Ekonomi Bülteni. 8 Şubat 2016, Sayı: 6. Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Makro Ekonomi ve Strateji. Haftalık Veri Akışı

Transkript

1 Ekonomi Bülteni, Sayı: 6 Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Makro Ekonomi ve Strateji - Döviz gelirlerimiz yeterli mi? Haftalık Veri Akışı Ekonomik Araştırma ve Strateji Dr. Saruhan Özel Ezgi Gülbaş Orhan Kaya İnci Şengül 1

2 Yurt Dışı Gelişmeler ABD de Ocak ayı Tarım dışı istihdam değişimi 190bin olan beklentilerin altında 151bin artış gösterdi. Kasım ayında 292bin olarak açıklanan artış ise 262bin olarak revize edildi. Bir önceki ay %5.0 olan işsizlik rakamı %4.9 a geriledi. Saatlik kazançlar verisi ise aylık bazda %0.3 olan artış beklentisinin üzerinde %0.5 artış gösterdi. Saatlik kazançlar yıllık bazda ise %2.2 olan piyasa beklentisinin üzerinde %2.5 artış gösterdi. İşgücüne katılma oranı ise bir önceki aya göre hafif artışla %62.7 seviyesinde gerçekleşti. Tarım dışı istihdam artışı beklentilerin altında kalmış olsa da işsizlik verisinin %4.9 a gerilemesi işgücü piyasasında olumlu seyrin devam ettiğini işaret ediyor. İşsizlik verisi Şubat 2008 den bu yana en düşük seviyeye gelmiş durumda. Saatlik kazanç artışlarındaki beklenti üzeri artış işgücü piyasasındaki gelişmelerin kazançlara olumlu yansımaya başladığına işaret ediyor. Fakat hafta başında açıklanan çekirdek kişisel tüketim harcamaları (Core PCE) verisinde yıllık artışın %1.4 seviyesinde kalması enflasyonda hala yukarı yönlü güçlü bir hareket yaşanmadığını gösteriyor. Yine Pazartesi açıklanan ISM Üretim verisinin 48.2 ile, geçen hafta açıklanan 4. Çeyrek büyüme verisinin %0.7 ile beklentilerin altında kalması ABD ekonomisinde son dönemde yavaşlamanın başladığını gösteriyor. Fed in Çin kaynaklı küresel gelişmeleri de ABD ekonomisine bir risk olarak gördüğünü belirtmesi ile piyasada Fed den faiz artırımı yönünde beklentiler azalmış durumda. Opsiyon fiyatlamaları üzerinden Bloomberg de yapılan olasılık hesaplamalarına göre geçtiğimiz hafta %14 olan Mart faiz artırım olasılığı %10 a geriledi. Euro Bölgesi ve Almanya da PMI beklentilerle paralel. Euro Bölgesi'nde nihai verilere göre Ocak ayında imalat PMI beklentilere paralel olarak 52.3 seviyesinde gerçekleşti ancak bir önceki ayki 53.2 seviyesinden gerileyerek ekonomik aktivitede ivme kaybına işaret etti. Avrupa'nın en büyük ekonomisi Almanya'da açıklanan veri de bölge geneline paralel gerçekleşti. İmalat sanayi satın alma yöneticisi endeksi (PMI) Ocak ta beklenti olan 52.1 in üzerinde açıklandı ve 52.3 olarak gerçekleşti ancak endeks Aralık ayındaki 53.2 seviyesinden geriledi. Endeksin 50'nin üzerinde bir değer alması faaliyetlerde artışa işaret ediyor. Ocak ayı imalat PMI Euro Bölgesi nde sanayi üretiminin 2016 nın ilk çeyreğinde ivme kaybederek de olsa büyümeye katkı yapmaya devam edeceğinin sinyalini veriyor Almanya ve Çin PMI Verisi 48 Çin PMI Markit/BME Almanya PMI Çin de üretim faaliyetleri daralmaya işaret etmeye devam ediyor. Çin PMI endeksi Ocak ayında beklentileri geride bırakmış olsa da 48.4 ile 50 seviyesinin altında kalmaya devam etti. Beklenti endeksin 48 seviyesine gerilemesi yönündeydi Şubat ayından beri gerileme bölgesinde seyreden endeks Ocak ayında da daralmaya işaret ederek, imalat sektörünün 2016 yılında da büyümeye katkısının zayıf kalacağının sinyalini verdi. 2

3 DenizBank Ekonomi Bülteni Yurt İçi Gelişmeler Enflasyon, Ocak 2016 Ocak ayında TÜFE aylık %1.82 artış (beklenti: %1.70 Bloomberg) gösterdi. Yıllık TÜFE %8.81 den %9.58 seviyesine, I tanımlı çekirdek enflasyon göstergesi de beklentilerin üzerinde artarak %9.63 seviyesine yükseldi (Aralık: % 9.51). TÜFE bir önceki aya göre %1.82 artış kaydetti. Detaylarına baktığımızda, gıda fiyatları Ocak ayında %4.3 artış kaydetti. Yıllık gıda enflasyonu ise Aralık ayındaki %10.9 seviyesinden %11.7 seviyesine yükseldi. Gıda grubu Ocak ayında en çok artış gösteren kalem oldu. Giyim grubunda fiyatlar bu ay %6.7 geriledi. Giyim fiyatlarındaki artış yıllık bazda ise %9.31 seviyesine yükseldi. Lokanta ve Oteller kalemi %13.43 artış ile yıllık bazda en çok artış gösteren kalem oldu. Lokanta ve Oteller kalemi Mayıs ayından bu yana yıllık bazda en çok artış gösteren ürün grubu olmaya devam etti. Ulaştırma grubunda son iki ayda yaşanan düşüş bu ay sona erdi ve fiyatlar aylık bazda %0.34 arttı. Çekirdek enflasyon göstergelerinde yıllık bazda yükseliş devam etti. H tanımlı özel kapsamlı TÜFE (Gıda, Enerji, Alkollü içecekler, Tütün ürünleri, ve Altın hariç TÜFE) aylık %0.42, I tanımlı çekirdek enflasyon göstergesi (Gıda, Enerji, Alkollü ve Alkolsüz içecekler, Tütün ürünleri, ve Altın hariç TÜFE) %0.33 arttı. Yıllık H tanımlı çekirdek enflasyon göstergesi %9.27 den %9.37 ye, I tanımlı çekirdek enflasyon %9.51 den %9.63 e yükseldi. Üretici fiyatlarında ise aylık %0.55 lik artış yaşandı ve Yıllık ÜFE Aralık ayındaki %5.71 seviyesinden %5.94 seviyesine yükseldi. Aylık bazda ara malı, dayanıklı tüketim malı, dayanıksız tüketim malı ve sermaye malı kaleminde artış yaşanırken enerji kaleminde %2.33 lük düşüş gözlemlendi. Ocak ayında asgari ücrete yapılan artış, fiyatları yönetilen / yönlendirilen ürünlere yapılan zamlar ve gıda fiyatlarında yükselişin devam etmesi doğrultusunda enflasyon piyasa beklentisinin üzerinde artış gösterdi. Bu etkilerin önümüzdeki ayda da devam ederek enflasyona baskı yapmaya devam edebilir. İmalat PMI, Ocak 2016 İmalat sanayi satın alma yönetici endeksi (PMI) Ocak ta Aralık ayındaki 52.2 seviyesinden 50.9 seviyesine geriledi in son çeyreğinde 50 seviyesinin üzerinde gerçekleşen ve toparlanma yaşayan endeks 2016 yılının ilk verisinde 50 seviyesinin üzerinde seyretmeye devam etse de ekonomik aktivite de ivme kaybına işaret etti. Yeni siparişler iç talep kaynaklı olarak artmaya devam ederken ihracat siparişleri jeopolitik faktörler ve belirsizliğin etkisiyle geriledi. PMI verisinin genişlemeye işaret etmesinin diğer bir sebebi de üretimdeki artışın ivme kaybederek de olsa devam etmesi. Son olarak Ocak ayında TL de yaşanan değer kaybı firmaların son 3 ayın en sert fiyat artışı gerçekleştirmelerine sebep oldu ve girdi fiyatları enflasyonu Aralık ayında dip yaptıktan sonra tekrar hız kazandı. 56 Türkiye İmalat PMI 3

4 H. Senedi Piyasaları Para Piyasaları Haftalık ve Aylık Getiri DenizBank Ekonomi Bülteni Finansal Göstergeler Emtia End. Altın TL-Basket EURO/$ MSCI Türkiye MSCI EM ABD-S&P Finansal Varlık Fiyatlarındaki % Değişim ($ Bazında) Aylık Değ (%) Günlük Değ (%) Aylık Değ (%, $ Bazında) Emtia End Altın 7.6 TL-Basket 0.5 EURO/$ 4.2 MSCI Türkiye 5.9 MSCI EM ABD-S&P Bu hafta gelişmekte olan ülke piyasaları yatay seyretti. Türkiye hisse senedi piyasası pozitif ayrıştı. USD Libor 1 ay, 3 ay, 6 ay ve 12 ay (%) 3 Aylık Libor Faizi (%) % USD JPY EUR Aylık USD Libor Aylık USD Libor Aylık USD Libor Aylık USD Libor 0.10 % % Oca 13 Tem 13 Oca 14 Tem 14 Oca 15 Tem 15 Oca 16 USD Libor faizleri yatay seyrederken, Yen libor faizi Japonya Merkez Bankası kararı sonrası geriliyor. Endonezya-JCI Kore-Kospi Hindistan-Sensex Çin-Shangai TR- BIST100 Mac-Bux Rus-Micex Cz-Prague Pol-WIG Br-Bovespa Meks-Bolsa MSCI Emerging Jp-Nikkei225 Ger-Dax Fr-Cac40 UK-FTSE 100 EU-DJ Stoxx 50 ABD-DJ Indus ABD-S&P G-7 Ortalama MSCI Global Hisse Senedi Endeksleri Değişim (%) Aylık Değ (%) 5 Günlük Değ (%) Hisse Senedi Endeksleri (Ocak 2013=100) 120 MSCI Türkiye Endeksi MSCI GOÜ Endeksi Küresel hisse senedi piyasalarında karışık seyir hakimdi. Not: Tüm veriler raporun çıktığı Cuma günü saat 12:00 itibarı ile güncellenmiştir. 4

5 Emtia Piyasaları Döviz Piyasaları Değer Kaybediyor Değerleniyor Tahvil Piyasaları DenizBank Ekonomi Bülteni Finansal Göstergeler Gösterge Tahvil Faiz Oranı Politika Faiz Oranları (%) 4 MB Haftalık Repo Faizi Gecelik Borç Alma ve Borç 2 Verme Faiz Koridoru MB Ağırlıklı Ortalama Fonlama Faizi 0 Ocak 11 Ocak 12 Ocak 13 Ocak 14 Ocak 15 Ocak 16 GOÜ CDS'leri ve Ratingler (5 Yıl; Fitch, LT FX) TR, BBB- Poland, A- Rus, BBB- Bra, BB Ocak 13 Ocak 14 Ocak 15 Ocak 16 Gösterge tahvil getirisi %11 seviyesinin üstünde kalmaya devam ediyor. USD'ye Karşı Değişim (%, Pozitif Değerler= $'a karşı değerleniyor) BRL MXN CZK PLN HUF ZAR KRW RUB TRY JPY Aylık Değ (%) 3.8 GBP Günlük Değ (%) EURO GOÜ Para Birimleri ($'a Karşı Ocak-13=100) Ocak 13 Mayıs 13 Eylül 13 Ocak 14 Mayıs 14 Eylül 14 Ocak 15 Mayıs 15 Eylül 15 Ocak TL GOÜ Ortalaması 175 Gelişmekte olan ülke para birimleri bu hafta Dolar a karşı değer kazandı. Emtia Endekslerinde Değişim (%) 0.0 Tarım 1 Aylık Değ (%) 0.0 Tem. Maden 5 Günlük Değ (%) Değ. Maden Enerji Top. Endeks Endişe (VIX) Endeksi Oca 11 Tem 11 Oca 12 Tem 12 Oca 13 Tem 13 Oca 14 Tem 14 Oca 15 Tem 15 Oca 16 Enerji endeksi bu haftayı negatif kapattı. VIX endeksi bu hafta yatay seyretti. Not: Tüm veriler raporun çıktığı Cuma günü saat 12:00 itibarı ile güncellenmiştir. 5

6 Makro Ekonomi & Strateji Döviz gelirlerimiz yeterli mi? Türkiye ekonomisinin en önemli kırılganlığı olarak nitelendirilen cari açık geçtiğimiz yıl olumlu seyreden makro ekonomik göstergelerin başında geldi yılı sonunda 47 milyar $ (ekonominin %5.8 ine) olan yıllık cari açık Kasım ayı itibarıyla 35 milyar $ a (ekonominin %4.8 ine) geriledi. Cari açıktaki gerilemede döviz gelirlerindeki artıştan çok petrol fiyatlarındaki rekor gerileme ve düşük büyüme hızıyla ithalatın sınırlı olması yani döviz giderlerinin azalması etkili oldu. Cari açığın temel nedeni olan enerji açığı 2014 yılı sonunda 48.4 milyar $ iken 2015 yılı sonunda 33.1 milyar $ a geriledi. Düşük petrol fiyatları 2016 yılında da enerji ithalatının düşük seviyelerde kalmasını sağlayacak... Döviz giderleri tarafında petrol fiyatları 2016 yılında da Türkiye nin lehine devam edecek gibi görünüyor yılı başında 27 $ lara kadar gerileyen petrol fiyatları $ aralığında seyrediyor. Uluslararası kurumların tahminleri yılın 2. yarısında petrol fiyatlarının yükselerek 2016 yılında ortalama petrol fiyatının $ aralığında olması yönünde. Petrol fiyatının ortalamada 40 $ olduğu durumda enerji açığı 2016 yılında 6 milyar $ daha gerileyerek 27 milyar $ seviyesinde gerçekleşebilir (Yandaki Grafik). Döviz gelirlerinde 2016 yılı için görüntü 2015 yılındakinden daha olumlu değil... Türkiye nin döviz kaynağının başında 144 milyar $ la ihracat gelirleri geliyor. İhracat gelirleri 2015 yılında %9 (14 milyar $) geriledi. Toplam ihracat içinde %52 ile en fazla paya sahip olan Euro Bölgesi nde yaşanan durgunluk ve toplamda % 10 paya sahip olan Irak, Suriye ve Rusya da yaşanan jeopolitik olayların ihracat performansına negatif etkileri oldu. Avrupa ya olan ihracat 2015 yılında %11 gerilerken (11 milyar $), Irak, Suriye ve Rusya ya ihracatta da toplamda %27 (5 milyar $) düşüş görüldü yılında da Euro Bölgesi nde büyüme beklentisinin %1.6 (2015 tahmini: %1.5) ile sınırlı olduğu göz önüne alındığında Avrupa ya olan ihracatta ivmelenme olası görünmüyor. Avrupa dışında Suriye, Irak ve Rusya gibi önemli pazarlardaki sıkıntılar devam ediyor yılının Ocak ayı (resmi olmayan) gerçekleşmelerine bakıldığında ihracat 9.6 milyar $ (%21 gerileme) seviyesinde gerçekleşti. Bir aylık veri trendi tam olarak ortaya koymasa da Ocak ihracatı 2011 Ocak ayından beri görülen en düşük aylık ihracat gerçekleşmesi (2011 yılından beri ilk kez aylık ihracat 11 milyar $ ın altına indi). Yıllar bazında ortalama aylık ihracata bakıldığında 2014 yılında aylık ortalama 13 milyar $ a kadar yükselen ihracatın, 2015 yılında 12 milyar $ a gerilediği görülüyor (Yandaki Grafik) yılında Ocak ayındaki trendin devam etmesi ise yıllık ihracatın milyar $ (2010 yılı düzeyi) aralığına gerilemesi anlamına geliyor. İhracatta bu kadar sert bir düşüş beklemek karamsar bir bakış açısı olsa da ihracatın 2016 yılında da milyar $ aralığında kalması olası. 6

7 Makro Ekonomi & Strateji Turizm başta olmak üzere net hizmet gelirleri de geriliyor... İhracat dışında döviz gelirlerinin diğer bir kaynağı da hizmet sektörü. Burada da en önemli pay turizm sektörüne ait (Yandaki Grafik). Turizm sektörü 2015 yılını yaşanan zorluklara karşın fazla yara almadan atlattı. 2. büyük turist pazarı olan Rus turist sayısındaki %19 luk düşüşe karşın, bunun Almanya ve Ortadoğu pazarıyla dengelenmesiyle toplam turist %1.6 lık sınırlı düşüş gösterdi. Ancak 2016 yılında Rusya nın aldığı yaptırım kararları sektörü 2016 yılında zorlayacak gibi görünüyor. Geçtiğimiz yıl Türkiye ye gelen 3.6 milyon turistten hiçbirinin gelmemesi yaklaşık 3 milyar $ gelir kaybı anlamına geliyor. Hizmet gelirlerinde, 2015 yılında üçte birine inen inşaat hizmetleri gelirlerinin (Kasım itibarıyla 305 milyon $) artması için de tek umut veren gelişme İran a yaptırımların kalkmasıyla burada altyapı yatırımlarının başlaması olabilir. Ancak bunun da 2016 yılında hemen döviz gelirlerine yansıması çok mümkün değil yılında açığı kapamak için rezervler kullanıldı... Cari açığın mutlak boyutu kadar nasıl finanse edildiği de önemli. Kasım ayı itibarıyla 35 milyar $ olan yıllık cari açığın 10 milyar $ ı doğrudan yatırımlarla finanse edilirken, portföy yatırımı olarak da 8.3 milyar $ döviz çıkışı oldu. Banka (6 milyar $) ve reel sektörün (11 milyar $) borçlanması yoluyla ise 17 milyar $ döviz sağlandı. Yani toplamda 18.7 milyar $ sermaye girişi oldu. Buna kaynağı bilinmeyen (net hata noksan) sermaye giriş de eklendiğinde toplam döviz girişi 30 milyar $ oldu. Bu döviz açığını kapatamadığından 4.6 milyar $ da rezervlerden harcandı. Döviz rezervlerinin yeterliliğini analiz etmek için üç önemli kriter var. Bunlardan birincisi rezervlerin 3 aylık ithalatı karşılaması; ikincisi rezervlerin M2 para arzına (dolaşımdaki nakit para, vadeli ve vadesiz TL mevduatların) oranının en az %20 olması; üçüncüsü ve daha önemli olan ise merkez bankası döviz rezervlerinin kısa vadeli dış borca oranı ki bunun da minimum 1 olması isteniyor. Son rakamlarla Türkiye de döviz rezervleri 5.7 aylık ithalatı karşılayabiliyor (Yandaki Grafik), Rezervlerin M2 para arzına oranı ise %23 seviyesinde. Rezervler kısa vadeli dış borcun ancak %83'ünü karşılayabiliyor. Bu üç kritere göre değerlendirildiğinde, Türkiye'de döviz rezerv seviyesi üç kriterden bir tek kısa vadeli dış borç kriterinde limitin altında daha hassas bir seviyede bulunuyor. (Yandaki Grafik) Rezerv kullanmadan açığı kapamanın tek yolu borçlanmaya devam etmek yılında vadesi gelen toplam borç miktarı ise 170 milyar $ yılında cari açığın (döviz gelirleri ve giderleri arasındaki fark) 25 milyar $ olduğu ve vadesi gelen borçların tamamının aynı oranda çevrildiği durumda oluşacak açığın yine rezervlerle kapatılması gerekecektir. Rezerv erimesini durdurmak için yeni borçlanmaya yönelmek gerekiyor. Burada bankalara önemli rol düşüyor. Bankaların yeni finansman kaynağı yaratması ve mümkün olduğu kadar uzun vadeli kredilerle proje finansmanı ve uzun vadeli yatırımları desteklemesi ekonomiyi rahatlatacaktır. 7

8 Makro Ekonomi & Strateji Merkez Bankaları ekonomileri desteklemeye devam ediyor, piyasalarda likidite artacak... Avrupa Merkez Bankası (ECB) Mart ayında parasal genişleme programını genişletme yönünde yeni bir adım atacağının sinyalini verirken, Japonya Merkez Bankası (BOJ) sürpriz bir şekilde negatif faiz (%-0.1) uygulamaya başladı. ECB geçtiğimiz yıl negatif faiz uygulamasına geçmiş Aralık ayında da faizleri % -0.3 e kadar indirmişti. ECB aylık 60 milyar luk (yıllık yaklaşık 660 milyar $) tahvil alımı ile de ekonomiye likidite sağlıyor. BOJ ise yılda 80 trilyon yen (yaklaşık 674 milyar $) tutarında varlık alımı ile parasal genişlemeye devam ediyor. (Yandaki Grafik) Şu ana kadar gelişmiş ülke merkez bankaları içinde likiditeyi sıkılaştırma yönünde adım atan tek merkez bankası Fed. Ancak global finansal piyasalardaki gelişmeler ve diğer merkez bankalarının genişleyici politikaları Fed in de ilk beklentilere göre daha yavaş adımlar atacağının sinyalini veriyor. Piyasa Fed den bu yıl için 25 baz puanlık bir faiz artırımı bekliyor. Fakat küresel piyasalardaki gelişmeler bu faiz artırımı olasılığının da düşmesine neden oluyor. Tüm bu gelişmeler piyasalarda likidite koşullarının 2016 yıllında da olumlu olacağına işaret ediyor. Bu da sermaye ihtiyacı olan Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler için pozitif bir gelişme. Likiditenin olduğu ortamda borçlanmayla döviz açığı karşılanabilir ancak bu borçlanma sürdürülebilir ve uzun vadeli olmalı... Likiditenin olduğu ortamda faiz artırarak kısa vadeli sıcak para girişiyle açık kapatılabilir ve rezervlerdeki düşüş geçici olarak durdurulabilir. TL değerlendiği için enflasyon da geçici olarak düşer. Ama önemli olan bu dövizin kalıcı olarak gelmesi ve enflasyonun da kalıcı olarak düşmesi. Ancak faizler tekrar düşürüldüğünde veya sermaye hareketleri global sebeplerden dolayı tersine döndüğünde bu spekülatif paranın ülkeden hızla çıkmasına sebep olacaktır. Bu durumda da açık yine rezervler kullanılarak kapatılabilecek ve kurlar üzerindeki baskı devam edecektir. Bu yüzden amaç yüksek faizle kısa vadeli sermaye akımlarını çekmek değil, sürdürülebilir uzun vadeli borçlanmayı sağlamak olmalı. Yabancı sermayeyi bulmak ve doğrudan yatırım yapmaya veya alt yapı yatırımlarına finansman vermelerine ikna etmek ise kolay değil. Bunun için reformların hızlı bir şekilde yapılmaya başlatılıp güven yaratılarak en kötü %3-4 aralığında büyümenin sağlanması ve ekonominin borcunu geri ödeyebileceği katma değeri yaratıyor olduğunu yatırımcılara göstermesi gerekiyor. 8

9 Veri Akışı Ülke Veri Saat Beklenti Gerçekleşen Önceki Revize Önem 08 Şubat Pazartesi Haftalık Veri Takvimi Türkiye Sanayi Üretimi (Yıllık Değişim, %) (Aralık) 10: % % -- Yüksek Türkiye Sanayi Üretimi (Aylık Değişim, %) (Aralık) 10: % % -- Yüksek 09 Şubat Salı Almanya Sanayi Üretimi (Aylık Değişim, % ) (Aralık) 09: % % -- Orta 10 Şubat Çarşamba İngiltere Sanayi Üretimi (Yıllık Değişim, %) (Aralık) 11: % % -- Orta Çin M2 Para Arzı (Yıllık Değişim, %) (Ocak) 13.50% % -- Orta 11 Şubat Perşembe Türkiye Cari Denge (Aralık) 10: b b -- Yüksek ABD Haftalık İşsizlik Başvuruları (Şub 6) 15: k -- Orta 12 Şubat Cuma Almanya Euro Bölgesi Euro Bölgesi GSYH (Çeyreklik Değişim, %) (4. Çeyrek, Geçici) 09: % % -- Yüksek GSYH (Yıllık Değişim % ) (4. Çeyrek, Geçici) 12: % % -- Yüksek GSYH (Çeyreklik Değişim, %) (4. Çeyrek, Geçici) 12: % % -- Yüksek Euro Bölgesi Sanayi Üretimi (Aylık Değişim, % ) (Aralık) 12: % % -- Orta ABD Perakende Satışlar (Aylık Değişim, %) (Ocak) 15: % % -- Orta ABD Michigan Üniversitesi Güven Endeksi (Şubat, Geçici) 17: Orta Not: Tüm veriler ve beklentiler Bloomberg den alınmıştır. 9