YUNUS EMRE SAĞLIK OCAĞI BÖLGESİNDE YAŞAYAN 18 YAŞ VE ÜSTÜ BİREYLERİN AĞRI KESİCİ KULLANIMI VE BU KONUDAKİ BAZI BİLGİLERİNİN SAPTANMASI

Transkript

1 YUNUS EMRE SAĞLIK OCAĞI BÖLGESİNDE YAŞAYAN 18 YAŞ VE ÜSTÜ BİREYLERİN AĞRI KESİCİ KULLANIMI VE BU KONUDAKİ BAZI BİLGİLERİNİN SAPTANMASI Dr. Emine ÖNDER Dr. Orjeta KOÇIA Dr. Sezgin ÖZTÜRK Dr. Zehra SABUNCU Dr. Özlem SOYUTEMİZ Dr. Hakan ALTINTAŞ** Yaşamının herhangi bir döneminde ağrı çekmeyen insan yoktur. Bir eczaneye gidip ağrı kesici isteyenlerin sayısı milyonlarla ölçülebilir. Bu nedenle ağrı kesicilerin, Türkiye'de de en sık kullanılan ilaçlardan biri olduğunu tahmin etmek hiç de zor değildir. Ancak yine aynı sebeple, ağrı kesiciler en yanlış kullanılan ilaçlar arasında bulunmaktadırlar. Türk Eczacıları Birliği ve Türk Algoloji Derneğinin Şubat-Ekim 1999 tarihleri arasında gerçekleştirdiği "Türkiye'de Erişkinlerin Ağrı Sıklığı ve Baş Etme Yöntemleri" konulu araştırmalarında; Türkiye'de erişkinlerin %63.5'inin ağrı şikâyeti ile karşı karşıya olduğu, ağrısı olanların da %73'ünün ağrı kesici kullandığı saptanmıştır. Ağrı kesici kullananların ise ancak %58.4'ünün hekime başvurarak ağrı kesici kullandığı ve %59.6'sının reçetede belirtilen doza uyduğu tespit edilmiştir 1. Yine yerel düzeyde yapılan çalışmalardan olan İşsever ve arkadaşlarının çalışmasında katılımcıların %73.8'inin önceden ağrı deneyimi olduğu ve ağrısı olanların %64.5'inin ağrı kesici kullanmayı tercih ettiği tespit edilmiştir 2. Ayrıca Eylül-Ekim 2001 tarihleri arasında Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Kırsal Hekimlik rotasyonu yapan intern doktorların Ankara ili Altındağ Sağlık Ocağı Bölgesinde gerçekleştirdikleri "Ankara 6. Bölge Eczanelerinde Çalışan Eczacıların Bazı Mesleki Uygulamalarını ve Sorunlarını Saptama" konulu araştırmalarında, bölgede reçeteli satılan ilaçlar arasında ağrı kesicilerin ikinci sırada yer aldığı, reçetesiz satılanlarda ağrı kesicilerin ilk sırayı aldığı ve toplamda (reçeteli ve reçetesiz satılan ilaçlarda) yine ağrı kesicilerin birinci sırada olduğu belirlenmiştir 3. Bu araştırmalarda da görüldüğü gibi, toplumda ağrı kesici kullanımı sıktır. Ağrı kesiciye karar vermede sağlık çalışanları dışındaki kişileri kaynak olarak kullanma, ağrı kesiciyi eczane-dışı yerlerden temin etme, reçetesiz kullanma ya da reçetede belirtilen dozda kullanmama ve yanlış endikas-yonlarda kullanma akılcı olmayan ağrı kesici kullanımına yol açmaktadır 1. Ağrı kesici ilaçların gereksiz yere ve uygun olmayan dozlarda kullanılması, yan etkileri ve toksisiteleri nedeniyle insan sağlığına zararlıdır. Ayrıca bu, ekonomik kayıplara yol açmaktadır. Tüm bu nedenlerle, toplumda ağrı kesicilerin akılcı kullanılmamasının bir halk sağlığı sorunu olduğu düşünülmüştür. Araştırmacılar, Yunus Emre Sağlık Ocağında (YESO) 2001 yılı Kasım ayında polikliniklere başvuran hastaların büyük bir kısmının herhangi bir ağrı şikayeti olmadan veya uygun endikasyon olmaksızın ağrı kesicilerin reçetelerine eklenmesini istediklerini ve sağlık ocağında yazılan reçetelerin büyük bir bölümünün ağrı kesici ilaçları içerdiğini gözlemişlerdir. Bu nedenle ağrı kesicilerin akılcı kullanılmamasının Türkiye'de olduğu gibi YESO bölgesinde de bir halk sağlığı sorunu olabileceği düşünülmüş ve bu konuda aynı bölgede bir araştırma yapılmasına karar verilmiştir. Tablo I: Araştırmaya Katılanların* Mahallelere Göre Dağılımı (Yunus Emre SOB, Ankara, Aralık 2001) Hedeflenen Ulaşılan Mahalle Nüfusu Nüfus Yüzdesi Sayı % Sayı % Ali Ersoy ** 22.0 Yıldıztepe ** 26.0 Yunus Emre ** 26.0 Güneşevler ** 26.0 Toplam *** * 18 Yaş ve üstü bireyler. ** Hedeflenen sayının %84'üdür. *** Hedeflenen sayının %96'sıdır. Bu araştırmanın yakın amaçları, YESO bölgesinde yaşayan 18 yaş ve üstü bireylerin; ağrı kesici kullanımıyla ilgili bazı bilgilerinin, bildikleri ve kullandıkları ağrı kesicilerin, ağrı kesici kullanma düzeyinin, ağrı kesicileri elde etme yollarının saptanması, ağrı kesici kullanımı üzerinde, bazı özelliklerin etkilerinin belirlenmesi (yaş, cinsiyet, öğrenim durumu, vb); ve ağrı kesici kullanımı

2 üzerine katılımcıların bilgilendirilmesidir. Uzak amaçlar ise; elde edilecek sonuçlara göre akılcı ağrı kesici kullanımına katkıda bulunulması ve gelecekteki araştırmalara kaynak oluşturulmasıdır. GEREÇLER VE YÖNTEMLER Araştırma; Ankara Yunus Emre Sağlık Ocağı (YESO) bölgesinde yapılmıştır. Araştırma evrenini Ankara ili Keçiören ilçesindeki YESO bölgesinde oturmakta olan kişi oluşturmuştur. Bölgede bulunan dört mahallenin her birinden elli kişinin çalışmaya alınması kararlaştırılmış ve Ali Ersoy Mahallesi dışında bu hedefe ulaşılmıştır. Örneklem sayısı 192 kişiden oluşmuştur (Tablo I). Bu çalışma tanımlayıcı tipte epidemiyolojik bir araştırmadır. Araştırmanın bağımlı değişkenlerini katılımcıların ağrı kesiciler hakkındaki bazı bilgileri ve ağrı kesicileri kullanma durumları, bağımsız değişkenlerini ise katılımcıların bazı sosyodemografik özellikleri (yaş, cinsiyet, öğrenim düzeyi, vb) ve ağrıya yol açan süreğen hastalıklarının olması oluşturmuştur. Araştırmada ağrı kesici (analjezik); bilinç kaybı ve anestezi oluşturmadan nosiseptif (ağrı yapan) uyaranların algılanmasını değiştirerek ağrıyı dindiren bileşikler olarak tanımlanmıştır. Yapılan bu araştırmada veri toplamada yüz yüze görüşme yöntemi kullanılmıştır. Anket formunda; bireylerin sosyodemografik özelliklerine ilişkin 8, sağlık durumlarına dair 3, ağrı kesici kullanımları ile ilgili 14, ağrı kesici kullanımı hakkındaki bilgileri üzerine 5 ve çocuğu olan kişilerin çocuklarında ağrı kesici kullanımıyla ilgili 4 soru olmak üzere toplam 34 soru bulunmaktadır. Araştırmanın öndenemesi, 3 Aralık 2001 Pazartesi günü, Ankara Gülveren Sağlık Ocağı Bölgesinde 10 kişi üzerinde yapılmıştır. Araştımanın verileri, araştırıcılar tarafından 4-10 Aralık 2001 tarihleri arasında toplanmış ve Epi- Info 5.0 bilgisayar programıyla analiz edilmiştir. YESO sorumlu hekiminden sözlü olarak izin alınmıştır. Ankete katılan bireylerin sözel rızası alınmıştır. BULGULAR Araştırmaya katılanların %31.3'ü (60 kişi) 29 ve altı yaş grubunda olup, yaş ortalaması 38.8 bulunmuştur. Katılımcıların, %83.3'ü (160 kişi) kadındır ve %84.9'u (163 kişi) evli olduğunu söylemiştir. Yüzde 51.5'i (99 kişi) ilkokul mezunu olduğunu söylemiştir. Katılımcıların %72.9'u (140 kişi) ilkokul ve altı, %27.1'i (52 kişi) ortaokul ve üstü öğrenim düzeyinde olduğunu ifade etmiştir. Araştırmaya katılanların %66.2'sinin (127 kişi) aile reisinin eşi olduğu ve %95.4'ünün (183 kişi) çalışmadığı saptanmış, çalışmayanların da %80.3'ünün (147 kişi) ev hanımı olduğu tespit edilmiştir. Katılımcıların %69.8'nin (134 kişi) sağlık güvencesi olduğu, sağlık güvencesi olanların da %64.2'sinin (86 kişi) SSK'ya bağlı olduğu görülmüştür. Araştırmaya katılanların %36.5'inin (70 kişi) herhangi bir süreğen hastalığa sahip olduğu, bunların da %10.9'unun (21 kişi) hipertansiyonu olduğu saptanmıştır. Araştırmaya katılanların %55.2'sinin (106 kişi) ağrı yapan bir hastalığa sahip olduğu, bunların %19.8'inin (38 kişi) romatizması olduğu tespit edilmiştir. Araştırmaya katılanlardan ağrı yapan hastalığı olanların %23.6'sının (25 kişi) bu hastalığına yönelik ilaç kullandığı anlaşılmıştır. Ağrı yapan hastalığına yönelik ilaç kullanan katılımcıların %20.0'sinin (5 kişi) Vermidon kullandığı görülmüştür. İçerdiği etkene göre ilaçlar gruplandırıldığında4, katılımcıların %28.0'inin (7 kişi) parasetamol türevi ilaç kullandığı tespit edilmiştir. Araştırmaya katılanları %93.7'si (180 kişi) hayatlarının herhangi bir döneminde ağrı kesici kullandığını ve %18.8'i (36 kişi) sürekli bir ağrı kesici kullandığını söylemiştir. Katılımcıların, kendileri belirttiğinde %75.6'sı (136 kişi) baş ağrısı için ve kendilerine hatırlatıldığında %87.8'i (158 kişi) yine baş ağrısı için ağrı kesici kullandığını söylemiştir. Araştırmaya katılanların %40.0'ının (72 kişi) ağrı kesici olarak Vermidon'u tercih ettiği ve %50.6'sının (91 kişi) parasetomol türevi ilaç kullandığı saptanmıştır. Katılımcıların, genellikle kullandıkları ağrı kesiciyi tercih etme nedeni olarak %53.9'unun (97 kişi) ağrılarına iyi gelmesini gösterdiği, %28.3'ünün (51 kişi) doktor önerdiği için aldığı ve %92.8'inin (167 kişi) bu ağrı kesiciden yarar gördüğünü söylediği belirlenmiştir. Araştırmaya katılanların %59.4'ünün (107 kişi) ayda birden daha sık ağrı kesici kullandığı ve %81.1'inin (146 kişi) ağrı kesicileri yemekten sonra kullandığı saptanmıştır.

3 Araştırmaya katılanların %65.5'inin (118 kişi) her zaman, genellikle veya bazen reçeteli ağrı kesici kullandığı, bunların da %36.4'ünün (43 kişi) reçetede belirtilen doza uymadığı anlaşılmıştır. Ağrı kesicileri genellikle veya hep reçetesiz alma durumu %57.8'dir (104 kişi). Katılımcıların %67.2'sinin (121 kişi) ağrı kesicileri eczaneden temin ettiği belirlenmiştir. Araştırmaya katılanlardan ağrı kesicileri eczaneden temin edenlerin %49.6'sının (60 kişi) eczacı tarafından bilgilendirildiği ve %98.3'ünün (59 kişi) eczacının önerilerine uyduğu saptanmıştır. Araştırmaya katılanların %76.6'sının (147 kişi) evlerinde sürekli bir ağrı kesici bulundurduğu saptanmıştır. Evde sürekli ağrı kesici bulunduranlardan %40.8'inin (60 kişi) Vermidon bulundurduğu tespit edilmiştir. Etken maddeye göre bakıldığında ise, %49.0'unun (72 kişi) parasetomol türevi bir ilacı sürekli evde bulundurduğu anlaşılmıştır. Araştırmaya katılanların %45.3'ü (87 kişi) ağrı kesicilerin yan etkisi olduğunu söylemiş ve %31.3'ü (60 kişi) kendisi bir yan etki belirtmiştir. Katılanların %31.3'ü (60 kişi) ağrı kesicilerin herhangi bir yan etkisinin olmadığını ve %23.4'ü de (45 kişi) yan etkilerinin olup olmadığını bilmediğini ifade etmiştir. Katılımcıların, kendileri belirttiğinde %37.9'u (33 kişi), kendilerine hatırlatıldığında ise %64.4'ü (56 kişi) ağrı kesicilerin mide ağrısına neden olduğunu söylemiştir. Araştırmaya katılanların %24.5'i (47 kişi) ağrı kesicilerin ağrı dindirmek dışında kullanım alanı olduğunu söylemiştir. Bunların %59.6'sı (28 kişi) ateş düşürmek ve %56.3'ü (27 kişi) kanı sulandırmak için kullanıldıklarını belirtmiştir. Araştırmaya katılanlardan çocuğu olanların %83.8'inin (83 kişi) çocuklarına ağrı kesici verdiği, verenlerin %37.5'inin (31 kişi) Calpol'ü tercih ettiği saptanmıştır. Etken maddeye göre incelendiğinde ise %63.6'sının (49 kişi) parasetomol türevi bir ilaç kullandığı anlaşılmıştır. Çocuğu olan katılımcılardan çocuklarına ağrı kesici verenlerin %65.1'i (54 kişi) ağrı kesici verirken her zaman doktora danıştığını ve %79.5'i (66 kişi) ateş düşürmek için ağrı kesici verdiğini belirtmiştir. Cinsiyet ile ağrı kesici kullanma durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmuştur (p=0.0005). Erkeklerin %21.9'u (7 kişi), kadınların %3.1'i (5 kişi) hiçbir zaman ağrı kesici kullanmadığını söylemiştir (Tablo II). Sağlık güvencesi olma durumu ile ağrı kesicileri reçeteli kullanma durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmuştur (p=0.01). Sağlık güvencesi olanların %34.6'sı (44 kişi), sağlık güvencesi olmayanların %13.2'si (7 kişi) ağrı kesicileri hep reçeteli kullandığını söylemiştir. Sağlık güvencesi olma durumu ile ağrı kesicileri temin ettikleri yerler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmuştur (p=0.0007). Sağlık güvencesi olanların %8.7'si (11 kişi), sağlık güvencesi olmayanların ise %22.7'si (12 kişi) ağrı kesicileri bakkaldan temin ettiğini söylemiştir. Sağlık güvencesi olma durumu ile araştırmaya katılanlardan çocuğu olanların çocuklarına ağrı kesici verirken doktora danışma durumları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmuştur (p=0.01). Sağlık güvencesi olanların %75.5'i (43 kişi), sağlık güvencesi olmayanlarınsa %42.3'ü (11 kişi) çocuklarına ağrı kesici verirken her zaman doktora danıştığını söylemiştir. Tablo II: Araştırmaya Katılanların* Cinsiyetlerine Göre Ağrı Kesici Kullanma Durumlarının Dağılımı (Yunus Emre SOB, Ankara, Aralık 2001) Ağrı Kesici Kullanma Durumu Sürekli Bazen Nadiren Hiçbir Zaman Toplam Cinsiyet Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Erkek Kadın Toplam * 18 Yaş ve üstü bireyler. Ki Kare:17.7. SD: 3 p: Ağrı yapan bir hastalığı olma ile ağrı kesici kullanma durumları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmuştur (p=0.001). Araştırmaya katılanlardan ağrı yapan bir hastalığı olanların %27.4'ü (29 kişi), ağrı yapan bir hastalığı olmayanların %8.1'i (7 kişi) sürekli bir ağrı kesici kullandığını söylemiştir. Öğrenim durumu ile ağrı kesici kullanma durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmuştur (p=0.03). İlkokul ve altında öğrenim düzeyi olan katılımcıların %10.7'si (15 kişi), ortaokul ve üstünde öğrenim düzeyi olanların ise %25.0'i (13 kişi) nadiren ağrı kesici kullandığını veya hiç ağrı kesici kullanmadığını söylemiştir (Tablo III).

4 TARTIŞMA Yunus Emre Sağlık Ocağı (YESO) Bölgesinde bulunan dört mahallede yaşayan "18 Yaş ve Üstü Bireylerin Ağrı Kesici Kullanımı ve Bu Konudaki Bazı Bilgilerinin Saptanması" konulu araştırmaya katılan 192 kişinin %16.7'si erkek, %83.3'ü kadındı. YESO 2000 Yılı Faaliyet Raporuna göre bölge nüfusunun %42.0'si çalışmaktadır5. Nüfusun %36.0'sı ev hanımlarından oluşmaktadır 5. Çalışmanın gündüz Tablo III: Araştırmaya Katılanların* Öğrenim Düzeylerine Göre Ağrı Kesici Kullanım Durumlarının Dağılımı (Yunus Emre SOB, Ankara, Aralık 2001) Ağrı Kesici Kullanma Durumu Sürekli Bazen Nadiren / Hiç Toplam Öğrenim Durumu Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % İlkokul ve Altı Ortaokul ve Üstü Toplam * 18 Yaş ve üstü bireyler. Ki Kare:6.6. SD:2 p:0.03 mesai saatleri içinde yapılması, ev hanımlarının araştırmaya daha çok katılmasına yol açmıştır. Araştırmadaki kadın ve çalışmayan katılımcı sayısının yüksek olması bu duruma bağlanabilir. Öğrenim düzeyi incelendiğinde, katılımcıların %72.9'u ilkokul ve altı, %27.1'i ortaokul ve üstü öğrenim düzeyine sahiptiler. YESO 2000 yılı Faaliyet Raporuna göre bölge nüfusunun %73.4'ü ilkokul ve altında, %26.6'sı ortaokul ve üstünde öğrenim düzeyindedir. Katılımcıların öğrenim düzeyi bölgenin öğrenim düzeyiyle koşutluk göstermektedir. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA) 1998 sonucuna göre nüfusun %83.9'u ilkokul ve altında, %16.1'i ortaokul ve üstünde öğrenim düzeyindedir6. Araştırmaya katılanların öğrenim düzeyinin TNSA 1998'e göre daha yüksek olduğu saptanmıştır. Araştırmaya katılanların sadece %6.3'ü hiç ağrı kesici kullanmadığını belirtmiştir. Türk Eczacıları Birliği ve Türk Algoloji Derneği'nin Şubat-Ekim 1999 tarihleri arasında gerçekleştirdiği "Türkiye'de Erişkinlerin Ağrı Sıklığı ve Baş Etme Yöntemleri" konulu araştırmada Türkiye'de erişkinlerin %54'ünün hiç ağrı kesici kullanmadığı saptanmıştır1. Bu iki veri koşutlık göstermemektedir. Bunun nedeni, YESO Bölgesinde yapılan araştırmanın tanımlayıcı bir çalışma olması ve sadece araştırmaya katılan 192 kişinin özelliklerini belirtmesi olabilir. Türk Eczacıları Birliği ve Türk Algoloji Derneği'nin yaptığı çalışmada örneklem büyüklüğü 3000 kişi olup, örneklem 5 demografik bölgeden bölge nüfusuyla orantılı bir şekilde seçilmiştir. Aynı çalışmada katılımcıların %50.9'u erkek, %49.1'i kadın olarak belirlenmiştir1. YESO Bölgesinde yapılan çalışmada ise örneklem büyüklüğü 192 kişi olup, dört mahalleden 50'şer kişi hedeflenmiştir. Ancak Ali Ersoy Mahallesin'den 42 kişiye ulaşılabilmiştir. Ayrıca bu araştırmada katılımcıların sadece %16.7'sini erkekler oluşturmuştur. Kadınlara göre daha az ağrı şikayeti olan erkeklerin7 ağrı kesici kullanma yüzdesi daha düşüktür. Bu araştırmada erkek sayısının az olması, genel ağrı kesici kullanma yüzdesinin daha yüksek olmasının sebebi olarak açıklanabilir. Ağrı kesici kullanımının kadınlarda %96.9, erkeklerde ise %79.1 olduğu belirlenmiştir, bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (Tablo II). Bu durum, kadınların ağrı şikayetinin daha fazla olması ve bununla baş etmek için daha çok ağrı kesici kullanıyor olmalarından kaynaklanabilir1. Bir başka nedense, araştırmaya katılanların çoğunluğunu kadınların oluşturması olabilir. Araştırmaya katılanların ağrı kesici kullandıkları durumlar arasında baş ağrısı %87.8 ile en büyük paya sahiptir. Bu bulgu, Türk Eczacıları Birliği ve Türk Algoloji Birliği'nin gerçekleştirdiği çalışmadaki %85.5'lik yüzde ile koşutluk göstermektedir. Bunun nedeni, baş ağrısının ağrılar arasında en sık görülen ağrı olması olabilir 8. Katılımcılardan ağrı yapan bir hastalığı olanların %27.4'ü, ağrı yapan hastalığı olmayanların %8.1'i sürekli bir ağrı kesici kullandığını söylemiştir. Buna göre, ağrı yapan bir hastalığı olma ağrı kesici kullanımında önemli bir etkendir. İçerdiği etkene göre ağrı kesiciler sınıflandırıldığında, katılımcıların %50.6'sının parasetamol türevi bir ilaç kullandığı ve %49.0'unun aynı tür bir ilacı evde sürekli bulundurduğu belirlenmiştir. Bu, parasetamol türevlerinin daha ucuz olmasına, daha kolay elde edilebilmesine ve daha yaygın

5 olarak tanınmasına bağlı olabilir. Nitekim, Gripin, Vermidon gibi parasetamol türevleri bakkal, market ve eczanelerde ambalajsız olarak tane ile satılabilmektedir. İlkokul ve altında öğrenim düzeyi olan katılımcıların %10.7'si, ortaokul ve üstünde öğrenim düzeyi olanların ise %25.0'i nadiren ağrı kesici kullandığını veya hiç ağrı kesici kullanmadığını söylemiştir (Tablo III). Öğrenim düzeyi artıkça ağrı kesici kullanımı azalmaktadır. Öğrenim düzeyinin yüksek olması rasgele ağrı kesici kullanımını engellemiş olabilir. Ağrı kesici kullananların %57.8'i ağrı kesicileri reçetesiz aldığını ve reçeteli alanların %36.4'ü reçetede belirtilen doza uymadığını söylemiştir. Ağrı kesici alırken doktora danışılmaması, reçetesiz kullanımın sıklığı ve reçetede belirtilen doza uyulmaması, akılcı olmayan ağrı kesici kullanımına yol açmaktadır. Bu da ekonomik kayıp yanında, önemli yan etkilere yol açabilir. Ağrı kesici kullananların %59.4'ü ayda birden daha sık ağrı kesici kullanmaktadır. Ağrı kesici kullanımının sıklığı, ağrı kesicilerin istenmeyen etkilerinin ve toksisitenin görülme olasılığını artırmakta ve ekonomik kayba yol açmaktadır. Ağrı kesici kullananların %67.2'si ağrı kesiciyi eczaneden almaktadır. Ancak eczacı tarafından bu ağrı kesicinin nasıl kullanılacağına dair bilgilendirilme yüzdesi %49.6'dır. Eczacının önerilerine uyma durumunun %98.3 olduğu göz önünde bulundurulursa, ağrı kesicilerin akılcı kullanımında eczacılara büyük sorumluluk düşmektedir. Hem ağrı kesici kullanım sıklığının azaltılmasında hem de ağrı kesicilerin akılcı kullanımının artırılmasında, eczacıların halkı, ağrı kesici alırken bilgilendirmesi yararlı olabilir. Araştırmaya katılanların %45.3'ü ağrı kesicilerin yan etkisi olduğunu bilmektedir, ancak sadece %31.3'ü, kendisi bir yan etki belirtebilmiştir. Ağrı kesicilerin ağrı dindirmek dışındaki kullanım alanlarını ise yalnızca %24.5'i bilmektedir. Bu durum, katılımcıların ağrı kesiciler hakkındaki bilgilerinin sınırlı olduğunu göstermektedir. Bu, öğrenim düzeyinin düşüklüğünden kaynaklanıyor olabilir. Bu denli sık tüketilen ağrı kesiciler ile ilgili halk eğitimine gerek vardır. Bu, sağlık ocağı çalışanları, eczacılar ve yazılı-görsel basın aracılığıyla yapılabilir. Katılımcılardan sağlık güvencesi olanların %34.6'sı, sağlık güvencesi olmayanların %13.2'si ağrı kesicileri hep reçeteli kullandığını söylemiştir. Sağlık güvencesi olanların %75.5'i, sağlık güvencesi olmayanların %42.3'ü çocuklarına ağrı kesici verirken her zaman doktora danıştıklarını söylemişlerdir. Buna göre sağlık güvencesi olma durumu artıkça ağrı kesicileri reçeteli kullanma artmaktadır. Ayrıca sağlık güvencesi olanlar çocuklarına ağrı kesici verirken doktora daha sık danışmaktadır. O halde, sağlık güvencesi olanların artırılması, ağrı kesicilerin akılcı kullanımında önemli bir etken olabilir. SONUÇLAR Araştırmaya katılanların %55.2'si ağrı yapan bir hastalığa sahip olduğunu söylemiştir. Araştırmaya katılanlardan ağrı yapan hastalığı olanların %23.6'sının bu hastalığına yönelik ilaç kullandığı anlaşılmıştır. Katılımcıların %18.8'inin sürekli bir ağrı kesici kullandığı belirlenmiştir. Baş ağrısı, ağrı kesici kullanımına (%75.6) en sık neden olan durumdur. En sık parasetamol türevi ilaçların (%50.6) kullanıldığı saptanmıştır. Kullanılan ağrı kesiciyi tercih etme nedenleri arasında ağrıya iyi gelme, %53.9 ile birinci sırayı almıştır. Katılımcıların çoğunun (%57.8) genellikle veya hep reçetesiz ağrı kesici kullandığı görülmüştür. Katılımcıların %49.6'sının ağrı kesici kullanımı hakkında eczacılar tarafından bilgilendirildiği belirlenmiştir. Katılımcıların %76.6'sının evlerinde sürekli bir ağrı kesici bulundurduğu saptanmıştır. Araştırmaya katılanların %45.3'ü ağrı kesicilerin yan etkisinin olduğunu söylemiştir. Katılımcıların ancak %24.5'i ağrı kesicilerin ağrı dindirmek dışında kullanım alanı olduğunu ifade etmiştir. Genelde çocuklarına verdikleri ağrı kesiciler arasında parasetamol türevi ilaçlar, %63.6 ile birinci sırada yer almıştır. Çocuklarına ağrı kesici verirken ailelerin %65.1'inin her zaman doktora danıştığı anlaşılmıştır. Cinsiyet ile ağrı kesici kullanma durumu arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Kadınlar erkeklerden daha sık ağrı kesici kullanmaktadır.

6 Sağlık güvencesi olma durumu ile ağrı kesicileri reçeteli kullanma durumu arasında istatiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır. Sağlık güvencesi olanlar ağrı kesicileri daha çok reçeteli kullanmaktadır. Sağlık güvencesi olanların çocuklarına ağrı kesici verirken doktora daha sık danıştığı saptanmıştır. Öğrenim durumu ile ağrı kesici kullanımı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki saptanmıştır. Öğrenim düzeyi artıkça ağrı kesici kullanımı azalmaktadır. ÖNERİLER Topluma, akılcı ağrı kesici kullanımı hakkında bilgilendirmek amacı ile eğitim verilmelidir. Bu çerçevede tasarlanacak olan eğitimlerin, halkla yüzyüze olan birinci basamak sağlık çalışanları, eczacılar ve yüz yüze görsel basın tarafından yürütülmesi uygundur. Kişilerin sağlık kurumlarını az kullandığı, eczaneleri ise uygun kullanmadığı, genel olarak fazla ağrı kesici kullanımının söz konusu olduğu belirlenmiştir. Bundan dolayı, özellikle eczacılara önemli görevler düşmektedir. Eczacılar, reçetesiz ağrı kesici kullanımına fırsat tanımamalı ve halkı akılcı ilaç kullanımı konusunda eğitmelidir. dilmesinin engellenmesi konusunda Türk Eczacıları Birliği ve Sağlık Bakanlığı çalışmalar yapmalıdır. Bu konuda gerekli yasal düzenlemeler gerçekleştirilmelidir. Özellikle, çocuklara ağrı kesici verirken doktora danışılması gerektiği ve bazı ağrı kesicilerin çocuklar üzerinde istenmeyen etkilerinin olabileceği, anne-babalara sağlık çalışanları, eczacılar ve yazılı-görsel basın tarafından anlatılmalıdır. Katılımcılardan sağlık güvencesi olanların ağrı kesicileri, olmayanlara göre daha sık reçeteli olarak kullandığı belirlenmiştir. Sağlık güvencesi olanağının yaygınlaştırılması akılcı ağrı kesici kullanımında yararlı olabilir. Bu da ağrı kesicilerin istenmeyen etkilerinin ve toksisitenin görülme sıklığını azaltacaktır. Bu konuda sağlık güvencesi sağlayan kurum ve kuruluşlara büyük görev düşmektedir. Reçete yazma sürecinde doktorların doğru tanıda ve doğru endikasyonda ağrı kesici vermesi ve alternatif ilaçları etkinlik, güvenilirlik ve ekonomik olma açısından değerlendirmesi, akılcı olmayan ağrı kesici kullanım oranını azaltacak etkenlerdir. Doktorların ağrı kesici reçete ederken bütün bu etkenleri göz önünde bulundurması yerinde olacaktır. KAYNAKLAR 1. Türkiye'de Erişkinlerin Ağrı Sıklığı ve Baş Etme Yöntemleri, Türk Eczacıları Birliği ve Türk Algoloji Derneği, Ankara, Ekim İşsever F. Aslan FE. Özyalçın S. Bireylerin Yaşadıkları Bölgeler ve Ağrı İle Baş Etme Yöntemleri Arasındaki İlişki, IV. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi, İstanbul, Beken S. ve ark. Ankara 6. Bölge Eczanelerinde Çalışan Eczacıların Bazı Mesleki Uygulamalarını ve Sorunlarının Saptama Araştırması, HÜTF İntern Araştırması, Halk Sağlığı A.D., Eylül-Ekim Türkiye İlaç Kılavuzu-1999 Formülleri, İlaç Endüstrisi İşverenler Sendikası, İstanbul, Gülveren-Çubuk Sağlık Grup Başkanlığı Faaliyet Raporu, T.C. Sağlık Bakanlığı, Ankara, Koç İ. Hancıoğlu A. Bölüm 2: Hanehalklarına ve Cevaplayıcılara İlişkin Temel Özellikler, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 1998, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, sayfa 13-34, Ankara, Ekim Kutsal YG. Analjezik ve Antiinflamatuvar İlaçların Akılcı Kullanımı, Ankara Tabipler Odası, Ankara, Erdine S. Ağrı ve Akılcı Analjezik Kullanımı El Kitabı, Türk Eczacıları Birliği, Aralık 1999.