Şenay Yanık Zuhur 1, Leman Kutlu 2, Tülay Tokgöz 1

Transkript

1 1 Roy Uyum Modeline Göre Tip 1 Diyabet Tanılı Adolesanların Sorunlarının Saptanması ve Hasta Eğitiminin Etkinliği ile Uyumlarını Geliştirmedeki Etkisinin Değerlendirilmesi Şenay Yanık Zuhur 1, Leman Kutlu 2, Tülay Tokgöz 1 İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesi; 1 Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, 2 Hemşirelik Hizmetleri Müdürlüğü, İstanbul

2 2 Hemşirelik alanında model kullanımı; Uygulamadaki sorunların araştırılmasına yön vererek çözüm önerileri geliştirilmesini Hemşirenin tıbbi uygulamalara değil hemşirelik uygulamalarına odaklanmasını Bakımın sistematize olmasını sağlar. Fawcett J. Contemporary Nursing Knowledge Analysis and Evoulation of Nursing Models and Theories 2th ed. Philadelphia: Fa Davis Company.2005; Gigliotti E. The value of nursing models in practice. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi. 2008;1(1):42 50.

3 3 Roy Uyum Modeli; Hemşire kuramcılarından Sister Callista Roy tarafından yıllarında oluşturulan model insanın adaptasyonu (uyum) üzerinde odaklanmıştır. Roy'un uyum modeli klinik uygulamada hemşireliğin tüm ilgi alanlarında; sağlıklı çocuk ve yetişkinlerde, kısa ve uzun dönem bakım gerektiren hastalarda, yüksek risk gruplarında hemşirelik bakımına rehberlik edebilir. Roy C.The Roy Adaptation Model. 3rd ed. New Jersey Upper Saddle River: Pearson Prentice Hall Health,.2009; Frederickson K. Nursing knowledge development through research: Using the Roy Adaptation Model. Nursing Science Quarterly. 2000; 13(1),

4 4 Modelde tanımlanan uyum alanları; fizyolojik, benlik kavramı, rol fonksiyonu ve karşılıklı bağlılık alanlarıdır. Hemşireler bu uyum alanlarında bireylerin gereksinimlerini karşılamada yardım ederler. Roy un uyum modelinde; hemşirelik uygulamaları, uyumu kolaylaştırmayı amaçlar. Hemşire hastanın uyumunu kolaylaştırmak için, faaliyetlerini altı basamakta gerçekleştirmelidir. Bu basamaklar; - Davranışın değerlendirilmesi - Uyaranın değerlendirilmesi - Hemşirelik tanısı - Hedef geliştirme - Hemşirelik girişimlerinin seçilmesi - Değerlendirmedir. Özkaraman A, Özer S, Balcı GA.Romatoid artritli bir vakanın hemşirelik bakımında roy adaptasyon modelinin kullanımı. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi.2012;1(3)

5 5 Hastalık ve tedavi hakkında bilgi vermek Etkileyen uyaran Tip 1 DM ve tedavisi hakıında bilgi düzeyi Odak uyaran Tip 1 DM Baş etme mekanizmaları Düzenleyici Olası uyaran Tip 1 DM hakkında olumlu/olumsuz düşünceler Bilişsel-duygusal Hemşirelik girişimi Fizyolojik alan Günlük yaşam aktivitelerini yerine getirmede güçlük, egzersizleri yapamama, ilaçları düzenli alamama Rol fonksiyon alanı Hastalığa bağlı anne/baba/ çocuk rollerini yerine getirmede güçlük çekme, iş yaşamında istenilen performansı sergileyememe Benlik kavramı alanı Özürlülük/ sakat kalmaktan/ bağımlı olmaktan korkma Karşılıklı bağımlılık alanı Günlük aktiviteleri yerine getirirken destekleyici sistem azlığı Tip 1 DM Tanısı Alan Hastanın Hemşirelik Bakımında Roy Adaptasyon Modeli

6 6 Amaç; Bu çalışmanın amacı, Roy Uyum Modeline göre tip 1 diyabetli adolesanların uyum sorunlarının saptanması ve eğitimin uyumlarını geliştirmedeki etkisini belirlemektir.

7 7 Yöntem; Yarı deneysel çalışmanın örneklemini bir üniversite hastanesinin beslenme ve metabolizma biriminde Ocak 1996 ve Mayıs 2012 tarihleri arasında tip 1 diyabet tanısı konmuş takip/tedavisi devam eden yaşlarındaki (kontrol: 35, denek:35) toplam 70 adolesan oluşturmuştur. Çalışmanın verileri Mart ve Aralık 2013 tarihleri arasında görüşme yöntemiyle; - Demografik özellikleri içeren anket formu - 28 sorudan oluşan bilgi düzeyini değerlendirme formu - Roy uyum modeline göre; fizyolojik gereksinimler, benlik kavramı, karşılıklı bağlılık ve rol fonksiyon alanlarını değerlendiren görüşme formuyla toplanmıştır.

8 8 Yöntem; Denek grubuna 6-7 kşilik gruplarla diyabet sohbet haritaları ve soru kartları kullanılarak karşılıklı etkileşimi sağlayacak şekilde 90 dk eğitim verilmiştir. Her iki gruba da bilgilendirme broşürü verilmiştir. 6 ay sonra örneklem grubunun bilgi düzeyi ve uyum ihtiyaçları tekrar değerlendirilmiştir. Çalışmanın verileri; yüzdeleme, ortalama, Mcneamer, correlasyon, Mann-Whitney U istatistiksel testlerle değerlendirilmiştir. Anlamlılık düzeyi P<0.05 kabul edilmiştir.

9 9 Bulgular; Cinsiyet % (N=35) Yaş Ort/ SD Tanı yaşı Ort/SD Denek grubu Kontrol grubu Kız % 42.9 ( n=15) Erkek % 57.1 ( n=20) Kız % 42.9 ( n=15) Erkek % 57.1 ( n=20) 14.23± ± ± ±3.823 Tablo 1: Denek ve kontrol grubu demografik verileri

10 10 Bulgular; Eğitim öncesi Bilgi düzeyi Ort/SD Eğitim sonrası Bilgi düzeyi Ort/SD Test istatistik Denek grubu 13.83±5.448 (min:0, max:23) 26,03±2.149 (min:22, max:28) r:0,712 P:0,000 Kontrol grubu 15,31±5,040 (min: 8, max:25) 24,31±3,428 (min:13, max:28) r:0,365 P:0,031 Tablo 2: Denek ve kontrol grubunun eğitim öncesi- eğitim sonrası bilgi düzeyi puan ortalamaları

11 11 Bulgular; Denek grubundaki çocukların eğitim öncesi ve sonrası bilgi düzeyleri incelendiğinde; Hepsinde eğitim sonrası bütün sorulara verilen cevaplarda doğru sayısının yükseldiği; 28 sorunun 15 i inde %100 e ulaştığı ve istatistiksel olarak da anlamlı olduğu tespit edilmiştir (P:0,000)

12 12 Bulgular; Kontrol grubundaki çocukların sorulara verdikleri yanıtlar incelendiğinde; Çoğunun çalışmaya dahil edildiği gün ile bilgilendirme broşürü verildikten 6 ay sonra kontrole geldiğinde bütün sorulara verdikleri cevaplarda doğru sayısının yükseldiği ancak 28 sorunun 6 sında doğru cevap sayısı yükselmesine rağmen istatistiksel olarak anlamlı farklılıkları olmadığı (P:0,31, P:0,180 ) 22 soruda ise anlamlı farklılıkların olduğu (P:0,000, P:0,001, P:0,004, P:0,012, P:0,013, P:0,039) ve 6 sında %100 e ulaştığı tespit edilmiştir.

13 Bulgular; Kontrol grubu (N=35) Denek grubu (N=35) A- Fizyolojik gereksinimler EÖ (%) ES (%) EÖ (%) ES (%) Diyabetinin aktivitelerini kısıtlamadurumu Geceleri uyku sorunu Geceleri hipoglisemi sorunu Geceleri sık idrara çıkma sorunu İnsülinlerini düzenli uygulama İnsülinlerini düzenli yanında taşıma Kan şekeri takibini düzenli uygulama İnsülin uy. rotasyon uygulama Beslenme öğünleri düzeni Okulda beslenme problemi Derslerde algı problemi Hipoglisemiyi algılamama Görmede bulanıklık Sık terleme 25,7 8,6 37,1 17,1 82, ,4 45,7 74,3 34,3 42,9 14,3 28, ,1 8,6 31,4 14,3 77,1 77, ,1 25,7 31,4 14,3 31,4 25,7 11,4 14,3 25,7 17,1 77,1 68,6 74,3 25,7 17, ,7 25,7 34,3 8,6 2, , ,3 57,1 77,1 14,3 25,7 22,9 14,3 28,6 13 Tablo 3.1: Kontrol ve denek grubunun, eğitim öncesi (EÖ) eğitim sonrası (ES) Roy un fizyolojik gereksinimler alanında uyum durumu

14 14 Bulgular; Kontrol grubu (N=35) Denek grubu (N=35) B- Benlik kavramı EÖ (%) ES (%) EÖ (%) ES (%) Kendini yalnız/güçsüz hissetme Kendini gergin /sinirli hissetme Kendini yorgun hissetme Gelecekten endişe duyma Hayal kırıklığı hissetme Beden imgesi kaygısı 8,6 71, ,6 22,9 22,9 14,3 65,7 45,7 31,4 22, ,7 28,6 22,9 28,6 25,7 8,6 57,1 31,4 28,6 22,9 17,1 Tablo 3.2: Kontrol ve denek grubunun, eğitim öncesi (EÖ) eğitim sonrası (ES) Roy un benlik kavramı alanında uyum durumu

15 15 Bulgular; Kontrol grubu (N=35) Denek grubu (N=35) C- Rol fonksiyonu EÖ (%) ES (%) EÖ (%) ES (%) Kendi kararlarını alma Aile içi kararlara katılım Aile içi sorumluluk alma Geleceğe yönelik hedefler Arkadaş grubu 94,3 91,4 88, ,3 94,3 94,3 97, ,6 77,1 97,1 97,1 97,1 91,4 88,6 94,3 Tablo 3.3: Kontrol ve denek grubunun, eğitim öncesi (EÖ) eğitim sonrası (ES) Roy un rol fonksiyon alanında uyum durumu

16 16 Bulgular; Kontrol grubu (N=35) Denek grubu (N=35) D- Karşılıklı dayanışma EÖ (%) ES (%) EÖ (%) ES (%) Diyabetini arkadaşlarıyla paylaşım Arkadaşlarının hipoglisemi farkındalığı Diyabetini öğretmenleriyle paylaşım Öğretmenlerinin hipoglisemi farkındalığı Öğretmenlerince anlaşıldığını düşünme Arkadaşlarınca anlaşıldığını düşünme Arkadaşlarıyla sorunlarını paylaşımı Ailesiyle sorunlarıyla paylaşımı 71,4 82,9 51,4 88,9 74,3 82,9 71,4 94,3 82,9 82,9 57,1 82, ,4 91,4 77,1 51,4 82,9 82,9 91,4 82,9 91,4 62,9 Tablo 3.4: Kontrol ve denek grubunun, eğitim öncesi (EÖ) eğitim sonrası (ES) Roy un karşılıklı dayanışma alanında uyum durumu

17 17 Bulgular; Kontrol grubu Denek grubu Eğitim öncesi Hb1Ac düzeyleri Eğitm sonrası Hb1Ac düzeyleri % 7 ve % % 8.1 ve % 7 ve % % 8.1 ve TOPLAM N=35 N=35 N=35 N=35 N=35 N=35 Tablo 4: Kontrol ve denek grubunun eğitim öncesi eğitim sonrası HbA1c düzeyleri

18 18 Sonuç; Adolesanların çoğunun uyumsuz davranışlarının eğitimle uyumlu olduğu ve uyumsuz davranışı olanların azaldığı, eğitimin etkili olduğu saptanmıştır. Roy uyum modelinin diyabet eğitiminde kullanımı; eğitimin gerekli olduğu alanları belirleme, eğitim planı yapma, eğitim sonuçlarını değerlendirmede (bireyin uyumlu veya uyumsuz davranışlarının yorumlanmasında) hemşireye rehber olması açısından önem teşkil etmektedir.

19 TEŞEKKÜRLER 19