* GATA Halk Sağlığı AD/Ankara **GATA NBC BD/Ankara

Transkript

1 SAĞLIK ASTSUBAY MESLEK YÜKSEKOKULU ÖĞRENCİLERİNDE SİGARA İÇME DURUMU VE ETKİ EDEN FAKTÖRLER (GATA, 2004) Uzm. Dr. Cengiz Han AÇIKEL*, Yrd. Doç. Dr. Selim KILIÇ*, Yrd. Doç. Dr. Muharrem UÇAR*, Uzm. Dr. Hakan YAREN**, Dr. Türker TÜRKER* * GATA Halk Sağlığı AD/Ankara **GATA NBC BD/Ankara ÖZET Bu çalışmada Gülhane Askeri Tıp Akademisi bünyesinde bulunan Sağlık Astsubay Meslek Yüksek Okulu nda öğrenim gören öğrenciler arasında sigara içme prevelansının ve sigara içmeye etki eden faktörlerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Şubat 2004 te gerçekleştirilen bu çalışma, kesitsel tipte bir araştırmadır. Araşt ırmanın evrenini oluşturan, eğitim-öğrenim döneminde Sağlık Astsubay Meslek Yüksekokulu nda eğitim-öğrenimlerine devam eden, 171 öğrenciden 167 si araştırmaya katılmıştır. Katılımcıların tamamı erkektir. Çalışmamızda SAMYO öğrencilerinin % 50,3 ünün hayatlarının bir döneminde sigara kullandığı bulunmuştur ve çalışma tarihinde günde en az 1 sigara içtiğini bildiren öğrencilerin prevalansı ise %43,7 dir. Çalışmaya katılanlarda sigaraya başlama yaşı 14,6+1,9 yıl olarak bulunmuştur. İçicilerin % 76,2 si daha önce denemelerine rağmen başarılı olamamıştır ve ancak % 2,4 lük bir grup sigarayı bırakabildiğini ifade etmiştir. Sigaraya başlama nedenleri arasında arkadaş etkisi (%58,3) ve özenti (%47,2) ilk iki sırada bulunmuştur. Ergenlerin sigaraya ulaşmasına etki eden en önemli faktörlerden birisi fiyattır. Bu çalışmada da ekonomik neden (%56,3), sağlığa olumsuz etkilerinin ardından (%71,9) ikinci sırada ki bırakma girişimi nedeni olarak belirtilmiştir. Sağlık Astsubay Meslek Yüksek Okulu öğrencilerinde sigara içme prevalansı ülkemizde lise ve üniversite birinci sınıf öğrencilerinde gerçekleştirilen çalışmalarda bulunan sonuçlara göre oldukça yüksektir. Öğrencilerin sigarayı bırakma niyeti ise umut verici, fakat sonuçlar tatminkar değildir. Bu durum sigara içen gençlerde etkin ve planlı bir sigarayı bırakma programına ne kadar gereksinim olduğunu göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Öğrenciler, sigara içme, sağlık personeli. SMOKING PREVALENCE AND RELATED FACTORS IN HEALTH NONCOMMISSIONED OFFICERS COLLEGE (GMMA-2004) The aim of this study was determine smoking prevalence and the factors which effect smoking behavior, among Health Noncommissioned Officers College, that in Gülhane Military Medical Academy. This cross-sectional study was performed at February Population of study has been defined as, the students continue education in Health Noncommissioned Officers College on period. In our study we found that, 50.3% of students have used cigarette in any period of thei r life, and the prevalence of students who declare smoking one or more cigarette every day is 44.9%. Affect of friends (58.3%), and pleasure (47.2%) is 1 st and 2 nd reasons start smoking. Price is the most effective factor of cigarette availability. In our study, economic reasons are reported as 2 nd reason of give up smoking (56.3%) after heal th counter effect (71.3%). The prevalence of smoking among Health Noncommissioned Officers College students is quite high than other studies, which performed in high schools and colleges in our country. Intention of give up smoking is hopeful, but results aren t satisfying. This situation shows the importance and need of effective give up smoking programs for adolescents. Key Words: Student, smoking, health personnel Sorumlu Yazar (Corresponding Author): Dr. Cengizhan AÇIKEL, GATA Halk Sağlığı Anabilim Dalı, 06018, Etlik/Ankara Tel : chacikel@gata.edu.tr GİRİŞ Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre tütün kullanımına bağlı yılda 4 milyon ölüm gerçekleşmektedir ve bu sayının 2030 yılında 10 milyona ulaşacağı tahmin edilmektedir (1). Sigara tüketicilerinin %80 i gelişmekte olan ülke yurttaşlarıdır ve bu ülkelerde halen okul çağındaki çocukların %20 si günlük sigara içicisidir (2). Türkiye kişi başına sigara tüketimi yönünden Avrupa ülkeleri arasında Yunanistan dan sonra 2. sırada yer almaktadır (3). 178

2 Sigara içenlerin büyük çoğunluğu erişkinlik döneminden önce sigaraya başlamaktadır. Sağlık Bakanlığı 2002 verilerine göre Türkiye genelinde üniversite öğrencileri arasında sigara içme sıklığı %48 civarında iken, lise öğrencilerinin %20 si, 7-13 yaş grubundaki ilköğretim öğrencilerinin ise %11.7 si sigara içmektedir (4). Sigaranın zararlarının bilincinde olduğunu düşündüğümüz hekimler de dahil, tüm sağlık personelinde sigara içimi oldukça yaygındır. Ülkemizde gerçekleştirilen değişik çalışmalarda; sigara içme sıklığı hekimler arasında %31-%54, tıp fakültesi öğrencileri arasında sınıfla artan sıklıkta %7.6-%42.9 arasında bulunmuştur (3,5,6,7). Sigara kullanımının azaltılmasında ergenlerin, sigaraya başlamasının önlenmesi önemli bir konudur. Sigara alışkanlığına karşı gelişmiş ülkelerde gençlere yönelik yürütülen kampanyalarda olumlu sonuçlar alınmış ve sigara içme alışkanlığı bu ülkelerde azalmışken (8,9), ülkemizde etkin müdahale programlarının ve bunlara ilişkin umut verici sonuçların varlığını söyleyebilmek olası değildir. Bu çalışmada Gülhane Askeri Tıp Akademisi bünyesinde bulunan Sağlık Astsubay Meslek Yüksek Okulu nda öğrenim gören öğrenciler arasında sigara içme prevelansının ve sigara içmeye etki eden faktörlerin belirlenmesi amaçlanmıştır. GEREÇ ve YÖNTEM GATA Sağlık Astsubay Meslek Yüksekokulu nda öğrenim gören öğrenciler arasında Şubat 2004 te gerçekleştirilen bu çalışma, kesitsel tipte bir araştırmadır. Araştırmanın evrenini eğitimöğrenim döneminde Sağlık Astsubay Meslek Yüksekokulu nda eğitim-öğrenimlerine devam eden 171 öğrenci oluşturmaktadır. Katılımcıların tamamı erkektir. Çoktan seçmeli ve açık uçlu 15 sorudan oluşan anket formu araştırmanın gerçekleştirildiği tarihte dershanelerde hazır bulunan 167 öğrenciye dağıtılmıştır. Anket formu iki kısımdan oluşmaktadır. İlk bölüm katılımcının sosyodemografik bilgilerini - ailesinin ikamet ettiği yerleşim birimi, ailesinin aylık geliri, annesinin ve babasının öğrenim durumu, lise yaşamı boyunca yıl kaybı, annesinin çalışma durumunuiçermektedir. İkinci bölümde ise öğrencinin sigara kullanma durumu, sigaraya başlama ve bırakma nedenleri, anne, baba, aynı evde yaşayan ağabey-abla ve diğer akrabalarının sigara kullanma durumları, öğrencilerin sigarayı bırakma girişimi sayısı, yeniden başlayanlarda başlama nedeni ve zamanına yönelik sorular yer almaktadır. Anketi tam olarak yanıtlayan 167 katılımcı çalışmaya dahil edilmiştir. Sigara içme davranışıyla ilgili verilen yanıtlar temel alınarak sigara içme alışkanlığı 4 kategoride gruplandırılmıştır: (1) Hiç içmemiş: Yaşamı boyunca bir tam sigara içmemiş olanlar, (2) Ara sıra içiciler: Günde birden az, haftada birden fazla içenler, (3) Düzenli içiciler: Her gün en az bir sigara içenler, (4) Bırakmışlar: (daha önce en az 100 sigara içmiş fakat çalışma tarihinde kullanmayanlar) Anket formlarındaki veriler araştırmacılar tarafından SPSS for Windows 9.0 istatistik programı kullanılarak bilgisayara aktarılarak analiz edilmiştir. Verilerin analizinde ki kare önemlilik testi uygulanmıştır. BULGULAR Öğrenciler ailelerinin ikamet ettiği yerleşim yerine göre incelendiğinde, %55,1 ile illerde yaşayanlar ilk sıradadır. Öğrencilerin %52,7 si ailesinin aylık gelirinin 500 milyon-1 milyar TL arasında, %34,7 si ise milyon TL arasında olduğunu bildirmiştir. Katılımcıların aileleri ile ilgili bazı bilgiler Tablo-1 de sunulmuştur. Tablo 1. Katılımcıların Ailelerinin İkamet Ettiği Yerleşim Yeri ve Aylık Gelir Özellikleri (SAMYO, Ankara, 2004) Katılımcıların Özellikleri Sayı % Ailenin_ikamet ettiği yerleşim birimi İl 92 55,1 İlçe 59 35,3 Kasaba 3 1,8 Köy 13 7,8 Ailenin aylık geliri 300 milyondan az 9 5, milyon arası 58 34, milyar arası 88 52,7 1 milyar üstü 12 7,2 179

3 Öğrencilerin %19,8 i annesinin sigara kullandığını bildirmiştir. Annelerin %4,2 si okuma yazma bilmezken, ilkokul mezunları %59,3 ile en büyük gruptur. Annelerin %11,5 i ise para getiren bir işte çalışmaktadır. Öğrencilerin anneleri ile ilgili bazı özellikleri Tablo-2 de sunulmuştur. Tablo 2. Katılımcıların Annelerine Ait Bazı Özellikler (SAMYO, 2004) Özellik Sayı % Annenin öğrenim durumu Okur yazar değil 7 4,2 Okur yazar 11 6,6 İlkokul mezunu 99 59,3 Ortaokul mezunu 15 9,0 Lise mezunu 28 16,7 Yüksel okul mezunu 7 4,2 Annenin_Çalışma_Durumu Çalışmıyor ,5 Çalışıyor 19 11,5 Annenin_Sigara_İçme_durumu İçiyor 32 19,8 İçmiyor ,5 Bırakmış 6 3,7 Tablo 3. Katılımcıların Baba ve Diğer Akrabalarına İlişkin Bazı Özellikler (SAMYO, 2004) Özellik Sayı % Evde Yaşayan Akrabanın Sigara Kullanma Alışkanlığı İçiyor 13 18,6 İçmiyor 56 80,0 Bırakmış 1 1,4 Aynı_Evde_Yaşayan_Ağabey/Abla İçiyor 40 34,8 İçmiyor 71 61,7 Bırakmış 4 3,5 Babanın öğrenim durumu Okur yazar değil 1 0,6 Okur yazar 3 1,8 İlkokul mezunu 63 37,7 Ortaokul mezunu 25 15,0 Lise mezunu 46 27,5 Yüksel okul mezunu 29 17,4 Babanın sigara kullanma alışkanlığı İçiyor 93 56,0 İçmiyor 47 28,3 Bırakmış 26 15,7 Çalışmada öğrencilerin %56,0 ı babasının sigara içtiğini bildirmiştir. Öğrencilerin aynı evde yaşayan ağabey/ablasının %34,8 i sigara kullanırken, evde yaşayan diğer akrabaların da %18,6 sının sigara kullandığı TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2004: 3 (8) bulunmuştur. Babalar arasında okuma yazma bilmeyen sadece 1 kişi iken (%0,6), lise ve üzerinde bir okuldan mezun olanlar %44,9 dur. Öğrencilerin babaları ve evde yaşayan diğer akraba ile ilgili bazı özellikleri Tablo-3 te yer almaktadır. Öğrencilerin %49,7 si sigarayı hiç kullanmadığını, %43,7 di ise günde en az 1 tane sigara kullandığını bildirmiştir. Sigara kullanan öğrencilerin %8,3 ü 1 yıldır sigara kullanırken, 3 yıl ve üzerinde kullananlar %70,1 dir. Sigara kullanan öğrencilerin % 48,0 ı günde 2-10 adet, %3,9 u ise 20 adetten fazla sigara kullanmaktadır. Ortalama içilen sigara sayısı 12,2±5,3 tür. Öğrencilerin sigaraya başlangıç yaşı ise ortalama 14,6±1,9 yıl olarak bulunmuştur. Öğrencilerin sigara kullanma alışkanlığı, kullanma süresi, günde kullandığı sigara sayısı, başlama yaşı ile ilgili ayrıntılı bilgiler Tablo-4 de sunulmuştur. Tablo 4: Katılımcıların Sigara Kullanma İle İlgili Bazı Özellikleri (SAMYO, 2004) Katılımcıların Özellikleri Sayı % Sigara Kullanma Alışkanlığı (n=167) Hiç kullanmadım ,7 Evet, günde en az 1 tane 73 43,7 Evet, günde 1 den az 7 4,2 Bıraktım 4 2,4 Sigara Kullanma Süresi (n=84) 1 yıl 7 8,3 2 yıl 18 21,4 3 yıl 27 32,1 4 yıl 17 20,3 5 yıl ve 5 yıl üzeri 15 17,9 Ort=3,4±1,7 Ortanca=3 Min=1 Maks=10 Günde Kullandığı Sigara Sayısı (n=80) 1 adet 2 2, adet 38 47, adet 36 45,0 20+ adet 4 5,0 Ort=12,2+5,3 Ortanca=10 Min=2 Maks=30 Başlama_Yaşı (n=80)* 11 ve 11 yıl altı 4 5,0 12 yıl 5 6,2 13 yıl 7 8,7 14 yıl 15 18,8 15 yıl 23 28,8 16 yıl 19 23,8 17 yıl 7 8,7 Ort=14,6+1,9 Ortanca=15 Min=6 Maks=17 180

4 Öğrencilerin sigaraya başlama ve bırakma girişimi nedeni olarak birden fazla seçeneği belirtmelerine çalışmada olanak verilmiştir. Katılımcıların %58,3 ü arkadaş etkisi ile, %47,2 si ise sigaranın keyif verici olduğunu düşündüğü için sigaraya başladığını bildirmiştir. Yaşamının bir döneminde Tablo 5. Katılımcıların Sigara Kullanma İle İlgili Bazı Özellikleri (SAMYO,2004) Özellik Sayı % Sigaraya Başlama Nedeni (n=72)* Arkadaş etkisi 43 58,3 Özenti 34 47,2 Stres 24 33,3 İlk defa aileden uzaklaşma 8 11,1 Diğer 4 5,6 Sigara Bırakma Girişimi Nedeni (n=64)* Hasta olduğum için 22 34,4 Sağlığıma zarar verdiğini 46 71,9 düşündüğüm için Çevremdekileri rahatsız ettiği 15 23,4 için Ailemin baskısı nedeniyle 11 17,2 Ekonomik yük getirdiği için 36 56,3 Ağızda kötü tat bıraktığı, koku 13 20,3 yaptığı için Diğer nedenler (kız arkadaş) 4 6,3 * Birden fazla seçenek işaretlenebilmiştir. kullanmış ve halen kullanan öğrencilerden (n=84) %76,2 si en az bir kez sigarayı bırakmayı denediğini belirtmiştir. Bırakma girişimi nedenlerinde sağlığına zarar vereceğini düşünme (%71,9) ve ekonomik nedenler (%56,3) ilk iki sırada yer almaktadır. Bununla birlikte bırakma girişimlerinin %34,4 ünün hastalık sonrası olması da dikkat çekmektedir. Öğrencilerin sigaraya başlama ve sigarayı bırakma girişimi nedenleri ile ilgili bilgiler Tablo-5 te sunulmuştur. Çalışma yapılan öğrencilerin %50,3 ü yüksek okula başlamadan önce ve başladıktan sonra hiç içmediğini, %28,6 sı yüksekokulda içtiği sigara miktarının değişmediğini, %21,1 i yüksek okula başladıktan sonra kullandığı sigara miktarının arttığını bildirmiştir. Öğrencilerin %66,3 ü derslerinin yoğun olduğunda daha çok sigara içtiğini, %50,3 ü yakınında sigara içilmesinin sigara içme isteğini arttırdığını, %41,0 ı kendisini bağımlı olarak kabul ettiğini, %30,.3 ü ise sigaranın yalnızlığını gidermesine yardımcı olduğunu belirtmiştir. Öğrencilerin %75,0 i sigarayı bıraktıktan sonraki 1 ay içinde tekrar başladığını, %26,0 sı ise başlama nedeninin eksiklik hissetmesinin olduğunu belirtmiştir. Tablo 6. Katılımcıların Ailelerinin Bazı Sosyodemografik Özellikleri (SAMYO,2004) Kullananlar (n=80) Hiç kullanmamışlar (n=83) Ki kare p Sayı % Sayı % Ailenin_ikamet ettiği yerleşim birimi (n=163) İl 40 50, ,9 İlçe 35 43, ,9 6,81 0,08 Kasaba 2 2,5 1 1,2 Köy 3 3, ,0 Ailenin aylık geliri (n=163) 300 milyondan az 5 6,3 4 4, milyon arası 28 35, ,5 0,97 0, milyar arası 40 50, ,7 Sigara içme davranışına etki eden faktörler incelenirken, bırakanlar grubun sadece %3.7 sini (6 kişi) oluşturdukları için analizlerin dışında tutulmuşlardır. Sigara içen ve içmeyenlerin ailelerinin ikamet ettiği yerleşim yerine göre dağılımları incelendiğinde sigara içenlerde ailesi ilçe ve kasabalarda yaşayanların, içmeyen grupta ise il ve köyde yaşayanların daha büyük paylara sahip olduğu bulunmuştur. Bununla birlikte gruplar arası oranların dağılımı arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı değildir (p=0,08). Ailelerinin gelir durumuna göre incelendiğinde ise gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır (p=0,81) (Tablo 6). 181

5 Sigara kullanan ve kullanmayan öğrencilerin annelerinin öğrenim durumuna göre dağılımı incelendiğinde gruplar arası oranların dağılımı arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı değildir (p=0,63). Her iki grupta da ilkokul mezunu anneler ilk sıradayken (sırasıyla %60,0, %57,9), yüksek okul mezunu olan anneler içen grupta %6,3, içmeyen grupta %2,4 dür. Annenin çalışma durumuna göre TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2004: 3 (8) incelendiğinde ise sigara içen öğrencilerin annelerinin %15,2 si, içmeyenlerin ise %7,3 ü para getiren bir işte çalışmaktadır (p=0,11). Sigara kullanan ve kullanmayan öğrencilerin annelerinin sigara kullanma alışkanlıkları arasında da istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulunmamıştır (p=0,59). Sigara kullanan ve kullanmayan öğrencilerinin annelerine ait bazı özelliklerin dağılımı Tablo-7 de sunulmuştur. Tablo 7. Katılımcıların Annelerine Ait Bazı Özellikler ve Sigara Kullanma Alışkanlıkları (SAMYO,2004) Özellik Kullananlar Hiç kullanmamışlar (n=80) (n=83) Ki kare p Sayı % Sayı % Annenin Öğrenim Durumu (N=163) Okur yazar değil 2 2,4 5 6,0 Okur yazar 5 6,3 6 7,2 İlkokul mezunu 48 60, , Ortaokul mezunu 8 10,0 6 7,2 Lise mezunu 12 15, ,4 Yüksel okul mezunu 5 6,3 2 2,4 Annenin Çalışma Durumu (n=161) Çalışmıyor 67 84, ,7 2,53 0,11 Çalışıyor 12 15,2 6 7,3 Annenin Sigara İçme Durumu(n=158) İçiyor 17 22, ,3 1,10 0,59 İçmiyor 58 75, ,8 Bıraktı 2 2,6 4 4,9 Sigara kullanan ve kullanmayan öğrencilerin babalarının öğrenim durumuna göre dağılımı incelendiğinde gruplar arası oranların dağılımı arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı değildir (p=0,20). Her iki grupta da ilkokul mezunu babalar ilk sıradayken (sırasıyla %36,2, % 41,0), yüksek okul mezunu olan babalar içen grupta %22,5, içmeyen grupta %13,3 tür. Sigara kullanan ve kullanmayan öğrencilerin babalarının sigara kullanma alışkanlıkları arasında da istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulunmamıştır (p=0,06). Her iki grupta da sigara kullanan babalar %50 nin üzerinde orantıya sahipken, sigara kullanmayan öğrencilerin babalarında kullanmayanların orantısı yüksektir (sırası ile %32,5, %24,1). Sigara kullanan ve kullanmayan öğrencilerinin babalarına ait bazı özelliklerin dağılımı Tablo-8 de sunulmuştur. Tablo 8. Katılımcıların Babaya Ait Öğrenim Durumu ve Sigara Kullanma Alışkanlıkları (SAMYO,2004) Özellik Kullananlar Hiç kullanmamışlar (n=80) (n=83) Ki kare p Sayı % Sayı % Babanın öğrenim durumu Okur yazar değil 1 1,3 - - Okur yazar ,6 İlkokul mezunu 29 36, ,0 Ortaokul mezunu 13 16, ,0 7,20 0,20 Lise mezunu 19 23, ,1 Yüksel okul mezunu 18 22, ,3 Babanın sigara kullanma alışkanlığı (n=162) İçiyor 42 53, ,8 İçmiyor 19 24, ,5 5,54 0,06 Bırakmış 18 22,8 8 9,7 182

6 Sigara içen ve içmeyenlerin aynı evde yaşayan ağabey/abla dışındaki akrabalarının sigara kullanma durumu incelendiğinde, gruplar arası oranların dağılımı arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlıdır (p=0,02). İçen grupta akrabaların %28,6 sı sigara kullanırken, içmeyen grupta sıklık %5,9 dur. Ağabey/ablaların sigara kullanma alışkanlığı incelendiğinde ise, içen grupta ağabey/ablaların %38,2 si sigara kullanırken, içmeyen grupta bu değer %31,0 dir (Tablo 9). Tablo 9. Katılımcıların Diğer Akrabalarına Ait Bazı Özellikler ve Sigara Kullanma Alışkanlıkları (SAMYO,2004) Özellik Kullananlar (n=80) Hiç kullanmamışlar (n=83) Sayı % Sayı % Ki kare p Evde Yaşayan Akrabanın Sigara Kullanma Alışkanlığı (n=67) İçiyor 10 28,6 2 5,9 İçmiyor 24 68, ,1 7,46 0,02 Bırakmış 1 2,8 - - Aynı Evde Yaşayan Ağabey/Abla (n=113) İçiyor 21 38, ,0 İçmiyor 30 54, ,0 5,58 0,06 Bırakmış 4 7,3 - - TARTIŞMA Çalışmamızda SAMYO öğrencilerinin % 50,3 ünün hayatlarının bir döneminde sigara kullandığı bulunmuştur ve çalışma tarihinde günde en az 1 sigara içtiğini bildiren öğrencilerin prevalansı ise % 43,7 dir. PİAR ın 1988 de yaptığı ulusal çalışmada, yaş grubunda sigara içme sıklığı %30,0 olarak belirlenmiştir (10). Edirne, İzmir ve Manisa da lise öğrencileri arasında yapılan çalışmalarda sigara içme prevalansı %23,2 ile %38.0 arasında değişmektedir (11,12,13). Amerika da lise öğrencilerinde sigara içme sıklığı 1990 lı yıllarda artmaya başlamış ve 1991 de %27,5 iken, 1997 de %36,4 e çıktığı gözlenmiştir (14). Ülkemizde tıp fakültesi öğrencilerinde yapılan çalışmalarda ise prevalans %30,3 ile %33,9 arasında değişmektedir ve birinci sınıf öğrencilerinde sıklık daha düşük bulunmuştur (6,7). Bu sonuçlara göre çalışma grubunda prevalansın, sağlıkla ilgili bir okulda öğrenim görmelerine ve sigaranın zararları konusunda daha bilgili olmalarına rağmen gerek lise gerekse tıp fakültesi öğrencilerinden yüksek bulunması dikkat çekicidir. Çalışma grubundaki öğrenciler lise öğrenimlerini yatılı olarak gerçekleştirmişlerdir ve bu dönemde sigara kullanmaları yasaktır. Buna rağmen sıklığın lise sırasında %43,7 olması, yasaklamanın istenen sonucu sağlamadığını, belki de sigaraya başlama nedenleri arasında başta sayılan merak ve özenmeye neden olduğu ve yüksek prevalansı doğurduğu düşündürmektedir. Çalışmaya katılanlarda sigaraya başlama yaşı 14,6+1,9 yıl olarak bulunmuştur. Edirne çalışmasında ise sigaraya başlangıç yaşı ortalaması 13,2+2,7 yıldır (11). Yine PİAR araştırmasına göre ülkemizdeki sigara içenlerin %63,0 ü bu alışkanlığa 18 yaşından önce başlamaktadır (10). Bu çalışmada sigaraya başlangıç yaşı ortalamasının yüksek çıkması Astsubay Hazırlama Okulunda (lise kısmı) sigara içmenin yasak olmasına bağlanabilir. Çalışmamızda anne, babanın öğrenim durumu ile öğrencilerin sigara kullanım alışkanlığı arasında bir ilişki bulunmamıştır. Benzer sonuç Göksel ve arkadaşlarının çalışmasında da bildirilmiştir. Evde anne, baba ya da kardeşin sigara içmesinin, gençlerin sigaraya başlaması üzerinde özendirici bir rol oynadığı bazı çalışmalarda gösterilmiştir (15-17). Bizim çalışmamızda anne babanın sigara içmesi ile gençlerin sigara içmesi arasında bir ilişki bulunmamıştır. Buna karşın sigara kullanan ve kullanmayan öğrencilerin evde yaşayan ağabey/abla dışındaki diğer akrabalarının sigara kullanım alışkanlığındaki anlamlı fark (p=0,02), yine evde yaşayan abla/ağabeyi sigara kullanan öğrencilerde sigara kullanma 183

7 sıklığının istatistiksel olarak anlamlı olmasa da yüksek bulunması (p=0,06) öğrencilerin sigaraya başlamalarında evde yaşayan akrabanın sigara kullanma alışkanlığının etkili olduğunu düşündürmektedir. Manisa ve İzmir de lise öğrencilerinde gerçekleştirilen iki ayrı çalışmada da anne babaların sigara içmesi ile öğrencilerin içme sıklıkları arasında bir ilişki gözlenmezken, kardeşlerin birbirinden etkilendiği bulunmuştur (12,13). Çin de tıp fakültesi öğrencilerinde yapılan bir araştırmada ise bütün aile bireyleri içinde en fazla erkek kardeşin sigara içmesinin kişinin sigara içmesini etkilediği bildirilmiştir (16). Sigara içen öğrencilerdeki bırakma niyeti umut verici gibi görünse de eylemin başarısı umut verici değildir. İçicilerin % 76,2 si daha önce denemelerine rağmen başarılı olamamıştır ve ancak % 2,4 lük bir grup sigarayı bırakabildiğini ifade etmiştir. İzmir çalışmasında da %42,0 lik bırakma girişimine karşın %3,1 lik başarı hızı bulunmuştur (11). Benzer sonuçlar Amerika Birleşik Devletleri nde yapılan bir çalışmada da bulunmuştur. Bu sonuçlar sigara içen gençlerde etkin ve planlı bir sigarayı bırakma programı ihtiyacına işaret etmektedir (19). Sigaraya başlamada arkadaş faktörünün önemli bir etkisi olduğu yurt içi ve yurt dışında gerçekleştirilen birçok çalışmada bildirilmiştir (12,15,16,20). Arkadaş çevresi birçok kötü alışkanlıkta olduğu gibi sigara konusunda da belirleyici olabilmektedir. Bizim çalışmamızda da sigaraya başlama nedenleri arasında arkadaş etkisi (%58,3) ve zevk (%47,2) ilk iki sırada bulunmuştur. İran da tıp fakültesi öğrencilerinde gerçekleştirilen bir araştırmada keyif verici olması ikinci sıradaki başlama nedeni olarak belirtilmiştir (20). Başlama nedenleri arasında merak ve özentinin başta geldiğini bildiren yurt içi ve dışı çalışmalar olmakla birlikte (3,15,16) bu çalışmada merak en az bildirilen nedenlerden olmuştur. Ergenlerin sigaraya ulaşmasına etki eden en önemli faktörlerden birisi fiyattır. Sigara fiyatlarında artışla birlikte sigara kullanım sıklığında azalmaların görüldüğünü bildiren çalışmalar mevcuttur (21,22). Bu çalışmada da ekonomik neden (%56,3), sağlığa TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2004: 3 (8) olumsuz etkilerinin ardından (%71,9) ikinci sırada ki bırakma girişimi nedeni olarak belirtilmiştir. Sonuç ve Öneriler SAMYO öğrencilerinde sigara içme prevalansı %47.9 bulunmuştur. Bu sonuç ülkemizde lise ve üniversite birinci sınıf öğrencilerinde gerçekleştirilen çalışmalarda bulunan sonuçlara göre oldukça yüksektir. Bu öğrencilerin ileride askerlik görevi için gelen erbaş ve erlere sağlık eğitimi vereceği ve model olacağı da düşünülürse sonucun olumsuzluğu daha iyi anlaşılabilir. Yüksek prevalansa rağmen öğrencilerin sigarayı bırakma niyeti ise umut vericidir. Fakat sonuçlar tatminkar değildir. Bu durum sigara içen gençlerde etkin ve planlı bir sigarayı bırakma programına ne kadar gereksinim olduğunu göstermektedir. Önlenebilir önemli bir hastalık ve ölüm nedeni olan sigara kullanımının azaltılmasında Batılı toplumların yaklaşımı örnek alınarak, hem politika yapıcılar hem de toplum olarak sigara kullanımını önlemeye yönelik somut adımların atılmalıdır. Bu yöndeki müdahale programları desteklenmeli ve kararlılıkla sürdürülmelidir. KAYNAKLAR 1. World Health Report Geneva, WHO. 2. Warren C, Riley L, Asma S, Eriksen MP, Green L, Blanton C et all. Tobacco use by youth: a surveillance report from the Global Youth Tobacco Survey Project. Bull World Health Organ 2000; 78: Cirit M, Orman A, Ünlü M; Afyon da Hekimlerin Sigara İçme Alışkanlığı; Toraks Dergisi, Aralık 2002, Cilt 3, Sayı 3, Sayfalar T.C. Sağlık Bakanlığı, Ankara Çan G, Özlü T, Bülbül Y, Torun P. Trabzon il merkezinde görev yapan doktorlarda sigara içme alışkanlığı. VI. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı Adana. 1998; Metintaş S, Sarıboyacı M.A, Nuhoğlu S, Metintaş M, Kalyoncu C, Etiz S, Özdemir N, Aktaş C; Smoking patterns of university students in Eskişehir, Turkey, Public Health 1998 Jul; 112(4):

8 7. Yoldaşcan E, Usal G, Özdemir B, Akdemir S. Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrencilerinde sigara içme sıklığı ve etkileyen faktörler. 8 nci Ulusal Halk Sağlığı Kongre Özet Kitabı, Diyarbakır, 2002, VanDyke EM, Riesenberg LA.Effectiveness of a school-based intervention at changing preadolescents' tobacco use and attitudes. J Sch Health 2002;72(6): Persson LG. "Contract" prevents school youth from initiating tobacco use. Percentage of smoking/snuff-taking year-olds cut in half over a six-year period. Lakartidningen 2003 Jan 23;100(4): PIAR. Sigara alışkanlıkları ve sigara ile mücadele kampanyası kamuoyu araştırması raporu Ankara, TC Sağlık Bakanlığı 11.Karlıkaya C, Edirne de lise öğrencilerinde sigara içme prevelansı, kaçakçılık, reklamlar ve ergenlerin sigaraya ulaşması: Toraks Dergisi, Nisan 2002; 3 (1): Göksel T, Cirit M, Bayındır Ü. İzmir ili lise öğrencilerinin sigara alışkanlığını etkileyen faktörler. Toraks Dergisi, 2001, 2(3): Çelik P, Esen A, Yorgancıoğlu A ve ark. Manisa ilinde lise öğrencilerinin sigaraya karşı tutumları. Toraks Dergisi 2000; 1: Centers for Disease Control. Tobocco use among high school students. United Nations MMWR 15.Gaeta G, Del Castello E, Cuomo S et al. Familial and friends who smoke: influence on adolescents. G Ital Cardiol 1998; 28: Flay BR, Hu FB, Richardson J. Psychosocial predictors of different stages of cigarette smoking among high school students. Preventive Medicine 1998; 27: Ozcan YZ, Ozcan KM. Determinants of youth smoking--evidence from Turkey. Subst Use Misuse Feb;37(3): Cigarette smoking among medical college students in Wuhan, People s republic of China. Preventive Medicine 29, (1999). 19.Burt RD, Peterson AV. Smoking cessation among high school seniors. Preventive Medicine 1998; 27: Ahmadi J, Khalili H, Jooybar R, Namazi N, Aghaei PM.Cigarette smoking among Iranian medical students, resident physicians and attending physicians. Eur J Med Res ;6(9): Townsend J. Price and consumption of tobacco. Br Med Bull 1996; 52: World Health Organization. Economics of tobacco control. A/FCTC/WG1/ WHO. 185