SPOR TESİS İŞLETMESİ VE SAHA MALZEME BİLGİSİ

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2474 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1445 SPOR TESİS İŞLETMESİ VE SAHA MALZEME BİLGİSİ Yazarlar Yrd.Doç.Dr. Hakan KATIRCI (Ünite 1, 2) Arş.Gör.Dr. Veli Onur ÇELİK (Ünite 3) Doç.Dr. Mehpare TOKAY ARGAN (Ünite 4, 5) Prof.Dr. Güven SEVİL (Ünite 6) Öğr.Gör. Tuba SEVİL (Ünite 7) Öğr.Gör. Erhan DOĞAN (Ünite 8) Editör Yrd.Doç.Dr. Hakan KATIRCI ANADOLU ÜNİVERSİTESİ i

2 Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Öğretim tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Copyright 2012 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN ÖĞRETİM TASARIM BİRİMİ Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yardımcısı Doç.Dr. Hasan Çalışkan Öğretim Tasarımcıları Yrd.Doç.Dr. Seçil Banar Öğr.Gör.Dr. Mediha Tezcan Grafik Tasarım Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız Öğr.Gör. Nilgün Salur Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız Grafiker Gülşah Yılmaz Dizgi Açıköğretim Fakültesi Dizgi Ekibi Spor Tesis İşletmesi ve Saha Malzeme Bilgisi ISBN Baskı Bu kitap ANADOLU ÜNİVERSİTESİ Web-Ofset Tesislerinde adet basılmıştır. ESKİŞEHİR, Mayıs 2012 ii

3 İçindekiler Önsöz... iv 1. Spor Tesis İşletmesi Kavramı Spor Tesis İşletmelerinin Kuruluşu Spor Tesis İşletmeciliğinde Yönetim ve Organizasyon Spor Tesis İşletmelerinde Pazarlama ve Satış Spor Tesis İşletmelerinde Etkinlik Yönetimi Spor Tesis İşletmelerinde Finans ve Bütçeleme Spor Tesis İşletmelerinde Risk Yönetimi Spor Tesislerinde Saha Malzeme Bilgisi ve Bakım 170 iii

4 Önsöz Bu kitabın konusunu oluşturan spor tesis işletmeciliği ve saha malzeme bilgisi son yıllarda spor bilimleri içerisinde öne çıkan konulardan birini oluşturmaktadır. Özellikle gelişen teknoloji ve inşaat sektöründeki yenilikler ile beraber spor tesisleri yepyeni bir görünüme kavuşmuştur. Günümüzde spor tesisi kavramı spor hizmeti üreten, bu amaç için belirlenmiş ve gereğince donatılmış her türlü spor alanını tanımlamak için kullanılmaktadır. Spor tesis işletmeciliği ve saha malzeme bilgisi hakkında bu kitap sayesinde öğreneceğiniz bilgiler her türlü spor alanının işleyişi ve yönetimi noktasında sizlere yararlı bilgiler sağlayacaktır. Bu kitabın bu hale gelmesinde büyük katkıları olan yazarlara teşekkürü bir borç bilirim. Öğrenim yaşantınızın sağlıklı ve başarı geçmesi dileğiyle. Editör Yrd.Doç.Dr. Hakan KATIRCI iv

5

6 1 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Spor tesisi, spor işletmesi ve spor tesis işletmesi kavramlarını tanımlayabilecek, Spor tesislerini sınıflandırabilecek, Spor tesis işletmelerinin tarihsel gelişimini değerlendirebilecek, Spor tesis yöneticisinin sahip olması gereken becerileri tartışabilecek bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar Spor Tesisi Spor İşletmesi Spor Tesis İşletmesi Spor Hizmeti Spor Tesis Yöneticisi İçindekiler Giriş Spor Tesisi Tanımı Spor Tesislerinin Sınıflandırılması Spor Tesis İşletmesi Kavramı Spor Tesis İşletmelerinin Tarihsel Gelişimi Spor Tesis Yöneticisi Spor Tesis İşletmelerinin Amaçları Spor Tesis İşletmelerinin Özellikleri 2

7 Spor Tesis İşletmesi Kavramı GİRİŞ Türkiye de kaç tane spor tesisi bulunmaktadır? Bu soru cevaplandırılması zor bir soru olarak değerlendirilebilir. Çünkü vereceğimiz cevap spor tesisi tanımımıza bağlı olarak değişkenlik gösterecektir. Türkiye de semt sahalarından, spor salonlarına, Antalya ve yöresinde özellikle futbol takımlarına kamp olanağı sunan tesislerden, bowling salonlarına kadar birçok tesisi spor tesisi olarak tanımlayabiliriz. Spor tesisi kavramını böylesi geniş bir yelpaze içerisinde ele almamızın altında yatan neden spor tesislerinin zaman içerisinde hem niteliksel hem de niceliksel olarak değişim göstermesidir. Gelişmiş toplumlarda çalışma saatlerinin azaltılması, teknolojik gelişmeler, yaşam sürelerinin uzaması, eğitim ve gelir düzeylerinin yükselmesi gibi etkenler bireylerin serbest zamanlarında bir artış meydana getirmiştir. Buna bağlı olarak, rekreasyonel etkinliklere yönelik bir talep artışı oluşmuştur. Bu talep artışı içerisinde spor etkinliklerine gerek pasif gerekse de aktif katılım konusunda önemli bir ilgi söz konusudur. Bu ilgi, yeni ve farklı birçok spor etkinliğinin gelişimini sağlamıştır. Bunun doğal bir sonucu olarak, spor etkinliklerinin uygulanabileceği spor tesislerinde hem sayısal bir artış hem de yapısal bir değişim meydana gelmiştir. Günümüzde spor tesisi kavramı spor hizmeti üreten, bu amaç için belirlenmiş ve gereğince donatılmış her türlü spor alanını tanımlamak için kullanılmaktadır. Spor hizmetleri, spor endüstrisini oluşturan önemli parçalardan biri olarak kabul edilir ve spor etkinliklerinin yapıldığı spor tesisleri de spor hizmetleri içerisinde önemli bir unsur olarak yer alır. SPOR TESİSİ KAVRAMI Özellikle 20. Yüzyılın sonlarında gelişen teknoloji ile beraber kitle iletişim araçlarındaki yenileşme, sadece dünyada oluşan yenilikleri ve gelişmeleri insanlara ulaştırmamış, aynı zamanda yaşamın birçok alanını da etkilemiştir. Spor kavramı da bu değişimden etkilenmiş ve spor yönetimi içerisinde yeni alt alanlar oluşmaya başlamıştır (Argan ve Katırcı, 2008). Bu alanlardan biri de spor tesislerinin inşasından yönetimine kadar birçok farklı konuyu içeriğinde barındıran spor tesis işletmeciliğidir. Günümüzde, özellikle büyük spor kompleksleri gerek maliyetleri, gerek mimarileri ve gerekse de yönetim biçimleri ile eşsiz özellikler sunmaktadır Pekin Olimpiyatlarının açılış törenine ev sahipliği yapan Beijing Ulusal Olimpiyat Stadı, takma adıyla Kuş Yuvası, spor tesislerinin ve yönetimin günümüzde geldiği noktayı göstermesi açısından önemli bir örnek olarak ele alınabilir. Yapımında ton çelik kullanılan tesisin maliyeti yaklaşık 500 milyon dolardır. Stat, 258 bin m² lik bir alana inşa edilmiştir ve 91 bin koltuk kapasitesine sahiptir. Böylesi büyük bir tesisin sorunsuz biçimde faaliyet göstermesi için pazarlama bölümünden, bilet satışı bölümüne, bakım ve onarım bölümünden, güvenlik bölümüne kadar birçok farklı birim çalışmaktadır. 3

8 Resim 1.1: Kuş Yuvası, 91 bin koltuk kapasitesi ile günümüz dünyasının en büyük spor tesislerinden birisidir. Kaynak: Elbette, spor tesisi kavramı sadece Beijing Ulusal Olimpiyat Stadı gibi büyük yapıları tanımlamaz. Günümüzde birçok yapı, sportif etkinliklerin çeşitliliği ve bu çeşitliliğe bağlı olarak uygulama alanlarının nitelik değiştirmesi gibi nedenlerden dolayı spor tesisi olarak tanımlanabilmektedir. Güçlü ye (1998) göre; spor tesisi kavramı içerisinde sportif faaliyetlerin yapıldığı her türlü yapıyı (salon, stadyum, pist vs.) tanımlamak için kullanılır. Ayrıca çeşitli sportif etkinliklerin yapılmasına imkân veren koru, orman, ırmak, kanyon gibi arazileri de bu kavramın içerisinde düşünmek mümkündür. Spor tesisleri, kamu ve özel kuruluşlar tarafından aktif ve/ya da pasif katılım fırsatı sunan spor alanlarıdır. Türkiye de gerçek ya da tüzel kişiler tarafından kurulan spor tesisleri Özel Beden Eğitimi ve Spor Tesisleri Yönetmeliğine bağlı olarak faaliyet gösterir. Yönetmeliğin 4. maddesi, spor tesislerini, Gerçek veya tüzel kişiler tarafından beden eğitimi ve spor çalışmaları yapmak amacıyla açılan yerler olarak tanımlamaktadır. Yönetmeliğin 9. maddesine göre ise spor tesisleri aşağıda belirtilen niteliklere sahip olmak zorundadır: Kulanım alanı 8 m² den az olmamak üzere en az bir soyunma odası, bayan ve erkek sporcuların birlikte çalışacağı tesislerde en az iki soyunma odası bulunması, spor yapanlara yetecek kadar soyunma dolabı veya askılık bulunması, odaların aydınlatma ve havalandırma sisteminin bulunması, ısının 18 C derecede olması ve hijyenik şartları taşıması, Kullanım alanı 15 m² den az olmamak üzere en az bir dinlenme salonu bulunması, dinlenme salonu zeminin halıfleks, parke ve benzeri maddelerle kaplanması, salonun ısısının, aydınlatılmasının ve havalandırılmasının yeterli seviyede olması, Bayan ve erkek sporcuların birlikte spor yaptığı tesislerde en az iki duş ve iki tuvaletin soyunma odalarının içinde bulunması, Tesiste çalışma yapıldığı sürece duşların sıcak suyunun bulunması, Tesiste spor çalışmasının yapıldığı yerin ısısının 18 C altına düşmemesi, çalışma alanının sporcu sayısına göre yeterli seviyede olması, Tesis zemininin yapılan spor dallarının özelliğine göre tahta, parke, sunta, halıfleks ve benzeri malzemelerle kaplanmış olması, açık tesislerde yapılan spor dallarının özelliğine göre zeminin; ilgili federasyonlarca öngörülen çim, asfalt, beton ve buna benzer malzemelerle kaplanmış olması, Tesiste yangın ve tabii afetlere karşı yangın söndürme ve benzeri aletlerin hazır bulundurulması, 4

9 Çalışma sırasında fiziki darbeleri önleyici tedbirleri sağlamak için çalışma alanında tehlike arz eden keskin kenarların sivri uçlarının darbeyi hafifletici yumuşak malzemelerle kaplanmış olması ve direk, sütun, hendek, çukur, toprak yığını, ağaç ve benzeri engellerin bulunmaması, Çalışma esnasında her spor dalıyla ilgili, çalışma gurubunda bulunan sporcu sayısına yeterli olmak üzere spor malzemesi ve yardımcı aletlerin bulundurulması, Özel beden eğitimi ve spor çalışmaları yapılacak tesisin bütün ünitelerinin genel sağlığa aykırı şartları taşımaması, Özel spor tesisinde yapılacak faaliyet esnasında gürültü, kirlilik gibi nedenlerle çevrenin rahatsız edilmemesine yönelik her türlü tedbirin alınmış olması. Resim 1.2: Bir spor tesisi olarak Anadolu Üniversitesi Stadyumu Türkiye de spor tesislerinin hangi yönetmeliğe göre faaliyet gösterdiğini ve bu yönetmeliğe göre spor tesisi kavramının nasıl ifade edildiğini inceleyiniz. SPOR TESİSLERİNİN SINIFLANDIRILMASI Spor tesislerini birçok şekilde sınıflandırabiliriz. Spor yönetimi literatürü içerisinde kullanım amacına, uygulanan etkinliğe, mekân ve eylem özelliğine ve spora hazırlık sağlama amacı güden tesis tipine bağlı olarak çeşitli sınıflandırmalar mevcuttur. Kullanım amacına bağlı olarak spor tesisleri dört grup altında toplanır. Bu gruplar aşağıdaki biçimde ifade edilebilir (Ammon ve Stotlar, 2003): Tek Amaçlı Spor Tesisi: Bazı spor tesisleri sadece tek bir spor dalının uygulanabilmesi için yapılan ve faaliyet gösteren tesislerdir. Bu tesisler, tek amaçlı spor tesisi olarak tanımlanır. Golf sahası, bowling salonu, motor sporları pisti ve suni patinaj sahası gibi spor tesisleri tek amaçlı spor tesislerine örnek olarak gösterilebilir. Tek Alana Yönelik, Tek Amaçlı Spor Tesisi: Bazı spor tesisleri ise içerisinde uygulanan tek bir spor branşı olmamasına rağmen buz sporları ya da su sporları gibi tek bir spor alanının uygulanmasına olanak tanıdığı için tek alana yönelik, tek amaçlı spor tesisi olarak tanımlanmaktadır. Örneğin; buz sporları salonunda buz hokeyi, curling, buz pateni ya da artistik buz pateni gibi çeşitli spor branşları uygulanabilir. Ancak bu salonlarda futbol müsabakası yapılamaz. 5

10 Resim 1.3: Tek Alana yönelik, tek amaçlı spor tesisi örneği olarak Anadolu Üniversitesi Yüzme Havuzu Çok Amaçlı Spor Tesisi: Spor tesisi içerisinde birden fazla spor branşı ya da etkinlik uygulanabiliyorsa, bu spor tesisi, kullanım amacına bağlı olarak çok amaçlı spor tesisi olarak ifade edilir. Günümüzün büyük spor kompleksleri çok amaçlı spor tesislerine örnek olarak gösterilebilir. Bu tesislerde konserlerden, motokros yarışlarına, sirklerden, çeşitli spor şovlarına kadar birçok farklı etkinlik uygulanabilmektedir. Son yıllarda spor dünyası içerisinde açılan birçok stadyumun ve arenanın böylesi farklı etkinliklerin uygulanabilmesi için dizayn edildiğini görülmektedir. Örneğin; Amerika, Los Angeles daki Staples Center ya da Almanya, Münih teki Alienz Arena farklı spor branşlarının ve etkinliklerinin uygulanabildiği çok amaçlı tesislerdir. Bu tesisler, taşınabilir oturma düzenlerine ve değiştirilebilir zeminlere sahiptir ve böylece birçok farklı etkinlik tesis içerisinde uygulanmaktadır. Büyük stadyumların ve arenaların dışında daha küçük ama çok amaçlı spor tesisi vasfını taşıyan yapılar da bulunmaktadır. Örneğin; son yıllarda ülkemizde de açılmaya başlayan fitness salonlarının birçoğunda cimnastik, yüzme, tenis, squash ve jogging sporlarına yönelik spor alanları mevcuttur. Bazı durumlarda spor tesisinin kullanım amacı çeşitlilik gösterebilmekte ve bu tesislerde birçok spor ya da etkinlik uygulanabilmektedir. Bu tür tesisler çok amaçlı spor tesisi vasfı taşımaktadırlar. Örneğin; Anadolu Üniversitesi Yunus Emre Spor Salonu, beden eğitimi dersleri için kullanılabildiği gibi spor müsabakaları, konserler, panayırlarda öğrenci oyunları ya da mezuniyet törenleri için de kullanılabilmektedir. Geleneksel Olmayan Spor Tesisi: Kullanım amacına bağlı olarak spor tesisi sınıflandırması içerisinde son grup geleneksel olmayan spor tesisi olarak tanımlanan gruptur. Son yıllarda spor dünyası içerisinde bazı spor branşlarına yönelik kayda değer bir ilginin oluştuğu görülmektedir. Özellikle macera sporlarına yönelik tüm dünyada artan bir ilgi söz konusudur. Bu ilgi, doğal olarak macera sporlarına yönelik spor tesisi inşasını hem sayısal hem de yapısal olarak etkilemektedir. Geleneksel olmayan spor tesisi olarak tanımlayabileceğimiz bu tesislere örnek olarak kapalı kaya tırmanışı merkezleri, paten sahaları ve snowboard parkları gösterilebilir. Kullanım biçimlerine göre spor tesislerinin sınıflandırılması Tablo 1.1 içerisinde özetlenmiştir. Tablo 1.1: Kullanım Biçimlerine Göre Spor Tesisleri Tesis Tipi Tek Amaçlı Tek Alana Yönelik Tek Amaçlı Çok Amaçlı Geleneksel Olmayan Örnek Golf Sahası Buz Sporları Salonu Stadyum Paten Parkı Kaynak: Ammon ve Stotlar, (2007), s. 294 ten uyarlanmıştır. 6

11 Kullanım amacına bağlı olarak spor tesislerini sınıflandırarak her bir tesis tipini örneklendiriniz. Spor tesislerini sınıflandırmanın yollarından biri de tesis içerisinde uygulanan etkinliğe bağlı olarak bir sınıflandırma yapmaktır. Çünkü tesis içerisinde uygulanan etkinlik spor tesisinin yapımından yönetimine kadar birçok unsuru etkileyecektir. Örneğin; bir fitness salonunda buz hokeyi müsabakası düzenlenemeyeceği gibi, motor sporları yapılan bir tesiste seyircilerin oturma düzeni de yüzme havuzu çevresindeki oturma düzeni ile aynı olmayacaktır. Bu nedenden dolayı etkinliğin tipine ve şekline göre spor tesislerini sınıflandırmak etkili ve basit yollardan biridir (Goldfine ve Sawyer, 2005). Tablo 1.2 uygulanan etkinliğe göre spor tesis tiplerini göstermektedir. Tablo içerisinde ifade edilen arena, spor merkezi, büyük spor çadırı, spor sarayı ve spor evi tesisleri kapalı spor alanlarıdır. Bu tesislerde sirklerden, konserlere, politik kongrelerden, spor müsabakalarına kadar birçok farklı tipte etkinlik uygulanabilmektedir. Adrenalin sporları salonu ve macera sporları merkezi ise macera sporları konusunda özelleşmiş spor tesisleridir. Bu tesisler tüketicisine duvar tırmanışı ve kaya tırmanışı gibi mücadeleye dayalı etkinlikler sunar. Tablo 1.2 içerisinde yer alan fitness merkezleri, içerisinde kardiovasküler egzersiz, dövüş sporları, cimnastik, raket sporları, yürüyüş ve koşu, aerobik, yüzme ve ağırlık antrenmanı gibi etkinlikler yapılan kapalı yapılardır. Tabloda ifade edilen buz sporu salonu ise buz hokeyi, curling, buz pateni ya da rekreasyonel kayma gibi etkinliklerin uygulanabilmesine olanak tanıyan tesislerdir. Tablo içerisinde tanımlanan spor tesisi tiplerinden biri de yüzme havuzlarıdır. Yüzme havuzları tüketicisine yüzme, dalış, senkronize yüzme, su topu ve rekreasyonel yüzme gibi çeşitli su etkinliği alternatifleri sunan tesis tipidir. Son olarak; tablo içerisinde yer alan paten parkları ise daha çok çocuklara yönelik olarak dizayn edilen ve skateboard (kay kay) fırsatı sunan yapılardır. Tablo 1.2: Uygulanan Etkinliğe Göre Spor Tesis Tipleri Etkinlik Macera Sporu Amerikan Futbolu Beysbol Basketbol Konserler Sirkler Kır Koşusu Fitness Golf Jimnastik Buz Hokeyi Motor Sporları Futbol Softbol Yüzme ve Dalma Atletizm Tesis Tipi Adrenalin Sporları Salonu, Macera Sporları Merkezi Arena, Stadyum, Saha, Park, Coliseum Beysbol Parkı, Saha, Park, Coliseum Arena, Spor Merkezi, Spor Evi, Spor Salonu Arena, Coliseum, Spor Evi, Spor Salonu Arena, Coliseum, Spor Evi, Spor Salonu Açık Alan Parkurları Spor Merkezi Golf Sahası Arena, Spor Merkezi, Spor Salonu Arena, Coliseum, Spor sarayı, Büyük Spor Çadırı Hız Yolu, Motor Sporları Pisti, Parkur Stadyum, Saha Saha, Park Su Merkezi, Yüzme Havuzu Atletizm Pisti Kaynak: Goldfine ve Sawyer, (2005), s. 114 ten uyarlanmıştır. Spor tesislerinin sınıflandırılması ile ilgili olarak bir başka yol mekân ve eylem özelliğine ve spora hazırlık sağlama amacı güden tesis tipine göre gruplandırma yapmaktır. Bu sınıflandırma içerisinde mekân ve eylem özelliğine göre spor tesisleri; açık spor tesisleri, kapalı spor tesisleri ve spor alanı haline getirilmiş doğal ve kentsel alan olarak üç parçaya ayrılır. 7

12 Kapalı spor tesisleri buz pateni salonu, spor salonu, kapalı atış poligonu ve kapalı binicilik (manej) tesisi gibi spor etkinliklerinin kapalı alanlarda uygulanmasına olanak tanıyan tesislerdir. Açık spor tesisleri ise bisiklet (Veledrom) alanı, açık yüzme havuzu, futbol stadyumu ve açık atıcılık (Trap-Skit) alanı gibi spor etkinliklerinin açık havada uygulandığı tesislerdir. Mekân ve eylem özelliğine göre spor tesisi tipleri içerisinde üçüncü parça spor alanı haline getirilmiş doğal ve kentsel alanlardır. Dağcılık, kürek, bisiklet ve yelken gibi sporlar için hazırlanan bu alanlar daha çok açık havada spor imkânı sunmaktadır. Spor alanı haline getirilmiş doğal ve kentsel alanlar yerleşim merkezleri içerisinde spor yapma olanağı tanıyan bölgelerdir. Eskişehir Sarısungur Göleti Su Sporları Merkezi spor alanı haline getirilmiş doğal ve kentsel alanlara örnek olarak gösterilebilir. Ülkemizde yaygınlaşmaya başlayan spor alanı haline getirilmiş doğal ve kentsel alanlar nasıl tanımlanır ve hangi spor tesisi sınıflandırması içerisinde yer alabilir? Bu sınıflandırma içerisinde spora hazırlık sağlama amacı güden tesise göre spor tesisleri sporcu kamp eğitim merkezleri ve sporcu sağlık merkezleri olarak ikiye ayrılmaktadır. Sivas Ahmet Ayık Güreş Eğitim Merkezi ve Uludağ Türk Silahlı Kuvvetleri Kış Sporları Eğitim Merkezi sporcu kamp eğitim merkezlerine örnek olarak verilebilir. İzmir Valiliği Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü Sporcu Sağlık Merkezi ve Hacettepe Üniversitesi Doping Kontrol Merkezi ise sporcu sağlık merkezlerine örnek olarak gösterilebilir. Mekân ve eylem özelliğine ve spor etkinliğine hazırlık amacıyla kullanılan tesise göre spor tesislerinin sınıflandırılması Şekil 1.1 içerisinde özetlenmiştir. Spor Tesisi Mekân ve Eylem Özelliğine Göre Açık Spor Tesisi Kapalı Spor Tesisi Spor Alanı Haline Getirilmiş Doğal ve Kentsel Alan Etkinliğe Hazırlık Yapılan Tesis Tipine Göre Sporcu Kamp Eğitim Merkezi Sporcu Sağlık Merkezi Şekil 1.1: Mekân ve Eylem Özelliğine ve Etkinliğe Hazırlık Yapılan Tesis Tipine Göre Spor Tesisleri Kaynak: Ceyhun, (1998), s. 13 ten uyarlanmıştır. Türkiye de spor tesislerinin sınıflandırılmasında Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü tarafından yapılan bir sınıflandırma da bulunmaktadır. Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü bünyesinde faaliyet gösteren federasyonların yürüttükleri branş çalışmalarına göre spor tesisleri aşağıdaki biçimde sınıflandırılmaktadır (Cankalp, 2005): Stat / Stadyum Spor Salonu Yüzme Havuzu (Açık / Kapalı) Kayakevi Kayıkhane Telesiyej, Tenis Kortu (Açık / Kapalı) 8 Atış Poligonu Atletizm Sahası Manej (Açık / Kapalı) Veledrom Açık Spor Sahaları (Voleybol, Basketbol, Hentbol vb.) Sporcu Kamp Eğitim Merkezi - Gençlik Kampı Tesisi

13 Portatif Tribün ve Soyunma Odalı Futbol Sahası Geleneksel Spor Dalları (Atlı Cirit vb.), Yağlı ve Karakucak Güreş Alanı Okçuluk Sahası Plaj Futbolu, Hentbolü ve Voleybolu Sahası Adrenalin Sporları (Yamaç Paraşütü, Dağ Bisikleti, Rafting vb.) Alanı SPOR TESİS İŞLETMESİ KAVRAMI Spor tesis işletmesi kavramı işletme ve spor işletmesi kavramları ile yakından ilişkilidir. Bu nedenle; öncelikle işletme ve spor işletmesi kavramlarının tanımlanması spor tesis işletmesi kavramının anlaşılmasında yarar sağlayacaktır. Geniş bir yaklaşım içerisinde işletme, Kişilerin ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla üretim faktörlerini uyumlu bir biçimde bir araya getirerek, ekonomik mal ve hizmet üretmek ve/ya da pazarlamak için faaliyette bulunan kuruluştur şeklinde tanımlanabilir. Dar anlamda ise işletme, Başkalarının ihtiyaçlarını karşılamak üzere mal ya da hizmet üretmek ve sahibine kâr sağlamak amacıyla faaliyet gösteren iktisadi birimdir (Şimşek ve Çelik, 2008). Türkiye de Ticaret Sicili Tüzüğünün 14. maddesinde Bir gelir sağlamayı hedef tutmayan ya da devamlı olmayan faaliyetler ticari işletme sayılamaz hükmü yer almaktadır. Bu maddeye göre ticari işletmeler bir gelir sağlamayı hedefleyen ve devamlı faaliyetleri olan iktisadi birimlerdir. Ancak; spor işletmesi verdiği hizmetin karşılığında maddi kazanç temin etse bile, esas itibariyle, insanların spor ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kurulur. Özellikle sporun bir kamu hizmeti olarak görüldüğü ülkelerde, devlet tarafından kurulup işletilen spor işletmelerinde birincil amaç sporu kitlelere yaymaktır (Ekenci ve İmamoğlu, 1998). Bu bağlamda; Türkiye deki spor işletmelerinin büyük bir bölümü kamuya ait olduğundan Ticaret Sicili Tüzüğünde ifade edilen ticari işletme vasfını taşımamaktadır. Çünkü bu işletmelerin sermayesi genelde devlet tarafından genel bütçeden karşılanmaktadır ve kârdan ziyade toplumsal hizmet ve sosyal fayda yaratılmaya çalışılmaktadır. Ayrıca özel sektöre ait spor işletmelerinde bile her zaman kârdan söz edebilmek zordur. Türkiye de spor kulübü şeklinde teşkilatlanmış spor işletmelerinin hemen hemen tamamına yakınının yasal statüsünün dernek statüsü olduğu düşünüldüğünde, bu işletmelerin kâr amaçlı faaliyette bulunması da doğal olarak beklenmemektedir (Serarslan, 2006). Tüm bunların ışığı altında; spor işletmesi, Üretim faktörlerinin planlı bir şekilde organize edilmesi ve uygulanması suretiyle spor mal ve hizmetlerini üreten ve sunan birim olarak ele alınabilir. Çelik (2006) ise spor işletmesini, Spor ile ilişkili her türlü mal ve hizmet üreten ve bu amaçla teşkilatlanmış, üretim ve pazarlamanın var olduğu ekonomik birimdir olarak tanımlamaktadır. Bu tanımlamalara bağlı olarak spor tesis işletmesi kavramını nasıl tanımlayacağız? Spor tesis işletmeleri hizmet işletmeleridir ve bireylerin sportif ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla üretim faktörlerini planlı bir şekilde organize ederek spor hizmeti üreten birimlerdir. Spor tesis işletmelerini genel olarak İçerisinde spor etkinliklerinin uygulanmasına olanak tanıyan, sosyal fayda ve /ya da kâr elde etmek amacıyla üretim faktörlerini bir araya getiren ve spor hizmeti üreten toplumsal, ekonomik ve teknik bir birim olarak ifade edebiliriz. Spor tesis işletmesi ve yönetimi ile ilgili olarak daha ayrıntılı bilgi için sitesini ziyaret edebilirsiniz. Spor işletmesiyle ilgili temel bilgileri ayrıntılı olarak inceleyebilmek için Zahit Serarslan ın, Morpa Kültür Yayınlarından basılmış olan Spor Yönetimi: Örnek Olay Analizi (2006) adlı kitabını okuyabilirsiniz. 9

14 SPOR TESİS İŞLETMELERİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ Eski Yunandan günümüze kadar spor tesisleri birçok kültür için bir kalite işareti ya da odak noktası olarak görülmüştür. Elbette zaman içerisinde spor tesisleri değişmiştir. Ancak bu değişim sanıldığı kadar çarpıcı değildir. Eski Yunanda ve Roma da spor tesislerinin halkı yatıştırmak, sporcuların antrenman yapmasına olanak tanımak, izleyicileri eğlendirmek ve politik gündem yaratmak için kullanıldığı bilinmektedir. Günümüz Olimpiyat stadyumlarını değerlendirdiğimizde de benzer amaçların hâlâ bu tesislerin kullanım amaçları içerisinde yer aldığını görmekteyiz (Fried, 2005). O halde; spor tesis işletmeleri içerisinde günümüzde varolan ve gelecekte var olması beklenen konuları değerlendirmek için eski zamanlardan bu yana spor tesislerinin ve yönetiminin gelişim çizgisini analiz etmek fayda sağlayacaktır. Günümüze ışık tutan Antik Yunan Medeniyeti, M.Ö yıllarında Anadolu da ortaya çıkmıştır. Antik Yunanda delikanlılar Şarap tanrısı Diyonizos un eski bir heykelini Satir (alaycı, gülünç) kıyafetinde süsleyerek sokaklarda gezdirirlermiş. Bu teşhirin ardından spor oyunları oynanır, şenlikler yapılırmış. İşte bu oyunlar tarih içerisinde Olimpiyatların oluşumuna önayak olmuştur. Eski Yunanda Olimpiyat Oyunları ve oyunlar için inşa edilen tesisler ile ilgili olarak daha ayrıntılı bilgi için isimli web sayfasını ziyaret edebilirsiniz. M.Ö. 776 yılında Olympia da yapılan yarışmalar, kayıtları tutulmuş ve belgeleri elimizde bulunan en eski tarihli Olimpiyat oyunu olarak kabul edilir (Koryürek, 2003) den fazla insan o dönemde bu oyunları izlemek için çevre yerleşim merkezlerinden Olympia ya geliyormuş. Bu kitleyi bir arada tutacak bir alana, diğer bir ifade ile bir tesise ihtiyaç olduğundan, ilk Olimpiyat stadı M.Ö. 776 yılında Olimpia da inşa edilmiş ve tesis 192 metrelik düz bir koşu pistine ve hafif meyilli olan iki tepeciğe sahipmiş. Tüm seyirciler oyunları ayakta seyrediyorlarmış. Resim 1.4: Antik Olimpiyat Stadı M.Ö. 776 yılında Yunanistan, Olympia da inşa edilmiştir. Kaynak: (Erişim Tarihi: 04 Mart 2009) M.Ö. 4. yüzyıla gelindiğinde ise Stadia olarak ifade edilen, çevresi sunaklarla çevrili, sporcuların sahaya girişi için 32 metrelik bir tünele sahip ve U şeklinde oturma düzeni bulunan yeni bir stadyum inşa edilmiştir (Girginov ve Parry, 2005). Bu spor alanı, bildiğimiz spor tesisi kompleksi formuna yakın, insanlık tarihinin en eski spor tesisi kompleksi olarak ifade edilebilir. Yunanlılar tarafından inşa edilen 10

15 diğer spor tesisleri ya da insanların bir arada toplanmasına olanak tanıyan tesisler incelendiğinde Hipodromlar, Jimnasyumlar, Palaestralar ve Stadyumlar ön plana çıkmaktadır. Jimnasyum ve Palaestralarda güreş, koşu, atlama, disk atma gibi spor etkinlikleri yapılmıştır. Hipodromlarda ise at yarışlarından, savaş arabası yarışlarına kadar birçok etkinlik uygulanmaktaydı. Bu tesisler açık hava tesisleriydi ve seyirciler etkinlikleri ayakta izlerdi. Stadyumlar ayak koşuları, muharebe ve yumruk dövüşleri gibi daha çok dövüş sporları için yapılmış sahalardı. Bu tesisler düz bir arazi ortasında düzeltilmiş uzun dikdörtgen alanlardı ve zamanla etrafına seyirci yerleri yapılarak, çevreleri kolonlarla çevrilmiş ve kapalı alanlar haline getirilmişlerdir. Yunan İmparatorluğunu takiben Roma İmparatorluğu, zamanının en büyük medeniyetlerinden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Roma medeniyeti geliştikçe insanların bir arada toplanmasına olanak tanıyan tesislere duyulan ihtiyaç da artmıştır. Bu tesisler içerisinde en göze çarpan, yapımına M.S. 70 yılında başlanan ve 10 yıl içerisinde bitirilen Coliseum dur. Roma şehrinin merkezinde bulunan bu muhteşem Amfitiyatro başarılı lejyonerlerin ve Roma İmparatorunun onuruna inşa edilmiştir. Tasarımı bugün dahi geçerli olan anıt, yapılışından yaklaşık iki asır geçse bile günümüzün modern stadyumlarına ilham vermektedir. 48 metre yüksekliğinde, kemerler, sütunlar ve pencereler ile kaplı dört katlı yapı seyirci kapasiteli olarak inşa edilmiştir. Coliseum da oturma düzeni cinsiyete ve sosyal sınıfa bağlı düzenlenmişti. Tesis içerisinde İmparatorun kendisi ve ailesi için tahsis edilmiş ayrı bir bölüm vardı. Rahibeler, din görevlileri, askerler, siviller ve aileleri ile birlikte çocuklar farklı oturma bölümlerine yerleşiyordu. Ayrıca tesis içerisinde rezerve oturma yerleri de bulunmaktaydı. Bu yerler senatörlere ve şövalyelere tahsis edilmişti (Fried, 2005). Seyirciler Coliseum içerisinde oturma yerlerine meyilli bir rampadan ulaşıyorlardı. Tesise girişte Romalılar tarafından geliştirilen ve kullanılan bir bilet sistemi vardı. Bu sistem sayesinde kişinin yaklaşık 15 dakika içerisinde tesise girip oturma yerlerine ulaşabildiği tahmin edilmektedir. Bir etkinlik öncesinde seyirciler genellikle çömlek parçasından yapılmış bir bilet alıyordu. Her bir biletin üzerinde bir numara bulunmaktaydı ve bu numara Coliseum un 78 girişinden birini tanımlamaktaydı. Kısacası, günümüzde kullanılan bilet sisteminin bir benzerinin ilk olarak o dönemde kullanıldığını söyleyebiliriz. Resim 1.5: Coliseum zamanının en büyük spor tesisi olarak gösterilmektedir. Kaynak: (Erişim Tarihi: 04 Mart 2009) Eski Yunan ve Roma kültürü dışında Mısır ve Çin kültürlerinde de spor tesislerine yönelik önemli bir ilginin olduğunu görmekteyiz. Eski Yunan ve Roma kültüründe olduğu gibi Mısır ve Çin kültüründe de spor etkinlikleri bireylerin savaş becerilerini geliştirmek, sağlıklı bedenlere sahip olmalarını sağlamak ve eğlence amacıyla yapılıyordu (Covell, Walker ve Siciliano, 2007). 11

16 Ortaçağa gelindiğinde ise spor tesislerinin yapısal olarak değiştiğini görmekteyiz. Dönemin spor ve oyunu günümüz sporuna göre daha az organize bir nitelik taşımaktaydı. Toplum içerisinde uygulanan birçok spor etkinliği sabit bir tesise ihtiyaç duymuyordu. Bunun yanı sıra; tarihi belgelere göre, özellikle izleyicileri toplumun üst sınıfları olan bazı etkinlikler oturma yerleri bulunan tesisler içerisinde yapılıyordu. Ancak Ortaçağ dünyasında ruhban sınıfın ve hükümetlerin yetersiz desteği spor tesislerinin hem nitelik hem de nicelik açısından gerilemesine neden olmuştur. Bu noktada, Eski Yunanda ve Roma da spor tesislerine ya da insanların bir arada toplanmasına olanak tanıyan tesislere yönelik gösterilen önemi Ortaçağ dünyasında görememekteyiz. Nitekim, Roma İmparatorluğunun sona ermesi ve ruhban sınıfın oyun niteliğindeki etkinlikleri yasaklaması sonucu spor tesisi olarak ifade edebileceğimiz yapılara olan ilgi azalmıştır. Bu dönemde daha çok, sabit oturma alanlarına ihtiyaç duyulmayan at yarışı ve avcılık gibi açık hava etkinlikleri yapılmaktaydı. Bu nedenden dolayı Ortaçağ dünyasında spor tesislerin yapımı konusunda bir gerileme olmuştur. Bu yüzden, 19. yüzyıla kadar spor tesisi olarak ifade edebileceğimiz yapıların inşasına gereken önemin verilmediğini görmekteyiz. Spor tesisleri için modern dönem 1880 li yılların sonunda başlamıştır larda, 1970 lerde ve 1990 larda oluşan bazı önemli gelişim dönemleri ile beraber günümüzün spor tesisi anlayışına ulaşılmıştır. Spor tesisleri zaman içerisinde önemli değişimler gösterse de, bu tesislerin yönetimi ve faaliyet biçimleri bir dereceye kadar sabit kalmıştır. Örneğin; günümüzde spor tesislerinde kullandığımız farklı oturma sınıflarının benzerlerine eski çağda Coliseum ve Amfitiyatro gibi tesislerde de rastlamaktayız. Ayrıca bu tesislerde günümüzde kulüp koltukları ve localar olarak ifade ettiğimiz oturma sınıflarının benzerleri bulunmaktaydı ve önemli insanlar tesis içerisindeki avantajlı yerleri önceden rezerve ettirebiliyordu. Yine bu tesislerde faaliyetlerin sorunsuz devam etmesi için çalışan bir personel vardı. Bu personel güvenlikten tıbbi yardıma kadar birçok konuda çalışmaktaydı. Örneğin; okçular kalabalığın önündeki bir iskelede pozisyon alarak güvenliği sağlamaya çalışırken, sağlık personeli de ilk yardım müdahaleleri için hazır beklemekteydi. Günümüzde spor tesislerinde kullanılan oturma düzeni ve bilet satışı uygulaması ilk olarak ne zaman, nerede ve hangi biçimde kullanılmıştır? Özellikle büyük kamu tesislerini ele aldığımızda geçmişten günümüze spor tesis işletmeciliği içerisinde sabit kalan bazı uygulamaları aşağıdaki biçimde ele alabiliriz (Fried, 2005): Büyük kitlelerin kontrolü ve hareketi Şiddete meyilli toplulukların yönetimi VIP (Very Important Person) için güvenliği sağlama ve koruma Büyük kitlelerin bir arada olmasından dolayı oluşabilecek adi suçların kontrolü Tesisi temiz ve faal halde tutma Kamu tesislerine sermaye bulmak için politikalar oluşturma Çok amaçlı (içinde birden fazla çeşitte etkinlik yapılabilen) tesislerde esnekliği koruma Elbette zaman içerisinde spor tesis işletmelerinde bir takım değişimler meydana gelmiştir. Eski zamanlarda spor tesis işletmeleri içerisinde düşünülmesi dahi mümkün olmayan ancak özellikle günümüzün büyük spor tesislerinde olmazsa olmaz bazı noktalar şunlardır (Fried, 2005): Görüşme odaları ve içerisinde internet bağlantısı bulunan basın odaları gibi medya ortamlarını sağlama TV kamera platformları ve TV kablo bağlantılarını oluşturma Reklam alanlarını ve isim haklarını satma Sporcular için antrenman odaları, alanları ve/ya da salonları oluşturma Isıtma ve havalandırma sistemleri kullanma Çevresel, bölgesel ve diğer yasal konulara uyma 12

17 Spor tesis işletmelerinin tarihsel gelişimiyle ilgili temel bilgileri ayrıntılı olarak inceleyebilmek için Gil Fried ın, Human Kinetics Yayınlarından basılmış olan Managing Sport Facilities (2005) adlı kitabını okuyabilirsiniz. SPOR TESİS YÖNETİCİSİ Tesis yönetimi birçok büyük kurumda, kamu ve özel sektör girişimlerinde tam zamanlı olarak icra edilen bir meslek haline gelmiştir. Tesis yönetimi sektörünün kendi meslek örgütleri (Uluslararası Tesis Yönetimi Derneği, IFMA; Uluslararası Kongre Yöneticileri Derneği, IAAM) kendi dergisi (iki ayda bir çıkan Facility Management Magazine), kendi araştırma-geliştirme ve sertifika programları, kendi standartları, hatta kendi dili vardır (Krotee ve Bucher, 2007). Tesis yönetimi; insanı, mekânı, süreci ve teknolojiyi etkili ve verimli bir şekilde bütünleştirerek, inşa edilmiş fiziksel çevrenin işlevsel bir şekilde kullanılmasından sorumlu meslek, işlev, görev ya da sorumluluk olarak ele alınmaktadır. En çağdaş tesis yöneticileri ya da işletme yöneticileri (bölüm başkanları, spor ve etkinlikler direktörleri, öğretmenler, antrenörler, rekreasyon ve fiziksel uygunluk programı yöneticileri) için tesis yönetimi; organizasyon ya da programın yaratma, geliştirme yeteneğini artıran ve beden eğitimi, rekreasyon ve spor programlarının yürütülmesiyle ilgili tüm standartları yükselten hizmetlerin sunulmasıyla ilgili tüm standartları yükselten hizmetlerin sunulmasıyla ilgili tüm kararları vermek ve tüm bu konularda liderlik etmek anlamına gelir. Tablo 1.3: Toplam Tesis Yönetimi Toplam Tesis Yönetimi Paketi (TTYP) Planlama ve Tasarım Pazarlama Fizibilite ve gereksinimleri değerlendirme Ekonomik etki değerlendirmesi Pazar analizi Finansal planlama Yer seçimi Takım oluşturma Yönetim Tesis programlaması Sistem analizi Değer biçme Personelle müzakere İletişim ağı oluşturma İşletme Personel alma ve eğitme Ayrıcalıklar ve ikramiyeler Güvenlik Etkinlik yönetimi Bilişim sistemleri Bilet satışları ve kiralar Bakım Tıbbi, acil yardım ve afet hizmetleri Otopark Programlama Teknoloji Ulaştırma Organizasyon için yer ayırtma Halkla ve medya ile ilişkiler Lisans verme Televizyon internet ve kablolu yayın hakları Sponsorluk/reklam alma İsim hakları Finans Muhasebe Bütçe amalizi / tahmin Sermaye planlama Maliyet sistemleri Envanter ve satın alma Seyahat Hukuk Sözleşme görüşmeleri Sponsor bulma Sigorta Çalışanlarla ilişkiler Risk yönetimi Yasalar, kurallar ve yönetmelikler Kaynak: Krotee ve Bucher, 2007, s

18 Tesisin en iyi şekilde yönetilmesi için Toplam Tesis Yönetimi Paketinde (Tablo 1.3) belirtilen ilkelerin ve mükemmel bir işletme yönetimi pratiğinin, kaliteli, iyi eğitim almış ve kendini bu işe adamış personel tarafından uygulanması gerekir. İster büyük ister küçük, ister açık ister kapalı, ister çok amaçlı ister tek bir etkinliğe özel, ister ortaklı ister özel olsun, tesisin uzman ve etkili bir yönetim hizmetine gereksinimi vardır. Bu temel ve anahtar niteliğindeki yönetim hizmetleri, bununla sınırlı olmamakla birlikte, aşağıdakilerin etkili şekilde bütünleştirilmesini içerir: Güvenlik ve emniyet Erişim kolaylığı, katılım ve kontrol Temizlik Kapasite ve envanter İşlevsellik ve teknoloji Genel olarak, bir işletmenin ya da bir işletme bölümünün belirli amaçlar etrafında işleyiş göstermesi görevini yürüten kişi yönetici olarak bilinmektedir. Yöneticiler, bir işletmede kârı ve riski başkasına ait olmak üzere, belirli bir mal ve hizmeti ortaya koymak için gerekli girdileri sağlayan ve bunları belirli bir ihtiyacı karşılama amacına yönelik planlayan, örgütleyen, koordine eden, yönelten ve denetleyen kişiler olarak tanımlanmaktadır (Koçel, 2005). Yönetim kavramı içerisinde başta insanlar olmak üzere sermaye, emek ve doğal kaynaklar gibi üretim faktörlerinin amaçlar doğrultusunda etkin ve verimli bir biçimde kullanılması söz konusudur. Bu nedenle yönetici, emrine verilmiş bir grup insanı belli bir takım amaçlara ulaştırmak için ahenk ve işbirliği içinde yönelten kişi olmalıdır. Dolayısıyla yöneticiler, başkalarının bilgi ve güçlerini kullanarak, belli amaçların gerçekleşmesini sağlarlar (Gavcar ve Avcı, 2002). Buna bağlı olarak, spor tesis yöneticisi, Belirli bir amaç için tesis bünyesinde örgütlenmiş bireyleri belirlenen amaçlara ulaşmak için, uyumlu, etkili, verimli ve işbirliği içinde yönetme sorumluluğunda olan kişi şeklinde tanımlanabilir. Kısacası, spor tesis yöneticisi, tesis amaçları doğrultusunda mevcut kaynakları rasyonel bir şekilde kullanarak başkaları vasıtasıyla iş yapan kişidir. Spor tesislerinde yöneticileri diğer örgütlerde olduğu gibi bulundukları kademeye göre; üst, orta ve alt kademe yöneticileri olmak üzere üç grup altında toplamak mümkündür. Bu gruplar aşağıdaki biçimde tanımlanabilir (Karaali, 2005): Alt Kademe Yönetim ve Yöneticiler (Supervisors): Bu düzeyde bulunan yöneticiler, günlük faaliyetlerin başarılması için, yönetsel işlevleri olmayan personeli (işçi ya da memurlar) yönetmekten sorumlu olan gözetmen, formen, şef, sürveyan gibi çeşitli adlarla anılan kişilerdir. Orta Kademe Yönetim ve Yöneticiler (Production and Operations Managers): Şube müdürü, müdür muavini ve bazı durumlarda daire başkanı gibi unvanlarla anılan bu yöneticiler, bulundukları örgütün üst yönetimi tarafından tanımlanan amaçları başarmak için gerekli olan program ve faaliyetlerin eşgüdümünden sorumlu kimselerdir. Üst Kademe Yönetim ve Yöneticiler (Executives): Başkan, genel müdür, genel müdür yardımcısı ve koordinatör gibi çeşitli adlarla çağrılan ve başında bulunduğu kuruluşun nihai sorumlusu olan kişilerin oluşturduğu yönetime üst yönetim adı verilir. Spor tesis yöneticisi etkin bir yönetim için diğer örgüt yöneticileri gibi bazı becerilere sahip olmalı ve bu becerileri sürekli geliştirmelidir. Can a (1997) göre; bir yöneticinin sahip olması gereken beceriler aşağıdaki biçimdedir: Teknik Beceriler: İşin başarılması için özel bilgi, yönetim ve tekniklerin kullanılması yeteneği teknik beceriyi oluşturur. Örgütün faaliyetlerini yapan işgörenlerle doğrudan ilişki içinde bulunan ilk kademe gözetmenlerinin etkinliliği için bu beceri çok önemlidir. Bu kişiler, çalışanlara teknik yardım ve destek sağlamak zorundadır. Örgütün üst kademelerine çıktıkça doğrudan temas azalacağından bu tür becerinin önemi de düşecektir. Ancak teknik örgütlerde seçilen yöneticilerin, o teknik konuda eğitimli olmaları istenir. 14

19 İletişim (Haberleşme) Becerisi: Örgütte belirlenen hedeflere ulaşmak için yazılı ya da sözlü bilgi sağlama becerisine iletişim becerisi denir. Örgütsel düzeyler bakımından bu becerinin önemi bir farklılık göstermez. İnsan İlişkileri Becerisi: İş hayatında, iş konuları ve diğer hususların tamamı, sonuçta her zaman gelip insan unsuruna dayanır. Bir yönetici ya da kişi, iş yaptığı kişiyi ne kadar çabuk ve ne kadar iyi tanırsa o kadar etkili ve olumlu sonuç alabilir. İnsan ilişkileri becerisi diğer kişileri anlayabilme, onlarla birlikte çalışabilme ve iyi geçinebilme becerisidir. Her düzey yönetim için gerekli olmakla birlikte bu becerinin önemi özellikle alt düzeylerde daha da artar. Çünkü bu yöneticiler, çalışanlarla doğrudan ve günlük ilişkiler içindedirler. Analitik Beceri: Analitik beceri, sorunların çözümünde ve iş olanaklarının değerlendirilmesinde mantıksal, bilimsel yaklaşım ve teknikler kullanabilme becerisinin adıdır. Örgütte üst basamaklara çıktıkça önemi artar. Üst basamaklarda karmaşıklıklar ve belirsizlikler artmaya başlar. Karar Verme Becerisi: Karar verme becerisi, planlama, örgütleme, yöneltme ve denetleme gibi işlevleri yerine getiren yöneticiler için temel bir niteliktir. Etkili ve isabetli karar verme örgütün her düzeyindeki yönetici için gereklidir. Ancak örgütlerin üstlerine çıktıkça kararlarda değer öğeleri artacağı için karar verme becerisinin de önemi artacaktır. Kavramsal Beceri: Kavramsal beceri, yöneticinin tüm örgütün karmaşıklıklarını anlaması ve her bir bölümün örgütün temel hedeflerine katkısını değerlendirmesi becerisidir. Bu beceriye birleştirme ve bütünleştirme becerisi de denilebilir. Spor tesis yöneticisinin sahip olması gereken beceriler nelerdir? Spor tesis yöneticisi tesis içerisindeki tüm personelden ve varlıklardan sorumlu olan kişidir ve esas itibariyle iki temel fonksiyondan sorumludur. Bu fonksiyonlar şu şekilde ele alınabilir (Covell, Walker ve Siciliano, 2007): a. Tesisin sorunsuz işlemesi için gerekli olan faaliyetleri düzenlemek b. Tesiste gerçekleşecek programları ve etkinleri planlamak ve yürütülmesini sağlamak Spor tesis yönetimi içerisinde yöneticilerin sorumluluk alanları, tesisin tipine ve büyüklüğüne bağlı olarak değişiklik gösterse de her durumda tesis yöneticisinden beklenen bir takım görevler vardır. Uluslararası Tesis Yönetimi Birliğine (International Facility Management Association) göre tesis yöneticileri herhangi bir tesis yönetim planının uygulanmasında kritik öneme sahip bireylerdir. Bunun yanında tesis yöneticisi aşağıdaki görevleri yerine getirme yetkinliğine sahip olmalıdır: Hem uzun hem de kısa dönemli plan yapma, Finansal öngörüler geliştirme, Tesisin sorunsuz işleyişi için düzeni sağlama, Tesisin bakımını yaptırma, Tesisin mimari ve teknik planlaması yapma ve yönetme, İdari işlerden güvenlik protokollerine kadar bütün faaliyetleri yönetme. SPOR TESİS İŞLETMELERİNİN AMAÇLARI Kâr elde etmek ticari işletmelerin genel amacı olmakla beraber spor tesislerinin kuruluş ve faaliyetlerinin tek amacı kâr olamaz. Spor tesis işletmeleri tiplerine göre pek çok amaca sahiptir. Bu amaçlar aşağıdaki biçimde ele alınabilir (Serarslan, 2006): Kâr Elde Etmek: Özel spor tesis işletmelerinin ve ticari ortaklıkların temel amaçlarından biri kâr elde etmektir. Özel spor tesislerinde kâr hem kararlara rehberlik etmek hem de sonuçları değerlendirmek için önemli bir ölçüttür. 15

20 Sosyal Fayda (Verim) Sağlamak: Türkiye gibi sporun genelde devlet tarafından teşvik edildiği ülkelerde spor tesislerinin büyük bir bölümü kamuya aittir. Kamuya ait spor tesis işletmelerinin temel amacı eşit, etkili ve randımanlı hizmet üreterek sosyal fayda sağlamaktır. Bu tesislerde ilk ve asıl amaç sporu kitlelere yaymak suretiyle toplumsal hizmet ve sosyal fayda yaratmaktır. Sporu Yaygınlaştırmak: Türkiye de spor, devlet politikası olarak ele alınmaktadır (Fişek, 2003). Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 59. maddesinde Devlet, her yaştaki Türk vatandaşlarının beden ve ruh sağlığını geliştirecek tedbirleri alır, sporun kitlelere yayılmasını teşvik eder... hükmü yer alır. Bu bağlamda; ülkemizde, özellikle kamu spor tesislerinin en önemli amaçlarından biri toplum içerisinde sporun yaygınlaşmasına katkı sağlamaktır. Spor Dallarını Tanıtmak: Sporu yaygınlaştırmak gibi spor dallarını tanıtmak, cirit ve yağlı güreş gibi geleneksel sporları yaşatmak da kamuya ait spor tesis işletmelerinin önemli amaçları arasında bulunur. Tüketici Memnuniyeti Oluşturmak: Günümüzde yiyecek içecek hizmetlerinden çocuklar için hazırlanan eğlence hizmetlerine kadar birçok farklı tipteki hizmetin spor tesislerinde verildiğini görmekteyiz. Burada temel amaç algılanan hizmet kalitesini arttırarak tüketici memnuniyeti oluşturmaktır. Sosyal Sorumlulukları Yerine Getirmek: Spor tesis işletmeleri faaliyette bulundukları toplumun yaşam kalitesini iyileştirmek, toplumla birlikte sürdürülebilir ve nitelik bir iletişim kurmak, ekonomik, çevresel, kültürel ve sosyal gelişmeye destek verme sorumluluğundadır. Bünyesinde Bulunduğu Teşebbüsün İmajını Yükseltmek: Bu amaç daha çok kurum spor tesis işletmelerinin amaçları arasında sayılabilir. Kurum spor tesisleri bünyesinde bulunduğu teşebbüsün amaçlarına bağlı olarak hizmet vermektedir. SPOR TESİS İŞLETMELERİNİN ÖZELLİKLERİ Spor tesis işletmeleri hizmet işletmeleridir ve hizmetlerin taşıdığı farklı özelliklerden dolayı, endüstri işletmelerinden farklı bir anlayışa ve uygulamaya sahiptir. Bu farklılıklar iki başlık altında toplanabilir. Bunlar; Spor hizmetlerinin özelliklerinden kaynaklanan farklılıklar, İşletme fonksiyonlarından kaynaklanan farklılıklardır. Bu farklılıklar spor tesis işletmelerinin yönetimine rehberlik etmektedir (Serarslan, 2006). Spor Hizmetlerinin Özelliklerinden Kaynaklanan Farklılıklar: Spor tesislerinde üretilen spor hizmetleri aşağıdaki özelliklere sahiptir: Spor hizmeti soyuttur: Spor tesislerinde satışı yapılacak olan bir nesneden çok bir organizasyon, program ya da etkinliktir ve bu noktada soyuttur. Spor tesislerinde bir hizmet satın alınmadan önce görülmez, tadılmaz, hissedilmez, duyulmaz ve koklanmaz. Spor hizmetinin üretimi ve tüketimi eş zamanlıdır, depolanamaz: Spor tesislerinde hizmet niteliğindeki ürün aynı anda üretilir ve tüketilir. Bu anlamda, hizmet niteliğindeki spor ürünleri daha sonra kullanılmak ya da satılmak amacıyla depolanamaz. Örneğin; günü geçmiş bir basketbol müsabakası biletlerinin satışı düşünülemez. Çünkü o müsabaka oynandıktan sonra o müsabakaya ait biletler bir değer ifade etmeyecektir. Spor hizmeti heterojendir: Spor tesis işletmeleri emek-yoğun işletmelerdir. Dolayısıyla bu tesislerde standart hizmet üretme şansı bir hayli azdır. Aynı hizmet farklı kişiler tarafından farklı üretildiği gibi, aynı kişinin farklı zamanlarda farklı hizmetler üretmesi söz konusu olabilir. Örneğin; bir fitness merkezinde yapılan aerobik dersleri hiçbir zaman aynı nitelikte ve içerikte olmayacaktır. Spor hizmetleri birleşik ürünlerdir: Spor tesislerinde üretilen hizmetler destekleyici mal ve hizmetlere ihtiyaç duyar. Bu destekleyici mal ve hizmetler araç-gereç, zaman, ulaşım, vb. unsurlardır. 16