CEZA ADALET VE İNFAZ SİSTEMİNDE YAŞLILIK OLGUSUNA SOSYOLOJİK BİR BAKIŞ

Transkript

1 CEZA ADALET VE İNFAZ SİSTEMİNDE YAŞLILIK OLGUSUNA SOSYOLOJİK BİR BAKIŞ A Sociological Perspective to the Concept of Elderly in the Criminal Justice and Execution System Doç. Dr. Ayşe CANATA Vehbi Kadri KAMER ÖZET Dünya nüfusu hızlı bir şekilde yaşlanmaktadır. Yaşlılığın toplumsal hayatta meydana getirdiği pek çok etki bulunmaktadır. Bu etkiler başta; sosyal hizmetler, sağlık, adalet olmak üzere her alanda görülmektedir. Bu nedenle, toplumsal hayatın her alanına etki eden yaşlılık olgusu ile ilgili kısa orta ve uzun vadeli politikaların üretilmesi gerekmektedir. Yaşlılık Olgusunun önemli olduğu alanlardan biride infaz sistemidir. Ceza infaz kurumlarında bulunan yaşlıların; barınması, iaşesi, sağlık kontrolleri, boş zaman etkinlikleri, katılacakları eğitim ve iyileştirme çalışmaları, yapacakları spor faaliyetlerinin planlanması ve uygulanması önem arz etmektedir. Bu faaliyet ve uygulamaların diğer yaş gruplarına göre farklılık göstermesi, yaşlıların fizyolojik, ve psikolojik durumlarına uygun programların yapılandırılması gerekmektedir. Yine bu çalışmalara ek olarak ceza infaz kurumlarının fiziki yapısının yaşlı hükümlü ve tutukluların barınmasına uygun olması, personele yaşlılık ilgili eğitim verilmesi gerekmektedir. 253 Anahtar Kelimeler: Ceza infaz kurumu, yaşlılık, rehabilitasyon. ABSTRACT World population gets older in a fast way. Agedness have many effects on community life. These effects are seen on every field and mainly on social work, health and justice. For this reason, policies for short term and long term need to be developed about agedness fact. One of the fields where agedness fact is important is implementation field. Planning and implementation of sports activities, education and rehabilitation work that will be attended, health controls, accommodation, subsistence, leisure time activities for elderly people in prisons is important. Difference of these activities and programmes regarding other age groups, development of programmes suitable for psychological and physical TAAD, Yıl:4, Sayı:14 (Temmuz 2013)

2 Ceza Adalet Ve İnfaz Sisteminde Yaşlılık Olgusuna Sosyolojik Bir Bakış Doç. Dr. Ayşe CANATA - Vehbi Kadri KAMER conditions. Also agedness training is necessary to be delivered for staff and physical structure of prisons needs to be suitable for elderly offenders. Keywords: Prison, agedness, rehabilitation. 254 GİRİŞ Yaşlılık tüm insanlar için kaçınılmaz bir olgudur. Bu olgu; insanları ve toplumu yakından ilgilendirmektedir. Diğer bir ifade ile mikro seviyede insanların içinde bundukları yaş, makro seviyede toplumun yaş ortalaması; toplumun ekonomik, sosyal, kültürel durumunu ve geleceğini belirlemektedir. Uluslararası araştırmalar, Dünya nüfusunun hızla yaşlandığını göstermektedir. Dünya Sağlık Örgütü tarafından yapılan bir araştırmada; 2000 yılı ile 2050 yılları arasında 60 yaş üzeri grubun iki kat arttığını, bu kapsamda oran olarak % 11 den % 22 ye yükseldiğini, sayı olarak 605 milyondan 2 milyara çıktığını belirlemiştir. Aynı dönemde, 80 yaş üzeri yaş grubun dört kat oranında artarak 395 milyona ulaşacağı tahmin edilmektedir. 1 Geçen 10 yılda Dünya da 60 yaş üzerindeki insanların sayısı 178 milyon artmıştır. Yalnızca Çin de 2012 yılında yaşlı bireylerin sayısı 180 milyondur. Birleşmiş Milletler Nüfus Fonunun yayınladığı son rapora göre; 2012 yılında Dünya genelinde bölgeler göre ağırlıklı olarak yaşlı nüfus oranı % 0-9 ya da %10-19 oranında arasında değişmekte iken; 2050 yılında bu oranın bölgeler arası farklılıklar olsa da ağırlıklı olarak % 30 a kadar yükseleceği tahmin edilmektedir. 2 Ülkelerdeki yaşlı nüfusun artmasının birçok nedeni bulunmaktadır. Bunlar arasında; ekonomik ve sosyal koşulların iyileşmesi, teknolojinin ilerlemesi, sağlık hizmetlerinin ve koruyucu sağlık hizmetlerinin gelişmesi ve düşük doğum oranı sayılabilir. Başta ekonomik ve sosyal alanlar olmak üzere nüfusun yaşlanmasının önemli sonuçları bulunmaktadır. Önemli olan bu sürecin yönetilebilmesi, gerekli tedbirlerin alınması diğer bir ifade ile kaçınılmaz olan bu olgu ile ilgili başta Devletlerin, kurumların gerekli düzenlemeleri yapmasıdır. Bu nedenlerle başta sosyoloji, psikoloji, tıp gibi farkı disiplinler ihtisas alanı olarak yaşlılık olgunu benimsemişler ve bu alanda çalışmaya başlamışlardır. TAAD, Yıl:4, Sayı:14 (Temmuz 2013)

3 A Sociological Perspective to the Concept of Elderly in the Criminal Justice and Execution System Assoc. Prof. Dr. Ayşe CANATA - Vehbi Kadri KAMER Uluslararası alanda da bu konu hak ettiği öneme sahip olmuş ve 2002 yılında Birleşmiş Milletlerce İspanya da gerçekleştirilen bir toplantı sonucu Deklarasyon ve Eylem Planı kabul edilmiştir. Elli sekiz sayfalık bu Deklarasyon un temel hedefi; toplumu bütün yaş gruplarına göre yeniden inşa etmek olup, Deklarasyon da yaşlıların içinde bulundukları ekonomik ve sosyal koşulların geliştirilmesinden çalışmalarına, göçten siyasal alanda katılımlarına kadar geniş bir alanda ortak ilkeler benimsenmiştir. 3 Bu makalede; yaşlılık olgusu ceza adalet ve infaz sistemi açısından ele alınacak ve bu alanda gerçekleştirilen düzenlemeler açıklanacaktır. I.ÜLKEMİZDE YAŞLILIK VE SUÇ Ülkemizde yaşlılık ve suç konusundaki araştırmalar sınırlı sayıdadır. Bu kapsamda Ülkemizde iki ayrı araştırma yapılmıştır. Bu araştırmalardan biri, Adli Tıp Kurumu Gözlem İhtisas Dairesi tarafından yılları arasında 55 yaş ve üzeri 100 yaşlı suçlu ile ilgilidir. Araştırmada; yaşlıların işledikleri suçlar, bu suçların kimlere karşı ve hangi nedenlerle işlendiği, yaşlıların mükerrer olup olmadıkları, cinsiyet dağılımı, medeni hali, yaşları, psikolojik veya psikiyatrik rahatsızlığa sahip olup olmadıkları incelenmiştir. 4 Bu Araştırma kapsamında yaşlıların işledikleri suçlar incelendiğinde; 60 nın adam öldürmek, 12 sinin adam öldürmeye teşebbüs etmek, 7 sinin uyuşturucu madde bulundurmak, 6 sının tehdit, 5 inin ırza geçmek, 4 ünün yangın çıkartmak, 3 ünün hakaret, 2 sinin iftira ve 1 inin hırsızlık suçunu işlediği anlaşılmıştır. Yaşlıların % 95 i ilk kez suç işlemiştir. Suç işleyen yaşlıların % 96 sının erkek olduğu belirlenmiştir. Yaşlıların % 37 sinin mesleğinin bulunmadığı, % 28 inin çiftçi, % 19 unun emekli, % 6 sının çoban, % 5 inin işçi ve % 5 inin esnaf olduğu anlaşılmıştır. 5 Yine bu Araştırmada; suç işleyen yaşlıların % 79 unun normal zeka düzeyine sahip olduğu, kişilik yapılarının % 73 ünün normal sınırlarda bulunduğu, % 255 TAAD, Yıl:4, Sayı:14 (Temmuz 2013)

4 256 Ceza Adalet Ve İnfaz Sisteminde Yaşlılık Olgusuna Sosyolojik Bir Bakış Doç. Dr. Ayşe CANATA - Vehbi Kadri KAMER 34 ünde psikiyatrist rahatsızlık olduğu, psikiyatrist rahatsızlık bulunan yaşlıların % 59 unuda demas ve paranoid bozukluk bulunduğu belirlenmiştir. 6 İkinci Araştırma; Ocak 2004-Aralık 2009 tarihleri arasında Sağlık Bakanlığı Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim Ve Araştırma Hastanesi 8.Psikiyatri Kliniğindeki 60 yaş ve üstü 107 yaşlı suçlu ile ilgilidir. 7 Araştırmaya katılanların cinsiyetlerin % 86 sının erkek, % 14 ünün kadın, medeni durumlarının% 52.3 ünün evli, % 17.8 inin dul, % 16.8 nin boşanmış, % 13.1 inin bekar olduğu, % 11,2 sinin işsiz, %20,6 sinin çiftçi, %27,1 inin işçi, %1,9 unun büro görevlisi, %12,1 inin yüksek öğrenimle edinilen mesleklerden birisi, %18,7 sinin esnaf, 6 sının %5,6 sını ev hanımı ve %2,3 ünün kişi de belirtilen mesleklerin dışında bir mesleğe sahip bulunduğu anlaşılmıştır. 8 Bu Araştırmada yaşlıların; % 17,8 inin adam öldürme, % 16,8 inin yaralama, %9,3 ünün adam öldürmeye teşebbüs, %9,3 ünün tehdit ve hakaret, %7,5 inin cinsel saldırı, %6,5 inin yangın çıkarma, % 6,5 inin kamu suçu, % 5,6 sının yaralama oluşturmayan saldırı, % 4,7 sinin hırsızlık, % 3,7 sinin mala zarar verme, %3,7 sinin dolandırıcılık, %0,9 unun uyuşturucu madde kullanma, % 0,9 unun ruhsatsız silah kullanma ve %6,5 inin diğer suçları işlemiş olduğu belirlenmiştir. 9 Yine Araştırmada suç işleyen yaşlıların %22,4 ünde psikiyatrik bir tanı saptanmadığı, psikiyatrik tanı bulunanların %22,4 ünün hezeyanlı bozukluk, %12,1 inin şizofreni, %10,3 ünün demans, %6,5 inin bipolar bozukluk, %5,6 sınınatipik psikoz, %5,6 sının alkol madde kullanımı ile ilişkili bozukluklar, %4,7 sinin genel tıbbi duruma bağlı psikiyatrik bozukluk, %3,7 sinin kişilik bozukluğu, %3,7 sinin mental retardasyon ve %2,8 inin uyum bozukluğu olduğu tespit edilmiştir. 10 Araştırma sonucunda 11 ; a. 60 yaş ve üstünde suç işleyenlerin çoğunluğunu; eğitim düzeyi düşük, düzenli çalışma yaşamı olmayan erkeklerden oluştuğu, TAAD, Yıl:4, Sayı:14 (Temmuz 2013)

5 A Sociological Perspective to the Concept of Elderly in the Criminal Justice and Execution System Assoc. Prof. Dr. Ayşe CANATA - Vehbi Kadri KAMER b.suç işlemiş yaşlılarda; boşanmış ya da dul olma ve yalnız yaşama oranlarının yüksek olduğu, yalnız yaşayan yaşlıların daha fazla sayıda suç işledikleri ve sıklıkla psikiyatrik hastalıklarının bulunduğu, c.yaşlıların her tür suçu işleyebildiği, bu kapsamda özellikle 60 yaşından sonra ilk suçunu işlemiş olanların, geçmiş suç öyküsü olanlara göre şiddet derecesi daha yüksek suçlar işlediği, d.şiddet suçu işleyen yaşlıların sıklıkla ateşli silah ve delici-kesici alet kullandığı, e.yaşlılarda suç hedefinin genellikle yakın çevreleri olduğu, özellikle ciddi şiddet suçlarının aile bireylerine yönelik işlendiği, f.hezeyan bozukluğunun yaşlılık döneminde suç ile en sık ilişkili olan psikiyatrik hastalık olduğu, g.yaşlılıkta suç ve suçun şiddet derecesiyle en sık ilişkisi olan psikotik belirti görme hezeyanı olduğu, h.suç işlemiş yaşlılarda alkol ve psikoaktif madde kullanım bozukluğu ve kişilik bozukluğunun az sıklıkla görüldüğü, i.genç yaşlardan antisosyal kişilik özellikleri gösteren, çok sayıda suç öyküsü, cezaevi yaşantısı ve madde kullanımı olan olguların, yaşlılık dönemlerinde suç özelliklerinin değiştiği ve suçların şiddet derecesinin düştüğü, j.ileri yaşta yineleyici suçun sıklıkla hezeyanlı bozukluk ve alkol ve psikoaktif madde kullanımı ile ilişkili olduğu, k.60 yaş ve üzerinde suç işleyen şizofreni hastalarının belirgin olarak sosyal desteklerinin düşük bulunduğu, l.suç işlemiş yaşlılarda tıbbi hastalıklarında sık görüldüğü, belirlenmiştir. II.CEZA ADALET SİSTEMİMİZDE YAŞLILIK 5237 sayılı Türk Ceza Kanununda yaşlıların cezai sorumluluğu bakımından özel bir düzenleme bulunmamaktadır. Diğer bir ifade ile yaşlılar, ceza hukuku bakımından işledikleri hukuka aykırı eylem nedeniyle tam cezai ehliyete sahiptirler. Ceza hukuku bakımından,5237 sayılı Türk Ceza Kanunu nda yaşlılar ile ilgili iki özel düzenleme bulunduğu ve bu düzenlemelerde altmışbeş yaşın esas alındığı görülmektedir. 257 TAAD, Yıl:4, Sayı:14 (Temmuz 2013)

6 258 Ceza Adalet Ve İnfaz Sisteminde Yaşlılık Olgusuna Sosyolojik Bir Bakış Doç. Dr. Ayşe CANATA - Vehbi Kadri KAMER Bu düzenlemelerden birincisi; 5237 sayılı Kanunun 50 inci maddesi gereğince, yapılan yargılama sonunda, daha önce hapis cezasına mahkumiyeti bulunmayan altmışbeş yaşını bitirmiş sanık hakkında kısa süreli hapis cezasına 12 karar verilmesi halinde, bu hapis cezası anılan maddenin birinci fıkrasında sayılan tedbirlerden birine çevrilecektir. Burada anılan Kanun hâkime takdir hakkı vermemiş, suç tarihinde altmışbeş yaşını bitiren sanık hakkındaki kısa süreli hapis cezasının seçenek tedbirlere çevrilmesini zorunlu kılmıştır. 13 Bu tedbirler; adli para cezası, mağdurun veya kamunun uğradığı zararın aynen iade, suçtan önceki hale getirme ve tazmin suretiyle, tamamen giderilmesi, en az iki yıl süreyle, bir meslek veya sanat edinmeyi sağlamak amacıyla, gerektiğinde barınma imkanı da bulunan bir eğitim kurumuna devam etme, mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, belirli yerlere gitmekten veya belirli etkinlikleri yapmaktan yasaklanma, sağladığı hak ve yetkiler kötüye kullanılmak suretiyle veya gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranılarak suç işlenmiş olması durumunda; mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, ilgili ehliyet ve ruhsat belgelerinin geri alınması, belli bir meslek ve sanatı yapmaktan yasaklanma, mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle ve gönüllü olmak koşuluyla kamuya yararlı bir işte çalıştırılmadır. 14 Örneğin; doğumlu olan sanığın, yılında işlediği bir suç nedeniyle almış olduğu 11 aylık hapis cezası, bu kişinin daha önceden hapis cezasına mahkûmiyetinin bulunmaması halinde mutlaka yukarıda belirtilen beş seçenek yaptırımlardan birine çevrilmesi zorunludur. İkinci düzenleme; 5237 sayılı Kanunun 51 inci maddesi gereğince, daha önce kasıtlı bir suçtan dolayı üç aydan fazla hapis cezasına mahkûm edilmemiş olan ve suçu işledikten sonra yargılama sürecinde gösterdiği pişmanlık dolayısıyla tekrar suç işlemeyeceği konusunda mahkemede bir kanaat oluşan sanık hakkında, işlediği suçtan dolayı iki yıl veya daha az süreyle hapis cezasına mahkûm edilmesi halinde hapis cezası ertelenebilmektedir. Bu sürenin üst sınırı, altmışbeş yaşını bitirmiş olan kişiler bakımından üç yıldır. 15 TAAD, Yıl:4, Sayı:14 (Temmuz 2013)

7 A Sociological Perspective to the Concept of Elderly in the Criminal Justice and Execution System Assoc. Prof. Dr. Ayşe CANATA - Vehbi Kadri KAMER Hapis cezası ertelenen sanığın mahkemece belirlenen deneme süresi içinde; kasıtlı bir suç işlememesi ve hâkim tarafından yükümlülük belirlenmiş ise bu yükümlülüklere uyması halinde ceza infaz edilmiş sayılmaktadır. 16 Hapis cezasının ertelenmesinde; anılan Kanun hâkime hapis cezasını erteleme veya ertelememe konusunda takdir hakkı vermiştir. Örneğin; doğumlu olan sanığın, yılında işlediği bir suç nedeniyle almış olduğu 2 yıl 8 aylık hapis cezası, bu kişinin daha önce hapis cezasına mahkûmiyetinin bulunmaması ve yargılama sürecinde gösterdiği pişmanlık dolayısıyla tekrar suç işlemeyeceği konusunda mahkemede bir kanaat oluşması halinde, sanık hakkında verilmiş olan 2 yıl 8 aylık hapis cezası ertelenebilecektir. Bu halde hâkim bir yıldan az üç yıldan fazla olmamak koşulu ile bir denetim süresi belirleyecektir. Olayımızda hâkim 2yıl 8 ay deneme süresi belirlemesi ve ayrıca yükümlülük yüklememesi halinde, sanığın bu süre içinde kasıtlı bir suç işlememesi halinde bu hapis cezası ceza infaz kurumunda yerine getirilmeyecek sadece sanığın adli sicil kaydında yer alacaktır. III.CEZA İNFAZ SİSTEMİMİZDE YAŞLILIK 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanununda yaşlıların hapis cezasının infazı ile ilgili iki özel düzenleme yapılmıştır. Bunlar; koşulların bulunması halinde hapis cezasının ceza infaz kurumu yerine konutta çektirilebilmesi ile koşulların bulunması halinde hapis cezasının infazının denetimli serbestlik altına tamamlanmasıdır. Birinci düzenlemede; anılan Kanunun 110 uncu maddesinin ikinci fıkrasında; mahkûmiyete konu suç nedeniyle doğmuş zararın aynen iade, suçtan önceki hale getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesine dair hukukî sorumlulukları saklı kalmak üzere; a. Altmışbeşyaşını bitirmiş kişilerin mahkûm oldukları altı ay, b. Yetmiş yaşını bitirmiş kişilerin mahkûm oldukları bir yıl, c. Yetmişbeş yaşını bitirmiş kişilerin mahkûm oldukları üç yıl, veya daha az süreli hapis cezasının konutunda çektirilmesine karar verilebilmektedir. 259 TAAD, Yıl:4, Sayı:14 (Temmuz 2013)

8 260 Ceza Adalet Ve İnfaz Sisteminde Yaşlılık Olgusuna Sosyolojik Bir Bakış Doç. Dr. Ayşe CANATA - Vehbi Kadri KAMER İkinci düzenlemede; aynı Kanunun 105/A maddesinin üçüncü fıkrasında, maruz kaldıkları ağır bir hastalık, sakatlık veya kocama nedeniyle hayatlarını yalnız idame ettiremeyen ve koşullu salıverilmesine üç yıl veya daha az süre kalan hükümlülerin bu cezalarını ceza infaz kurumu dışında denetimli serbestlik altında tamamlamaları olanağı getirilmiştir. Ağır hastalık, sakatlık veya kocama hâli, Adlî Tıp Kurumundan alınan veya Adalet Bakanlığınca belirlenen tam teşekküllü hastanelerin sağlık kurullarınca düzenlenip Adlî Tıp Kurumunca onaylanan bir raporla belgelendirilmesi gerekmektedir. Her ne kadar bu düzenlemede yaş ile ilgili bir ayrıntı bulunmuyorsa da, kocama ifadesi yaşı ilerlemek, yaşlanmak ve ihtiyarlamak anlamına gelmesi 17 nedeniyle, anılan Kanunun bu hükmü yukarıda belirtilen koşulları taşıyan yaşlılar hakkında uygulanabilecektir. IV.MUKAYESELİ HUKUKTA CEZA İNFAZ KURUMLARINDA BULUNAN YAŞLI HÜKÜMLÜLER Yaşlı insanlar diğer yaş grubunda olan insanlara nazaran daha fazla çeşitlilik göstermekte ayrıca sosyo-ekonomik ve sağlık geçmişlerine bağlı olarak farklı ihtiyaçlara sahip olmaktadırlar. Bu nedenle, yaşlılar başka herhangi bir yaş grubundan daha heterojendir. Yaşlıların bu durumu nedeniyle; ceza infaz kurumlarında yaşlılar ile ilgili yoğun bir çalışma gerekmekte, yaşlıların bireysel ihtiyaçlarının belirlenmesi, günlük ihtiyaçlarının planlanması ve programlanması, daha çok zaman ve emek gerektirmektedir. Yine yaşlı hükümlülerin yukarıda açıklanan durumlarına ek olarak; suç öykülerinde, ceza infaz kurumuna uyum sağlamalarında ve salıverme sonrası topluma uyum sağlamada diğer yaş gruplarına nazaran önemli farklar söz konusudur. Araştırmalara göre yaşlı hükümlüler üç temel grupta toplanmaktadır 18. Bunlar 19 ; a. Birinci grupta; genç yaşta uzun hapis cezasına mahkum edilmeleri nedeniyle ceza infaz kurumunda yaşlanan kişiler bulunmaktadır. Genellikle bu grupta bulunan yaşlı kişiler genellikle ilk kez şiddet içeren suç işlemişlerdir. Bu hükümlüler ceza infaz kurumuna uyum sağlayabilmektedir. Ancak bu hükümlülerin ceza infaz kurumundan salıverildikten sonra topluma yeniden entegre olmalarında çeşitli zorluklarla karşı karşıya kalmaktadırlar. TAAD, Yıl:4, Sayı:14 (Temmuz 2013)

9 A Sociological Perspective to the Concept of Elderly in the Criminal Justice and Execution System Assoc. Prof. Dr. Ayşe CANATA - Vehbi Kadri KAMER b. İkinci grupta; sık sık suç işleyen, hayatları boyunca cezaevine girip çıkan hükümlüler bulunmaktadır. Bu hükümlüler de ceza infaz kurumuna uyum sağlayabilmektedir. Ancak bu hükümlülerin genellikle özellikle madde bağımlılığına bağlı kronik sağlık sorunları bulunmaktadır. Bu grupta bulunan hükümlülerinde ilk gruptakiler gibi ceza infaz kurumundan salıverildikten sonra topluma yeniden entegre olmalarında çeşitli zorluklarla karşı karşıya kalmadığı görülmektedir. c. Üçüncü grupta; ileri yaşlarında bir suçtan hüküm giymiş hükümlüler bulunmaktadır. Bu grupta yer alan kişilerin işledikleri suçlar genellikle ciddi suçlardır. Ceza infaz kurumuna uyum sağlamada en büyük zorlukları çeken hükümlüler bu grupta yer almaktadır. Bu grupta yer alan hükümlülerin farklı programlara ihtiyacı olmakta yine bu kişilerin çeşitli sağlık sorunları, bağımlılıkları ve engelleri bulunmaktadır. Amerika Birleşik Devletlerinde Kuzey Carolina ceza infaz kurumlarında, 30 Haziran 2007 tarihi itibariyle hükümlü ve tutuklu bulunmaktadır. Bu hükümlü ve tutukluların % 11 ini oluşturan ünün yaşı elli ve üzeridir. Ulusal Cezaevi Enstitüsüne göre kriminolojik olarak elli ve üzeri yaş grubu yaşlı olarak değerlendirilmektedir. 20 Kuzey Carolina ceza infaz kurumlarında bulunan yaşlı hükümlü ve tutukluların sayısı, son yedi yıl içinde diğer yaş gruplarına nazaran hızlı bir şekilde artış göstermiştir. Diğer yandan; yaşlı hükümlü ve tutukluların sayısındaki artış Ülke genelinde de görülmektedir. Bu artışın temel nedeni; son yirmi yıldır suçlar için daha ağır cezaların öngörülmesi ve bunun sonucu olarak daha uzun süreli hapis cezalarının uygulanmasıdır yılı Haziran ayından 2007 yılı Haziran ayına kadar; Kuzey Carolina ceza infaz kurumlarında bulunan yaşlı hükümlü ve tutuklular % 21 oranında artmış iken, bu artış oranı bütün hükümlü ve tutuklu mevcudunda sadece % 5 olarak gerçekleşmiştir. Yaşlı hükümlü ve tutuklu oranındaki artış, başta genel sağlık ve psikolojik sağlık harcamaları olmak üzere ceza infaz kurumlarının maliyetini artırmaktır. 21 Bu eyalette bulunan yaşlı hükümlülerin % 94 ünü erkekler oluşturmaktadır. Yaşlı hükümlülerin; % 60 sı on yıldan fazla hapis cezasına veya ömür boyu hapis cezasına ya da ölüm cezasına hükümlüdür. Bu hükümlülerin işledikleri suçlar incelendiğinde, % 60 ının şiddet ve cinsel suçlardan hükümlü olduğu 261 TAAD, Yıl:4, Sayı:14 (Temmuz 2013)

10 262 Ceza Adalet Ve İnfaz Sisteminde Yaşlılık Olgusuna Sosyolojik Bir Bakış Doç. Dr. Ayşe CANATA - Vehbi Kadri KAMER görülmektedir. Eğitim durumları itibariyle bu hükümlülerin diğer yaş gruplarına göre daha eğitimli oldukları, bu kapsamda % 55 inin lise seviyesinde eğitimini tamamladığı anlaşılmaktadır. 22 Bu analiz sonunda beş ayrı öneri getirilmiştir. Bunlar; a.düşük risk taşıyan ve ölümcül hastalığa sahip olan yaşlı hükümlüler ceza infaz kurumundan yaşlı bakımevlerine gönderilmelidir. b.özel ihtiyaçları ve ciddi bakımdan engelli olan yaşlı hükümlüler salıverilerek güvenli özel kurumlara gönderilmelidir. c.yaş ve genel sağlık ile psikolojik sağlık koşullarına göre hükümlülerin durumları sağlık harcamaları bakımından analiz edilmelidir. d.bütün eyaletlerdeki yaşlı hükümlüler için oluşturulan programlar analiz edilerek Kuzey Carolina Eyaletinde hangi programın başarılı sonuçlar vereceği belirlenmelidir. e.mevzuat yeniden gözden geçirilerek yaşlı hükümlülerin toplumun güvenliğini bozmayacak şekilde ceza infaz kurumlarından salıverilmeleri sağlanmalıdır. 23 Florida Eyaletinde, 30 Haziran 2000 tarihi itibariyle 50 yaş ve üzeri yaş grubunda hükümlü ve tutuklu bulunmaktadır. Bu hükümlü ve tutukluların % 93.6 sı erkek, % 3.7 si kadındır. Yine bu sayı eyalet ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlü ve tutuklunun % 7.8 ini oluşturmaktadır yılında ise yaşlı hükümlülerin ceza infaz kurumunun mevcuduna oranı sadece % 4.5 olarak gerçekleşmiştir yılında 2000 yılına kadar 50 yaş ve üzeri yaş grubunda bulunan hükümlülerin sayısı % 55 oranında artış göstermiştir. Bu eyalette bulunan ceza infaz kurumlarına 50 yaş ve üzeri yaş grubunda; yılları arasında 230, yılları arasında ve yılları arasında hükümlü ve tutuklu girmiştir Haziran 1980 tarihinde bu eyalette bulunan ceza infaz kurumlarındaki hükümlü ve tutukluların yaş ortalaması 28.9 iken, bu yaş ortalaması 2000 yılında 34.4 e yükselmiştir. 50 yaş ve üzeri yaş grubunda en fazla işlenen suçlar; kasden adam öldürme, cinsel suçlar, ikinci derecede adam öldürme ve uyuşturucu suçlarıdır. Bu hükümlülerin % 30 u ömür boyu hapis cezasına TAAD, Yıl:4, Sayı:14 (Temmuz 2013)

11 A Sociological Perspective to the Concept of Elderly in the Criminal Justice and Execution System Assoc. Prof. Dr. Ayşe CANATA - Vehbi Kadri KAMER hükümlüdür. Ömür boyu hapis cezasına hükümlülerin % 20 sinin koşullu salıvermeden yararlanma hakları bulunmamaktadır. 25 İngiltere de ceza infaz kurumlarında bulunan altmış ve üzeri yaş grubunda bulunan hükümlü ve tutuklu sayısı 2000 yılında 1990 yılına göre üç kat artmıştır. Bu artışın üç temel nedeni bulunmaktadır. Bunlar 26 ; a.demografik değişim; insanların yaşam sürelerinin uzaması nedeni ile yaşlıların suç işlemeleri ve bu kişilere hapis cezası verilmesidir. b.ceza politikalarının değişimi; hapis cezalarının sık kullanılması ile birlikte suçlar için uzun hapis cezası süreleri ile zorunlu hapis cezası süresinin öngörülmesidir. Bu nedenlerle kişiler ceza infaz kurumunda yaşlanmaktadır. c.resmi makamlara ihbar edilen suç sayısının artması; yaşlı kişilerin işlediği suç sayısının artması nedeniyle, daha fazla sayıda yaşlılar mahkemelerce hapis cezasına mahkûm edilmektedir. Bu Ülkede yılları arasında ceza infaz kurumlarının mevcudu % 42 oranında artarak dan ye ulaşmıştır yılında yapılan bir araştırmaya göre ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlü ve tutuklulardan 60 yaş ve üzeri yaş grubunda erkek, 19 kadının bulunduğu belirlenmiştir yılında yapılan bir başka çalışmada 60 yaş ve üzeri yaş grubunda bulunan hükümlülerin % 18 inin dört yıl ve üzeri hapis cezasına, % 5 inin ömür boyu hapis cezasına mahkûm oldukları belirlenmiştir. 27 İngiltere de 2003 yılında Yaşlılar İçin Strateji ile 2006 yılında Yaşlılar İçin Ulusal İlkeler isimli iki belge kabul edilmiştir. Bu belgeler Birleşmiş Milletlerin yaşlılar için kabul ettiği ilkelere dayanmaktadır. 28 Bu kapsamda; a.bağımsızlık; yaşlılar yemek, su, barınma, giyim, sağlık hizmetleri, çalışma, eğitim, güvenlik hizmetlerine ulaşabilmelidirler. 263 TAAD, Yıl:4, Sayı:14 (Temmuz 2013)

12 264 Ceza Adalet Ve İnfaz Sisteminde Yaşlılık Olgusuna Sosyolojik Bir Bakış Doç. Dr. Ayşe CANATA - Vehbi Kadri KAMER b.katılım; yaşlılar toplumsal hayata entegre olabilmeli aktif olarak katılabilmelidir. c.bakım; yaşlılar fiziksel, duygusal ve psikolojik sağlıkları için sosyal, hukuki, sağlık servislere erişim sağlayabilmelidir. İnançlarına, saygınlığına ihtiyaçlarına ve özel hayatına saygı gösterilmelidir. d.kendini geliştirme; yaşlılar eğitimsel, kültürel, manevi ve boşzamanları ile ilgili kaynaklara ulaşabilmeli, kendilerini geliştirebilmelidir. e. Saygınlık; yaşlılar saygınlık ve güvenlik içinde yaşamalı, her türlü fiziksel ve ruhsal sömürüye karşı korunmalı, yaş, cinsiyet bakımından ayırımcılığa tabi tutulmamalıdır. 29 Avustralya da 50 yaşın üzerindeki hükümlülerin ceza infaz kurumundaki hükümlülere oranı 2000 yılında % 8.3 iken, bu oran 2010 yılında % 11.2 ye yükselmiştir yılında 848 olan yaş grubundaki hükümlü sayısı 2010 yılında % 70.4 oranında artarak e, 2000 yılında 459 olan yaş grubundaki hükümlü sayısı 2010 yılında % 79.7 oranında artarak 825 e, 2000 yılında 218 olan yaş grubundaki hükümlü sayısı 2010 yılında % 81.8 oranında artarak 529 a ve 2000 yılında 218 olan 65 yaş üzeri hükümlü sayısı 2010 yılında % oranında artarak 527 ye yükselmiştir. 30 Bu Ülkede ceza infaz kurumlarında bulunan yaşlı hükümlü ve tutuklular için birçok çalışma yapılmaktadır. Bu kapsamda 31 ; a.yaşlı hükümlüler için, bakımevi şeklinde planlanmış ayrı ceza infaz kurumları veya ceza infaz kurumları içinde bu hükümlüler için ayrı bölümler yapılmaktadır. Kronik sağlık sorunları bulunan veya ölümcül bir hastalığa sahip olan yaşlı hükümlüler için yapılan özel kurumlara örnek Amerika Birleşik Devletlerinde Pennsylvania eyaletinde bulunan kurum ile Almanya nın Singen şehrindeki elli kişilik kapasiteye sahip ceza infaz kurumu verilebilir. Bu kurumlar bir yandan hasta ve güçsüz yaşlı hükümlülere özel bakım hizmeti verirken, diğer yandan çok sayıda yaşlı hükümlüye aynı kurumda ve aynı personelle hizmet verilmesi nedeniyle ekonomik tasarruf sağlamaktadır. TAAD, Yıl:4, Sayı:14 (Temmuz 2013)

13 A Sociological Perspective to the Concept of Elderly in the Criminal Justice and Execution System Assoc. Prof. Dr. Ayşe CANATA - Vehbi Kadri KAMER b.gerçekleştirilen araştırmalar sonucunda yaşlı hükümlülerin yeniden suç işleme riskinin düşük olduğunun belirlenmesine rağmen, uygulamada bu hükümlüler ile ilgili erken salıverme veya hapis cezasına seçenek yaptırımların uygulanmasının tercih edilmediği anlaşılmıştır. Yine erken salıverme uygulamasına mağdurların karşı olduğu belirlenmiştir. Yaşlı hükümlülerin erken salıverilmesi ya da yaşlılık nedeniyle salıverme ceza infaz kurumlarındaki sağlık harcamalarından tasarruf sağlayacaktır. Amerika Birleşik Devletlerinin Louisiana Eyaletinde yürütülen bir çalışmada (POPS -Yaşlı Hükümlüler İçin Proje); hukuk fakültesi öğrencileri, ceza infaz kurumunda bulunan yaşlı hükümlüler arasından, belirlenen kriterlere göre hapis cezası yerine alternatif yaptırımlar uygulanabilecekleri belirlemişlerdir. Yapılan araştırmada haklarında ceza infaz kurumundan salıverilerek alternatif yaptırımlar uygulanan yaşlı hükümlülerin yaklaşık 300 ünün yeniden suç işlemediği belirlenmiştir. DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Dünya Sağlık Örgütü nün yaptığı bir sınıflandırmaya göre; yaş arası orta yaş, yaş arası yaşlılık, yaş arası ileri yaşlılık, 90 ve üstü ise ihtiyarlık durumu olarak belirlenmiştir. 32 Ülkemizin 31 Aralık 2012 tarihi itibarıyla nüfusu dür. 33 Makalemizin konusunu oluşturan yaşlı nüfus sayısına bakıldığında 2012 yılında; yaş grubunda , yaş grubunda , yaş grubunda ve 75 yaş üzeri yaş grubunda kişinin bulunduğu; bu sayının 2020 yılında yaş grubunda , yaş grubunda , yaş grubunda ve 75 yaş üzeri yaş grubunda ; 2050 yılında yaş grubunda , yaş grubunda , yaş grubunda ve 75 yaş üzeri yaş grubunda olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. 34 Ceza adalet sisteminde yaş grubuna göre Cumhuriyet savcılarınca yapılan soruşturma ve mahkemelerce verilen hüküm sayısı incelendiğinde Türkiye İstatistik Kurumu verilerinde; 12-14, ve 18 yaş üstü olmak üzere üç ayrı 265 TAAD, Yıl:4, Sayı:14 (Temmuz 2013)

14 266 Ceza Adalet Ve İnfaz Sisteminde Yaşlılık Olgusuna Sosyolojik Bir Bakış Doç. Dr. Ayşe CANATA - Vehbi Kadri KAMER grubun bulunduğu 35, adli istatistiklerde , ve 18 yaş üstü olmak üzere üç ayrı grubun yer aldığı görülmektedir. Bu nedenle yaşlıların hakkında; Cumhuriyet savcıları tarafından soruşturma yapılan sayısı, haklarında mahkemelerce mahkumiyet kararı verilenlerin sayısı ile işledikleri suç türü bilinmemektedir. Ceza infaz kurumuna giren hükümlülerin yaş grubu ile ilgili daha ayrıntılı bilgiler bulunmaktadır yılında 65 yaş üzeri ceza infaz kurumuna 506 erkek, 22 kadın hükümlü alınmıştır. Erkek hükümlülerin; 101 i İcra ve İflas Kanuna Muhalefet, 92 si hırsızlık, 59 u Çek Kanununa Muhalefet, 32 si insan öldürme, 27 si yağma, 24 ü yaralama, 16 sı uyuşturucu ve uyarıcı madde imal ve ticareti, 13 ü sahtecilik, diğer suçlardan hükümlü bulunmaktadır. Aynı yıl ceza infaz kurumuna alınan 22kadın hükümlünün 18 inin İcra ve İflas Kanuna Muhalefet suçunu işlediği anlaşılmıştır. 37 Son dört yılın istatistikleri incelendiğinde 65 yaş üzeri; 2008 yılında 695 erkek, 32 kadın, 2009 yılında 502 erkek, 34 kadın ve 2010 yılında 667 erkek, 36 kadının ceza infaz kurumuna girdiği anlaşılmaktadır. 38 Adalet Bakanlığı verilerine göre 28 Ocak 2013 tarihi itibariyle ceza infaz kurumlarında yaş arası; 9 u kadın, 287 si erkek toplam 296 tutuklu, 45 i kadın, 1421 i erkek olmak üzere hükümlü bulunmaktadır. Bu tarih itibariyle 54 ü kadın i erkek olmak üzere toplam hükümlü ve tutuklu ceza infaz kurumlarındadır. 39 Aynı tarih itibariyle 80 yaş üstü 18 erkek tutuklu, 2 si kadın, 89 u erkek olmak üzere 91 hükümlü bulunmaktadır. Bu tarih itibariyle 2 si kadın 107 si erkek olmak üzere toplam 109 hükümlü ve tutuklu ceza infaz kurumlarında bulunmaktadır. 40 TAAD, Yıl:4, Sayı:14 (Temmuz 2013)

15 A Sociological Perspective to the Concept of Elderly in the Criminal Justice and Execution System Assoc. Prof. Dr. Ayşe CANATA - Vehbi Kadri KAMER Devlet Planlama Teşkilatı Başkanlığı tarafından 2007 yılında Türkiye de Yaşlıların Durumu ve Yaşlanma Ulusal Eylem Planı, 2002 yılında Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından Yaşlanma 2002 Uluslararası Eylem Planı ve 2012 yılında Türkiye de Yaşlıların Durumu ve Yaşlanma Ulusal Eylem Planı Uygulama Programı hazırlanmıştır. 41 Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere de yapılan araştırma sonuçlarına göre bu ülkelerdeki ceza adalet ve infaz sistemleri içinde yaşlıların sayılarının giderek artması önemli bir durumu göstermektedir. Bu nedenle; Dünyada ceza adalet ve infaz sistemleri içinde bulunan yaşlılar ile ilgili ortak bir anlayış, uygulama şekli geliştirilmelidir. KAYNAKÇA Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğü, (2012), Ceza Mahkemelerine Ceza Hükmü Taşıyan Özel Kanunlar Uyarınca Açılan Davalardaki Suç Sayısının Sanıkların Uyruğuna, Yaş Grubuna Ve Suç Türüne Göre Dağılımı (1/1/ /12/2011). Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Özürlü Ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Türkiye de Yaşlıların Durumu Ve Yaşlanma Ulusal Eylem Planı Uygulama Programı. Annual Report of the CMA Incarceratıng Elderly And Agıng Inmates: Medical And Mental Health Implıcatıons. Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü, Yaş Gruplarına Göre Dağılım ( itibariyle). Charlotte A. Price: North Carolina Department of Correction Aging Inmate Population 2007 Addendum Report. Howse, Ken, Growing Old in Prison A Scoping Study on Older Prisoners, s.1-2. Kamer, Vehbi Kadri, (2007): Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı, Adalet Yayınevi, Ankara. 267 TAAD, Yıl:4, Sayı:14 (Temmuz 2013)

16 268 Ceza Adalet Ve İnfaz Sisteminde Yaşlılık Olgusuna Sosyolojik Bir Bakış Doç. Dr. Ayşe CANATA - Vehbi Kadri KAMER Kamer, Vehbi Kadri, (2007): Denetimli Serbestlik Kararlarının İnfazı, Adalet Yayınevi, Ankara. Ministry Of Justice National Offender Management, A Pathway to Care for Older Prisoners A Guide to Improving the Health, Well-Being& Healthcare of Older Prisoners. Saygılı, Sefa, Kökrek, (1997), Zekariya: Yaşlılarda Suç İşleme Üzerine Bir İnceleme, Yeni Symposium. Türkçe Sözlük, (2011), Türk Dil Kurumu Yayınları, Onbirinci Baskı, Ankara. Türkiye İstatistik Kurumu, (2013), Haber Bülteni Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, Türkiye İstatistik Kurumu, (2013), Suç türü ve Yaş Grubuna Göre Ceza İnfaz Kurumuna Giren Hükümlüler. Türkiye İstatistik Kurumu, (2013), TCK ve Özel Kanunlara Göre Ceza Mahkemelerinde Karara Bağlanan Dava ve Yaş Grubuna Göre Sanıklar. Türkiye İstatistik Kurumu, (2013), Yaş grubu ve Cinsiyete Göre Yıl Ortası Nüfus Projeksiyonları. United Nations, (2002), Second World, Assembly on Ageing, Political Declaration and Madrid International Plan of Action on Ageing, NewYork. United Nations, Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç İle Mücadele Ofisi, (2006), Özel İhtiyaçlara Sahip Mahpuslar Üzerine El Kitabı, New York. Uslu, Nurcan, (2010): Adli Psikiyatri Birimine Yatırılan Yaşlılarda Suç İşlemeyi Etkileyen Etmenler, Yayınlanmamış psikiyatri uzmanlık tezi, İstanbul. TAAD, Yıl:4, Sayı:14 (Temmuz 2013)