BÖLÜM 1 ŞEHİR, ŞEHİR COĞRAFYASI, ŞEHİRLERİN KÖKENİ

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "BÖLÜM 1 ŞEHİR, ŞEHİR COĞRAFYASI, ŞEHİRLERİN KÖKENİ"

Deniz Kuş
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 İçindekiler Ön Söz....iii İkinci Basımın Ön Sözü... v Üçüncü Basımın Ön Sözü...vi Dördüncü Basımın Ön Sözü... vii İçindekiler....ix Listeler....xiii BÖLÜM 1 ŞEHİR, ŞEHİR COĞRAFYASI, ŞEHİRLERİN KÖKENİ 1.1 Başlıca Şehir Tanımları Şehir Coğrafyası Çalışma Alanı Şehir Coğrafyasında Etkili Olan Başlıca Akımlar Şehirlerin Kökeni ve Başlıca Teoriler Hidrolik Teori: Şehirleşmenin Çevresel Temelleri Ekonomik Teoriler: Pazaryeri Olarak Şehir Askeri Teoriler: Güç Odağı Olarak Şehir Dini Teoriler: Kutsal Yer Olarak Şehir Anadolu da Şehirlerin Kökeni BÖLÜM II ŞEHİRSEL COĞRAFÎ GÖRÜNÜMLER 2.1 Yunan Şehri Roma Şehri Orta Çağ Şehri İslam Şehri (Arap Şehri) Rönesans ve Barok Şehri Sanayi Şehri ix

.. 11 1.4.2 Ekonomik Teoriler: Pazaryeri Olarak Şehir... 13 1.4.3 Askeri Teoriler: Güç Odağı Olarak Şehir... 15 1.4.4 Dini Teoriler: Kutsal Yer Olarak Şehir... 16 1.4.5 Anadolu da Şehirlerin Kökeni.

2 x Şehir Coğrafyası 2.7 Selçuklu Şehri Osmanlı Şehri Kapitalist Şehir Sömürge Şehri Küreselleşme/Küresel Şehir Sosyalist Şehir (Socgorod) Lâtin Amerika Şehri Modern ve Post Modern Şehir BÖLÜM III ŞEHİRLEŞME, ÖZELLİKLER VE KAVRAMLAR 3.1 Şehirleşme Şehirleşmeyi Etkileyen Başlıca Faktörler Tarımda Gelişmeler Sanayileşme Ulaşımın Gelişimi Sosyal ve Kültürel Çekicilikler Eğitim Seviyesinin Yükselmesi Doğal Nüfus Artışı Algılama Siyasi Nedenler Dünyada Şehirleşme Üçüncü Dünya Şehirleşmesi ve Başlıca Özellikler Çevre Kentleşme (Suburbanization, Banliyöleşme) Megalopolis Karşı Kentleşme (Counterurbanization) Konürbasyon (Conurbation-Birleşik Şehir) Ökümenopolis (Ecumenopolis-Dünya Kenti) BÖLÜM IV ŞEHİR SİT TİPLERİ, FİZİKÎ ÇEVRE VE ŞEHİR NÜFUSU 4.1 Sit ve Situasyon Savunma Sitleri Ticaret Yolu Sitleri Şehir ve Fiziksel Çevre Şehir ve Jeoloji Şehir ve Topografya Şehir ve İklim Şehir ve Hidrografya

.. 73 3.2.2 Sanayileşme... 73 3.2.3 Ulaşımın Gelişimi... 74 3.2.4 Sosyal ve Kültürel Çekicilikler... 74 3.2.5 Eğitim Seviyesinin Yükselmesi... 74 3.2.6 Doğal Nüfus Artışı...74 3.2.7 Algılama...74 3.2.8 Siyasi Nedenler.

3 İçindekiler xi Şehir ve Bitki Örtüsü Şehir ve Nüfus BÖLÜM V ŞEHİRLERİN MEKÂNI DÜZENLEME ŞEKİLLERİ VE ŞEHİR İÇİ ARAZİ KULLANIM KALIPLARI 5.1 Thünen Modeli Merkezi Yerler Teorisi (Myt) Şehir İçi Arazi Kullanım Kalıpları Ortak Merkezli Çemberler Modeli (Şikago Ekolü) Sektör (Işınsal Dilimler) Modeli Çok Çekirdekli Model BÖLÜM VI FONKSİYON KAVRAMI, FONKSİYONEL SINIFLANDIRMA VE ŞEHİRSEL FONKSİYONLAR 6.1 Fonksiyon Kavramı Şehirlerin Fonksiyonel Sınıflandırılması Başlıca Şehirsel Fonksiyonlar İdarî Fonksiyon Kültürel Fonksiyonlar Sanayi Fonksiyonu Ticaret Fonksiyonu Ulaşım Fonksiyonu a) Şehir İçi Ulaşım b) Şehir ve Yakın Çevresi Arasındaki Ulaşım c) Şehir ve Uzak Çevresi Arasındaki Ulaşım d) Haberleşme Turizm ve Rekreasyon Fonksiyonu Güvenlik Fonksiyonu Sağlık Fonksiyonu Tarım Fonksiyonu Mezarlıklar Şehir ve Etki Sahası BÖLÜM VII ŞEHİR VE ALGI Kaynaklar Dizin

.. 134 BÖLÜM VI FONKSİYON KAVRAMI, FONKSİYONEL SINIFLANDIRMA VE ŞEHİRSEL FONKSİYONLAR 6.1 Fonksiyon Kavramı... 137 6.2 Şehirlerin Fonksiyonel Sınıflandırılması..................................... 138 6.

5 Listeler TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1: Dünya da ana bölgelere göre şehirleşme oranı ve hızı Tablo 2: Dünyada Şehirsel Nüfusun Ana Bölgelere Göre Dağılışı (Milyon) Tablo 3: Dünyada en büyük 10 şehirsel aglomerasyon (1950, 2011) Tablo 4: Şehir ve kır arasındaki meteorolojik olay farklılıkları Tablo 5: Perakende ticaret ve hizmetler için nüfus eşik değerleri (Kişi) Tablo 6: Türkiye de kademe merkezleri sayısı (1982) Tablo 7: Türkiye de şehirlerin fonksiyonel sınıflara göre dağılımı (1960) Tablo 8: Türkiye de şehirlerin fonksiyonel sınıflara göre dağılımı (1990) Tablo 9: Seçilmiş faaliyet grupları için ortalama ve standart sapma değerleri Tablo 10: Oturdukları illere göre AKÜ ye yerleştirilen öğrenciler ( ) Tablo 11: Kuzey Amerika Metropoliten Alanlarında Amaçlarına göre yolculuk bölüşümü Tablo 12: Afyonkarahisar iline giren ve çıkan telefon trafik değerleri* (2002) Tablo 13: Minimum açık ve yeşil alan toplamı Tablo 14: Bir şehrin yeşil ve serbest alanları DİYAGRAMLAR LİSTESİ Diyagram 1: Kentleşme aşamaları Diyagram 2: Desurbanizasyon (şehirsel nüfusun azalışı) sistemi (Hosszu 2009: 49) Diyagram 3: Açık alan çeşitleri xiii

........................ 112 Tablo 5: Perakende ticaret ve hizmetler için nüfus eşik değerleri (Kişi).................. 126 Tablo 6: Türkiye de kademe merkezleri sayısı (1982).

6 xiv Şehir Coğrafyası FOTOĞRAFLAR LİSTESİ Foto 1: Sanayi, tüten bacalar, dev binalar ve demiri eriten kazanlarıyla özgün bir görsellik ortaya çıkarmıştır Foto 2: Kapalı toplumlara bir örnek, Başakşehir-İstanbul Foto 3: Küresel bütünleşme yolunda İstanbul, Levent-Maslak Hattı Foto 4: Sosyalist şehirde apartman bloklarından bir görünüm Foto 5: Kızıl Meydan (Moskova-Rusya) Foto 6: Barriadas lardan bir görünüm (Peru) Foto 7: Kolluk kuvvetleri ve gecekondunun yıkılışı (Güzey 2009: 30) Foto 8: Gecekondu alanının yeniden inşası, Dikmen vadisi örneği (Güzey 2009: 34) Foto 9: Ankara şehrinde tepelik bir alanda yer seçmiş gecekondular Foto 10: Toledo (Toja Irmağı-İspanya) Foto 11: Venedik ten bir görünüm (Alper UZUN fotoğraf arşivi) Foto 12: Basel-İsviçre Foto 13: Ülkemizde yaşanan 17 Ağustos 1999 depreminin izlerinden bir görünüm Foto 14: Giresun şehrinde sel felâketi (2009) Foto 15: Aydın şehri güneydeki ovalık alana doğru bir taraftan hızlı yapılaşma devam ederken, diğer taraftan bu alanda taban suyu seviyesinin yüzeye oldukça yakın olması nedeniyle buradaki konutların zemin katları nem yüzünden büyük zarar görmektedir (Haziran 2002, Uğur 2003) Foto 16: Eskişehir de Porsuk Çayı (Foto: Şakir FURAL) Foto 17: Toronto şehri merkezi iş alanı (Kanada) Foto 18: Balıkesir şehrinde bir toplu alışveriş merkezi Foto 19: Salı Pazarı, Kadıköy, İstanbul Foto 20: Bisiklet parkı örneği Foto 21: İstanbul istasyonu Afyonkarahisar şehrinde cadde-sokak sistemini etkilemiştir. Başlangıçta şehirden uzak konumda bulunan İstanbul istasyonu ile şehir merkezi arasındaki bağlantıyı sağlayan Ordu Bulvarının 1950 yılından önceki durumu Foto 22: Şehirsel tarıma bir örnek Foto 23: Şehir içinde kalmış bir mezarlık (Aydın) lerde yerleşme alanı dışında yer alan Tellidede Mezarlığı bu yıldan sonra şehrin ovalık alana doğru hızlıca büyümesi sonucu bugün İstiklâl Mahallesi nin orta kısmında kalmıştır (Uğur 2003) Foto 24: Aydın şehrinde önemli yollardan biri, Adnan Menderes Bulvarı (Uğur 2003)

..................... 56 Foto 4: Sosyalist şehirde apartman bloklarından bir görünüm.......................... 58 Foto 5: Kızıl Meydan (Moskova-Rusya)............................................. 58 Foto 6: Barriadas lardan bir görünüm (Peru).

7 Listeler xv Foto 25: Afyonkarahisar şehrinde Zafer Meydanı. Meydan şehrin önemli kavşak noktalarından biridir (Aliağaoğlu 2004) Foto 26: Balıkesir şehrinde bir nirengi noktası, saat kulesi ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1: Şehir coğrafyasının doğası (Pacione 2005: 21) Şekil 2: Şehir çekirdek alanları (Pacione 2005) ŞEKİL 3: Yunan şehri plan elemanları (Owens 2000: 67) Şekil 4: Roma Dönemi şehirleri (Pound 1969) Şekil 5: Roma şehri plan elemanları (Jordan ve Rowntree 1986: 321) Şekil 6: Orta Çağ Alman şehirleri (Jordan-Bychkov ve Bychkova-Jordan (2002) den değiştirilerek) Şekil 7: İslam şehri (Dettman aktaran Tolun-Denker 1976: 41) Şekil 8: Barok şehrinde merkez Şekil 9: A tipi kale kent Şekil 10: B tipi kale kent Şekil 11: A tipi açık kent Şekil 12: B tipi açık kent Şekil 13: Dış odaklı büyüme modeli Şekil 14: Eski ve Yeni Delhi de cadde-sokak sistemi (Drakakis-Smith 1987: 20) Şekil 15: Sömürge şehri modeli (Dutt 1983: 338) Şekil 16: Dünya şehirleri sistemi (Knox ve Agnew 1994: 49) Şekil 17: Lâtin Amerika şehri genel modeli (Griffin ve Ford 1980: 406) Şekil 18: Yeni ve geliştirilmiş Lâtin Amerika şehir modeli (Ford 1996: 438) Şekil 19: Keno kapitalizm ve post modern şehirsel model (Dear ve Flusty 1998: 66) Şekil 20: Kentleşme aşamaları ve nüfus değişimi (Champion 2000: 147) Şekil 21: Dünyada şehirli nüfusun coğrafî dağılışı (2011) ŞEKİL 22: Metropolitan köyün gelişim aşamaları (Geo Factsheet) ŞEKİL 23: Metropolitan köyün şekilsel özellikleri (Geo Factsheet) ŞEKİL 24: Megalopolis (Gottmann 1959: 47) ŞEKİL 25: Şehirsel muz (urban banana) (Pacione 2005: 93) ŞEKİL 26: ABD de megalopolislerin coğrafî dağılışı (Pacione 2005: 92) ŞEKİL 27: ABD de Göç ( milyon)(Berry 1980: 17) ŞEKİL 28: Yerleşmeye uygun tüm alanların şehirleşmesi, ökümenopolis. Koyu renkler odak noktalarını göstermektedir (Doxiadis, aktaran Pacione 2005: 94)

....................................... 11 ŞEKİL 3: Yunan şehri plan elemanları (Owens 2000: 67)................................. 22 Şekil 4: Roma Dönemi şehirleri (Pound 1969).

8 xvi Şehir Coğrafyası ŞEKİL 29: Başlıca savunma sitleri (Jordan ve Rowntree 1986: 344) ŞEKİL 30: Başlıca ticaret yolu sitleri (Jordan ve Rowntree 1986: 345) ŞEKİL 31: Şehir ısı adası. Şehir merkezinde kırsal alanlara göre sıcaklık farkının artışı dikkat çekicidir (Yılmaz, 2013: 35) Şekil 32: Aydın şehrinde rüzgâr ve şehir ilişkisi (Ugur 2003). Aydın da sanayi alanları yer seçiminde hâkim rüzgâr yönünün pek dikkate alınmadığı anlaşılmaktadır Şekil 33: Şehirsel rüzgâr sistemi (Lowry 1971: 185) Şekil 34: Thünen modeli (Grotewold 1959) Şekil 35: Altıgen pazar alanları (C), boşluklar (A) ve üst üste binmelerin (B) olmaması nedeniyle en uygun olandır Şekil 36: Farklı ilkelere göre merkezi yer teorisinde düzen Şekil 37: Ortak merkezli çemberler modeli Şekil 38: Sektör modeli Şekil 39: Çok çekirdekli model Şekil 40: Önerilen kira bedeli modeli ve şehir içi arazi kullanımı Şekil 41: Afyonkarahisar şehrinde sanayi faaliyetlerinin coğrafî dağılışı. Konya yolu çevresindeki sanayi tesislerine dikkat ediniz Şekil 42: Şehirlersel sanayi alanları genel modeli (Herbert ve Thomas 1985: 195) ŞEKİL 43: Merkezi iş alanının tespiti (Murphy ve Vance 1959: 443) Şekil 44: İstanbul da toplu iş merkezlerinin coğrafî dağılışı (Ertekin vd. 2008) Şekil 45: Menzil ve eşik, pazarcının hareketliliği (Plattner 1953: 183) Şekil 46: Günlük seyahatlerin zamansal dağılımı, Kuzey Amerika örneği (Barber 1995: 85) Şekil 47: Şehir ve yakın çevresi arasındaki ulaşım (Bayhan 1969 dan değiştirilerek) Şekil 48: Yokeno otel lokasyon modeli (Yokeno 1968) Şekil 49: Şehirsel otel lokasyon tipolojisi (Ashworth 1989) Şekil 50: Sağlık durumu üçgeni (Meade ve Emch 2010: 31) Şekil 51: Sıhhi (Düzenli) Depolama Şekil 52: İstanbul ve İzmir şehrinin etki alanları (Uğur 2003) Şekil 53: Avalon çevresinde yaşayanların Los Angeles şehir imajı (Orleans 1973: 120) Şekil 54: Boyle Heights çevresinde yaşayanların Los Angeles şehir imajı (Orleans 1973: 121) Şekil 55: Westwood çevresinde yaşayanların Los Angeles şehir imajı (Orleans 1973: 122)

.................................................. 111 Şekil 32: Aydın şehrinde rüzgâr ve şehir ilişkisi (Ugur 2003).

Benzer belgeler

BÖLÜM I ŞEHİR, ŞEHİR COĞRAFYASI, ŞEHİRLERİN KÖKENİ

İÇİNDEKİLER Ön Söz... iii Beşinci Baskının Ön Sözü... vii BÖLÜM I ŞEHİR, ŞEHİR COĞRAFYASI, ŞEHİRLERİN KÖKENİ 1.1 Başlıca Şehir Tanımları... 1 1.2 Şehir Coğrafyası Çalışma Alanı... 5 1.3 Şehir Coğrafyasında