BİTKİ MATERYALİ I: GYMNOSPERMAE YRD.DOÇ.DR. DOĞANAY YENER

Transkript

1 BİTKİ MATERYALİ I: GYMNOSPERMAE YRD.DOÇ.DR. DOĞANAY YENER İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü Bitki Materyali ve Yetiştirme Tekniği Anabilim Dalı

2 Bitkilerin Genel Morfolojik Yapısı GÖVDE HABİTUS (Genel Görünüş) SÜRGÜN TOMURCUK YAPRAK ÇİÇEK MEYVE TOHUM

3 GYMNOSPERMAE=AÇIK TOHUMLULAR Yaşayan örnekleri bulunan Gymnospermae sınıfları ve karakteristik özellikleri: Cycadinae Sınıfı Ginkgoinae Sınıfı Coniferae Sınıfı Gnetinae Sınıfı

4 II. CYCADINAE SINIFI (HURMA YAPRAKLILAR) Genel görünüşleri bazı palmiye türlerini andırır. Yani gövdenin ucunda sarmal olarak toplanmış olan tüysü yapraklar oldukça büyüktür. Bütün örnekleri bir cinsli iki evciklidir. Erkek çiçek toplulukları kozalaklar halindedir. Dişi çiçekler ya kozalak halinde ya da gövdenin ucunda sık vaziyette toplanmış olan ve yan kenarlarında tohum tomurcuğu bulunan karpellerden meydana gelmiştir. Bu sınıftaki bireyler ürettikleri çok sayıdaki polenlerle anemogam izlenimi verseler de, böcekler polenlerin taşınmasında birinci derecede önemli rol oynarlar.

5 Bu sınıfın 3 familyası, 10 cinsi, yaklaşık 130 türü vardır. Familyaları; 1. Cycadaceae familyası (Yalancı Sago Palmiyeleri) 2. Zamiaceae familyası (Sago Palmiyeleri) 3. Stangeriaceae familyası Bu familyalara ait türlerin hepsi tropik ve subtropik yerlerin bitkileridir. Parkçılık ve ormancılık açısından hiçbir önem taşımazlar. Ancak ülkemizde İstanbul da kış bahçelerinde, Batı ve Güney Anadolu da park ve bahçelerde Cycas cinsinin bazı örnekleri süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.

6 CYCADACEAE FAMİLYASI Cycadaceae familyasının Cycas adlı tek bir cinsi ve bu cinse ait 20 türü bulunmaktadır. Bu bireylerin hepsi 1 cinsli 2 evciklidir. Cycas (Yalancı Sago Palmiyeleri) Tropik Asya ve Avustralya ile çevre adalarda yetişen 20 kadar türü bulunan bir cinstir. Cycas türleri içerisinde anavatanı Güney Japonya olan ve ülkemizde egzotik bitki olarak soğuk ve ılıman iklime sahip yerlerde (İstanbul da) çoğunlukla kış bahçelerinde, tropik ve subtropik yerlerde (İzmir Kültür Park, Antalya, Hatay gibi sahil şehirlerinde) değerli bir süs bitkisi olarak rastlanan Cycas revoluta dır. Âlem:Plantae Tür:C. revoluta Bölüm:Cycadophyta Sınıf:Cycadopsida Takım:Cycadales Familya:Cycadaceae Cins:Cycas (Bitkiler)

7 Cycas revoluta- Yalancı Sago Palmiyesi Familyası: Cycadaceae Vatanı: Tropik Asya, Avustralya da yetişen yaklaşık 20 türü vardır. Ülkemizde İzmir ve Antalya da süs bitkisi olarak kullanılır. Soğuk yerlerde ise salon (iç mekan) bitkisi olarak kullanılır. Habitusu: Genellikle gövdesi dallanmadığından Palmiyeye benzetilen, 6 m ye kadar boylanabilen ve yavaş büyüyen bir bitkidir. Odunsu olan gövdesi eski yaprak saplarının kalıntıları ile örtülüdür. Yaprak Özellikleri: Çok sayıda yaprakçıktan oluşan bileşik yaprakları 0,6-2 mm uzunluğunda ve geriye doğru kıvrıktır. Birçoğu bir arada gövdenin ucunda dairesel dizili olarak bulunur; düz ya da «v» şeklindedir. Orta damar dikensizdir. Yaprakçıklar düz veya hilal şeklinde, aşağıya doğru kıvrık, dar, dikenimsi sivri uçlu, koyu parlak yeşil renkte ve tam kenarlıdır. Yaprakçıkları sert ve batıcıdır. Çiçek Özellikleri: Bir cinsli iki evciklidir (Erkek çiçek taşıyan ağaç ile dişi çiçekleri taşıyan ağaç farklıdır.) Erkek çiçek toplulukları büyük kozalaklar halindedir. Alt yüzlerinde çok sayıda çiçek tozu torbası taşıyan etaminler pul veya kalkan şeklindedir. Tohum Özellikleri: Karpel genişçe yumurta şeklinde, derin parçalı ve üzeri yoğun kahverengimsi-sarı keçe gibi tüylüdür ve uzun sapın üzerinde (1) 2-8 tohum taşır. Tohumu yumurta şeklinde, basık-yuvarlak, kahverengimsi-kırmızı ve 4cm kadar uzunluktadır. Üretimi: Üretimi tohum ya da şubat mart aylarında gövdenin kök boğazı çevresinde oluşmuş yumruları ana gövdeden ayırarak yapılır.

8

9

10 Cycas revoluta dişi çiçekleri Cycas revoluta erkek çiçekleri

11 VI. GINKGOINAE SINIFI (FİL KULAĞI YAPRAKLILAR) Dünya üzerinde yaşamakta olan tohumlu bitkilerin en eski ve en yaşlısıdır. Bu sınıfın tek bir familyası vardır: Ginkgoaceae Familyası. Jeolojik çağlarda meydana gelen büyük iklim değişimleri sonucu örneklerin bir çoğu yok olmuş, zamanımızda o devrin tek hatırası olarak, botanikçiler tarafından canlı fosil denilen tek bir cins (Ginkgo) ve bu cinse ait tek bir tür (Ginkgo biloba) kalmıştır. GINKGOACEAE FAMILYASI Ginkgo adlı tek bir cinsle temsil edilen familyadır. Bir cinsli, iki evciklidir. Kışın yapraklarını dökerler. Yapraklar geniş, fil kulağı şeklindedir. Vatanı Çin dir.

12 Ginkgo biloba- Çin Mabet Ağacı Familyası: Ginkgoaceae Vatanı: Anavatanı Güneydoğu Çin olarak kabul edilir. Ülkemizde egzotik bitki olarak yetiştirilmektedir. Habitusu: m. boylanabilen, kışın yaprağını döken, kalın gövdeli ağaçlardır. Önceleri piramidal, seyrek dallı tepe formu geliştirirken, sonraları sarkık ve sık dallı tepe yaparlar. Dioiktir. Yaprak Özellikleri: Uzun ve kısa sürgünlere sahiptirler. Yaprakları uzun saplı, geniş ayalı, fil kulağını ya da yelpazeyi andırır. Yaprakların dizilişi sarmal olmakla birlikte, kısmen birçoğu bir arada demetler halinde olabilmektedirler. Bu yapraklar sonbaharda düşmeden önce çok güzel, altın sarısı bir renk alırlar. Çiçek Özellikleri: Bir cinsli iki evciklidir. Erkek çiçekler; kısa sürgünlerin pul yaprakları koltuğundan çıkan uzun bir eksen üzerinde yer alan seyrek dizilmiş etaminlerden oluşur. Dişi çiçekler ya kısa sürgünlerin pul yaprakları koltuğunda ya da direkt yaprak koltuklarında teker teker bulunur. Meyve Özellikleri: Oldukça büyük, yuvarlakça ve dış kısmı erik gibi etlenmiş, olgunlaştığında sarı renk alır. Tohumun iç kısmı odunlaşmıştır. Tohum besince zengindir ve yenir. Sonbaharda (Ekim-Kasım) dökülen tohumların sarımsı-etli kısmı hayvanlara karşı kendini korumak için pis koku salar. Üretimi: Çin ve Japon tapınaklarında kutsal ağaç olarak sıkça rastlanan Ginkgo ları üretimi tohum ile yada çelik ile olur. Dişi ağaçlardan alınan çelikler erkek ağaçlara aşı yapıldığında aynı ağaç üzerinde döllenmiş tohum elde etmek mümkündür.

13 Ginkgo biloba

14

15 Yollara ve parklara dikilecek fertlerin erkek olmasına dikkat etmelidir. Zira dişi ağaçlar tohumundan dolayı pis koku yaratacaktır. Değişik iklim ve toprak koşullarına, gaz zararlarına karşı son derece dayanıklıdır. Dekoratif sonbahar renklenmesi ile dikkat çekici bir ağaçtır. İstanbul da çok yaşlı fertlerine rastlamak mümkündür. Parkçılıkta makbul kültür formları aşağıdaki gibidir: Ginkgo biloba cv. Aurea : Yaprakları uzun ve sarı. Ginkgo biloba cv. Fastigiata : Gövde sütun gibi. Ginkgo biloba cv. Pendula : Dallar aşağı sarkık. Ginkgo biloba cv. Variegata : Yaprakları sarı alacalı. Ginkgo biloba cv. Laciniata : Yaprakları daha büyük ve derin parçalı.

16 VII. CONIFERAE SINIFI (İĞNE YAPRAKLILAR-KOZALAKLILAR) Çok uzun boylu ve uzun ömürlü, düzgün gövdeli ağaç veya ağaççıklardır. Gövdeler bazen dik ve piramidal formda, bazıları bodur yer örtücü formda, çok dallı, dallar gövdeye çevrel dizilmiş halde bulunur. Oluşan katların her biri bir yılı ifade eder. Kısa ve uzun sürgünleri vardır. Yapraklar uzun ömürlü, kışın dökülmez ya da nadiren dökülür. Genellikle iğne yaprak şeklinde, nadiren göknar ve porsuklarda olduğu gibi yassı, bazı kozalaklılarda ise pul şeklindedir. Yapraklar çok sert, batıcı, bazılarında ise yumuşaktır. Yaprak rengi genellikle açık ve koyu yeşil, fakat bazı taksonlarda mavimsi, kül rengindedir. Yapraklar reçineli, sarmal, çevrel ya da karşılıklı dizilirler.

17 Çiçekler genellikle bir cinsli bir evcikli ya da birkaçında bir cinsli iki evciklidir. Erkek ve dişi çiçekte periant yoktur. Erkek çiçekler uzunca bir eksen çevresinde toplanmış kozalak halinde bulunur. Çiçek tozu torbası ağacın cinsine göre değişik sayıdadır. Dişi çiçekler de uzunca bir eksen etrafında pul şeklindeki yaprakların sıralanmasıyla oluşmuş kozalak durumundadır. Pulların üzerinde 2 ya da daha fazla sayıda tohum tomurcuğu vardır. Tohum tomurcuklarının bulunduğu pullar döllenmeden sonra odunlaşarak kozalak pullarına dönüşür. Bu kozalak pulları bazen basit şekilde yani tek, bazen de iç ve dış pul olarak iki durumda görülür. Kozalak pulları bazı türlerde odunlaşır, bazı türlerde (ardıç) ise etli hal alır, adeta üzümsü meyve şeklindedir. Kozalak pulları bir veya çok sayıda tohum tomurcuğuna sahiptir. Tohum tomurcuğu bir integümentli, atrop ya da antroptur. Genel olarak erkek kozalaklar, dişi kozalaklardan küçüktür. Tozlaşma genellikle rüzgarla gerçekleşmektedir (Anemogam).

18 Meyveler çoğunlukla 1 yılda olgunlaşır. Bazı türlerde ise tozlaşmadan sonra yıl sonra olgunlaşma gerçekleşir. Tozlaşma sonrası oluşan kozalakların durumu cinslere göre farklı olur. Örneğin; göknarda olgun kozalaklar dik, ladinlerde ise olgunlaşan kozalaklar aşağı sarkık vaziyette bulunur. Tohumlar genellikle kanatlıdır. Tohum, derimsi ya da odunsu bir kabukla örtülüdür. Tohumun çimlenme süresi taksonlara göre farklılık gösterir. Bazı türlerde tohum saçıldıktan 1-2 hafta gibi kısa sürede çimlenme gerçekleşirken, bazı kozalaklılarda birkaç yıla ihtiyaç vardır. Fideciklerde çenek yaprak sayısı 2-15 tanedir. İğne yapraklılarda gerçek iletken borusu (trahe) yoktur, traheidler vardır. Çoğunun yaprak, kabuk, odun ve tohumunda reçine vardır.

19 Genellikle kuzey yarım kürede geniş yayılışa sahiptirler. Güney yarım kürenin ılıman bölgelerinde ise sınırlı yayılışa sahiptirler. Subtropik zonlarda ise ancak yüksek yerlerde görülürler. İğne yapraklılar, birkaç istisna dışında genellikle yaz-kış yeşildirler (herdem yeşil). Az ya da çok kserofildirler (kuraklığa dayanıklıdırlar) Coniferae sınıfı, iki takımı (Taxoideae- Pinoideae) ve bunlara bağlı toplam 7 familyayı, 46 cinsi, 500 den fazla türü bünyesinde toplamaktadır. Taxoideae Takımı: Taxaceae, Cephalotaxaceae, Podocarpaceae Pinoideae Takımı: Araucariaceae, Pinaceae, Taxodiaceae, Cupressaceae Familyalar; kozalak yapılarına göre familyalar öncelikle 2 ye ayrılırlar: 1. Tohumları, etli bir kısımla yani arillus ile örtülü olan ve kozalak kuruluşu tam olarak belli olmayanlar: Taxaceae, Podocarpaceae 2. Kozalak kuruluşu tam olarak belli olanlar: Araucariaceae, Cephalotaxaceae, Pinaceae, Taxodiaceae, Cupressaceae

20 TAXOIDEAE TAKIMI Bir cinsli iki evcikli, nadiren bir evciklidir. Belirgin kozalak oluşumu yoktur. Dişi çiçekler teker teker ya da en fazla 4 tanesi bir arada bulunur. Olgun tohumlar çekirdekli sulu meyveyi andırır. Karpel görülür (dışarı çıkar). 1. TAXACEAE FAMİLYASI Gövdeleri fazla dallanan ağaç yahut da ağaççık halinde, iğne yapraklı, daimi yeşil bitkilerdir. Bütün örnekleri bir cinsli iki evcikli, ender olarak bir evciklidir. Erkek çiçekler yaprakların koltuğunda ya teker teker, yada ufak kurullar halinde bulunur. Etamin sayısı 6 veya daha fazladır. Her etamin 2-8 adet çiçek tozu torbası taşır. Dişi çiçekler sürgün ucunda yer alır. Dişi çiçeklerin dip tarafını kiremitvari dizilmiş pul yapraklar çevreler. Dişi çiçekler kozalak yapmaz. Çünkü dişi çiçekler en çok 2 karpellidir. Halbuki bir kozalağın oluşması için en az 3 karpelin bir araya gelmesi gerekir. Karpeller oldukça kısa ve barındırdıkları tohumun ancak dip kısmını kavrarlar.

21 Tohum tomurcukları ortotroptur ve teker teker bulunurlar. Tohum bir Arillus (kapçık) ile ya kısmen yada tamamen örtülmüştür. Familyanın önemli 3 cinsi; Taxus, Torreya, Austrotaxus ve 13 türü bulunmaktadır. Cinslerin Ayırdım Anahtarı 1. Dişi çiçek kurulunda tek bir çiçek vardır. Olgun tohum Arillus tarafından kısmen sarılmıştır, tohum bir yılda olgunlaşır...taxus 2. Dişi çiçek kurulunda tek bir çiçek vardır. Olgun tohum tamamen sarılmıştır....austrotaxus 3. Dişi çiçek kurulunda iki çiçek vardır. Olgun tohum tamamen örtülmüştür. Tohum iki yılda olgunlaşır... Torreya

22 TAXUS L. (PORSUKLAR) Herdem yeşil, ağaç veya ağaççık halinde bulunurlar. Tomurcukları küçük, üzeri kiremitvari dizilmiş pullarla örtülüdür.

23 İğne yaprak dizilişi sarmal olmasına rağmen, ışık etkisiyle sanki tarak gibi iki sıralı bir diziliş gösterir. Reçine kanalları yoktur (Abies ve Cephalotaxus ta reçine kanalı var.). İğne yaprakların üst yüzü koyu yeşil, sarı-yeşil veya mavi-yeşil renktedir. Alt yüzleri daha açık renklidir ve çoğunlukla stoma bandı görülmez (Torreya, Abies te olduğu gibi).sequoia ve Tsuga da stoma bandı var. Bir cinsli iki evcikli, nadiren bir evciklidir.

24 Erkek çiçekler iğne yaprakların koltuğunda, saplı ve kalkan şeklindeki 6-14 etaminden meydana gelmiştir. Erkek çiçekler saplıdır ve kalkan şeklindedir. Her bir etaminin 6-8 çiçek tozu torbası bulunur. Torbaların hava baloncuğu yoktur. Erkek çiçekler sonbaharda belirir, çiçek tozları ise ilkbaharda etrafa saçılır. Döllenme sonbaharda olur, tohumlar gelecek senenin sonbaharında olgunlaşır.

25 Dişi çiçekler sürgüncüklerin (kısa sürgünlerin) uçlarında yer alır ve tek bir tane tohum tomurcuğu bulunur. Dış kısmı sertleşmiş olan tohumun dip tarafında (sapa yakın yerde) onu kısmen örten, önceleri yeşil, olgunlaştığında kırmızı (nadiren sarı) renk alan ve Arillus adı da verilen bir kapçık vardır. Tohumu ekildiği zaman ikinci yılda çıkar.

26 7-8 kadar türü bulunmaktadır. Bunların birbirinden ayırt edilmesi son derece güçtür. Bazı botanikçiler bunları tek bir türün varyeteleri kabul etmektedir. Kuzey yarı kürede doğal yayılışı olan porsukların ülkemiz park ve bahçelerinde rastlanan ve ülkemizde doğal olarak yetişebilen tür Taxus baccata dır. Bu türün süs bitkisi olarak parkçılıkta makbul bir çok kültür formu bulunmaktadır.

27 Taxus baccata- Adi Porsuk Familyası: Taxaceae Vatanı: Ülkemizde doğal olarak yetişir (Bolu, İstanbul, Kastamonu, Artvin, Denizli, Hatay, İçel, Kırklareli, Kütahya). Habitusu: Herdem yeşil ağaççık ya da 20 m. boylanabilen ve bazen de 1m. kadar kalınlaşan gövdeye sahip, uzun ömürlü, sık dallı, ağaçlardır. Gövde kabuğu kızıl kahve rengi, sürgün kabukları ise yeşil renktedir. Uzunca piramit ya da düzensiz formda (habitus)dır. Yaprak Özellikleri: Yaprakları iğne şeklinde fakat yassı, yumuşak, sivri uçlu, üst yüzü koyu yeşil ve parlak, alt yüzü açık mat yeşil renkte, alt yüzünde belirgin stoma çizgileri yoktur. Ayrıca yapraklarında reçine kanalı bulunmaz. (Reçine kanalı olmaması ve alt yüzünde belirgin stoma çizgisi bulunmaması ile Göknar dan ayrılır.) Çiçek Özellikleri: Erkek çiçek tomurcuklarının alt kısımda 3-5 pul bulunur etamin, her etaminde 6-8 çiçek tozu torbası bulunur. Çiçek tozlarında kanat vazifesi yapan kabarcıklar yoktur. Dişi çiçekler yaprak sapı dibinde bulunur. Atrop bir tohum tomurcuğu vardır. Meyve Özellikleri: Meyve sert kabuklu, etli, genellikle kırmızı renkte tatlı bir örtü (arillus) ile çevrili, tohumlar 1-2 yıl dinlendikten sonra çimlenebilirler. Gölgeye tahammülü yüksektir. Arillus dışındaki bütün bitki kısımları zehirlidir. Kesilen gövdeler çok fazla sürgün verirler. Ayrıca budama ile kolayca istenilen forma sokulabilirler.

28 Taxus baccata

29 Taxus baccata

30 Dik-sütunumsu formda büyüyenler: Adpressa Erecta - Fastigiata - Fastigiata Aureomarginata Fastigiata Robusta Az çok geniş çalımsı formda Büyüyenler: Washingtonii Adpressa - Nissens Corona - Overeynderi - Sarkık Dallılar: Dovastoniana Dovastoniana Aurea Gracilis Pendula Alçak Büyüyen Çeşitler: Repandans

31 TAXUS CUSPIDATA (JAPON PORSUĞU) İğne yapraklar birden bire sivrilir ve küçük dik duran diken uçludur. Tomurcuk pulları kısmen üç köşeli ve daha az sıkıcadır. İğne yapraklar cm uzunluğunda, 2-3 mm. genişlikte, belirgin bir şekilde sarımsı renkteki sapçıklarla bir araya toplanır, düzensiz iki sıralı olarak dizilir. Yapraklar belirgin şekilde şişkin orta damarlı, üst yüzü genellikle koyu yeşil, alt yüzü sarımsı yeşil renktedir. T. cuspidata Yaprak ve meyvesi T. cuspidata Nana

32 TAXUS X MEDIA (T. BACCATA X T. CUSPIDATA) Anne ile babanın bazı özelliklerini gösteren melez türdür. Bu türün peyzajda en çok kullanılan çeşidi T. x media Hicksii dir. Bu çeşit dar sütunsu formludur. T. baccata Fastigiata ya benzer, ancak biraz daha gevşek yapıda, 2 m. kadar boylanır, iğne yapraklar sarmal dizilir ve genç sürgünlerde kuvvetli bir şekilde yukarıya doğru yönelmiş, 2-2,5 cm. uzunlukta ve 2-3 mm. genişliktedir. Yaprakların üst yüzü güçlü omurgalı, koyu yeşil, alt yüzü 2 adet zeytin yeşili renkte çizgili. T. X media Hicksii Yaprak ve meyvesi T. x media Hicksii

33 TAXOIDEAE TAKIMI 2. CEPHALOTAXACEAE FAMİLYASI Herdem yeşil ağaç, ağaççık veya çalılardır. Yapraklar sarmal dizilir, iğne yaprak formundadır. Çoğunlukla Taxus lara benzer, ancak yaprakları Taxus tan daha uzun, daha sert ve alt yüzlerinde de göz alıcı mavi-gri beyaz stoma bantlarının olmasıyla ayrılır. Yapraklar sürgüne teker teker sarmal olarak dizilir. Genellikle bir cinsli iki evciklidir. Ender olarak tek evciklidir. Sürgünler çevrel veya karşılıklı dizilir.

34 Erkek çiçekler; genç sürgünlerin yaprak koltuklarında, kısa saplı, bir çoğu bir araya gelerek küremsi formda başçık (kurul) oluştururlar. Her bir etamin pulunun altında 3-8 çiçek tozu torbası bulunur. Dişi çiçek kurulu kısa saplı olup, küçük, karşılıklı çapraz dizilmiş birkaç çift örtü pulundan meydana gelmiştir. Her karpelin iki tohum tomurcuğu var.

35 Tohumlar oldukça büyük, yaklaşık 2,5 cm. uzunlukta (dik duran, reçineli), yeşilimsikahverengimsi, etli kabukludur. Tohum 2. yılda olgunlaşır. İki cins (Cephalotaxus ve Amenotaxus) ve tahminen 6 tür Himalaya da ve Doğu Asya da yayılış yapmaktadır.

36 CEPHALOTAXUS CINSI Herdem yeşil ağaç veya çalılardır. Sürgünler çevrel veya karşılıklı dizilir. Tomurcuklar bol sayıda pulla örtülü olup, yumurta formundadır. Yapraklar sürgünlere sarmal dizilir, ancak ışığa yöneldiğinden, bir düzlem üzerinde iki sıralı dizilmiş gibi görünür. İğne yaprakların üst yüzünde orta damar belirgin olup, alt yüzlerinde iki adet stoma şeridi bulunur. Erkek çiçeklerin 6-11 tanesi bir araya gelip yuvarlak formlu başçık oluşturur. Erkek çiçekler yaprakların koltuklarında sonbaharda oluşur, ilkbaharda açılırlar. Dişi çiçekler, kısa bir sap üzerinde karşılıklı olarak çift yerleşmiş ve kadeh şeklini almış brahtelerin her birinin koltuğunda dik duran şişe biçiminde iki tane tohum tomurcuğuna sahiptir. Çoğunlukla biri, nadiren ikisi tohuma gelişir. Tohumun dış kısmı etli, olgunlaşmadan önce yeşil, olgunlaşınca kırmızımtırak-kahverengidir.

37 Cephalotaxus harringtonia- Japon YalancıPorsuk Familyası: Cephalotaxaceae Vatanı: Japonya, Kuzey Çin ve Kore de doğal olarak yetişir. Habitusu: Herdem 0,5-1 m boylanabilen, yere yatık, dik veya dağınık formda bir çalı ya da küçük bir ağaçtır. Gri renkli kabuk ince şeritler halinde soyulur. Yaprak Özellikleri: Yaprakları 5 cm den uzun değildir, 2-3 mm. genişliktedir. Çok kısa saplı olan yapraklar, çoğunlukla yukarı doğru eğik orak formludur, uç kısımları oldukça ani bir şekilde iyice incelir, sivrilir. Uzun sürgünlerde dizilmiş olan yapraklar yukarıya doğru yönelmiştir. Üst yüzü parlak, alt yüzü sıradan oluşan 2 stoma bantı vardır. Sürgünler karşılıklı dizilir. Dallar gövdeye 3-4 lü çevrel dizilmiştir. Çiçek Özellikleri: Erkek çiçekler 8-10 mm çapında, küre biçiminde topluluk oluşturur. Dişi çiçek kozalakları 5-15mm uzunluğunda, silindirik kısa bir sap ucunda 3-6 adedi bir arada bulunur. Meyve Özellikleri: Tohumun dış kısmı etli, önceleri yeşil, olgunlaşınca portakal-kırmızı-kahverengidir. Tohum eylül-ekim aylarında olgunlaşır. Tohumlar yumurta formunda, 2-3 cm uzunlukta, 1,5 cm çapındadır. C. h. var. drupacea, C. h. Fastigiata önemli kültür formlarıdır. Yavaş büyür, güneşli ve yarı-gölge yerleri tercih eder. Gölgeye de çok dayanıklıdır.

38 Cephalotaxus harringtonia

39 Cephalotaxus harringtonia

40 Cephalotaxus fortunei- Familyası: Cephalotaxaceae Habitusu: Dallar yatay duruşlu olup, uçları biraz sarkıktır. Yaprak Özellikleri: Yaprakları 5-8 cm. uzunlukta, 4 mm. genişlikte, Yaprak uçları kademeli olarak sivrilir, üst yüzü parlak yeşil, alt yüzünde sıradan oluşan 2 stoma bandı vardır. Çiçek Özellikleri: Erkek çiçekler yuvarlak ve yaprakların koltuklarında, dişi çiçekler yumurta biçiminde ve sürgünlerin ucunda yer alır.

41 TAXOIDEAE TAKIMI 3. PODOCARPACEAE FAMİLYASI Güney yarım kürenin subtropikal (sıcak), dağlık bölgelerinde doğal olarak yayılmışlardır. Ayrıca Asya nın doğu bölgelerinde Japonya, Çin ve Batı Hindistan da doğal olarak yaşamaktadır. Türkiye'de (egzotik) ise Podocarpus kıyı şehirlerimizde parklarda ve bahçelerde soliter ya da pituresk formlu bitki olarak kullanılmaktadır. Herdem yeşil, boylu ağaç ve ağaççıklardır. Genellikle bir cinsli bir evcikli (monoik), bazı cinslerde iki evcikli (dioik)dir. Yapraklar sarmal dizilir. Familyanın bazı cinslerinde yapraklar pul (yassı formda) veya iğne şeklinde, bazılarında oval ve rozet biçimindedir.

42 Erkek çiçekler sürgünlerin ekseninde (axillar), yaprak koltuklarında yer alır ya da kısa sürgünlerin ucunda (terminal) bulunur. Çok sayıda stamenleri ve her stamenin de 2 polen kesesi bulunur. Dişi çiçekler; bir ya da çok sayıda örtü puluna sahiptir. Her karpelin tek bir tohum taslağı vardır. Tohumlar odunlaşmış değildir. Olgunlaştığında etli tohum kabuğuna dönüşür. Familyanın bilinen 7 cinsi Podocarpus, Saxegothaea, Dacrydium, Microcachrys, Pherosphaera, Phyllocladus, Acmopyle olup, bunlardan sadece ülkemizde son yıllarda kullanılmaya başlayan Podocarpus cinsi ve bu cinsin de sadece P.macrophyllus türü tanıtılacaktır.

43 PODOCARPUS (TAŞ PORSUKLARI) 100 den fazla tür genellikle güney yarım kürenin tropik ve subtropik yağmur ormanlarında yayılış yapmaktadır. Podocarpus; Tazmanya, Yeni Zelanda, güney Şili ormanları ile bazı türleri Afrika ve Amerika nın tropikal dağlık alanlarında yayılış gösterir. Podocarpus, 1-25 m yükseklikte (nadiren 40 m.) herdem yeşil çalı veya ağaçlardır. Yapraklar oldukça büyük, uzun, enli yaprak halindedir (35 cm. kadar uzunluk 5 cm. kadar genişlik yapabilir). İnce ya da kalın, derimsi, sert, mızrak ya da yumurta formunda, nadiren pul yaprak halinde, yeni sürgünler üzerinde ilk çıktıklarında genellikle kırmızımsı pembe renktedir. Yaprak dizilişi genellikle sarmal, nadiren karşılıklıdır.

44 Erkek çiçekler dar silindirik, yaprak koltuklarında ya da nadiren sürgün uçlarında bulunur. Dişi çiçekler de çoğunlukla yaprak koltuklarında ya da sürgün uçlarında yer alır. Çoğunlukla 2-4, nadiren de çok sayıda karpelden oluşur. Karpellerin 1-2 tanesi üreyimlidir. Her karpelde 1 tane tohum tomurcuğu bulunur. Tohumun kabuğu sert, dıştan etli bir kısımla (arillus) örtülmüştür. Tohumların altında genellikle etli ve şişkin, ayak formunda bir yapı vardır.

45 Podocarpus macrophyllus- Büyük Yapraklı Ayaklı Porsuk Familyası: Podocarpaceae Vatanı: Çin de doğal yetişir. Ülkemizde ılıman bölgelerde yetiştirilebilir. Habitusu: 20 m. boylanabilen, yoğun dallı bir ağaçtır. Gövde kabuğu gri, grimsi-kahverengi ve ince levhalar halinde soyulur. Dallar dağınıktır. Yaprak Özellikleri: Yapraklar dar mızraksı veya geniş şeritsi şekilde, 8-10 cm boyunda,7-10 mm eninde, tam kenarlı veya hafifçe geriye doğru kıvrık, sivri uçludur. Üst yüzü parlak koyu yeşil, alt yüzü açık yeşil, orta damar belirgindir. Çiçek Özellikleri: Erkek çiçek kurulları 3-5 cm boyundadır, 3-5 i bir arada demetler halinde bulunur. Dişi çiçekler yan durumlu olarak tek tek bulunur. Meyve Özellikleri: Dış kısmı etlenmiş tohum, yumurta biçiminde, yaklaşık 10 mm boyunda, önceleri yeşil olgunlaştığında morumsu siyah renktedir ve morumsukırmızı renkte bir ayak üzerinde durmaktadır.

46

47

48

49 PINOIDEAE TAKIMI 4. ARAUCARIACEAE FAMİLYASININ GENEL ÖZELLİKLERİ Herdem yeşil, boylu ağaçlardır. Genellikle 1 cinsli 2 evcikli, nadiren tek evciklidir. Yapraklar sarmal dizilir. Yaprak ya geniş ve düz mızrağımsı-yumurta formlu ve çok sayıda paralel damarlı, ya da dar, sivri-oval ve tek damarlıdır. Erkek çiçekler çok sayıda sarmal dizilmiş stamenlerden oluşur. Dişi çiçek çok sayıda sarmal dizili brahte (örtü pulu)lerden oluşur. Kozalaklar büyük, odunlaşmış, genişlemiş brahtelerden oluşur yılda olgunlaşarak dağılır. Her bir karpelin altında bir tohum tomurcuğu bulunur. Güney yarımkürede 2 cins (Araucaria ve Agathis) yaklaşık 35 tür ile temsil edilir.

50 ARAUCARIA Fazla boylanan, düzgün gövdeli ağaçlardır. Dallar gövdeye çevrel dizilmiştir. Yapraklar çoğunlukla derimsidir, sarmal dizilir, bazen pul şeklinde ve seyrek olarak çatı kiremidi gibi sıralanmış, bazen de mızrak biçiminde ya da hançer görünüşünde çok sivri uçludur. Erkek çiçekler bir ayara gelerek uzunca silindir form oluşturur. Dişi çiçekler çok sayıda, kalın karpellerin bir araya gelmesiyle büyükçe bir kozalak oluştururlar. Her karpelin 1 tohum tomurcuğu vardır. Tohum kalın kabukludur. Kozalaklar dik durur (Göknar ve Sedir gibi). Kozalak olgunlaştığında dökülür. 2-3 yılda olgunlaşır. Yaklaşık 15 türü güney yarımkürede yayılış yapar. Türkiye de ise egzotik olarak park ve bahçelerde, iç mekanlarda yetiştirilir (Doğal değil)

51 Türkiye de rastlanan türler: Araucaria araucana (Molina) K. Koch Araucaria columnaris (G. Forst.) Hook. (Syn: A. excelsa) Araucaria heterophylla (Salisb.) Franco: Salon Arokaryası: Ülkemizde daha çok salon bitkisi olarak kullanılmaktadır.

52 Araucaria araucana- Maymun çıkmaz ağacı, Şili Arokaryası Familyası: Araucariaceae Vatanı: And Dağlarının Şili, Güneybatı Arjantin deki batı yamaçlarıdır. Soğuklara en dayanıklı olan türüdür. Habitusu: Doğal ortamında erkek bireyleri 15-18m, dişileri 30-50m kadar boylanabilen ancak ülkemizde 10 m yi nadiren geçen bir ağaçtır. Düzgün gövdeli ve genellikle simetriktir. Yaprak Özellikleri: mm uzunluğunda ve sapsız olan yaprakları deri gibi sert, üçgen şeklinde, uçları sivri ve batıcıdır. Her iki yüzü de koyu yeşil renktedir. Sürgünlere sık ve sarmal olarak dizilmiştir. Yaprak üst yüzü içbükey, altyüzü dışbükeydir. Yapraklar yıl sonra kahverengiye dönüşerek uzun yıllar gövde üzerinde kalır. Çiçek Özellikleri: Erkek ve dişi çiçekler genellikle aynı ağaç üzerinde bulunur. Erkek çiçekler 8-12cm uzunluğunda ve silindiriktir. Dişi çiçekler cm genişliğinde ovalimsi-küresel formlu dik duran bir kozalak oluşturur. Bu kozalak kahverengi ve odunsudur; sürgünlerin ucunda dik durur. Meyve Özellikleri: Kırmızımsı-kahverengi kanatsız tohumları 3-4,5 cm uzunluğundadır ve yenir. -15 dereceye kadar dayanır. Peyzajda soliter bitki olarak park ve bahçelerde değerlendirilir.

53 Araucaria araucana

54

55 ARAUCARIA COLUMNARIS Yurdunda (Norfolk Adaları, Yeni Gine, Yeni Zelanda) 70 m. boylanan ağaçlardır. Gövde düzgün, dallar gövdeye 4-7 sıralı çevrel bağlanmıştır. Yapraklar yan dallarla, genç bitkilerde açık yeşil renkte, yumuşak biz biçiminde, meyve dallarında ve yaşlı bitkilerde ise yassı, çok kısa, sert ve birbiri üzerine yatmış halde olmak üzere iki şekilde görülür. Dişi kozalaklar saplı, yuvarlağımsı, tohumlar büyük, koyu kahverengi renkte ve kanatlıdır. Ülkemizde özellikle Akdeniz bölgesinde soliter bitki olarak park ve bahçelerde kullanılır.

56 Araucaria columnaris (Syn: A. excelsa)

57 Araucaria heterophylla- Salon Arokaryası Familyası: Araucariaceae Vatanı: Ülkemizde iç mekan bitkisi olarak yetiştirilir. Habitusu: Doğal ortamında m kadar boylanır. Yaprak Özellikleri: 2 farklı yaprak görülür. Genç sürgünlerde açık yeşil renkte, uzun, köşeli ve yumuşak; yaşlı sürgünlerde ise daha kısa, sert0 ve üst üste binmiş yaprak yapısı vardır. Kozalak Özellikleri: Kozalakları 9-10cm uzunluğunda, cm genişliğindedir.

58 Araucaria heterophylla

59