoku için iken reel döviz kurundaki değişim ile finansal sıkıntı arasında pozitif bir ilişki var. Reel döviz kurundaki değişim miktarı arttıkça finansal sıkıntı olasılığı da artıyor. Çünkü, ani duruş ve ardından gelen reel döviz kuru değişimi geri dönmeyen kredileri artırırsa bankacılık sistemi üzerindeki baskı da artıyor. Bu mekanizma, sistemik finansal bunalımların ülkelerdeözellikle yabancı para cinsinden borçlanma yerli bankalardan yapılmışsa-nasıl finansal bunalımlara yol açabileceğini açıklıyor. Calvo, G.A., Izquierdo, A., Mejia, L.F., On the empirics of Sudden Stops: the relevance of balance-sheet effects. NBER Working Paper

16 Özel sektörün yabancı para cinsinden borçlanmasının nedenleri Ahlaki riziko: Dooley (2000), Burnside, Eichenbaum and Rebelo (2002), Schneider and Tornell (2000). Yerli finansal kısıtlar: Caballero and Krishnamurthy (2002) Yüksek yerli faizler: Jeanne (2002), Chamon ve Hausmann (2002)

17 Özel sektör borç dolarizasyonu (milyar ABD doları) , Yerli bankalar Yabancı kuruluşlar Toplam yabancı para borcu

18 Bankacılık sisteminde döviz kredilerinin toplam krediler içindeki payı , ,

19 Özel sektörün yerli bankalara olan döviz borçlarının toplam döviz borçları içindeki payı , ,

20 Özel sektör döviz borçları/tygsyih ,60 0,

21 Ara Bulgular-İç Borç Dolarizasyonu Özel sektörün döviz borçlanmasında artış var ve bu borçlanmanın önemli bir bölümü dışarıdan sağlanıyor Yerli bankaların döviz kredilerinin toplam krediler içindeki payı 0,61 den 0,25 e geriledi Özel sektörün toplam döviz borçları içinde yerli bankalara olan döviz borçlarının payı 0,37 den 0,37 ye geriledi Özel sektör döviz borçlarının TYGSYİH ye oranı 0,88 e yükseldi

22 Ekonominin dışa açıklığı Ekonominin dışa açıklığı döviz kazanma kapasitesini gösteriyor Reel kurdaki olası değişimi ülkenin dışa açıklığı etkiliyor Reel kurdaki olası değişimin ülkenin dış açıklık derecesiyle (Ticareti yapılabilir GSYİH/GSYİH ) ilişkisi ters yönde (Calvo et al., 2003). Cari işlemler açığının dış ticareti yapılan mallar tüketimine oranı Ticareti yapılan GSYİH nın ticareti yapılan mallar tüketimine oranı Son iki faktör arasındaki ilişki ters yönde

23 Ticareti yapılabilir GSYİH/GSYİH ,38 0,

24 Ticareti yapılabilir mallar tüketimi/toplam tüketim harcamaları

25 Cari işlemler açığı / TYGSYİH ,

26 Ara Bulgular-Dışa Açıklık TYGSYİH/GSYİH oranının 0,38 den 0,25 e düştü Ticareti yapılabilir mallar tüketimi/toplam tüketim harcamalar oranının 0,52 den 0,41 e düştü Cari işlemler açığı/tygsyih oranının 0,24 e yükseldi

27 Türkiye de Ani Duruşlar Rothenberg and Warnock (2006) döneminde Türkiye de ani duruşlar: - Mayıs 1991-Ocak1992, - Mart 1994-Ocak 1995, - Ekim 1998-Eylül Haziran 2001-Mart ??? Rothenberg, A. ve F. E. Warnock Sudden Flight and True Sudden Stops, NBER Working Paper No

28 Cari işlemler açığı ve ekonomik büyüme: Cari işlemler açığı (sol eksen) Büyüme hız (sağ eksen)

29 Sonuç Ekonominin dışa açıklığındaki düşüş ani duruş olasılığını artırırken İç borç dolarizasyonundaki hafif iyileşme ani duruşun bilanço etkisini azaltıyor Ancak özel sektörün toplam borçlarının TYGSYİH ya oranının 0,88 e yükselmesi ani duruş durumunda potansiyel üretim düşüşünü yükseltiyor

30 Büyümenin Finansmanı Bunalım sonrasında yabancı sermaye bolluğu devam edecek mi? Büyük bir olasılıkla hayır. Bu durumda, sıkı maliye ve para politikaları uygulamanın sermaye girişlerini özendirmekte fazla bir etkisi olmayacak

31 Büyümenin finansmanı Küresel bunalım bizi sermaye hareketlerinin azaldığı ve ticarette korumacılığın arttığı bir dünyaya sürüklerse büyümenin finansmanını nasıl sağlayacağız? Üzerinde düşünmemiz ve çalışmamız gereken soru budur. Böyle bir dünyada uygulanacak para ve maliye politikalarının, büyük ölçüde yıpranmış olan Washington Concensus u çerçevesinden farklı bir çerçeveye yerleştirilmesi kaçınılmaz görünüyor.