KURUMSAL RİSK YÖNETİMİ. Yrd. Doç. Dr. Tülay Korkusuz Polat 1/29

Transkript

1 KURUMSAL RİSK YÖNETİMİ Yrd. Doç. Dr. Tülay Korkusuz Polat 1/29

2 Risk yönetiminin gelişimi (1/3) II. Dünya Savaşı sonrasında, silah sistemlerinde kullanılan teknolojilerin geliştirilmesi ile güvenilirlik ve emniyet gerekleri daha kritik hale gelirken, bunlarla ilgili risklerin belirlenmesi ve yönetilmesi gereği de ortaya çıkmıştır. ÖRNEĞİN; 1969 da ve 1981 de ABD Savunma Sekreterliği tarafından, 1986 da İngiltere Savunma Bakanlığı tarafından risklerin belirlenmesinin önemini vurgulayan raporlar hazırlanmıştır. 2/29

3 Risk yönetiminin gelişimi (2/3) Geçmişte risk yönetimi, sistem mühendisliğinin bir fonksiyonu olarak ele alınmaktaydı. Risk yönetiminin sistem mühendisliği kapsamında da ele alınması kaçınılmazdır, ancak bu risk yönetiminin yalnızca belli bir kısmını içerir. Günümüzde risk yönetimi, daha geniş bir bakış ile ele alınmakta ve ürün yaşam çevrimi boyunca tüm faaliyetlere entegre olarak yürütülmektedir. 3/29

4 Risk yönetiminin gelişimi (3/3) Geçmişte, risk yönetiminin açık bir şekilde anlaşılmasını ve etkin bir şekilde uygulanmasını, olumsuz yönde etkileyen yaklaşımlarla çalışılmaktaydı. Günümüzde ise, problemlerin oluşmadan önlenmesini gerçekleştirmek hedefini taşıyan önleyici yaklaşımlar, risk yönetiminin etkin bir şekilde uygulanabilmesine olanak tanır. Risk yönetimi yaklaşımı, kavram ve teknikleri pazardaki değişimlere paralel olarak gelişmesini sürdürmektedir. 4/29

5 Risk Yönetimi neden gereklidir? Kuruluşların başarıları; problemleri oluşmadan önleyebilmeleri ile doğrudan ilişkilidir. Problemlerin, oluşmadan önce çok daha erken aşamalarda öngörülerek ortadan kaldırılması gerekmektedir. Öngörülebilen potansiyel problemler yada riskler, mercek altına alınarak, kuruluşun yada programın başarısına etkileri en aza indirgenmelidir. Risk yönetimi; risklerin öngörülmesini sağlamakla kalmayıp, önemli fırsatları da yakalama olanağı sunmaktadır. 5/29

6 Risk Yönetimi İhtiyacı Kurumun varlığının ve / veya operasyonlarının kesintisiz devam etmesi, Sürprizlerin en aza indirgenmesi, Kayıpların maliyetlerinin azaltılması, Gelir istikrarı, Sürdürülebilir büyüme, Sosyal sorumluluk, Yasal düzenlemelere uyum. 6/29

7 Risk Yönetiminin Yararları (1/3) Risk yönetimi ile iki açıdan yarar elde edilecektir. Birincisi, problemlerin oluşmadan önlenerek yada sonuca olumsuz etkilerini en aza indirgeyerek performans, maliyet ve çizelgede belirlenen hedeflere ulaşmaktır. 7/29

8 Risk Yönetiminin Yararları (2/3) İkincisi ise; büyük risklerin temel nedenlerinin belirlenerek, önleme çalışmaları ile atılım niteliğinde kazançlara ulaşmaktır. Yüksek riskli kararlar, risklerin iyi yönetilmemesi durumunda önemli kayıplara neden olabilecektir. Rekabetçi ortamda ayakta kalabilmek, lider kuruluşlar olabilmek, yüksek risk almayı zorunlu kılarken, önemli tehlikeler ve riskler de içermektedir. Örneğin yeni teknoloji kullanımı kararı önemli ölçüde risk almayı gerektirirken; rekabetçi bir ürün ile pazara hakim olmayı ve büyük fırsatları da getirecektir. Bu yol keskin bir bıçak sırtı gibidir. 8/29

9 Risk Yönetiminin Yararları (3/3) Riskler yönetilmediğinde; yeniden işlemlerde, hatalarda önemli artışlar olacak, maliyet ve çizelge hedeflerinde kritik sapmalar oluşabilecek, proje başarısızlıkla sonuçlanabilecektir. Bazı durumlarda projenin iptaline yada işin kaybedilmesine neden olabilen önemli sorunlar ortaya çıkabilecektir. Projenin başarılı olarak yönetilebilmesinde, risk yönetimi önemli bir disiplin haline gelmiştir. Riskin incelendiği durum karmaşıklaştıkça, kriterler arttıkça karar verme daha da güçleşecektir. Karar verme mekanizmalarının çoğu, karar verme sürecinde başlangıç noktası olarak sezgi ve yargılarını kullanırlar; önemli riskler içeren kararlarda, yargı yada sezginin ötesine gidebilmek, ancak risk yönetiminin sistematik olarak uygulanması ile mümkündür. 9/29

10 Risk Değerlendirmesi: Olasılık ve Etki Analizi Olasılık Yüksek Orta Risk Yüksek Risk Çok Yüksek Risk Orta Düşük Risk Orta Risk Yüksek Risk Düşük Çok Düşük Risk Düşük Risk Orta Risk Düşük Orta Yüksek Etki 10/29

11 Risk Yönetimi Aksiyon (Önlem) Modeli Olasılık Risk Yönetimi Önlemleri Yüksek Önemli derecede risk yönetimine ihtiyaç duyulmaktadır Riskler yönetilmeli ve gözetim altında tutulmalıdır Geniş kapsamlı risk yönetimi gereklidir Orta Riskler gözetim altında olmak kaydıyla kabul edilebilir Risk, yönetim faaliyetlerine değecek düzeydedir. Risk Yönetimi faaliyetlerine ihtiyaç duyulmaktadır. Düşük Riski kabul et Riski kabul et, fakat riskleri gözlemle Riski yönet ve gözlemle Etki Düşük Orta Yüksek 11/29

12 Risk yönetimi Kurumun hedeflerini gerçekleştirebilmesi için makul bir güvence sağlamak üzere, olası olay veya durumların önceden belirlenmesi, değerlendirilmesi ve kontrol edilmesinden oluşan bir süreçtir. Risk yönetimi, potansiyel risklerin sistematik olarak değerlendirilerek, olası zararların etkisini azaltıcı yönde, verilere dayalı karar vermeyi sağlayan yönetimi ifade eder. 12/29

13 Risk yönetimi Risk yönetimi; belirsizlikleri ve belirsizliklerin yaratacağı olumsuz etkileri daha kabul edilebilir bir düzeye indirgemeyi sağlayan disiplindir. Problem haline gelmeden, tehlikeye dönüşmeden önce, risklerin belirlenmesini ve risklerin oluşma olasılığını ve/veya etkisini en aza indirgeyen faaliyetlerin planlanmasını ve yürütülmesini kapsar. Risk yönetimi; maliyet, çizelge ve performans parametreleri arasında en uygun dengenin kurulmasını sağlar. Proje kaynaklarının etkin ve verimli bir şekilde kullanılmasını ve bilgiye dayalı karar vermeyi destekleyen bir disiplindir. 13/29

14 Risk yönetiminin planlanması, Risklerin belirlenmesi, Risk yönetiminin temel faaliyetleri Risklerin oluşma olasılığı ve sonuca etkilerinin belirlenmesi, Risklerin önem derecesinin belirlenmesi, Risklerin nicellenmesi, En kritik risklerin belirlenmesi, Risklerin temel nedenlerinin belirlenmesi, Riskleri en aza indirgeyecek faaliyetlerin ve önlemlerin planlanması ve uygulanması, Risk azaltma ve yönetim faaliyetlerinin etkinliliğinin izlenmesi, Risk yönetim sisteminin sürekli izlenmesi 14/29

15 Kontrol politika ve prosedürleri, risklerin etkilerini minimize etmek amacıyla oluşturulan politika ve prosedürlerdir. Kontroller doğru şekilde uygulanmalı ve izlenmelidir. 15/29

16 Risk Yönetimine İlişkin Görev ve Sorumluluklar Yönetim: Kurum yönetiminin temel sorumluluklarından birisi risk yönetimidir. Risk değerlendirme bir yönetim süreci olduğundan, harcama birimlerinin bu becerilere sahip olması şarttır. Strateji Geliştirme Başkanlığı:Temel risk yönetimi usulleri konusunda bilgi ve becerilerin geliştirilmesi ve bu becerilerin harcama birimlerine aktarılması için gerekli çalışmaları yapar, bilgi aktarımı ve koordineyi sağlar. 16/29

17 Risk Yönetimine İlişkin Görev ve Sorumluluklar Kurum personeli: Tüm çalışanlar, Kurumun amaçlarına ulaşmayı engelleyebilecek ya da hizmet sunumunu olumsuz etkileyebilecek risklerden sorumludur. Riskin herkesin sorumluluğunda olması nedeniyle, her bir çalışan görev tanımı çerçevesinde kendisine verilen iş/işlemleri etkin ve verimli bir şekilde mevzuata uygun olarak yürütmek zorundadır. Aynı zamanda, faaliyetlere ilişkin problemleri ve iyileştirme önerilerini, kurum etik değerleriyle bağdaşmayan davranışları, illegal fiil ve eylemleri üst yönetime iletmelidir. İç denetimin risk yönetimindeki rolü: idareler risklerin tespit edilmesinin iç denetçinin görevi olduğunu düşünmektedir. Aslında iç denetçinin rolü risk yönetimi sürecinin etkili olup olmadığı, risklerin gereken şekilde tespit edilip edilmediği ve gereken şekilde değerlendirilip değerlendirilmediği konularında tavsiyede bulunmaktır. 17/29

18 Risk Yönetimi ve İç Kontrol Risk yönetimi risklerin tespiti ve çeşitli yöntemler ile yönetilmesidir. İç kontrol sistemi ve kontrol faaliyetleri ise risk yönetimi sürecinde riskin azaltılmasına (kontrol edilmesi) yarayan araçlardır. İç kontrolün amacı genellikle finansal raporlamaların doğruluğu, operasyonların etkinliği ve verimliliği, varlıkların korunması ve mevzuat/düzenlemelere uyumun sağlanması hedeflerine ulaşıldığına ilişkin güvence sağlamak olsa da, bu amacı yerine getirirken, kurumun karşı karşıya olduğu risklerin yönetilmesi aşamasında önemli bir risk yönetim aracı rolünü de oynamaktadır. Öte yandan risk yönetimi de iç kontrolün önemli unsurlarından olan risk değerlendirmesi aşamasında iç kontrol sistemine destek vermekte, iç kontrol sisteminin önemli bir parçası olmaktadır. 18/29

19 Risk Yönetimi ve İç Kontrol Sonuç olarak, Risk Yönetimi ve İç Kontrol süreçleri birbirlerinden farklı, ancak gittikçe yakınlaşan, birbirlerine etki eden ve birbirlerinden etkilenen süreçlerdir. 19/29

20 Savunma sanayisinde risk yönetimi (1/4) Bölgesel ve küresel koşullardaki değişiklikler, teknolojideki gelişmeler, bilişim teknolojilerinin sistemler içerisindeki artan payı, ülkelerin güvenliğini tehdit eden unsurlardaki değişiklikler, askeri sistemlerde belirsizliğin ve risklerin yönetimini kritik hale getirmiştir. 20/29

21 Savunma sanayisinde risk yönetimi (2/4) Silah ve savunma sistemlerinin güvenilirliği, II. Dünya Savaşı sonrasında daha fazla önem kazanmıştır. Mevcut silah sistemlerinin, yeni teknolojilerle modernize edilmesi ve yeni silah sistemlerinin geliştirilmesi (örneğin; balistik füzeler, nükleer silahlar, insansız hava araçları, lazer silahları ve ileri seyrüsefer sistemleri) emniyet ve güvenilirlik kavramlarına odaklanmayı, bu konudaki riskleri belirleyerek en aza indirgemeyi gerektirmiştir. Savunma sanayi ürünlerinde, teknik karmaşıklığın gün geçtikçe artması, riskleri de arttırmaktadır. Savunma gücü, ürünlerde/sistemlerdeki, AR-GE ve tasarım/geliştirme payının artması ile doğrudan ilişkilidir. AR-GE ve tasarım/geliştirme faaliyetlerini içeren tedarik programlarında ise karmaşıklık ve riskler artmaktadır. 21/29

22 Savunma sanayisinde risk yönetimi (3/4) Ticari pazarda mevcut bulunan rekabet ortamı, maliyet, performans, teslim sürelerine ilişkin hedeflere en az riskle ulaşabilmeyi desteklemektedir. Askeri sistemlerin tedariğinde, gerekli rekabet ortamının bulunamaması, sektöre özel ihtiyaçlar nedeni ile maliyet, performans ve teslim sürelerine en az riskle ulaşmayı daha da güçleştirmektedir. Ekonomik darboğazlar nedeni ile savunma bütçesinde yapılan kesintiler, enflasyonun etkileri, maliyeti bağımsız bir değişken olarak ele almayı zorunlu kılmıştır. Savunma projelerinin planlanan bütçe içerisinde bitirilebilmesi için maliyet risklerinin yönetilmesi de büyük önem kazanmaktadır. Yüksek enflasyon koşullarında, tedarikçi ve yüklenicinin zarar etmemesinin sağlanması için risk yönetimi uygulanmalıdır. 22/29

23 Savunma sanayisinde risk yönetimi (4/4) Savunma sanayisinde, risk yönetiminin gerekliliğini ve önemini ortaya koyan koşullardan birkaçı şu şekilde sıralanabilir: İleri teknoloji içermesi, Karmaşık bir yapıya sahip olması, Gelişen tehdit ve teknolojiler, Karmaşık yapıdaki ürünlerin gereksinimleri, Güvenilirlik gerekleri, Emniyet gerekleri, Güvenlik gerekleri, Yüksek maliyete sahip olması, Kullanım sürelerinin uzun olması 23/29

24 Bilişim Teknolojilerinde Risk Yönetimi (1/3) Teknolojik yenilik kapsamında bilişim teknolojileri önemli bir yer tutmaktadır. Bilişim teknolojilerindeki gelişmeler, diğer teknoloji alanlarına göre daha hızlıdır. Bilişim teknolojilerindeki değişim hızının yüksekliği ve karmaşıklığı, ürünlerin geliştirme-işletme aşamalarında teknik riskleri daha da arttırmaktadır. Bilişim teknolojilerinde, gelecekteki teknolojik değişimin kestirilmesi, karşılaşılabilecek risklerin belirlenmesi ve en aza indirgenmesi diğer sektörlere göre daha kritiktir. Teknolojideki hızlı değişiklikler, ürünlerin karmaşıklaşması, etkin bir yönetim için artan bilginin toplanmasını ve karar mekanizmalarına geri bildirimin sağlanmasında otomatik sistemlerin kullanılmasını gün geçtikçe arttırmaktadır. Bilişim teknoloji varlıklarına ilişkin güvenlik riskleri yönetilmelidir. 24/29

25 Bilişim Teknolojilerinde Risk Yönetimi (2/3) Bilgi, yönetim sistemlerinde önemli bir kaynaktır ve bilgi kaynaklarının yönetiminde riskler belirlenerek en aza indirgenmelidir. Bilginin elle tutulamayan yapısı, maliyetinin tam ve doğru tahmin edilip ölçülmesindeki güçlükler, değerinin zamanla değişmesi, taşınmasındaki farklılıklar, üretim sürecinin olmaması gibi faktörler bilişim teknolojilerinin yönetiminde risklerin yönetimini daha da önemli kılarken, ayrı bakış açıları ve yaklaşımlarda gerektirir. 25/29

26 Bilişim Teknolojilerinde Risk Yönetimi (3/3) Ürünlerin içerisinde yazılım payının gittikçe artması, ürünün performans, maliyet ve çizelge risklerinin yönetilmesinde, yazılım risklerine özel dikkat gösterilmesini gerektirir. Yazılımın yapısındaki farklılıklar, yazılım risklerinin yönetimine farklı bakış açıları ve yaklaşımlarda gerektirir. DOLAYISIYLA Bilişim teknolojileri, risk yönetiminin kritik ve önemli olduğu bir alandır. 26/29

27 Özet (1) Risk, özel/kamu idarelerinin kuruluş amaçları ile stratejik hedeflerine ulaşmasına ve görevlerinin ifasına engel olabilecek veya beklenmeyen zararlara yol açabilecek durum ya da olaylardır. Sağlam bir risk analizinde, sadece risk seviyesi değil, oluşabilecek hatanın türü de değerlendirilir. Risklerin sınıflandırılması süreci standart bir süreç olmayıp kurumun faaliyetlerine özgü bir nitelik taşımaktadır. Her kurum, risk yönetimi sürecini uygulamak için kendisine özgü bir yöntem seçebilir. Risk yönetimi süreçleri, bir kurumun faaliyetlerinin niteliğine uygun tasarlanmalı ve uygulanmalıdır. 27/29

28 Özet (2) Risk yönetiminin şeffaf, koordineli, kamu önünde güvenilir ve etkili olması gerekmektedir. Yöneticilerin risklere dair rollerini ve sorumluluklarını bilmeleri ve anlamaları gerekmektedir En azından risklerin teşhis edilmesi ve değerlendirilmesinde herkese düşen bir görev vardır Riskle karşı karşıya olanların sorumluluklarını kabul edip uygun önlemleri alması gerekmektedir İç Denetimin risk yönetimini incelemede ve risk yönetimi kültürünün kazandırılmasında rolü vardır. Ancak riski yönetme görevi iç denetimin değildir! 28/29