Türkiye de Okullarda Mükemmeliyeti Teşvik Etmek

Transkript

1 Public Disclosure Authorized Rapor No: TR Türkiye de Okullarda Mükemmeliyeti Teşvik Etmek Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized Public Disclosure Authorized 1 Mart Beşeri Kalkınma Sektörü Avrupa ve Orta Asya Bölgesi Dünya Bankası Belgesidir

2 Türkiye de Okullarda Mükemmeliyeti Teşvik Etmek 1 Rapor No: TR Türkiye de Okullarda Mükemmeliyeti Teşvik Etmek 1 Mart 2013 Beşeri Kalkınma Sektörü Avrupa ve Orta Asya Bölgesi Dünya Bankası Belgesidir

3 2 Türkiye de Okullarda Mükemmeliyeti Teşvik Etmek Başkan Yardımcısı Ülke Direktörü Sektör Yöneticisi Ekip Liderleri : Philippe H. Le Houérou : Martin Raiser : Alberto Rodríguez : Cristian Aedo ve Naveed Hassan Naqvi

4 Türkiye de Okullarda Mükemmeliyeti Teşvik Etmek 3 İçindekiler YÖNETİCİ ÖZETİ...v I. BÖLÜM: GİRİŞ...1 II. BÖLÜM: TÜRKİYE NİN PISA PERFORMANSI...3 II.A BÖLGESEL VE DÖNEMSEL AÇIDAN TÜRKİYE NİN PISA PERFORMANSI...4 II.B TÜRKİYE DE ÖĞRENCİLERİN PISA PERFORMANSINI ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN BELİRLENMESİ...8 II.C BÖLGESEL VE ULUSAL AÇIDAN TÜRKİYE DE VAROLAN EŞİTSİZLİKLER III. BÖLÜM: POLİTİKA ODAĞI ALANLARI...17 III.A OKULA DAHA ERKEN BAŞLAMANIN TEŞVİK EDİLMESİ III.B ÖĞRETME YÖNTEMLERİNİN İYİLEŞTİRİLMESİ III.C ORTA ÖĞRETİMDEKİ FIRSAT EŞİTSİZLİKLERİNİN AZALTILMASI ÖNERİLERİN ÖZETİ...25 GELECEKTE GERÇEKLEŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN ARAŞTIRMA GÜNDEMİ...27 KAYNAKLAR:...28 EK EK EK TABLOLAR: TABLO 1 TABLO 2 TABLO 3 : TÜRKİYE NİN PERFORMANS KAZANIMLARININ OAXACA-BLİNDER ÇÖZÜMLEMESİ, : TÜRKİYE VE KIYAS ÜLKELERİNİN PISA 2009 OKUMA PUANLARI ARASINDAKİ FARKIN OAXACA-BLİNDER ÇÖZÜMLEMESİ...7 : YAŞ, CİNSİYET VE ÖĞRENCİNİN AİLESİNİN SOSYOEKONOMİK ENDEKSİYLE AÇIKLANAN OKUMA PERFORMANSI FARKLARININ PAYI...9 ŞEKİLLER: ŞEKİL 1 ŞEKİL 2 ŞEKİL 3 : TÜRKİYE VE DİĞER BÖLGE ÜLKELERİNDE PISA 2009 PUANLARI...4 : TÜM PISA KATILIMCILARININ ORTALAMA PISA PUANLARI VE KİŞİ BAŞINA DÜŞEN GSYİH LERİ, : SOSYOEKONOMİK ENDEKS DÜZEYİNE GÖRE KONTROL ETTİKTEN SONRA TÜM PISA KATILIMCILARININ ORTALAMA PISA PUANLARI VE KİŞİBAŞINA DÜŞEN GSYİH LERİ,

5 4 Türkiye de Okullarda Mükemmeliyeti Teşvik Etmek ŞEKİL 4 : BİLİM ALANLARI BAZINDA TÜRKİYE NİN PISA PUANLARI, ŞEKİL 5 : BİLİM ALANLARI BAZINDA TÜRKİYE NİN PUANLARININ STANDART SAPMASI, ŞEKİL 6 : BAŞARILI ÖĞRENCİLERİN YÜZDELERİNE GÖRE PISA PUANLARINDAKİ İLERLEME, ŞEKİL 7 : YETERLİK DÜZEYİNE GÖRE PISA PUANLARINDAKİ İLERLEME, ŞEKİL 8 : TÜRKİYE NİN PISA 2009 DAKİ ORTALAMA PUANLARININ KIYAS ÜLKELERİYLE KARŞILAŞTIRMASI...7 ŞEKİL 9 : OKUMADA YETERLİK DÜZEYİNE GÖRE 15 YAŞ GRUBUNUN DAĞILIMI, PISA ŞEKİL 10 : SOSYOEKONOMİK ENDEKSİN BEŞTE BİRLİK DİLİMLERİNE GÖRE PISA PERFORMANSI...8 ŞEKİL 11 : ETKİLİ ÖĞRENME STRATEJİLERİ HAKKINDA BİLGİ VE ORTALAMA PISA PUANI ŞEKİL 12 : İYİ ÖĞRENME STRATEJİLERİNİN TÜRKİYE NİN PISA SONUÇLARI ÜZERİNDEKİ TAHMİNİ ETKİSİ ŞEKİL 13 : KATILIMCI ÜLKELER İÇİN BİREYSEL ETKENLERLE AÇIKLANAN PISA 2009 OKUMA PUANLARI ARASINDAKİ FARKIN PAYI ŞEKİL 14 : PISA 2009 DA ÜLKELERE GÖRE SOSYAL TABAKALAŞMA ŞEKİL 15 : OKULLARA GÖRE ÖĞRENCİLERİN ORTALAMA OKUMA PERFORMANSLARI ŞEKİL 16 : ORTALAMA OKUMA PERFORMANSI VE İLKOKULDA HER BİR PROGRAMDA ÖĞRENİM GÖREN ÖĞRENCİLER ARASINDAKİ ORTALAMA SINIF TEKRARI SAYISI ŞEKİL 17 : SOSYOEKONOMİK GRUPLARIN BEŞTE BİRLİK DİLİMLERİNE GÖRE PISA 2009 ÖĞRENCİLERİNİN DAĞILIMI ŞEKİL 18 : OKUL TÜRÜNE GÖRE KIZ ÖĞRENCİLERİN ORANI, PISA ŞEKİL 19 : TÜRKİYE DEKİ ÖĞRETMENLERİN PROFİLİ ŞEKİL 20 : ÖĞRETME KALİTESİNİN ÖĞRENCİ PERFORMANSI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ ŞEKİL 21 : SİNGAPUR DA ÖĞRETMENLER İÇİN KARİYER SEÇENEKLERİ KUTULAR: 1. KUTU : PISA NEDEN ÖNEMLİ? KUTU : ÖĞRENCİ SEÇME YÖNTEMİNİN KALDIRILMASI VE KAPSAMLI ORTA ÖĞRETİM KURUMLARININ GETİRİLMESİ: POLONYA DA GERÇEKLEŞTİRİLEN REFORMLARIN BAŞARISI KUTU : SİNGAPUR ÖĞRETİMDE MÜKEMMELLİYET ARAYIŞI KUTU : STALLINGS SINIF GÖZLEM YÖNTEMİ KUTU : ORTA ÖĞRETİMDE OKUL SEÇİMİ... 24

6 Türkiye de Okullarda Mükemmeliyeti Teşvik Etmek 5 Teşekkür Bu rapor Cristian Aedo, Naveed Hassan Naqvi ve Paul Cahu tarafından hazırlanmıştır. Dünya Bankası ndan Martin Raiser (Ülke Direktörü, Türkiye), Alberto Rodriguez (Eğitim Sektör Yöneticisi, Avrupa ve Orta Asya), Cristobal Ridao-Cano (Ülke Sektör Koordinatörü, Türkiye), Florian Fichtl (Direktör Yardımcısı, Türkiye) ve Ina-Marlene Ruthenberg (Ülke Programı Koordinatörü, Türkiye) bu çalışmanın hazırlanmasında rehberlik yapmışlardır. Ayrıca raporun eş-hakemleri Juan Diego Alonso (Kıdemli Ekonomist, Latin Amerika ve Karayipler), Harry Patrinos (Sektör Yöneticisi, İnsani Gelişim Ağı) ve Ernesto Cuadra ya (Eğitim Baş Ekonomisti, Orta Doğu ve Kuzey Afrika) faydalı ve derinlikli yorumları ve rehberlikleri için teşekkür ederiz. Son olarak, ekibimiz çok değerli fikir ve katkıları için Milli Eğitim Bakanlığı na teşekkür eder.

7 6 Türkiye de Okullarda Mükemmeliyeti Teşvik Etmek

8 3. Hükümet in eğitim politikalarının eğitimle ilgili sonuçlardaki iyileşmede katkısı bulunmaktadır bu politikalar arasında müfredat reformu, eğitim ve öğretim materyalleri ve uygulamalarının aşamalı modernizasyonu, geniş kapsamlı ulusal ve uluslararası değerlendirmeler yoluyla öğrenim sonuçlarının ölçümüne daha çok önem vermek sayılabilir. Ancak tüm bu başarıların yanında, bazı güçlükler hala mevcuttur. Türkiye de 15 yaş grubunun ortalama performans düzeyi hala OECD ortalamasının bir tam yıl (veya 40 puan) gerisindedir. Türkiye de 15 yaş grubunun yaklaşık yüzde 25 i okuduklarını analiz edip anlaya- Türkiye de Okullarda Mükemmeliyeti Teşvik Etmek v7 Yönetici Özeti 1. Türkiye deki eğitim sistemi 2003 ten bu yana öğrenci performansındaki iyileşme ve eşitsizliğin azalmasının yanı sıra okullaşma oranlarındaki düzenli artışla birlikte kayda değer bir gelişme göstermiştir. Ülkenin üç PISA alanındaki (okuma, matematik, bilim) puanları 2003 ve 2009 arasında keskin bir artışla 20 puan ve üzerinde yükseliş gösterdi. Bu artış, çalışmaya katılan her bir kişi için yarım okul yılı daha fazla eğitim almış olmaya denk gelmektedir. Aynı zamanda, öğrenci performansındaki eşitsizlikler de, PISA sonuçlarındaki kazanımlar, artan oranda düşük ve orta düzeyde başarı gösteren öğrencilerden gelmeye başladığı için azalmıştır. Örneğin en alt yüzde 1 lik dilimdekilerin okuma performansı 30 puan, matematik performansı 33 puan, fen bilgisi performansıysa 25 puan artış göstermiştir; Üst başarı dilimindeki öğrencilerin ortalama performansı da iyileşme göstermekle birlikte daha düşük başarı dilimindekilere göre daha azdır. Aynı dönemde, 15 yaşındakilerin okullaşma oranı güçlü bir şekilde artarak PISA ya göre yılda yüzde 7.8 artış göstermiştir ki bu durum gelişmeleri daha da çarpıcı hale getirmektedir. 2. Bu raporun bulgularına göre, eğitim sisteminde 2003 ten bu yana meydana gelen gelişme, büyük oranda, Türkiye de kaydedilen genel sosyoekonomik gelişme ve eğitim hizmetleri sunumunda artan etkinlik düzeyinin ortak sonucudur. Ülkedeki hızlı ekonomik büyüme nüfusun sosyoekonomik koşullarını geliştirmiş ve tüm PISA alanlarında 20 puan dolaylarında bir artış sağlamıştır. Ancak, her bir öğrencinin ailesinin sosyoekonomik durumu PISA sonuçlarını 2009 da 2003 te olduğundan daha az etkilemiştir. Çünkü, bu iki PISA testi arasındaki dönemde eğitim hizmetlerinin sunumu daha etkin hale gelmiş, bu sayede Türkiye deki tüm öğrencilere sunulan eğitimde iyileşme görülmüş ve eşitsizlikler azalmıştır.

9 8vi Türkiye de Okullarda Mükemmeliyeti Teşvik Etmek bilecek kadar iyi okuyamamakta, bundan ötürü OECD sınıflandırmasına göre işlevsel olarak okur yazar olmayan olarak nitelendirilmektedir. Ancak, bu oran, muadil oranın yüzde 36 olduğu 2003 ten bu yana hızlı bir düşüş göstermektedir. En zengin ve en yoksul beşte birlik dilimde bulunan öğrenciler arasındaki başarı farkının azaltılmasına ilişkin belli bir gelişme kaydedilmesine rağmen, 2009 da bu fark hala 100 puan (veya iki okul yılından fazla) kadardı. 4. Bu rapor, PISA 2009 a katılan ülkelerin ara kesitini inceleyen ve Türkiye deki 15 yaş grubu ortalamasının okuma, matematik ve fen bilgisi becerileri alanında OECD deki akranlarının bir okul yılı gerisinde olduğunu gösteren bir önceki Dünya Bankası (2011) raporunun devamı niteliğindedir. Bu çalışma PISA 2009 için varolan ayrıntılı verilerin yanı sıra 2003 ve 2006 PISA çalışmalarından alınan benzer verilerden yararlanmıştır. Bu kez, yapılan eğilim analizi önemli bir bilgiyi ortaya koymuştur: Buna göre, Türkiye bir yandan OECD deki akranlarını geriden takip ederken diğer bir yandan 2003 ten bu yana, özellikle daha yoksul hanehalklarından gelen öğrenciler bazında fevkalade bir gelişme sergilemiştir. 5. Rapora göre daha fazla ilerleme kaydetmeye açık alanlar aşağıdaki gibidir: 6. Okula daha erken başlamanın teşvik edilmesi: PISA ya göre, bir yıllık okul öncesi eğitim okumada 34 ek puanla ilişkilendirilmektedir ve bu etkinin üçte ikisi akran etkisinden kaynaklanmaktadır. Bu tahminler ışığında, ülkedeki öğrencilerin yüzde 100 ünün kaliteli bir okul öncesi eğitimi 1 yıl boyunca alması durumunda Türkiye nin okumadaki ortalaması 24 puan artacaktır. Aynı zamanda, 2009 da teste katılan 15 yaş grubunda, ortalama ilkokula başlama yaşı 6.8 di. Tahminlere göre, ilkokula başlama yaşını 6 ya doğru çekmek okuma sonuçlarında 10 puana kadar artış sağlayabilir. Öneriler: Geride kalan illerde okul öncesi eğitime kayıt oranlarını artırmak için belirli hedeflere yönelik destek sağlamak Tüm ülkede en yoksul hanehalklarını hedefleyerek Erken Çocukluk Eğitimi ne erişimde hakkaniyeti sağlamak Okul öncesi eğitimde standartları sıkı bir şekilde izlemek, değerlendirmek, ve uygulamak suretiyle kaliteyi sağlamak Erken Çocukluk Eğitimi için yeterli finansman sağlamak ve EÇE sistemi içerisindeki özel sektör kuruluşlarını ve kar amacı gütmeyen kuruluşları sürece dahil etmek Birinci sınıfa başlama yaşını düşürmek. 7. Öğretme yöntemlerinin aşağıdaki şekilde iyileştirilmesi: a. Etkili öğrenme stratejilerinin kullanımının teşvik edilmesi: PISA sonuçlarının analizine göre, tüm öğrencilere etkili öğrenme stratejileri konusunda bilgi verilmesi halinde Türkiye deki okullarda verilen eğitimin önemli oranda iyileştirilmesi mümkündür. Diğer PISA ülkelerinde de olduğu gibi, iyi öğrenme stratejilerini öğrenen (bilgiyi anlayan, hatırlayan ve özetleyebilen) öğrenciler test sonuçlarında daha büyük başarı göstermektedir. Tahminlere göre, Türkiye de OECD endeksinde etkili öğrenme stratejilerinin kullanımına bağlı bir standart sapmalık bir artış, anlama ve hatırlama tekniklerinde öğrenci performansını 24 puan, özetleme tekniklerindeyse 23 puan yükselme sağlayabilir. İyi öğrenme stratejilerinin faydalarının üçte ikisi esasında akran etkisiyle meydana gelmektedir. Toplamda, bu teknikleri öğrenen öğrenci sayısında yalnızca bir standart sapma kadar bir artış Türkiye de ortalama okuma puanını 68 puan (veya neredeyse bir buçuk okul yılı) artırabilir. Dahası, Türkiye deki tüm öğrencilerin bu teknikler konusunda ortalama düzeyde bilgiye sahip olması halinde işlevsel olarak okur yazar olmayanların oranı yüzde 25 ten yüzde 10 a düşecektir.

10 Türkiye de Okullarda Mükemmeliyeti Teşvik Etmek vii 9 Öneriler: Hizmet öncesi ve hizmet içi eğitim yoluyla öğretmenlere etkili öğrenme stratejileri konusunda eğitim vermek. Bu ayrı olarak yapılabileceği gibi, öğretmenlerin kariyer yönetimi ve teşvikine ilişkin daha geniş bir reform kapsamında da yapılabilir. Eğitim dezavantajlı öğrencilerin etkili öğrenme stratejileri konusundaki ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik bir modülü de içermelidir. b. Sınıf içi faaliyetlerin iyileştirilmesi: Öğretmenlerin uygulamaları Türkiye de öğrencilerini öğrenme yöntemleri üzerinde büyük etkiye sahiptir. PISA öğretmen uygulamalarının ölçümünü üç boyutta gerçekleştirmektedir. (i) disiplin ortamı, (ii) öğretmen öğrenci ilişkilerinin kalitesi ve (iii) öğrencilerin okuma isteklerinin teşvik edilmesi. Bu sınıf içi öğretmen uygulamalarının bir standart sapma kadar iyileştirilmesi, Türkiye nin üç PISA alanındaki puanlarını yaklaşık 11 puan artıracaktır. Öneri: Stallings sınıf içi gözlem yöntemini kullanarak öğretim uygulamaları ve sınıf içi dinamik konusunda tüm ülkeyi temsil eden bir değerlendirme gerçekleştirmek. 8. Liselerdeki (üst orta öğretim) fırsat eşitsizliklerinin azaltılması: Türkiye de lise düzeyinde farklı okul türleri bulunmaktadır. Bu okul türlerinin ortalama PISA performansları oldukça belirgin farklılıklar göstermektedir. En iyi programlardaki öğrenciler Anadolu ve fen liseleri- en düşük puana sahip okullardaki (örneğin meslek liseleri) öğrencilere göre yaklaşık üç okul yılına denk, fazla PISA puanlarına sahiptir. Öğrencilerin kabiliyetlerine göre farklı türde liselerde okuma hakkı kazandığı bu seçme sürecinin öğrencilerin akademik performansı üzerinde sadece söz konusu eğitim kademesinde değil eğitim sürecinin daha önceki aşamalarında da etki yaratması muhtemeldir. En iyi okullara kaydolan kız öğrencilerin payındaki önemli artışla birlikte Türkiye de seçme sisteminin cinsiyet ayrımı gözetmeyen bir konuma ulaşması kaydadeğer bir gelişmedir. Daha az tabakalaşmış bazı OECD ülkeleri (Kanada, Danimarka, Finlandiya, İzlanda, Yeni Zelanda, Norveç, İsveç ve Birleşik Krallık), Türkiye için bazı dersler sunabilir. Bu ülkelerde tek bir tip okul bulunmakta, bazı durumlarda akademik program seçim olanağı aynı okul içinde sunulmaktadır. Bu durum, üst orta öğretime geçerken karşılaşılan eğitsel kayıp riski, öğrencilerin bir sınavla kalite açısından büyük farklılıklar gösteren, farklı tiplerde okullara dağıtıldığı Türkiye deki kadar yüksek değildir (Dünya Bankası, 2013). Öneriler: Tüm sosyoekonomik gruplardan öğrenciler için en iyi eğitim programlarına erişimi artırmak. Türkiye de üst orta öğretim okullarının tiplerini azaltırken okul içinde akademik program sayısını arttırmak. 9. Bu rapordaki bulgular aşağıdaki konularda yapılacak ek araştırmalarla gayet faydalı şekilde tamamlanabilir. a. TIMSS ve ulusal sınav sonuçları gibi diğer öğrenci değerlendirmeleri kullanılarak PISA bulgularının doğrulanması. Öğrenci başarı düzeyine ilişkin ilave puan göstergelerinin kullanılması, sosyoekonomik düzeye ve okul kaynaklı etkilere göre ayarlanan göreceli ağırlığın sağlamlığını test etmeye imkan verecek, böylece sosyoekonomik olarak dezavantajlı öğrenciler için öğretim fırsatlarının artırılmasına yönelik önlemleri belirlemede politika yapıcılara yardımcı olacaktır. b. Türkiye deki okullardaki mevcut öğretmen uygulamaları ve sınıf içi dinamiklerin değerlendirilmesi. Bu çalışma Stallings sınıf içi gözlem yönteminin, ülkeyi temsil eden bir okul örneklem dizisine uygulanmasına dayanmaktadır ve amacı sınıfta nelerin bir öğretmeni daha etkili hale getireceğini anlamaya yönelik faydalı bilgi sağlamaktır; ve c. Merkezi, il ve okul düzeyinde mevcut öğretmen yönetimi yapılarını değerlendirmeye yönelik, Öğretmen Kariyer Yönetimi konulu tanı amaçlı bir çalışma. Bu analiz, merkezi, il ve ilçe düzeyinde kilit bilgilendiricilerle yapılacak görüşmeler ve anketlerin bir grup öğretmenden oluşan, örnekleme uygulanması temelinde gerçekleşebilir.

11 10 viii Türkiye de Okullarda Mükemmeliyeti Teşvik Etmek

12 Türkiye de Okullarda Mükemmeliyeti Teşvik Etmek 1 I. Bölüm: Giriş 1. Türkiye deki eğitim sistemi 2003 ten bu yana öğrenci performansındaki gelişme ve eşitsizlikteki azalmaya 1 paralel olarak gerçekleşen okullaşma oranındaki sürekli bir artışla birlikte kaydadeğer bir iyileşme göstermiştir. Ülkenin PISA puanları 2003 ve 2009 yılları arasında üç PISA alanında (okuma, matematik ve fen bilimleri) büyük artış (20 puan ve üzeri) göstermiştir; bu da teste tabi olan her kişi için yaklaşık yarım okul yılına tekabül etmektedir. 2 Aynı zamanda, sonuçlar içindeki eşitsizlikler de azalmış ve PISA puanlarındaki iyileşmeler büyük oranda düşük ve orta düzey başarı gösteren gruplar içerisinde gerçekleşmiştir ve 2009 arasında PISA da ülke düzeyinde standart sapma okumada yüzde 10, matematikte yüzde 12, fen bilgisindeyse yüzde 15 azalmıştır. En düşük yüzde 1 lik dilimdeki öğrencilerin performansı okumada 30 puan, matematikte 33 puan ve fen bilimlerinde 25 puan artmıştır. 80 ve 90 lık dilimlerdeki öğrencilerin performansı da, her ne kadar düşük başarı kaydedenlerinkine göre daha az olsa da, iyileşme göstermiştir. Aynı dönemde, 15 yaş grubunun okullaşma oranı PISA ya göre, büyük artış göstererek yüzde 7.8 yükselmiştir. Bu da söz konusu gelişmeleri daha da kaydadeğer hale getirmektedir. 2. Tüm bu başarılara rağmen hala bazı güçlükler mevcuttur. Türkiye de 15 yaş grubunun ortalama performansı hala OECD ortalamasının bir tam yıl (veya 40 puan) gerisindedir. Türkiye de 15 yaş grubunun yaklaşık yüzde 25 i okuduklarını analiz edip anlayabilecek kadar iyi okuyamıyor ve bundan ötürü OECD sınıflandırmasına göre işlevsel olarak okur yazar olmayan olarak nitelendiriliyor. Ancak, bu oran, muadil oranın yüzde 36 olduğu 2003 ten bu yana hızlı bir düşüş göstermektedir. En zengin ve en yoksul beşte birlik dilimde bulunan öğrenciler arasındaki başarı farkının azaltılmasına ilişkin belli bir gelişme kaydedilmesine rağmen, 2009 da hala bu iki grup arasında 100 puanlık (veya iki okul yılından fazla) bir fark bulunmaktadır. 3. Hükümet in yürürlüğe koyduğu eğitim politikaları ve reformlar, son yıllarda sonuçlarda gözlenen iyileşmeye önemli katkılarda bulunmuştur. Sekiz yıllık kesintisiz eğitimi zorunlu hale getiren ve Ağustos 1997 de yürürlüğe giren 4306 sayılı Temel Eğitim Yasası ndan beri Türkiye de temel eğitime erişimin yükseltilmesinde çarpıcı bir ilerleme sağlanmıştır. Yasanın sonucunda, Türkiye de kamu kaynaklı ilk ve orta öğretimdeki okullaşmada benzersiz bir büyüme gerçekleştirilmiştir. Bu büyüme, yeni okulların yapılması, mevcut okulların yenilenmesi veya büyütülmesi, büyük çapta bilgisayar, 1 Bkz. Ek 1 Tablo 1 2 Son yayınlanan TIMSS 2011 ülke sonuçları da benzer bir manzara çiziyor. Kızların matematik ve fendeki performansı erkek öğrencilerinkini geçmiş, TIMSS Ev Öğrenim Ölçeği ne göre (evdeki kitap sayısı, ebeveyn eğitim düzeyi gibi ölçütlere dayanır) çok sayıda kaynağa sahip öğrenciler, sadece bir kaç kaynağa sahip öğrencilere kıyasla fen bilimlerinde 160 TIMSS puanı, matematikte de 185 TIMSS puanı kadar daha iyi performans sergilemiştir. 3 Bkz. Ek 1 Tablo 1

13 2 Türkiye de Okullarda Mükemmeliyeti Teşvik Etmek eğitim ekipmanı ve eğitim materyali tedariği, yeni personel alımı ve ek personel eğitimleri gibi geniş bir bir faaliyet yelpazesini kapsamaktadır te 384,170 olan ilk öğretim öğretmen sayısı 2012 de 515,852 ye yükselmiş, öğretmen başına düşen öğrenci sayısı 27 den 21 e çekilmiştir. 4. İlk ve orta öğretimde okullaşmanın artırılması, özellikle 2004 ten bu yana, ilk ve orta öğretimde yeni bir müfredatın geliştirilmesine paralel gerçekleşmiştir. Revize edilmiş yeni orta öğretim müfredatına ilişkin bağımsız bir değerlendirme, yeni müfredatın eskiden kullanılan müfredata kıyasla bir ilerleme olduğu sonucuna varmıştır. 4 Müfredat reformuna, eğitim meslek politikalarında iyileştirme girişimleri eşlik etmiştir. Öğretmenlerin meslek ve kariyer gelişimini iyileştirmek ve uzak kırsal bölgelerdeki okullara tayinlerini sağlamak için teşvikler getirilmiştir. Öğretmenlerin iletişim halinde kalması ve potansiyel tecrit riskinin giderilmesi için teknolojinin kullanımına da odaklanılmıştır. Öğretmen havuzundan yüksek nitelikli en çok sayıda adayı seçebilmek ve onların kariyer gelişimlerini ve ödül sistemini iyileştirmek için hizmet öncesi öğretmen eğitiminde iyileştirmelere gitmek amacıyla çok sayıda faaliyet hayata geçirilmiştir. Örnek olarak yeni öğretmenlere, daha sonra istedikleri okullarda ve pozisyonlarda çalışmak için başvurma olanağı kazandıracak yeterli puanı toplayabilmek üzere başarıda geri kalan illerde çalışmayı isteyip istemedikleri sorulmaktadır. Ayrıca il düzeyinde istihdam yeri kararlarını siyasi baskılardan bağımsız kılmak amacıyla öğretmenlerin illere göre değil okula göre atanması sağlanmıştır. 5. Türkiye de ayrıca eğitim ve öğretim ekipmanlarında da modernizasyona gidilmekte, Başbakan ın Fatih Projesi kapsamında bilgisayar ve akıllı tahta temin edilmektedir. Eşzamanlı olarak eğitim sisteminin güvenilirliğini ve saydamlığını artırma amacıyla kilit paydaşlara internet tabanlı hizmet ve gereçler sunulmaktadır. Türkiye de bugün okulların yüzde 97 den fazlası internete bağlıdır ve bu toplama kırsal kesimdeki okullar da dahildir; Böylece okulla ilişkili toplulukların teknolojiye erişimi artmakta, bağlı iletişim ve eğitim ağları iyileşmektedir ve 2010 yılları arasındaki dönemde 921 milyondan fazla ders kitabı ücretsiz olarak ilk ve orta öğrenimdeki tüm öğrencilere dağıtılmış, ilk ve orta öğretimde Bilişim Teknolojisi Sınıfları oluşturma planı kapsamında 844,000 den fazla bilgisayar okullara gönderilmiştir. Halen çok sayıda internet tabanlı servis, öğrenci, öğretmen, veli, kamu görevlisi ve vatandaşların kullanımına açılmış durumdadır. Kilit önemdeki internet tabanlı hizmetler şunlardır: (i) Yönetim Bilgi Sistemi: bir öğrencinin ilk kaydından nihai mezuniyetine kadarki tüm süreci kapsayan bir okul yönetim enformasyon sistemi yazılımı; (ii) Ebeveyn Bildirim Sistemi: hem devlet hem de özel okulda çocuğu olan ebeveynlerin kullanımı için oluşturulan, onların okuldaki duyurular, ders programları, devamsızlık, notlar, sınavlar ve projeler hakkındaki bilgilere erişimini sağlayan bir sistemdir: (iii) Bilgi Edinme Sistemi: soru sorma, öneri ve şikayette bulunma amacıyla oluşturulan ve bunların Bilgi Edinme Yasası na uygun olarak takibini sağlayan sistem; (iv) Uzaktan Eğitim Platformu: kullanıcıların görsel ve işitsel bilgisayar tabanlı eğitimi çevrimiçi olarak alabildiği bir uzaktan eğitim modeli; (v) Eğitim Bilgi Ağı: öğretmen ve öğrenciler başta olmak üzere tüm eğitim paydaşları için tasarlanmış, farklı sınıflar için elektronik içerik sunan ağ. 6. Bu raporun geri kalanı, PISA puanlarındaki bölgesel ve gelir bazında eşitsizliklerin evrimini ve Türkiye de genel olarak eğitim sunumunun etkinliğini analiz etmekte, eğitim çıktılarının iyileştirilmesine yönelik çalışmalarında politika yapıcıların odaklanması gereken alanları tespit etmektedir. Raporda, eğitim çıktılarının iyileştirilmesi için geliştirilmiş öğretim ve okullarda hesap verebilirliğin artırılmasının oynadığı role özel olarak odaklanılmıştır. Yakın tarihli bir Dünya Bankası (2011) raporunda PISA 2009 a katılan ülkelerin ara kesiti incelenmiş ve Türkiye deki 15 yaş grubu ortalamasının okuma, matematik ve fen bilimleri becerileri alanında OECD deki akranlarının bir okul yılı gerisinde olduğu sonucu ortaya çıkmıştır. Mevcut analizde ağırlıklı olarak PISA 2009 için varolan ayrıntılı verilerden faydalanılmakla birlikte 2003 ve 2006 PISA çalışmalarının benzer verilerinden de yararlanılmıştır. Yapılan trend analizi önemli bir bilgiyi ortaya koymuştur. Buna göre, Türkiye bir yandan OECD deki akranlarını geriden takip ederken diğer bir yandan 2003 ten bu yana fevkalade bir gelişme sergilemiştir. 4 Değerlendirme, Birmingham University, UK, Gazi Üniversitesi Ankara, Türk Eğitim Programları ve Öğretim Derneği (EPODER) Ankara ve Global Danışmanlık ve Eğitim Hizmetleri (PGlobal) Ankara kuruluşlarının oluşturduğu bir konsorsiyum tarafından yapılmıştır, MONE (2012)

14 Türkiye de Okullarda Mükemmeliyeti Teşvik Etmek 3 II. Bölüm: Türkiye nin PISA Performansı 7. Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı (PISA) Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) tarafından gerçekleştirilen 15 yaş grubunun matematik, fen bilgisi ve okuma alanındaki akademik performanslarını ölçmeyi hedefleyen uluslararası ölçekte büyük çaplı bir değerlendirmedir. Testler, ilk olarak 2000 de gerçekleştirilmiş ve bu tarihten itibaren her üç yılda bir tekrarlanmıştır. PISA nın amacı dünya çapında eğitim politikalarının ve sonuçlarının iyileştirilmesidir. Türkiye bu büyük çaplı uluslararası değerlendirme çalışmasına 2003 ten bu yana katılım sağlamaktadır. Bu bölümde zaman içinde izlenen trend ve bölgesel açıdan ülkenin göstermiş olduğu performansın analizi yapılmaktadır. KUTU 1 PISA Neden Önemlidir? PISA ekonomik büyüme için neden önemlidir? Yakın zamanda yürütülen uluslararası çalışmalardan elde edilen bulgulara göre eğitimin kalitesi uzun vadede ekonomik büyüme için en önemli itici güçlerden biridir. Hanushek ve Woessmann ın yakın zamanda (2007 and 2010) kaleme aldığı bir raporda, aralarında TIMMS, PISA, PIRLS ve daha erken dönemlere ilişkin uluslararası testlerin de bulunduğu çalışmaların sonuçları bir araya getirilerek eğitimin kalitesiyle ilgili uluslararası ölçütler ortaya konmuştur. Bu ölçütü kullanarak, Doğu Asya ülkeleri gibi 60 lı yıllarda yüksek kalitede eğitim verilen ülkelerin arasında daha hızlı bir ekonomik büyüme sergilediği gösterilmiştir. Yazarların hesaplamalarına göre, bir ülkenin PISA puanındaki 50 puanlık artış, söz konusu ülkenin büyüme oranını izleyen yıl içerisinde ortalama yüzde 1 artıracaktır. Bu etkiler daha eğitimli grupların işgücü piyasasına girişiyle birlikte zaman içerisinde kendini gösterecektir. Bu sebeple, eğitimin kalitesini artırma taahhüdünden önemli ekonomik faydalar doğabilir. PISA eğitim politikaları için neden önemlidir? PISA testlerinin amacı, öğrencilerin gelecekte yaşamlarında oluşabilecek bazı güçlükleri aşma konusunda ne kadar hazırlıklı olduklarını anlayabilmektir. Özellikle, okuma, matematik ve fen bilgisi beceri düzeyi, öğrencilerin gerçek hayat bağlamına yerleştirilmiş problemleri çözerken okuma, matematik ve fen bilgisi becerilerini ne kadar etkin kullandıklarını göstermelerini gerektiren ölçütler kullanılarak değerlendirilir. Bu problemler, öğrencilerin günlük hayatlarında gerçekleştirmeleri beklenen bazı düşünce süreci, görev veya faaliyetleri yansıtacak biçimde tasarlanmıştır. Matematikten örnek bir soru PISA testlerinin uygulamalı doğasını göstermektedir: Nick yeni evinin dikdörtgen şeklindeki verandasına döşeme yapmak istemektedir. Verandanın boyu 5.25 metre eni 3.00 metredir. Nick in metre kare başına 81 tuğlaya ihtiyacı vardır. Nick in tüm veranda için kaç tuğlaya ihtiyacı olduğunu hesaplayınız. Ek örnek sorulara Kaynak: adresinden ulaşabilirsiniz.

15 4 Türkiye de Okullarda Mükemmeliyeti Teşvik Etmek ŞEKİL 1 Türkiye ve Diğer Bölge Ülkelerinde PISA 2009 Puanları okuma matematik fen Bulgaristan Sırbistan Rusya Federasyonu Türkiye Yeni AB üyeleri Hırvatistan OECD Gelişmiş Avrupa Ülkeleri Macaristan Polonya Kaynak: Yazarlar, PISA verilerine dayanarak Not: Mavi çizgi OECD ortalamasını göstermektedir. II.A Bölgesel ve Dönemsel Açıdan Türkiye nin PISA Performansı 8. Türkiye nin PISA performansı, ülkenin ekonomik kalkınma seviyesi göz önünde bulundurulduğunda beklenenden daha yüksektir. Ülkenin mevcut PISA puanları okuma, matematik ve fen bilimlerinin hepsinde 450 civarındadır. Bu da Türkiye nin mevcut okuma performansının yeni AB üyesi ülkelerin ortalamasından çok uzak olmadığını, ancak matematik ve fen bilgisinde diğer bölge ülkelerine göre daha zayıf bir performansa sahip olduğunu göstermektedir (bkz. Şekil 1). Ancak, Türkiye nin eğitim performansı, ülkenin kişi başına düşen GSYİH si göz önünde bulundurulduğunda ortalamanın üzerindedir (bkz. Şekil 2) da Türkiye deki öğrencilerin ortalama PISA puanı ekonomik kalkınma düzeyi dikkate alındığında ortalamanın yaklaşık 10 puan üzerindeydi (10 PISA puanı yaklaşık 2.5 standart sapmaya denk gelmektedir ve yüzde 5 te istatiksel olarak anlamlıdır). Sosyoekonomik düzey ve kişi başına düşen GSYİH dikkate alındığında durum çok daha etkileyici olmaktadır. Şekil 3 te Türkiye nin, kişi başına düşen GSYİH ve ülkelerin ortalama sosyoekonomik endeksleri dahil ŞEKİL 2 PISA 2009 ortalama puanlar, 3 disiplinin ortalaması KGZ Tüm PISA Katılımcılarının Ortalama PISA Puanları ve Kişi Başına Düşen GSYİH leri, 2009 IDN JOR Kaynak: Yazarlar, PISA verilerine dayanarak Ortalama PISA puanları, 2009 KOR FIN SGP JPNCAN EST AUS NLD CHE DEU BEL POL HUN FRA GBR DNK ISL IRL NOR LVA SVKCZE SVN PRT SWE USA ITA ESP AUT LTU HRV RUS GRC ISR ARE TÜRKİYE TUR SRB CHL BGR THA ROURY MEX TTO COLBRA MNE KAZ TUN ALB AZE PER PAN Kişi başına GSYİH (2005 SAP), log edildiğinde ortalamanın yaklaşık 70 PISA puanı üzerinde sonuçlar elde ettiği görülmektedir. Aslında, bu koşullarda, Türkiye nin elde ettiği sonuçlar, 65 katılımcı ülke içerisinde Kore ve Singapur u dahi geride bırakarak birinci gelmektedir. LUX

16 Türkiye de Okullarda Mükemmeliyeti Teşvik Etmek 5 ŞEKİL 3 Sosyoekonomik Endeks Düzeyi ne Göre Kontrol Ettikten Sonra Tüm PISA Katılımcılarının Ortalama PISA Puanları ve Kişibaşına Düşen GSYİH leri, Ortalama PISA puanları, 2009 PISA 2009 ortalama puanlar, 3 disiplinin ortalaması KGZ TÜRKİYE TUR KOR SGP POL JPN IDN THA MEX HUN PRT ESP FRA COL CZE ITA FIN LVA BELNLD CHE CHL HRV EST IRL DEU AUS BRA SVK GRC USA TUN ISR GBR CAN URYRUS SWE LTU DNK AUT NOR PER SVN JOR ALB BGR ROU TTO ISL ARE LUX SRB PAN MNE KAZ AZE Kişi başına GSYİH (2005 SAP), log Kaynak: Yazarlar, PISA verilerine dayanarak ŞEKİL 4 Alanlara Göre Türkiye nin PISA Puanları, Kaynak: Yazarlar, PISA verilerine dayanarak ŞEKİL 5 Puanlarda standard sapma 23 puan = yarım yıl 22 puan = yarım yıl Okuma Matematik Fen Alanlara Göre Türkiye nin Puanlarının Standart Sapması, Okuma Matematik Fen 20 puan = yarım yıl 9. Türkiye nin PISA puanları yılları arasında tüm disiplinlerde (okuma, matematik, fen bilgisi) büyük oranda artış göstermiştir. Bu, teste katılan her bir kişi için yarım okul yılına denk gelmektedir (bkz. Şekil 4). Aynı zamanda sonuçlardaki eşitsizlikler, puanlardaki standart sapmalarda da ölçüldüğü gibi, önemli bir azalma göstermiştir (bkz. Şekil 5). 10. PISA puanlarındaki kazanımlar ağırlıklı olarak düşük ve orta düzeyde başarı gösteren öğrencilerde görülmüştür. En alt yüzde 1 lik dilimdeki öğrencilerin performansları okumada 30 puan, matematikte 33 puan, fen bilgisinde 25 puan yükselmiştir (bkz. Şekil 6). Yüzde 80 lik ve 90 lık başarı dilimlerindeki öğrencilerin performansında, her ne kadar düşük başarı dilimindeki öğrencilere kıyasla daha az olsa da, iyileşme görülmüştür. Türkiye de PISA da en yüksek başarı gösteren öğrencilerin performansları arasında düşüş göstermiş; ancak, bu düşüş yalnızca sınırlı sayıda öğrenciyi etkilemiş okuma ve matematikte yalnızca yüzde 4 ve fen bilgisinde yüzde 8 öğrencilerin çoğunluğu ortalamada yüksek performans göstermeye devam etmiştir. Aynı trend yeterlik düzeyi için de gözlemlenebilir Kaynak: Yazarlar, PISA verilerine dayanarak 5 Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı (PISA) ekonomik, sosyal ve kültürel durum endeksi şu değişkenler üzerine kurulmuştur: International Socio-Economic Index of Occupational Status (ISEI); okul yılı cinsinden öğrencinin ailesinin en son mezun olduğu okul; PISA aile refahı endeksi; PISA ev eğitim kaynakları endeksi; PISA hanede klasik kültüre ait varlıklar endeksi. Kaynak OECD ( org/glosssary/detail.asp?id=5401