ORTA ÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİNİN SULAK ALANLARIN KAYBINA VE KORUNMASINA İLİŞKİN ALGI, İNANÇ VE DAVRANIŞ EĞİLİMLERİNİN İNCELENMESİ

Transkript

1 ORTA ÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİNİN SULAK ALANLARIN KAYBINA VE KORUNMASINA İLİŞKİN ALGI, İNANÇ VE DAVRANIŞ EĞİLİMLERİNİN İNCELENMESİ Muhterem TANKUŞ 1 Haluk SORAN 1 1 Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Orta Öğretim Fen ve Matematik Alanlar Eğitimi Bölümü ÖZET Son yıllarda Türkiye deki sulak alanların yaklaşık yarısı kaybedilmiştir. Bu nedenle gençlerin sulak alanları korumaya teşvik edilmesi son derece önemlidir. Bu araştırmada ortaöğretim öğrencilerinin sulak alanların kaybına yönelik tehdit algıları, sulak alanların kaybı ile başa çıkmaya yönelik yeterlik algıları, engel algıları, başa çıkma yaklaşımları ve sulak alanları koruma eğilimleri incelenmiştir. Ölçme araçları Homburg ve Stolberg (2006) tarafından önerilen çevre davranışlarını açıklamaya yönelik model temel alınarak geliştirilmiştir. Söz konusu modele göre, çevre davranışlarının ortaya çıkmasında tehdit algısı ve yeterlik inancı gibi değerlendirme süreçlerinin ve problem odaklı başa çıkma yaklaşımının etkisi söz konusudur. Çalışmada, geliştirilen ölçme araçlarına ilişkin bilgilere ve betimsel bulgulara yer verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Ortaöğretim öğrencileri, yeterlik inancı, tehdit algısı, engel algısı, sulak alanları koruma eğilimi 1. GİRİŞ Türkiye, sahip olduğu coğrafik çeşitlilik sayesinde zengin bir tür çeşitliliğine sahiptir ve biyolojik çeşitliliğin korunmasında öncelikli bölgeler içerisindedir (Medail ve Quezel, 1997; Myers, Mittermeier, Mittermeier, Da Fonseca ve Kent, 2000). Türkiye deki biyolojik çeşitliliğin kaynaklarından birisi sulak alanlardır. Sulak alanlar, kıyı ve deniz yataklarının yanı sıra bazı ortak özelliklere sahip kıyıdan uzak alanları kapsar (Dugan, 1990). Farklı nitelikteki sulak alanlar ekosistem çeşitliliği sağlamakla birlikte, barındırdığı canlı türleri sayesinde tür çeşitliliğini ve genetik çeşitliliği arttırırlar (Karadeniz, Tırıl ve Baylan, 2009). Türkiye deki sulak alanlar özellikle endemik canlı türleri bakımından zengin olması ve önemli kuş göç yolları üzerinde bulunması nedeniyle uluslararası öneme sahiptir. Bununla birlikte, Türkiye sulak alanları çeşitli nedenlerle kurumakta, kirletilmekte ve doğal yapısı bozulmaktadır. Sonuç olarak, son 40 yılda Türkiye deki sulak alanların yaklaşık yarısı kaybedilmiştir (WWF-Türkiye, 2008). Türkiye 1994 yılında Uluslararası Ramsar Sözleşmesi ni imzalamış ve böylece Ramsar Alanı olarak ilan ettiği sulak alanları koruyacağını ve bunların sürdürülebilir kullanımını sağlayacağını taahhüt etmiştir (http// Biyolojik çeşitliliği korunmaya yönelik temel önlemlerden birisi eğitim dir (CBD, 1992). Biyolojik çeşitlilik eğitimi ile toplumda biyolojik çeşitliliğin sürdürülebilir kullanımının zorlukları ile başa çıkmaya yönelik bilgi, beceri ve tutumların geliştirilmesi hedeflenmektedir (Kassas, 2002). Bunun için biyolojik çeşitlilikle ilgili temel bilgilerin çevre psikolojisiyle ilgili bilgiler ve çevreci davranışları ortaya çıkaran şartlar dikkate alınarak düzenlenmesi gerekmektedir (Mayer, 1996). Dolayısıyla sulak alanları koruma bağlamında, öğrencilerin algı, tutum ve davranış eğilimlerinin bilinmesi oldukça önemlidir. Bundan yola çıkılarak, araştırmada öğrencilerin sulak alanların kaybına yönelik tehdit algıları, sulak alanları korumaya yönelik inanç ve eğilimleri incelenmiştir. Araştırmada Homburg ve Stolberg (2006) tarafından çevre davranışlarını açıklamaya yönelik önerilen model temel alınmıştır. Bu modelde çevre problemleri çevresel stres kaynağı olarak görülmektedir. Çevre problemleri birtakım değerlendirme süreçleri (durum değerlendirme ve kaynak değerlendirme) aracığı ile problem odaklı başa çıkmaya (POBÇ) etki etmektedir. POBÇ da çevre davranışlarını ortaya çıkarmaktadır. Söz konusu modelde durum değerlendirme içerisinde, bireyin refahına/sağlığına yönelik çevre problemlerinden kaynaklanan tehdidin/zararın değerlendirilmesi söz konusudur. Stres kuramına göre tehdit, henüz ortaya çıkmamış ancak mevcut bilgiler aracılığı ile sezinlenen, tahmin edilen zarar ya da kayıp olarak tanımlanmaktadır (Lazarus & Folkman, 1984). Stres kuramına göre bir çevresel durumun bireyin kendi refahı, huzuru, sağlığı v.s. üzerinde tehdit unsuru olarak algılanması söz konusudur. Ancak insanların çevre sorunlarıyla ilgili değerlendirmelerinde bireyin kendisi dışındaki diğer insanlara (özgecil) ve doğaya (biyosferik) yönelik tehdit algıları da önemlidir. Kaynak değerlendirme kapsamında çevre problemi ile başa çıkmaya

2 yönelik özyeterlik ve kolektif yeterlik inancı ele alınmaktadır. Özyeterlik inancı, bireylerin belirli bir davranışı gerçekleştirip gerçekleştiremeyeceklerine ilişkin bireysel yargılarıdır. Özyeterlik inancı bireyin belirli bir davranışı gerçekleştirmesindeki motivasyonunu, azmini, öz denetimini ve performansını etkilemektedir (Bandura & Cervone, 1983). Kolektif yeterlik inancı, bir kişinin belirli davranışı organize edip gerçekleştirmeye yönelik ait olduğu grubun yeterliklerine ilişkin bireysel inancı olarak tanımlanmaktadır (Bandura, 1986). Çevre davranışı ile belirli bir amaca yönelik olarak bilinçli yapılan davranışlar kastedilmektedir Burada belirli bir süre için geçerli davranışlar değil, genel davranışlar ya da alışkanlıklar söz konusudur (Homburg & Wagner, 2007). Araştırmada incelenen diğer bir kuramsal yapı olan başa çıkma, bir durumun belirsizliğinin ve karmaşıklığının azaltılmasına yönelik bir süreç olarak görülmektedir. POBÇ yaklaşımı problemin kontrol edilebilirlik algısını arttırmaktadır (Homburg & Solberg, 2006). Bu araştırmada çevre problemleri ile POBÇ incelenmektedir. Çevre problemleriyle POBÇ nın üç boyutu vardır: Bir tanesi problem çözme boyutudur. Burada çevre problemini çözmeye yönelik bilişsel ve davranışsal aktiviteler söz konusudur. Diğer bir boyut olan Duyguların İfade Edilmesi, söz konusu çevre problemini duyguları (öfke, üzüntü v.s.) gösterme yoluyla çözmeye çalışmaktır. Kendini Koruma boyutu ise kişinin kendi sağlığını korumaya yönelik davranışsal önlemleri temsil etmektedir (Homburg v.d., 2007). Araştırmada durum değerlendirme bağlamında sulak alanların kaybına ilişkin tehdit algısı, kaynak değerlendirme bağlamında ise sulak alanları korumaya yönelik yeterlik algıları incelenmiştir. 2. YÖNTEM Araştırma tarama modelindedir. Araştırma grubunu Şanlı Urfa İli ndeki ortaöğretim kurumlarında öğrenim gören öğrenciler (N=420) oluşturmuştur. Çalışmalar Şanlı Urfa İli nin sosyodemografik olarak farklı bölgelerindeki okullarda yapılmıştır. Çalışma grubunun % 52 sini erkek, %47 sini kız öğrenciler oluşturmaktadır. Öğrencilerin %14 ü genel lise, %18.3 ü fen lisesi, %50 si Anadolu lisesi ve %17.6 sı meslek lisesi öğrencisidir. Veriler araştırmacılar tarafından geliştirilen Sulak Alanların Kaybına ve Korunmasına Yönelik Öğrenci Görüşleri İle İlgili Anket ile toplanmıştır. Anket tehdit algısı, öz yeterlik ve kolektif yeterlik inancı, engel algısı, POBÇ ve davranış eğilimi ölçeklerinden oluşmaktadır. Tüm ölçme araçlarındaki cevap seçenekleri 5 li likert tipindedir. Ankette yer alan kuramsal boyutlar ve örnek maddeler Tablo 2.1 de verilmiştir. Tablo 2.1. Ölçme Araçlarında Yer Alan Kuramsal Yapılar ve Örnek Maddeler Biyosferik-Özgecil Tehdit Algısı Bencil Tehdit Algısı Özyeterlik İnancı Spesifik Yeterlik İnancı Kolektif Yİ (Uzak Çevre) Kolektif Yİ (Yakın Çevre) Engel Algısı (Kişisel Engel) Engel algısı (Sosyal Engel) POBÇ (Problem Çözme) POBÇ (Duyguların İfade Edilmesi) Sulak Alanları Koruma Eğilimi Örnek Madde Sulak alanlara bağımlı yaşayan pek çok hayvan yok olur Su için çok daha fazla para ödemek zorunda kalırım İstersem ben de sulak alanların korunmasına katkıda bulunabilirim Çevre sorunlarına karşı düzenlenen gösterilere (protesto, yürüyüş) katılmada Biz toplum olarak sulak alanların azalmasını önlemek için bir şeyler yapabiliriz Biz okul olarak sulak alanların azalmasını önlemek için bir şeyler yapabiliriz Sulak alanları korumaya yönelik faaliyetler için zamanımın olmaması Toplumdaki insanların sulak alanların korunmasında işbirliği yapmaması Bu çevre sorunu hakkında daha net bir görüşe sahip olmaya çalışırım Ne kadar çok sulak alanın yok olduğunu düşündüğüm zaman sinirlenirim Ben olsam sulak alanların yok edilmesine karşı düzenlenen gösterilere (protesto eylemi, yürüyüş) katılırdım

3 Verilerin yapı geçerliği açımlayıcı faktör analizi ile incelenmiştir. Faktör yüklerinin belirlenmesinde Varimax döndürme yöntemi kullanılmıştır. Verilerin faktör analizine uygun olup olmadığı KMO (Kaiser-Meyer-Olkin) katsayısı ve Barlett Sphericty testi ile kontrol edilmiştir. Faktör sayısının belirlenmesinde öz değer istatistiği 1 den büyük olan faktörler anlamlı olarak kabul edilmiştir. Ankette yer alan ölçme araçlarının madde sayıları ve güvenirlikleri Tablo 2.2 de verilmiştir. Tablo 2.2. Ankette Yer Alan Ölçme Araçlarının Madde Sayıları ve Güvenirlikleri Kurasal Boyut Ölçek Madde Sayısı Cronbach Alfa Tehdit Algısı Biyosferik-özgecil Tehdit Algısı 6.84 Bencil Tehdit Algısı 4.73 Tehdit Algısı (Toplam Ölçek) Yeterlik İnancı Özyeterlik İnancı 5.79 Spesifik Yeterlik İnancı 9.93 Kolektif Yeterlik İnancı (Uzak Çevre) 5.89 Kolektif Yeterlik İnancı (Yakın Çevre) 6.86 Kolektif Yeterlik İnancı (Toplam Ölçek) Engel Algısı Kişisel Engel Algısı 6.83 Sosyal Engel Algısı 5.77 Engel Algısı (Toplam Ölçek) POBÇ POBÇ (Problem Çözme) 7.86 POBÇ (Duyguların İfade Edilmesi) 6.84 POBÇ (Toplam Ölçek) Davranış Eğilimi Sulak Alanları Koruma Eğilimi 9.92 Sulak alanların kaybına ilişkin tehdit algısı ölçeği 10 maddeden oluşmaktadır ve iki boyutludur (Biyosferik-özgecil ve bencil tehdit). Biyosferik-özgecil boyut canlılara/doğaya ve diğer insanlara yönelik tehdit algısını ölçmektedir. Bu boyutun Cronbach Alfa katsayısı. 84 tür. Bencil tehdit algısı ise kişinin kendisine yönelik tehdit algısını ölçmektedir. Bencil tehdit algısı boyutunun Cronbach Alfa katsayısı.73 tür. Toplam ölçeğin Cronbach Alfa güvenirlik katsayısı ise.85 olarak bulunmuştur. Araştırmada sulak alanların kaybına ilişkin yakın ve uzak tehdit algısı ölçülmüştür. Bunun için öğrencilerden zararın ortaya çıkma olasılığını 10 yıl içerisinde ve 20 yıl içerisinde olmak üzere iki farklı zaman dilimi için değerlendirmeleri istenmektedir. Sulak alanları korumaya ilişkin özyeterlik inancı 5 madde ile ölçülmüştür. Bu kısımda daha genel düzeydeki yeterlik inançları ele alınmaktadır. Örneğin; İstersem ben de sulak alanların korunmasına katkıda bulunabilirim. Özyeterlik ölçme aracı tek boyutludur ve Cronbach Alfa güvenirlik katsayısı.79 dur. Araştırmada spesifik yeterlik inancı olarak, sulak alanları korumaya yönelik belirli davranışları gerçekleştirme konusunda algılanan yeterlikler incelenmiştir. Ölçeğin (9 madde) Cronbach Alfa katsayısı.93 tür. Kolektif yeterlik inancı ölçeği 11 maddeden oluşmaktadır ve iki boyutludur (uzak çevre - yakın çevre). Uzak çevre boyutu toplum, vatandaş, bölge halkı gibi oldukça geniş bir grubun yeterliğini yansıtmaktadır. Bu boyutun Cronbah Alfa katsayısı.89 dur. Yakın çevre boyutu ise aile, okul, sınıf gibi bireyin yakın çevresin yeterliklerini yansıtmaktadır ve Cronbach Alfa katsayısı.86 dır. Toplam ölçeğin Cronbach Alfa güvenirlik katsayısı.90 olarak bulunmuştur. Sulak alanları korumada algılanan engeller 11 madde ile ölçülmüştür ve iki boyuttan (kişisel ve sosyal engel) oluşmaktadır. Kişisel engel boyutu bireyin kendisi ile ilgili algıladığı engelleri (zaman, yaşam tarzında değişiklik v.b.) temsil etmektedir. Cronbach Alfa Katsayısı.83 tür. Sosyal engel

4 boyutu ise bireyin kendisi dışındaki şartlardan kaynaklanan engellere yöneliktir ve Cronbach Alfa katsayısı.77 dir. Toplam engel algısı ölçeğinin Cronbah Alfa güvernirlik katsayısı.82 olarak bulunmuştur. Sulak alanların kaybı ile problem odaklı başa çıkma Homburg, Stolberg ve Wagner (2007) tarafından geliştirilen ölçme aracı ile ölçülmüştür. Ölçme aracı geri çeviri yöntemi ile Türkçe ye uyarlanmıştır. Ölçme aracında sulak alanların kaybı ile başa çıkmanın iki boyutu yer almaktadır: Problem çözme ve duyguların ifade edilmesi. Ölçeğin Cronbach Alfa güvenirlik katsayısı.90 olarak bulunmuştur. Sulak alanları koruma eğilimi ölçme aracı 9 maddeden oluşmaktadır. Ölçeğin Cronbach Alfa güvenirlik katsayısı.92 dir. 3. BULGULAR Bu bölümde araştırmada incelenen kuramsal yapılara ilişkin betimsel bulgulara yer verilmiştir Öğrencilerin Tehdit Algısı Sulak alanların kaybından kaynaklı tehdit algısına ilişkin ortalamalar ve standart sapmalar Tablo 3.1 de verilmiştir. Değerlendirme 5 li likert cevap seçeneği üzerinden yapılmıştır. Buna göre değerlendirmede temel alınan ortalama aralıkları; =Hiç Katılmıyorum, =Katılmıyorum, =Kısmen katılıyorum, =Katılıyorum ve =Tamamen katılıyorum şeklindedir. Öğrenciler, sulak alanların kaybının 10 yıl içerisindeki (yakın) sonuçlarına ilişkin ifadeleri ortalama olarak ( Bencil=3.82; Biyo/özgecil= 4.01) katılıyorum şeklinde değerlendirmişlerdir. Sulak alanların kaybının 20 yıl içerisindeki (uzak) sonuçlarına ilişkin ortalamalar ( Bencil=4.42; Biyo/özgecil= 4.36) ise tamamen katılıyorum kategorisinde yer almaktadır. Dolayısıyla sulak alan kaybı geniş zaman içerisinde daha büyük bir tehdit olarak algılanmaktadır. Tablo.3.1. Yeterlik İnancına İlişkin lar Biyosferik-özgecil TA (yakın) Bencil TA (yakın) Biyosferik-özgecil TA (uzak) Bencil TA (uzak) Öğrencilerin Yeterlik İnancı Sulak alanları korumaya yönelik yeterlik inançlarına ilişkin ortalamalar ve standart sapmalar Tablo 3.2 de verilmiştir. Değerlendirme 5 li likert cevap seçeneği üzerinden yapılmıştır. Buna göre değerlendirmede temel alınan ortalama aralıkları; =Yetersiz, =Az yeterli, =Orta derecede yeterli, =Oldukça yeterli ve =Tamamen yeterli şeklindedir. Çizelge incelendiğinde, betimsel olarak en düşük ortalamanın spesifik yeterlik inancına ait olduğu görülmektedir ( =2.49); Öğrenciler sulak alanları korumaya yönelik belirli davranışları gerçekleştirme konusunda kendilerini az yeterli şeklinde değerlendirmişlerdir. Sulak alanları korumaya yönelik daha genel düzeydeki yeterlikleri yansıtan özyeterlik inancına ilişkin ortalamalar ( = 3.41) ise oldukça yeterli kategorisinde yer almaktadır. Kolektif yeterlik inancı bağlamında, uzak çevre boyutuna ilişkin ortalamalar yakın çevreye boyutuna göre yüksek olmakla birlikte, her ikisi de oldukça yeterli kategorisindedir ( uzak=3.84, yakın=3.70).

5 Tablo 3.2. Yeterlik İnancına İlişkin lar Özyeterlik İnancı Spesifik Yeterlik İnancı Kolektif Yeterlik İnancı (toplam) Kolektif Yeterlik İnancı (yakın çevre) Kolektif Yeterlik İnancı (uzak çevre) Öğrencilerin Engel Algısı Sulak alanların koruma bağlamında algılanan engellere ilişkin ortalamalar ve standart sapmalar Tablo 3.3 te verilmiştir. Değerlendirme 5 li likert cevap seçeneği üzerinden yapılmıştır. Buna göre değerlendirmede temel alınan ortalama aralıkları; =Engel değil, =Küçük engel, =Orta derecede, =Büyük engel ve =Çok büyük engel şeklindedir. lar incelendiğinde, öğrencilerin kendilerinden kaynaklı kişisel durumları ( kişisel =2.88) sulak alanları korumalarına orta derecede engel olarak değerlendirdikleri görülmektedir. Sosyal unsurlar, ortalama olarak büyük engel şeklinde değerlendirilmiştir ( sosyal=3.83). Toplam ölçeğin ortalaması ( =3.31) ise orta derecede engel kategorisinde yer almaktadır. Tablo 3.3. Engel Algısına İlişkin lar Kişisel Engel Algısı Sosyal Engel Algısı Engel Algısı (toplam) Problem Odaklı Başa Çıkma Sulak alanların kaybı ile problem odaklı başa çıkmaya ilişkin ortalamalar ve standart sapmalar Tablo 3.4 te verilmiştir. Değerlendirme 4 lü likert tipi cevap seçeneği üzerinden yapılmıştır. Buna göre değerlendirmede temel alınan ortalama aralıkları; =Doğru değil, =Kısmen doğru, =Doğru ve =Kesinlikle doğru şeklindedir. Çizelge incelendiğinde, öğrencilerin problem odaklı başa çıkma yaklaşımlarını yansıtan ifadeleri ortalama olarak doğru şeklinde değerlendirdikleri görülmektedir. Problem çözme boyutuna ilişkin ortalamalar duyguların ifade edilmesi boyutuna göre daha yüksek olmakla birlikte, her ikisi de doğru kategorisinde yer almaktadır. Tablo 3.4. Problem Odaklı Başa Çıkmaya İlişkin lar POBÇ (toplam) Problem Çözme Duyguların ifade edilmesi Öğrencilerin Davranış Eğilimi Sulak alanları koruma eğilimine ilişkin ortalama ve standart sapmalar Tablo 3.5 te verilmiştir. Değerlendirme 5 li likert cevap seçeneği üzerinden yapılmıştır. Öğrenciler sulak alanları koruma eğilimlerini yansıtan ifadelere ortalama olarak ( =3.16) kısmen katıldıklarını belirtmişlerdir.

6 Tablo 3.5. Davranış Eğilimine İlişkin lar Davranış Eğilimi TARTIŞMA Araştırma sonucunda, öğrencilerin genel olarak sulak alanların kaybı ile başa çıkmada kendilerini oldukça yeterli görürken, sulak alanları korumaya yönelik belirli davranışlarını gerçekleştirmede kendilerini az yeterli buldukları belirlenmiştir. Özyeterlik inancının kaynağı kişinin deneyimleridir (Bandura, 1997). Bu nedenle okullarda öğrencilerin sulak alanları ya da genel olarak biyolojik çeşitliliği korumaya yönelik deneyim kazanacakları etkinliklere (örneğin projeler) yer verilmesi gerekmektedir. Benzer araştırmalardan elde edilen bulgular da deneyimlerin buradaki önemine işaret etmektedir. Örneğin Leske ve Bögeholz (2009) özellikle çevre koruma amaçlı doğa deneyimlerinin biyolojik çeşitliliği koruma eğilimlerine olumlu etki ettiğini rapor etmiştir. Araştırmada öğrencilerin sulak alanları koruma konusunda algıladıkları engeller incelenmiştir. Lorenzoni ve diğerleri (2007) nin araştırmasında olduğu gibi burada da engel algısının iki boyutu ortaya çıkmıştır; Kişisel ve sosyal engeller. Zaman yetersizliği, söz konusu çevre davranışının yorucu olması ve yaşam tarzında değişikliğe yol açması kişisel engel olarak görülmektedir. Aynı zamanda davranışın etkililiğine yönelik inancın, diğer bir deyişle sonuç beklentisinin olumsuz olması da öğrencilerin algıladıkları kişisel engeller içerisinde yer almıştır. Diğer araştırmanın (Lorenzoni v.d., 2007) bulgularının aksine, bu araştırmada ailenin beklentisi/desteği kişisel engel içerisinde yer almıştır. Bununla birlikte toplumun, politikacıların, yetkililerin v.s. desteği ve beklentileri ise sosyal engel içerisinde bulunmuştur. Sosyal engel bağlamında özellikle yetkililere ve çıkar gruplarına güvensizlik, toplumun bilgisizliği gibi toplumun belirli kesimlerinden kaynaklı engeller söz konusudur. Öğrenciler sulak alanları koruma bağlamında, sosyal unsurları kişisel unsurlardan daha büyük bir engel olarak görmektedir. Bu beklenen bir durumdur. Çünkü bu araştırmada ele alınan örneğin protestolara katılma gibi davranışları gerçekleştirmede sosyal destek oldukça önemlidir. Öğrencilerin engel algılarının çevre davranışlarına etkisi bakımından da araştırılması gereklidir. KAYNAKÇA CBD- Convention on Biological Diversity (1992). Rio de Janeiro: World Conference on Sustainable Development. Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The expertise of control. New York: Freemann. Bandura, A.(1986). Social foundations of thought and action: A social cognitive theory, Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall. Bandura, A. & Cervone, D. (1983). Self-evaluative and self-efficacy mechanisms governing the motivational effects of goal systems. Journal of Personality and Social Psycholog, 45, Homburg, A., Stolberg, A. & Wagner, U. (2007). Coping With Global Environmental Problems Development and First Validation of Scales. Environment and Behavior, 39 (6), Homburg, A. & Stolberg, A. (2006). Explaining pro-environmental behaviour with a cognitive theory of stress. Journal of Environmental Psychology, 26, Karadeniz, N., Tırıl, A. & Baylan, E. (2009). Wetland management in Turkey: Problems, achievements and perspectives. African Journal of Agricultural Research, 4 (11), Kassas, M. (2002). Environmental education: biodiversity. The Environmentalist, 22 (4), 345- Lazarus, R. & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal and coping. New York: Springer.

7 Leske, S. & Bögeholz, S. (2009). Biologische Vielfalt regional und weltweit erhalten - Zur Bedeutung von Naturerfahrung, Interesse an der Natur, Bewusstsein über deren Gefährdung und Verantwortung, ZfDN, 14, Lorenzoni, I., Nicholson-Cole, S. & Whitmarsh, L. (2007). Barriers perceived to engaging with climate change among the UK public and their policy implication. Global Environmental Change, 17, Mayer, J. (1996). Biodiversitätsforschung als Zukunftsdisziplin. Berichte des Instituts für Didaktik der Biologie, 5, Médail, F. & Quézel, P. (1997). Hot-spots analysis for conservation of plant biodiversity in the Mediterranean Basin. Annals of the Missouri Botanical Garden, 84, Myers, N., Mittermeier, R. A., Mittermeier, C. G., Da Fonseca, G. A. B. & Kent, J. (2000) Biodiversity hotspots for conservation priorities. Natur, 403, WWF- Türkiye (2008). Türkiye deki Ramsar alanları Değerlendirme Raporu.