Demir Eksikliği Anemisi Olan Hastalarda Gastrointestinal Traktüsün

Transkript

1 İstanbul Tp Dergisi 1999; 2: 1-9 Demir Eksikliği Anemisi Olan Hastalarda Gastrointestinal Traktüsün Değerlendirilmesi* Dr. Nurhan Ünlü CANEROÖLU (1), Dr. İskender DİK (2), Dr. Burhan BEDİR (3), Dr. Cüneyt MÜDERRİSOÖLU (3), Dr. Reyhan ÜNLÜ (4), Dr. Neslihan ÖZSOY (5), Dr. Ferhan MANTAR (1) ÖZET Yetişkinlerde demir eksikliği anemisi genellikle gastrointestinal traktüsten gizli, kronik kan kaybnn sonucudur. Çalşmamzn amac bu klinik problemin çözümü için tansal bir algoritm oluşturmaktadr. Bu çalşmaya 23'ü kadn 14'ü erkek toplam 37 hasta alnd. Ösofagogastroduodenoskopi, rektosigmoidoskopi, baryumlu çift kontrast kolon grafisi ile, negatif endoskopik ve radyolojik incelemesi olan olgularda enterokusis ve kolonoskopi uyguland. Hastalar spesifik alt ve üst gastrointestinal semptomlar, nonsteroid antiinflamatuar ilaç (NSAID) ve alkol kullanm açsndan sorgulandlar. Dşk örnekleri gizli kan ve parazitoz için test edildi. Yirmidokuz olguda kan kaybndan sorumlu en az bir lezyon saptand. Sekiz olguda hem üst ve hem de alt gastrointestinal traktüste lezyon vard. Sekiz olguda tezyon saptanmad. Üst gastrointestinal traktüste en sk rastlanan lezyongastritti (14 olgu). Hemoroidler en sk kolonik lezyonlard (10 olgu). Lezyon saptanamayan sekiz olgunun üçüne enteroklisis yapld, birinde malabsorbsiyon gösterildi. Demir eksikliği anemili olgularda, gastrointestinal traktüste belli bir barsak bölümüne uygun spesifik semptomlar ve dşkda gizli kan testi sonuçlar, gastrointestinal traktüste saptanan lezyonlarla istatistiksel olarak anlaml değildi. Hem alt ve hem de üst gastrointestinal traktüste birlikte tezyonlar nadir değildir ve bidireksiyonel endoskopi gereklidir; seçilmiş olgularda enterokusis yararldr. Anahtar Kelimeler: Demir eksikliği anemisi, gastrointestinal kanama, gastrointestinal endoskopi SUMMARY Evaluation Of Gastrointestinal Tract In Patient With Iran-Deficiency Anemia Iran-deficiency anemia ([DA) in adults is usually a result of occult chronic blood loss from the gastrointestinal tract. The aim of this study is to determine a diagnostic algorthym for this elinical problem. TWenty-three women and 14 men totaly 37 patients were examined in this study. Eusophagogastroduodenoscopy, rectosigmoidoscopy, double-contrast bari um enema, and also in patients w ith negative endoscopic and x-ray evaluation, enteroclysis and colonoscopy were performed. Patients were asked for specific upper and lower gastrointestinal symptoms, about use of NSAID and ingestion of alcohol. Stool samples were tested for occult blood and parasitic infestation. At least one lesion potentially responsible for blood loss was detected in 29 patients. Eight patients had lesions in both the upper and lower gastrointestinal tract. No lesion was established in B patients. The most common lesion in the upper gastrointestinal tract was gastritis (14). Hemorroids were the most common colonic lessions (10). Enteroclysis was performed in 3 of B patients who had no lesions; one of them presented malabsorption. Symptoms at a specific site of corresponding portion of the bowel in the gastrointestinal endoscopy Key Words: Gastrointestinal bleeding, eusophagastroduodenoscopi, iran-deficiency anemia ([DA). GİRİŞ ve AMAÇ SSK İstanbul Eğitim Hastanes İç Hastalklar Kliniği Uzman (1), Şef Yardmcs (2), Şefi (3), SSK Ankara Ulus Hastanesi Uzman (4), SSK Okmeydan Hastanesi Uzman (5) * Eylül 1996 tarihinde İstanbul'da 5. Marmara Tp Günlerinde tebliğ edilmiştir. Erişkin erkek ve postmenopozal kadnlarda demir eksikliği anemisi %3,5 - %5,3 orannda, yaşllarda ise %7 orannda görülmektedir (1). Bu grupta demir eksikliği anemisinin nedeni genellikle gastrointestinal traktüsten gizli, kronik kan kaybdr ve kanama kaynağnn saptanmas için tüm gastrointestinal trak

2 İstanbul Tp Dergisi 1999; 2: 1 9 tüsün inclenmesi gereklidir (1-16). Peptik ülser, hiatal herni, gastrit (alkol veya aspirin alm \e birlikte), hemoroid, vasküler anomaliler, neoplazmlar gastrointestinal kanamann sk nedenleridir (2, 3, 9). Demir eksikliği nedeni ile yaplan endoskopik çalşmalarda lezyon saptanan olgularn çoğunun nonsteroid antiinflamatuar ilaç kullanma öyküsü vardr (15). Yine Menetrier hastalğ, hipergastrinemi ile giden Zollinger Ellison sendromu, Peutz-Jeghers sendromu gastrik kanama yapar (3). Porta} hipertansif gastropati, gastrik antral vasküler ektaziler ciddi demir eksikliği anemisi yapabilirler. Subtotal gastrektomiyi takiben fekal kan kayb olur (3). Yine çekum ve assendan kolonda yer alan anjiodisplaziler de özellikle yaşl populasyonda anemi nedenidir (3). Kolon divertikülozisi, divertikülit ve neoplazmlarda anemi ilk bulgu olabilir (9). Abdominal organlarn tedavi amaçl radyasyonu, leiomyom gibi benign lezyonlar, ösofageal ve gastrik varisler, ülseratif kolit, parazitoz ve sporcularda gastrointestinal kan kaybna bağl demir eksikliği anemileri tanmlanmştr (3, 9). Demir eksikliği anemili olgularn değerlendirilmesinde standart yoktur ve hastay ilk gören klinisyenler arasnda farkl yaklaşmlar vardr. Hastann öyküsü (örneğin aile öyküsü, NSAID kullanm, enfeksiyonlar, seyahatler, diyet, alkol, tütün kullanm), üst ve alt gastrointestinal semptomlar ve fizik muayene bulgulan gastrointestinal kanama kaynağn saptamada çok kullanşl olmayabilirler. Demir eksikliği anemisi Iabaratuar çalşmalan ile doğrulandğ zaman ardndan gelecek inceleme gastrointestinal traktüsün endoskopik incelemesidir. Yaşl hastalarda kanama kaynağn saptamada kombine kolonoskopi ve ösofagogastroduodenoskopi yüksek oranda sensitif ve spesifik bulunmuştur (1, 14). Lezyonlann yerini saptamada, gastrointestinal traktüste belli bir bölgeye spesifik semptomlarn yararl olduğu ve araştrmalann bu semptom bölgesinden başlamas gerektiği sonucuna varan çalşmalar olduğu gibi (5), semptomlarn kanama kaynağn saptamada yararsz olduğunu gösteren çalşmalar da vardr (14, 16, 17, 18). Ösofagogastroskopinin tansal yarar kolonoskopiden yüksek bulunsa da (14, 16), özellikle yaşllarda, anemiyi açklayacak benign üst gastrointestinallezyon saptansa bile kolonikinceleme gereklidir (15, 17, 18). Benign üst gastrointestinal lezyon saptanan hastalarda önemli oranda kolona ait malignite saptanmas tüm kolon incelemesini zorunlu klar (15). Üst gastrointestinal endoskopik incelemede duodenum biyopsisi alnmasn gerekli bulan çalşmalar vardr (14, 18). Asemptomatik ve 40 yaş üzeri olgularda gaitada gizli kan testi pozitiflik oran %1-5 olup, tüm pozitif testler araştrmal ve başlangç inceleme kolonoskopi olmaldr (19). İnce barsak incelemesinin yararldğ çok açk olmamakla birlikte (5), demir tedavisine yantszlk durumunda inceleme önerenler vardr (14). Bu çalşmada; demir eksikliği anemisi olan hastalarn değerlendirilmesinde belli bir standart olmamas ve klinisyenler arasnda farkl yaklaşmlar nedeniyle, demirin absorbsiyonunda bozukluk, diyetle yetersiz demir alm veya gastrointestinal traktüs dş kayplarn dşlanmas sonras yaplacak endoskopik girişime rehberlik etmesi açsndan gastrointestinal traktüsle belli bölgeye spesifik semptomlar sorguland ve semptomlar ile gaitada gizli kan testi sonuçlarnn, endoskopik işlemlerde saptanan lezyonlarla birlikteliği araştrlarak tansal bir algoritm oluşturulmaya çalşld. GEREÇ ve YÖNTEM Bu çalşma, demir eksikliği anemisi tans ile SSK İstanbul Eğitim Hastanesi İç Hastalklar Kliniği'nde yatrlarak araştrlan 37 olguyu kapsamaktadr. Demir eksikliği anemisi tans, hemoglobin konsantrasyonunun erkeklerde ~12,5 gr/di (normal değer 13,5-1 7,5), kadnlarda ~10,6 gr/di (normal değer 11,6-15,8) bulunmas ve şu laboratuar değerlerinin varlğ ile kondu: - Serum demir konsantrasyonu ~45 mikrogramldl (Normal değeri: mikrogram/dl) - Serum demir bağlama kapasitesinde artş (Normal değer mikrogram/dl) - Serum ferritin konsantrasyonu ~20 ng/ml (Normal değer: Erkeklerde ng/ml, Kadnlarda ng/ml) Kemik iliği aspirasyon örneğinde, prusya mavisi ile boyarnada demir depolannn yokluğu tüm olgularda gösterildi. Epitaksis, ciddi menstruel kanama vb. belirgin kan kayb yapan nedenlerle anemi gelişenler, aktif gastrointestinal kanama, ciddi kardiopulmoner hastalk, PICA şüphesi olan veya PICA tans alanlar, 16 yaş alt olgular, endoskopi ve diğer girişimler için izin vermeyenler, kan testleri tamamlanmadan demir tedavisi başlananlar, takip srasnda bağlant kurulamayanlar, kronik hastalk anemisi ile birlikte olduğu düşünülen anemi olgular, invaziv girişimler için kardiovasküler muayene ve bulgulan uygun olmayan çalşma dş brakld. Çalşmaya alnan tüm olgulardan detayl klinik bilgi alnd. Üst gastrointestinal traktüs için disfaji, odinofaji, dispepsi, bulant, kusma, iştahszlk, yemeğe bağl ve antiasidiere cevapl veya cevapsz üst abdominal ağr; alt gastrointestinal traktüs için hemotoçezya, melana, barsak alşkanlğnda değişme, 2

3 Dr. Nurhan Ünlü Caneroğlu ve Ark. Demir Eksikliği Anemisi Olan Hastalarda Gastrointestinal Traktüsün Değerlendirilmesi diyare, konstipasyon, kolik tarzda ağr soruldu. Olgular aspirin, NSAID ve alkol alm açsndan sorgulandlar. Tüm kadn olgulara jinekolojik muayene yapld. Endoskopik inceleme öncesi gaita örneklerinde gizli kan ve parazit bakld. Gaitada gizli kan testinin geçerli kabul edilebilmesi için bir kez pozitiflik ve en az iki kez negatiflik arand. Endoskopik işlemler için Olympus GIF type Q 20, karşdan görmeli cihaz kullanld. Önce rektosigmoidoskopi ve ardndan ösofagogastroduodenoskopi yapld. Tüm olgularda en az 20 cm'lik rektosigmoid bölüm incelendi. Ösofagogastroduodenoskopide Helicobacter pylori açsndan Cl o test yapld. Lavman opakla çift kontrast kolon grafileri çekildi. Endoskopiler ve kolon grafisi negatif sonuçland ise, duodenum entübasyonu ve ince barsağa methyl cellulose ve baryumun damla damla aktlmas ile enteroklisis ve kolonoskopi uyguland. BULGULAR Çalşma grubu, 23'ü kadn, 4'ü erkek toplam 37 olgudan oluştu; tümü hastanede yatrlarak araştnld. Ortalama yaş(± SD) ± 9.3'di (olgularn yaş aralğ 6-77 yaş). Yirmibeş olgu aneminin neden olduğu yorgunluk, halsizlik, solunum zorluğu gibi genel semptomlarla hastaneye başvurmuştu. Dokuz olgu yandaş bir hastalğa sahipti: olgu epilepsi, olgu akut pnömoni, olgu akut viral hepatit, olgu mental retardasyon, olgu dejeneratif aort kapak hastalğ, olgu kor pulmonale, olgu iskemik dilate kardiyomyopati, olgu hepatama ve olgu diffüz guatr. Test Değer Normal Ortalama :: SD Snrlar Hemoglobin (gr/eli) 5.91:!: Erkek 5.45:!: Kadn 6.19:!: MCV (mikromilimetreküp) 61.86:!: 9.42 so- 100 Serum Demir (mikrogran/dl) :!: Serum Demir bağlama 313:!: kapasitesi (mikrogran/dl) Serum Ferritin (ng/ml) Erkek ~ Kadn ~ Tablo 1: Demir eksikliği anemili 37 hastada laboratuar testlerinin sonuçlar İşlem ve lezyon Rektosigmoidoskopi Kolon karsinomu Po!ip Hasta says ve yüzdesi Kolit* Hemoroid Divertikülozis koli Thtal Lezyon Özofagogastroduodenoskopi Duodenal ülser Özofajit* Gastrit* Gastrik ilser Anastomotik ülser Gastrik kanser Ösafagusta web Celiac sprue Midede multiple polipler Thtal lezyon o %37.8 %5.4 * Tanlar biyopsi ile konulmuştur. Tablo 2: Demir eksikliği anemili hastalarda endoskopik bulgular. Otuzyedi hastann 29'unda gastrointestinallezyon saptand (%78); 8 olguda (%27) üst ve alt gastrointestinal yerleşim vard. Özofagogastroduodenoskopi ile s olguda tek lezyon (%52), rektosigmoidoskopi ile 6 olguda tek lezyon saptand (%2). Rektosigmoidoskopide en sk rastlanan lezyon hemaraiddi (%71.4). Bir olgu rektum kanseri tans ald. Bir olguda, 3 adet cm' den büyük polip bulundu. olguda çok sayda kolonik divertikül, olguda biyopsi ile tannan infeksiyöz kolit vard. Özofagogastroduodenoskopide en sk rastlanan lezyon gastritti. (%60.8). Bu olgularn 5'inde NSAID, 'inde aspirin kullanm öyküsü vard. Bir olguda gastrik, olguda rluadenal ülser vard. İki olguya Bilroth II anastomoz ile subtotal gastrektomi yaplmşt. Bir olguda anostomotik ülser görüldü. Ülserlerin hiçbirinde aktif kanama yoktu. Gastrik karsinoma tans alanlarn birinde antrum, diğerinde corpusda karsinam saptand. Birer olguda mide polipozisi, ösofageal web ve celiac sprue tans kondu. Alt olgu düzenli NSAID, olgu aspirin ve 2 olgu alkol kullanyordu. Alkol kullananlardan biri antrum kanseri, diğeri ise "gastrit + eroziv duodenit" tans almş olup Clo test "+" di. Negatif endoskopik ve kolon grafisi sonucu alnan 8 olgudan üçüne enteroklisis yapld. Bir olgunun enteroklisisi malabsorbsiyonla uyumlu idi; duodenum biyopsisi alnd ve celiac sprue 3

4 Istanbul Tp Dergisi 1999; 2: 1-9 düşünüldü. Bir olgunun kolon grafisinde inen kolonda divertikül saptand ki; bu olgu antral gastrit ve hemoroid tans almşt. Semptom bölgesi Lezyon Bölgesi ve gaitada gizli kan Üst Kolon İkisi Hiçbiri Üst Gastrointestinal Traktüs Pozitif(4) 3 o o Negatif (5) Alt Gastrointestinal Traktis Pozitif r) o o o Negatif(4) Asemptomatik Pozitif(2) 2 o o o Negatif (ll) Tablo 3: Semptom bölgesi ve gaitada gizli kan testinin, lezyonlarla ilişkisi Elde edilen sonuçlar Kolmogorov-smimov testi ile değerlendirildi. Pozitif endoskopik ve radyografik çalşma sonucu olan olgular ile, negatif endoskopik ve radyografik çalşma sonucu olan olgular arasnda, hemoglobin, ortalama korpüsküler volüm, serum demir bağlama kapasitesi ve serum demiri arasnda önemli fark yoktu. Tüm parametreler için p>0.05 bulundu (Tablo 4). Lezyon olan Lezyon olmayan (n= 29) (n= 8) Hb (g/dl) 5.84:!: :!: 1.65 MCV ± o ± 6.45 (Mikromilimetreküp) Serum demiri :!: :!: 7.92 (Mikrogram/dl) Serum demir bağlama 34.68:!: :!: 23.6 kapasitesi (Mikrogram/dl) Tablo 4. Üst gastrointestinal spesifik semptomlar ile üst gastrointestinal lezyonlann birlikteliği, alt gastrointestinal spesifik semptomlar ile alt gastrointestinal lezyonlann birlikteliği istatistiksel olarak anlamsz bulundu. Sras ile (Z = 0,665 ve p> 0,05 ; Z = 0,883 ve p>0,05) Semptomsuz 13 olgudan 8'inde lezyon saptand. Hem üst ve hem de alt gastrointestinal lezyonlar gaitada gizli kan ilişkisi istatistiksel olarak anlamszd (p>0.05). Gaitada gizli kan testi, kronik kan kaybna neden olabilecek gastrointestinal lezyon saptanan 29 olgunun 7'inde pozitifken (sensitivite %24), lezyonu bulunmayan olgularn tümünde (8 olgu) negatifti (spesifite %100). Yalanc negatiflik oran %75.8 idi. Gastrointestinal sisteme ait semptomu olmayan 13 olgunun 8'inde kronik kan kaybna yol açabilecek en az bir gastrointestinal lezyon saptand. Buna karşlk semptomatik 3 olguda hiç lezyon saptanmad. Gastrointestinal semptomlarn kronik kan kaybna yol açabilen gastrointestinal lezyonlar için sensitivitesi %72, spesifitesi %37 idi. Alt aylk izlem süresi içinde, negatif endoskopik ve radyografik bulgusu olan olgularn tümü önce paranteral ve sonra oral verilen demir tedavisine yant verdiler. Gastrik kanseri ve kolon kanseri olan 3 olgu opere oldu, 2'si öldü. Duodenal ülser ve aktif internal hemoroidi olan olgu hepatama tans ald ve izlernde öldü. Diğer tüm olgularda 6 ay içinde hematolojik parametreler tamamen düzeldi. TARTIŞMA ve SONUÇ Erişkin erkek ve postmenopozal kadnlarda demir eksikliği anemisinin nedeni genellikle gastrointestinal traktüsten gizli, kronik kan kaybdr ve kanama kaynağnn saptanmas için tüm gastrointestinal traktüsün incelenmesi gereklidir. Demir eksikliği aneroisi Iabaratuar çalşmalan ile doğrulandktan ve diyete bağl demir eksikliği, demir ihtiyacnda artş ve gastrointestinal sistem dş kan kaybna bağl anemi dşlandktan sonra, gastrointestinal traktüsün endoskopik incelemesine geçilir. Gordon ve ark., 170 hastada yaptklan çalşmada, demir eksikliği anemisinin değerlendirmesinde endoskopinin rolünü araştrmş ve sonuçta 50 yaş üzeri bu çalşma grubunda ist gastrointestinal kanama kaynaklan daha fazla bulunmuştur. Olgularn öyküsü ve lezyon arasnda korelasyon bulunamamştr (16). Rockey ve Cello da; yine Gordon ve ark. gibi bidireksiyonel endoskopi ile 100 olguluk seride prospective çalşma yapmşlar ve 62 hastada kanama yapma potansiyeli olan en az bir lezyon saptamşlardr. Endoskopi ile lezyon bulunamayanlara enteroklisis yaplmştr ve ince barsak radyografik çalşmalan yararsz bulunmuştur. Bu araştnclar Gordon ve arkadaşlarnn bulgularna karşn, semptom bölgelerine yönelik araştrma gerektiği sonucuna varmşlardr ve senkron üst ve alt gastrointestinal lezyonlar nadir bulmuşlardr (5). Yaşllarda aneminin klinik değerlendirmesini 111 4

5 Dr. Nurhan Cİ nlü Caneroğlu ve Ark. Demir Eksikliği Anemisi Olan Hastalarda Gastrointestnal Traktüsün Değerlendirilmesi olgu ile yapan bir çalşmada, en sk mikrositik hipokromik anemi saptanmş olup, serum demir düşüklüğü ile gastrointestinal kan kayb ilintili bulunmuştur (21). Yine yaşl 72 olguda yaplan araştrmada, demir eksikliği anemisi saptanan 13 olgunun tumünde nedenin gastrointestinal kayp olduğu, ancak yaşl hastalarda en sk anemi nedeninin kronik hastalklar olduğu sonucuna vanlmştr (23) Oberle ve ark. retrospektif bir çalşmada demir eksikliği anemisi veya melena şeklinde gastrointestinal kanamas olan 362 olguda, çok yoğun endoskopik araştrmaya karşn %18 orannda kanama kaynağ saptayamamşlardr. Yirmibeş olguda gastrointestinal malignite saptanmş olup, bunlarn %85'inde gaitada gizli kan pozitif bulunmuştur. Kanama kaynağ yoğun endoskopik çalşma ile bulunamaz ve malignite dşlanabilirse, seçilmiş olgularda ince barsak çalşmalan veya angiografi önerilmiştir (22). Kepczyk ve ark., demir eksikliği anemili 70 olguda bidireksiyonel endoskopi ve negatif sonuç alnanlarda enteroklisis uygulamşlar, özofagogastroduodenoskopi ile ince barsak biyopsisi almşlardr. Sonuç olarak demir eksikliği anemisi olan yetişkin erkekler ve postmenapozal kadnlarda, kanama kaynaklannn saptanmasnda bidireksiyonel endoskopi ve negatif sonuç alnanlarda ince barsak radyografisi önerilmiştir. GGK pozitif olanlarn %75'i negatif olanlarn %63'ünde lezyon saptanmştr (1) Cook ve ark., demir eksikliği ve üst gastrointestinal endoskopide benign lezyonu olan tum yaşl hastalarda kolonik incelemenin mutlaka yaplmas gerektiği sonucuna varan bir çalşmada, 100 olguda özofagogastroduodenoskopi, ince barsak biyopsisi, kolonoskopi ve flexible sigmoideskopi ile baryumlu inceleme yaplmşlardr. Gastrointestinal semptom sorgulamas ile lezyon birlikteliği, Gordon ve ark.'nn çalşmasna benzer şekilde anlamsz bulunmuştur. Bu sonuç Rockey ve Cello'nun çalşmasyla uyumsuzdur (15). Than CC ve ark., anemili hastalarda üst gastrointestinal endoskopi ile yaplan çalşmada demir eksikliği anemili 83 olgunun 26'nda (%31) önemli endoskopik bulgular sa ptamşlardr. Gastrointestinal semptomlar, analjezik ve steroid kullanma öyküsri ile lezyon insidansnda önemli artş gösterilememiştir. Lezyon saptanamayanlar kolonoskopiye gönderilmişlerdir (20). Açklanamayan demir eksikliği anemilerinde gastrointestinal kanamadan şüphelenilen olgularda, entereskapi gittikçe daha fazla olguda kullanlmaktadr. Günümüzde push ve sonde enteroskopi olmak üzere iki yöntem vardr. Push jejunoskopide kolonoskopi oral olarak kullanlr veya özel dizaynl aletlerle Treitz ligamannn ötesine geçilir. Sonde enteroskopi ile ise ince barsağn önemli bir bölümü hatta tümü incelenebilir. Nontropical sprue için taramada rutinde kullanlabilen yöntemlerdir (24). Morris ve ark., anemi nedeniyle gastrointestinal kanama kaynağ araştrdklan 65 olguda, enteroskopi ile anemileri açklayacak küçik ince barsak lezyonlan saptamşlar ve daha geniş kullanm için önermişlerdir (25). Foutch ve ark., daha önce yaplan çok sayda endoskopi, anjiogr~f, sintigrafi ve ince barsak radyografik çalşmas yaplan ve kaynak bulunamayan 39 olguda, push enteroskopi uygulamşlar ve %38 orannda, kanamay açklayacak lezyon saptamşlardr (Lezyonlann %31'i arteriovenöz malfarmasyon). Çalşma sonuç olarak, bidireksiyonel endoskopi ve ince barsağn radyografik çalşmas negatifse, öncelikle push enteroskopi ve bu da negatifse anjiografi vb. invaziv girişimleri öneriyor (26). Bir değerlendirme yazsnda Krevsky B., kaynağ gizli gastrointestinal kanamal hastalarda erken saptama için push enteroskopinin önemini vurgulamaktadr (27). Yine Davies ve ark., 56 olguda yaptklan push enteroskopiyi pratik ve değerli bir yöntem olarak tanmlamaktadrlar (28). Zuckerman ve Benitez, gizli gastrointestinal kanamal (gaitada gizli kan pozitif ve/veya demir eksikliği anemisi) 100 olguyu, bidireksiyonel endoskopi ile prospective olarak incelemişler ve özofagogastroduodenoskopinin yarar kolonoskopiye göre daha önemli bulunmuştur. Bu Gordon ve arkadaşlarnn çalşmas ile uyumludur. Kolonoskopi kanser taramasnda daha çok yardmcdr. Bu çalşma bidireksiyonel endoskopinin tüm gizli gastrointestinal kanamal olgularda yaplmas gerektiğini göstermiyor. Genç insanlarda üst gastroentestinal endoskopinin tek gerekli işlem olabileceğini, yaşllarda ise, kolonoskopinin kolorektal karsinam gibi en sk rastlanlan gastrointestinal malignitenin tansnda çok yardmc olacağn belirtiyor. Ancak kolonoskopinin tanya yardmc olmadğ olgularda ist gastrointestinal endoskopi ile %36 olguda kanama kaynağ saptanabilmiştir (17). Bu sonuç Than CC ark. ile Hsia ve Al Kawas'n çalşmalar ile uyumludur. Hsia ve Al Kawas asemptomatik ve gaitada gizli kan testi pozitif olan 70 olguda negatif kolonoskopi sonras özofagogastroduodenoskopi ile %27 orannda üst gastrointestinal lezyon saptamşlardr. Bu olgulann 30'u demir eksikliği anemisi olup önemli patoloji prevalans %30'dur. Çalşma sonucunda, gaitada gizli kan pozitifliği olup, kolonoskopisi negatif olan tüm asemptomatik olgularda üst gastrointestinal endoskopinin mutlaka gerektiği vurgulanmaktadr (19). Mclntyre ve Long, demir eksikliği araştrmas için 5

6 İstanbul Tp Dergisi 1999; 2: 1-9 aile hekimlerince refere edilen 114 olguda, klinik bulgularn yarar ve tanda kolonik ve diğer incelemelerin rolünü araştrmşlardr ve 45 olguda üst, 18 olguda alt gastrointestinal lezyon saptamşlardr. Kolonik neoplazm saptanan 2 olguda, birlikte üst gastrointestinal lezyonlar da görülmüş olup, semptom ve bulgularn anemi nedenini saptamada yetersiz olduklar belirtilmektedir. Endoskopi ve bu srada alnan duodenal biyopsinin tüm olgulara yaplmas gerektiği ve eğer klinik bir gösterge yok ise ve üst gastrointestinal lezyon saptand ise gençlerde baryumlu kaln barsak incelemesinin gerekli olmadğ sonucuna varlmştr. Yaşllarda kolonoskopik inceleme karsinam ve palipleri saptamada gereklidir, tüm olgularda üst gastrointestinal inceleme ilk işlem olmaldr (18). Yaşl hastalarda demir eksikliği anemisine neden olabilecek gastrointestinal lezyonun lokalizasyonunu saptamada bidireksiyonel endoskopi yüksek oranda sensitif ve spesifiktir. Öncelikle malignite olaslğ nedeniyle kolonoskopi ve ardndan özofagogastroduodenoskopi, kaynak yine de saptanamaz ise demir tedavisi ve gözlem önerilmektedir. Eger tedaviye yant alnamaz ise ince barsak araştrmas ve diğer girişimler uygun olgularda yararl olacaktr (14). Çalşmamzda, Than cc ve ark, Cook ve ark., Mclntyre ve Long çalşmalarna uygun, Rockey ve Cello'ya zt olarak gastrointestinal spesifik semptomlarn, lezyon yerini saptamada yetersiz olduğunu gastrointestinal lezyon birlikteliği nedeniyle her iki bölgenin endoskopik incelemesi gereklidir. Rockey ve Cello zt olarak senkron üst ve alt gastrointestinal lezyonlar nadir bulmuşlardr, Zuckerman ve Benitez'de ise oran %9'dur. Gaitada gizli kan testlerinin sonucu ile üst ve alt gastrointestinal lezyonlann ilişkisi istatistiksel olarak anlaml bulunmad. Hsia ve Al Kawas'n çalşmasnda da benzer şekilde kolonoskopi negatif olan ve gaitada gizli kan testi pozitif olan vakalarn %27'inde üst gastrointestinal kaynak saptanmştr. Tüm gaitada gizli kan testi pozitif olgular araştrlmaldr, ancak gaitada gizli kan testi negatif olgularda da çok yüksek oranda gastrointestinal kanama kaynağ saptanmakta olduğu unutulmamaldr. Bu sonuç Kepczyk ve arkadaşlarnn çalşmas ile de uyumludur. Endoskopik çalşmalar negatif sonuçlandğnda, ince barsak incelemelerinin gerekliliğine değinen tüm çalşmalara (1, 19, 23-28) uygun olarak demir tedavisi başlamadan önce ince barsak araştrmas gerekmektedir. Enteroklisis ve enteroskopiden önce zaten üst gastrointestinal endoskopi yaplrken duodenal biyopsinin alnmas oldukça pratiktir. Cook ve arkadaşlar, Rockey ve Cello bu çalşmalara zt olarak ince barsak araştrmasn yararsz bulmuşlardr (5, 8). İnce barsak enflamatuar hastalğ ve obstrüksiyonu düşündüren semptomlar varsa ve demir tedavisine yant alnamazsa ince barsak radyografik çalşmas ve enteroskopi seçilmiş olgularda yararldr. Çalşmamzda çift kontrast kolon grafisi ile bir olguda inen kolonda divertikül saptadk, diğer tüm alt gastrointestinallezyonlar rektosigmoidoskopi ile saptand. Mendelson ve ark. kombine flexible sigmoidoskopi ve baryumlu kolon grafisi ile 80 olguda çalşarak bu iki işlemi alt gastrointestinal incelemede birinci basamakta önermişlerdir (29). Çalşmamzda ancak bir olguda kolonoskopi uygulayabildik. Rectosigmoidoskopi ve çift kontrast kolon grafisinin yerine özellikle yaşl hastalarda kolonoskopi yaplacak ilk işlem olmaldr. Zaten Mc lntyre ve Long da benzer şekilde genç ve üst gastrointestinal sistemde kanama kaynağ saptanan olgularda baryumlu kolon incelemesini gereksiz bulmaktadrlar (18). Çalşmamzda, gastrointestinal alan spesifik semptomlarn, lezyon yerini saptamada anlamsz olduğunu gördük ve başlangç çalşmalan semptoma yönelse dahi, hem üst ve hem de alt gastrointestinal lezyon birlikteliği nedeni ile her iki bölgenin endoskopik incelemesini gerekli bulmaktayz. Yine gaitada gizli kan testlerinin sonucu ile, üst ve alt gastrointestinal lezyonlarn ilişkisi istatiksel olarak anlaml bulunmad. Tüm GGK "+" olgular araştrlmaldr ancak GGK "-"olsa dahi, inceleme ile yüksek oranda kanama kaynağ gösterilebilmektedir. Endoskopik incelemeler negatif sonuçlandğnda ince barsak araştrmalan gereklidir ve tedavi başlamadan yaplmaldr. Üst gastrointestinal endoskopi yaplrken alnacak duodenal biyopsi oldukça pratiktir. Seçilmiş olgularda ince barsak radyolojik incelemesi yararldr ancak ince barsak araştrmalan arasnda en yararl yöntem enteroskopidir. Bu inceleme dünyada sadece belirli merkezlerde yaplabilmektedir. Özellikle yaşllarda olmak üzere kolonoskopi, rektosigmoidoskopi ve baryumlu kolon grafisi yerine tercih edilmelidir. Bidireksiyonel endoskopik inceleme ve birlikte duodenal biyopsi ile, seçilmiş olgularda ince barsak araştrmalarnn, demir eksikliği anemisi tans almş tüm olgularda uygulanmasn önermekteyiz. 6

7 Dr. Nurhan Ünlü Caneroğlu ve Ark. Demir Eksikliği Anemisi Ola~ Hastalarda Gastrointestinal 'Iraktüsün Değerlendirilmesi Demir eksikliği anemisinin değerlendirilmesinde algorithm An emi IVICV <80 Serum demir S:I1Q/dl Ferritin <20nglml Kemik iliğinde demir depolarnn yokluğu Evet Demir eksikliği anemisi Gizli Kan Testi Hayr Diğer anemi nedenlerini araştr (Kronik hastalk anemisi, talasemi vb... ) Alt GiS semptom? Evet/Hayr Üst GiS semptom? Evet/Hayr +1- Kolonoskopi ~ ÖGD düşün Tedavi ve gözlem ÖGD* ÖGD yap* Kolonoskopi Kolonoskopi Jl JL düşün +1- Tedavi ve gözlem Demir tedavisi ve gözlemveya + ince barsak obstrüksiyonu veya enflamatuar barsak hastalğ semptomu var m? Evet ince barsak radyografisi ÖGD "-"ise celiac hst. için biyopsi al. + Pekçok kuruluşta yaplamyor. Tedaviye cevapszlk ve transfüzyon ihtiyac var m? 1 Evet Push enteroskopiyi düşün + Sonde enteroskopiyi düşün + intraoperative enteroskopiyi ve angiografiyi düşün+ 7

8 İstanbul Tp Dergisi 1999; 2: 1-9 KAYNAKLAR 1- Kepczyk T, Kadakia SC: Prospective evaluation of gastrointestinal tract in patients with iron deficiency anemia. Digestive Diseases & Sciences 1995 Jun; 40(6): Frenkel EP. Iron - Deficiency Anemia. In: Berkow R, MD (eds). The Merck Manual of Diagnosis and Therapy, 15 th. edition. Merck & Co. INC USA, 1987; p Fairbanks VF, Bentler E. Iron Deficiency. In: Williams WJ. (eds). Hematology, fourth edition. MC C Craw-Hill Book company, 1991; p Gailani D. Anemia and Transfusion Therapy. In: Woodley M., Whelon A. (eds). Manual of Medical Therapeutics, 27 th edition. Little, Brown and company 1992; p Rockey DC- M.D., Cello Jp, M.D.: Evaluation of the gastrointestinal tract in patients with irandeficiency anemia. N. Engl J Medicine 1993; 329: Massey AC: Microcytic anemia. Differantial diagnosis and management of iron deficiency anemia. Med Clin North Am 1992 May, 76(3): Cook JD: Iron deficiency anemia: Boillieres Clin Haematol (England) 1994 Dec; 7(4): Cook JD. Skikne BS, Baynes RD: İron deficiency: The global perspective. Adv Exp Med Biol 1994; 356: Lee GR. Iron deficiency and Iron deficiency anemia. In: Lee GR: (eds). Wintrobe's elinical Hematology, 9 th edition. Lee & Febiger, 1993; Weksler BB. Hematology. In: Andreoli TE, Bennett JC, Plum F, Carpanter CCJ, Smith LH Jr. (eds) Cecil Essentials of Medicine, third edition, WB Saunders Company, 1993; ll- Moya CE, Shab S, Sodeman TM. The Erythrocyte In: Sodeman WA, Sodeman TM (eds). Sodeman's Pathologic Physiolgy, seventh edition, WB Saunders Company, 1985; Bridges KR, Bunn HF. Anemias with disturbed iron metabolism. In: Braunwald E, Wilson JD, Isselbacher KJ (eds). Harrisons's Principles of Internal Medicine, New York, Twelfth edi tion. Mc Graw-Hill, 1991; Rector WG Jr: PICA: Its frequency and significance in patients with iron deficiency anemia due to chronic gastrointestinal blood loss. J Gen Intern Med 1989; 4(6): Moses PL, Smith RE: Endoscopic evaluation of iron deficciency anemia. A guide to diagnostic strategy in older patients. Postgroduote medicine, (2): , 219, Cook I J, Pavli P, Riley JW, Goulston KJ, Dent OF: Gastrointestinal investigation of iron deficiency anemia. British Medical Journal 1986 Vol 292: Gordon SR, Smith RE, Power GC: The role of iron deficiency anemia in patients over the age of 50. Am J Gastroenterol 1994; 89 (ll): Zuckerman G, Benitez J: A prospective study of bidirectional endoscopy (Colonoscopy and EGD) in the evaluation of patients with occult gastrointestinal bleeding. AM J Gastrointestinal 1992; 87: My Intyre AS, Long RG: Prospective survey of investigations in outpatient with iron deficiency anemia. Gut 1993; 34: Hsia PC, AL-Kawas: Yield ofupper endoscopy in the evaluation of asymptomatic patients with hemooccult positive stool after a negative colonoscopy. AM J Gastroenterol 1992; 87: Tan CC, Guan R, Tay HH, Yap I, Math MV: The diagnostic yield of upper gastrointestinal endoscopy in the investigation of anemia. Singopare Med J 1991; 32(3): Pentimore F, Del Corsol, et al: Clinical evaluation of anemia in the aged. Minerva Med 1992; 83 (1-2): Oberle E, Brunner J, Munch R, Rhyner K: Suspicion of anemia-inducing gastrointestinal bleeding: how far should assesment go? Schweiz Med Wochenschr 1992; 122(12): Kirbeby OJ, Fossum S, Risoec: Anemia in elderly patients. Ineidence and causes of low Hb concentration in a city general practice. Scand J Prim Healt Care 1991; 9(3): Gostaut CJ, Enteroscopy for unexplained iron deficiency anemia: Identifying the patient with sprue. Gastrointest Endosc 1993; 39(1): Morris A J, Wasson LA, Mockenzie JR: Small bowel enteroscopy in undiagnosed gastrointestinal blood loss. Gut 1992; 33(7): Foutch P G, Sarowski R, Sanowhr RA: Push enteroscopy for diagnosis of patients with gastrointestinal bleeding of obscure orign. Gastrointest Endosc 1990; 36:

9 Dr. Nurhan Ünlü Caneroğlu ve Ark. Demir Eksikligi Anemisi Olan Hastalarda Gastrointestinal Traktüsün Degeriendirilmesi 27- Krevsky B: Enteroscopy: Exploring the final frontier. Castroenterology 1991; 100: Davies CR, Benson MJ, et al: Diagnostic and therapeutic push type enteoscopy in elinical use. Gut, 1995; 37(3): Mendelson RM, Kelsey PJ, Chakora T: A combined flexible sigmoidoscopy and double-contrast barium enema service: Initial experience. Abdominal Imaging 1995; 20(3):