BÖLÜM 4 İŞBİRLİKLİ ÖĞRENME YÖNTEMLERİNİN EĞİTİM SÜRECİNDE UYGULANMASI

Transkript

1 BÖLÜM 4 İŞBİRLİKLİ ÖĞRENME YÖNTEMLERİNİN EĞİTİM SÜRECİNDE UYGULANMASI

2 Düşünme yeteneğini artırmayan, yaratıcılığı desteklemeyen ve ezberciliği teşvik eden öğretim yöntemleri öğrencileri üst düzey öğrenme hedeflerine ulaştıramaz. Bu nedenle, eğitim sorunlarını çözmek için yeni yaklaşımlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu yaklaşımlardan en çok kabul görenlerden birisi işbirlikli öğrenmedir. Yukarıdaki bölümlerde de bahsedildiği gibi işbirlikli öğrenme, öğrencilerin kavramları üst düzeyde öğrendikleri ve birbirlerinin öğrenmelerine yardımcı oldukları bir öğrenme modelidir. Diğer öğrenme yöntemlerinden daha etkili ve verimli olan işbirlikli öğrenme modelinin kullanımında son zamanlarda büyük bir artış görülmektedir (Webb et al. 2002). Özellikle son yıllarda üniversite ve lise düzeyindeki öğretim kademelerinde işbirlikli öğrenme, geleneksel öğretim yöntemlerine bir alternatif olarak ilgi görmektedir. İşbirlikli öğrenme modelinde hedeflenen eğitim çıktılarına ulaşılabilmesi için modelin her aşamasının çok iyi bilinmesi ve uygulamada bunlara uyulması gerekmektedir. Genel olarak model hakkında bilinmesi gerekenler; 1. İşbirlikli öğrenme modeli hakkında genel bilgiler ve bu yöntem ile ilgili yurt içinde ve yurt dışında yapılan çalışmalar ile bu çalışmalara ulaşabilme yolları bilgisi, 2. İşbirlikli öğrenme modelinin sınıf ortamında uygulanabilmesi için yapılması gereken işlemler bilgisi, 3. İşbirlikli öğrenme modelinin akademik, sosyal, psikolojik ve değerlendirme açısından faydaları şeklinde belirtilebilir. Kitapçığın bu bölümünde; işbirlikli öğrenme modelinin sınıf ortamında uygulanabilmesi için yapılması gerekenlerin neler olduğu açıklanmaya

3 çalışılmıştır. Modelin uygulamasında sırasıyla; hazırlık, uygulama ve değerlendirme aşamaları izlenir. Hazırlık Aşaması İşbirlikli öğrenmenin bu aşamasında sırasıyla; eğitim materyalinin belirlenmesi, gruplara öğrencilerin yerleştirilmesi, sınıfın düzenlenmesi, rollerin belirlenmesi ve akademik konunun açıklanması aşamaları izlenir. Eğitim Materyalinin Belirlenmesi İşbirlikli öğrenmenin uygulandığı her ders, ilk olarak öğrencilerin neyi öğreneceğini belirleyen bir akademik konu, ikinci olarak da öğrencilerin birbirleri ile etkili bir işbirliği yapmaları için öğrenmeleri gereken bilgi ve becerileri içerir. İşbirlikli bir ders etkinliği planlanırken, öğrencilerin birlikte çalışmaları esnasında hangi materyallere ihtiyaç duyacaklarına karar verilmelidir. Kararlaştırılan materyallerin öğrencilere paylaştırılma şekli öğrenciler arasında işbirliğini artıracak şekilde olmalıdır. Öğrenciler gruplarda çalışırken her bir öğrenciye eğitim materyalinin bir kısmını tamamlama görevi verilir. Örneğin, bir ünitenin alt bölümleri bir grubun üyelerine ya da farklı gruplara paylaştırılır. Her bir gruba verilen kaynak materyalinin sınırlı tutulması, olumlu bağımlılık oluşturmak için iyi bir yoldur. Bu uygulama öğrencileri başarılı olmaları için birlikte çalışmaya motive eder. Gruplara Öğrencilerin Yerleştirilmesi Gruplara öğrencileri yerleştirirken öğrenme gruplarının büyüklüğünün ne olacağına, gruplara öğrencilerin nasıl atanacağına ve grupların çalışma sürelerinin ne kadar olacağına dikkat etmek gerekmektedir. Gruplara öğrenciler yerleştirilirken dikkat edilmesi gereken hususlar sırasıyla aşağıda belirtilmiştir:

4 1. Grubun büyüklüğüne karar verilmesi İşbirlikli grupların oluşturulmasında ideal bir büyüklük yoktur. Grubun büyüklüğü; dersin türüne ve konusuna, öğrencilerin yaşına, grup üyelerinin grup içinde çalışma deneyimlerine, mevcut programa ve materyalin durumuna ve ayrıca dersin süresine bağlı olarak değişir. Genelde işbirlikli öğrenme gruplarının 2-6 sayıda öğrenciden oluşması önerilir. Gruptaki öğrenci sayısının fazlalığı grup çalışmasını olumsuz yönde etkilediği bilinmektedir. Grup oluşturmada dikkat edilmesi gereken hususlar aşağıda verilmiştir: 1. Grubun büyüklüğü arttıkça; üyeler arasında sağlıklı bir iletişim ve yardımlaşmanın sağlanması, ortak bir karara varılması, güvenilir açıklamalar yapılması, materyallerin ayrıntılı öğrenilmesi ve göreve yönelik ilişkilerin sürdürülmesi, çok daha fazla çaba ve beceri gerektirir. Gruplardaki öğrenci sayılarının çok fazla olması halinde öğretmen, süreci sağlıklı bir şekilde yönetmede yetersiz kalabilir. 2. Çalışma süresi kısa olduğunda, sınıftaki grupların ve gruplardaki üyelerin sayıları da az olmalıdır. Sürenin sadece bir ders saatiyle sınırlı olması halinde, 2 kişilik gruplarla çalışma daha etkili olur. Çünkü bu gruplarla çalışma daha az zaman gerektirir. 3. Gruptaki üye sayısı azaldıkça; üyelerin kendi sorumluluklarından kaçmaları güçleşir, kendilerini daha fazla sorumlu hissederler, görevlerini gerçekleştirmek için daha fazla çaba sarf ederler ve derse katılım artar.

5 2. Gruplara öğrenci seçimi Bir grubun başarısı, gruptaki öğrencilerin takım çalışması becerilerine bağlıdır. Öğrenci grupları oluşturulmadan önce, grubun homojen mi yoksa heterojen mi olacağına karar verilmelidir. Öğrencilerin kazanmaları hedeflenen bilgi ve becerilerin durumuna göre bazen homojen bazen de heterojen gruplar tercih edilebilmekle birlikte, işbirlikli öğrenmede büyük bir çoğunlukla heterojen gruplar tercih edilir. İşbirlikli öğrenmede grubun heterojenliğinden kasıt grup üyelerinin; akademik başarısı, çeşitli sosyal becerileri, ailelerinin sosyo-ekonomik düzeyleri, cinsiyetleri, değişik kişisel özellikleri vb. yönlerden farklı olmalarıdır. Bu şekilde farklı üyelerden oluşan gruplarda üyeler birbirlerinin eksiklerini tamamlayabilirler. Grupların oluşturulması işi genellikle öğrencilerin tercihlerine bırakılmayıp öğretmen tarafından yapılmalıdır. Çünkü grupların öğrenciler tarafından oluşturulması halinde çeşitli arkadaşlık ilişkileri işe karışacağından heterojenlik sağlanamayabilir. Grupların heterojenliği; gruplar arası başarı, iletişim ve performansta benzerliği sağlayabilir. Gruplara öğrencilerin rastgele yerleştirilmesi, öğretmen için en kolay yollardan biridir. Bu amaçla öğretmen, öğrencilerin sadece sınıf numaralarını dikkate alarak gruplara atama yapar. Bu gruplama şekli dil eğitimi dışında genelde tercih edilmez. Öğretmen grupları oluştururken, bazı özel durumlarda, öğrencilerin tercihlerini dikkate alarak gruplamada az da olsa bir değişikliğe gidebilir. Öğrencilerin kendileri tarafından oluşturulan grupların ise genellikle homojen yapıda olduğu bilinmektedir. Bu nedenle grupların heterojen olabilmesi için öğretmene önemli görev düşmektedir.

6 3. Grupların Çalışma Sürelerinin Belirlenmesi Grupların görevleri gerçekleştirmeleri için verilecek olan çalışma süreleri planlanmadan önce, öğretmen öğrencilerinin daha önce işbirlikli çalışma yapıp yapmadıklarını, yaptılar ise çalışma sürelerinin ne kadar olduğunu sorar. Alınan cevaplar doğrultusunda, gerçekleştirilecek görevlerin ve işbirlikli grupların türlerine göre süreler planlanır. Daha önce işbirlikli öğrenme çalışmaları yapmamış olan temel gruplara (uzun süreli çalışacak olan gruplar) için bir veya birkaç yıllık bir çalışma süresi verilir. İnformal işbirlikli öğrenme gruplarına (çalışma süresi birkaç saatle sınırlı olan gruplar) için ise birkaç ders saatlik çalışma süresi planlanır. Formal işbirlikli öğrenme grupları (çalışma süresi birkaç hafta olan) oluşturulmak istendiğinde, grubun büyüklüğü göz önünde bulundurularak, öğretmenin uygun gördüğü bir çalışma süresi düzenlenir. Bazı öğretmenler işbirlikli öğrenme gruplarının çalışma sürelerini bir ders dönemi olarak planlarken, bazıları da süre planlamayı konunun, ünitenin veya bölümün tamamlanması ile sınırlı tutarlar. Yani planlarını kısa dönemli yaparlar. c) Sınıfın Düzenlenmesi Sınıftaki boş alan ve öğrencilerin oturma düzeni gibi faktörler öğrencilerin ve öğretmenin davranışlarını etkiler ve öğrencilerin öğrenmesini kolaylaştırılabilir veya zorlaştırabilir. Sınıftaki oturma düzeni; öğrenci sunumlarının görsel ve işitsel açıdan rahatlıkla izlenebilmesine imkân vermelidir. Öğrencilerin grup içindeki oturma düzenleri birbirleriyle kolayca iletişimde bulunabilecekleri yapıda olmalıdır. Ayrıca gruplar birbirlerini rahatsız etmeyecek bir uzaklıkta yer almalıdırlar. Gruplar arası ve grupların içinde yer değiştirme rahatlıkla sağlanabilmeli, ayrıca öğretmenin öğrencileri rahat bir şekilde gözlemleyebileceği bir sınıf düzeni oluşturulmalıdır. Sınıftaki sıra düzeni kolayca değiştirilebilir olmalı, gerektiğinde ikili, üçlü veya dörtlü sıralar oluşturulabilmelidir. Yani sıralar sabit olmamalıdır. Ayrıca

7 gruplar çalışmalarını birkaç hafta aynı sınıfta sürdüreceklerse, oturma düzenini kendi isteklerine göre düzenleyebilirler. Aşağıda işbirlikli öğrenme gruplarının oturma düzenine yönelik örnekler görülmektedir. Şekil 1. Üç ve dört öğrenciden oluşan gruplarının sınıf oturma düzeni d) Rollerin Belirlenmesi İşbirlikli öğrenme sürecinin sınıf içerisinde uygulanmasında öğretmen ve öğrenciler çeşitli roller (veya görevler) alırlar. İşbirlikli öğrenme modelinin sınıf içerisindeki uygulanmasında öğretmenin görevleri, uygulanan yöntem/ tekniğe göre bazı farklılıklar arz etmekle birlikte, genel olarak aşağıdaki şekilde verilebilir: 1. Eğitim öncesi planlama 2. İşbirlikli öğrenme süreci oluşturma ve çalışılacak görev konusunun açıklanması 3. Gözlem ve müdahaleler 4. Değerlendirme

8 1. Eğitim Öncesi Planlama Bu aşamada öğretmen önce etkinliğin amacını belirler. Amaçlar sosyal ve akademik ağırlıklı olmak üzere başlıca iki türden oluşur. Sosyal amaçların gerçekleşmesi için öğretmen; işbirlikli öğrenme gruplarını kontrol eder, grup üyelerinin problem çözme becerilerini ortaya koymalarını sağlar, takım çalışmasını geliştirebilecek sosyal becerileri öğrenciden ister, her bir grupta kazanılacak sosyal becerileri belirleyip öğrencilerin dikkatine sunar. Ayrıca çalışma kılavuzları hazırlayarak planlanan öğrenme sürecinin sınırlarını belirler. Öğretmen çalışma kılavuzuna göre grupların çalışmalarını adım adım takip eder. Çalışma kılavuzunu esas alarak grup performanslarını değerlendirir, ortaya çıkan sorunlara göre planda değişiklik yapar ve grup üyelerinin niteliğinin nasıl artırılacağını planlar. Bu kapsamda grup çalışmalarında; bir görev, ünite veya bölüm tamamlanıp arzu edilen başarı düzeyine erişinceye kadar grup üyelerinin sınıfta bir arada kalmaları sağlanır. Grupların dağılmamaları için grup üyeleri arasında bir bağımlılık oluşturulması gerekir. Bağımlılığı sağlamak için; rollerin paylaşımı ve öğrencilerde üst düzey öğrenmelerin gerçekleşmesini sağlayacak durumlar planda belirtir. Roller belirlenirken; önce her öğrencinin basit roller alması sağlanır ancak çalışma süreci ilerledikçe roller gittikçe karmaşıklaşır. Grup çalışmalarında problemleri olan, çalışmayı sürekli reddeden ve gruba nasıl katkıda bulunacağını bilmeyen öğrenciler olabilir. Bu durumları ortadan kaldırabilmek için öğrencilere özel roller verilebilir. Bu amaçla; çalışmaya katılmayan öğrencilerin problemleri azaltılmalı, öğrencilerin grupta öğrenmeyi sağlayacak önemli kararlar alması sağlanmalı, grup üyeleri arasında bağımlılığı artırmak için üyelere birbirlerinin tamamlayıcısı olan roller verilmelidir. 2. İşbirlikli Öğrenme Süreci Oluşturma ve Çalışılacak Görev Konusunun Açıklanması

9 Bu aşamada öğretmen, her derste öğrencilere akademik görev ve sorumluluklarını, başarılı olmaları için gerekli ölçütleri, bireysel sorumluluklarını, bir ders süresince görmek istediği davranışları açıklar. Akademik materyallerin planlamasını yaparken, öğretmen grup üyeleri arasında üst düzey katılımı ve başarıyı sağlayacak materyallerin nasıl paylaştırılacağına düzenleneceğine karar verir. Öğretmen, katılım ve başarıyı artırmak için öğrencilerin birlikte çalışmalarını sağlayacak şekilde materyal paylaşımı yapmalıdır. Olumlu bağımlılığın oluşması, işbirlikli grubunun tüm üyelerinin birbirlerinin öğrenmeleri konusunda sorumluluk duymaları ile mümkün olur. Grup üyeleri, grubun başarısının tüm üyelerin başarısı ile mümkün olduğunun bilincinde olmalıdırlar. Bu anlayış işbirlikli öğrenmenin temel dayanağıdır. Bu olmadan işbirlikli öğrenme düşünülemez. İşbirlikli öğrenmenin esas amaçlarından biri de grup üyelerinin her birinin kendi kendilerine yeterli doğru düşünebilen güçlü bireyler haline gelmelerini sağlamaktır. Bu yeterliliğe sahip olmak için grup üyeleri sorumluluklarını en iyi şekilde yerine getirmelidirler. Grup ve üyenin amacı belirlendiği gibi sınıfın amacı da belirlenmelidir. Öğrencilerin göstermeleri istenen davranışlar açıklanırken, küçük grup ve kişiler arası becerilerin öğrenilmesinin de son derece önemli olduğu öğrencilere aktarılmalıdır. 3) Gözlem ve Müdahaleler Bu aşamada öğretmen, ders devam ederken her bir işbirliği grubunu gözler. Grubun bir takım ruhu ile görevini yerine getirmesini sağlar, ihtiyaçları olduğu zaman araya girer ve dersin kapanışını yapar. İşbirlikli grup çalışmaya başladığında, öğretmenin gözlem görevi de başlar. Öğrencilerin hem akademik hem de takım çalışması başarılarını tespit etmek için, grup üyelerini gözlemler. Gözlem verilerine dayanarak öğrencilerin akademik başarılarını ve küçük grup becerilerini geliştirmek için gerektiğinde müdahalede bulunabilir.

10 4) Değerlendirme Süreçleri Bu aşamada işbirlikli grupların, etkinliklerinin değerlendirilmesi için bir plan yapılır ve grup üyelerinin sıkı çalışmaları sağlanır. Değerlendirme nitel ve nicel olarak yapılır. Öğretmen her dersin sonunda kendinin ve öğrencilerin çalışmalarını değerlendirmek için bir zaman ayırır. Bu sürede hem akademik hem de sosyal çıktılar değerlendirilebilir. UYGULAMA AŞAMASI İşbirlikli öğrenme yönteminin uygulama aşamasında dersin yürütülmesi, öğrenci davranışlarının gözlenmesi ve dersi tamamlama yer almaktadır. a) İşbirlikli Dersin Yürütülmesi Dersin işlenmesi süreci; görevlerin yerine getirilmesi, rapor hazırlama ve sunma, ders süresince periyodik olarak öğrenilenlerin özeti, değerlendirmeyi kapsar. Bu aşamadaki görevleri başarabilmek için birkaç aktivite yeterli olur. Bunlar; 1) İşbirlikli not tutma çiftleri oluşturma, 2) Grupların birbirlerinin çalışmalarını paylaşmaları, 3) Sunma çiftleri oluşturma, 4) Akademik tartışmalar oluşturmaktır. 1) İşbirlikli Not Tutma Çiftleri Oluşturma Bir ders süresince öğrencilerin not tutması önemlidir. Birçok öğrenci; not tutma becerilerinin zayıflığından, dersteki bilginin fazlalığından ve hafızaya kaydetme becerisinin düşük olmasından dolayı yanlış notlar alabilmektedir. Not tutma çiftlerinin oluşturulması ve bu sürecin işlemesi esnasında, öğrenciler nasıl daha etkili not tutabileceklerini ve gözden geçirebileceklerini öğrenirler. Öğretmen not tutma çiftlerini oluşturur ve her on dakikada ya da bir ders

11 süresince tutulan notların çiftler arasında grup içi ve gruplar arası paylaşılmasını sağlar. Bu süreç, bir ders boyunca hem öğrencilerin kapsamlı bir not elde etmelerine hem de konuyu öğrenmelerine olanak sağladığı gibi aynı zamanda konunun tüm kapsamını da incelemelerini sağlar. Bu işlem bir ders süresince not almanın niteliğini ve niceliğini artırmaya yönelik bir yapılanma olarak çalışmada yerini alır. 2) Grupların Birbirlerinin Çalışmalarını Paylaşmaları Birçok sınıfta yaygın olarak yapılan uygulamalardan biri de tüm sınıfın katıldığı bir tartışma ortamı oluşturmaktır. Böyle tartışmalar süresince sıklıkla öğretmen öğrencilerden dersin kısa bir özetini yapmalarını ya da bir soruya cevap vermelerini isteyebilir. Öğrenciler bu türden çalışmalara katılarak ders süresince düşüncelerini ifade etme ve bilgilerini genişletme fırsatı bulurlar. Öğrenciler cevaplarını, düşüncelerini ve yaptıklarını paylaşarak dersi bitirdiklerinde yeni ve daha doğru sentezlere varabilme fırsatı elde ederler. 3) Sunma çiftleri oluşturma Okuma çiftelerinin oluşturulması bireysel okumalardan çok daha etkilidir. Çünkü okuma çiftlerinden bir paragrafın veya bölümün okunması sonucunda bir özetleme yapmaları istenir. Bu faaliyet öğrencilere birbirlerinin eksiklerini kapatabilme gibi bir olanak sağlamaktadır. İşbirlikli çalışmalarda okuma çiftleri oluşturmanın amacı hem ortak bir özetin düzenlenmesi hem de bir paragrafın anlamı üzerine tüm üyelerin mutabık kalması ve cevaplarını açıklayabilmeleri üzerine yapılanmıştır. Okuma ve açıklama çiftleri oluşturmada birkaç yapılandırmaya dikkat etmek gerekmektedir. Bunlardan ilki, okuma çiftlerine bir iyi bir kötü okuma yapan bireyleri tayin ederek onlardan spesifik sayfa ya da paragrafları okumaları istenir. Sonra ön izlenim olması için bölümün hepsi baştan sona okunur. Daha sonra paragraf sessizce okunur ve okuduğunu doğrulamak ve özetlemek için öğretmenlerine dönerler. Okumayı yapanı

12 dinleyen özetçi, parterine paragrafın özetini kendi cümleleri ile yapar. Öğretmen dikkatlice dinler ve doğrular. Eksik veya hatalı bir durum ve yanlış anlamalar var ise düzeltir ve de bir sonraki okuma- özetleme çalışmalarında nelere dikkat etmeleri gerektiğini belirtir. 4) Akademik Tartışmalar Oluşturma Akademik tartışmalar çok güçlü ve entelektüel bir eğitim yaklaşımı olup işbirlikli öğrenmenin ileri bir şeklidir. Akademik tartışmaları yürütülebilmesi için ilk önce bir konu belirlenir ve bu konuyla ilgili olarak hazırlanan iki materyal öğrencilere sunulur. Her bir grupta iki çift olacak şekilde dörder kişilik gruplar oluşturulur. Her bir çifte hazırlanan materyalden birer kopya verilir. Gruplar içerisindeki çiftler materyaller üzerinde çalışarak eksik görülen noktaları tartışırlar. Böylece konuları farklı noktalardan görme şansını yakalarlar. Tartışma süresince varılan ortak sonuçlar öğrencilerin düşünce ayrılıklarını ortadan kaldırır. Son olarak grupların hazırladıkları raporlar birleştirilerek sınıf ortak raporu hazırlanır ve çalışmanın hedefine ulaşması sağlanır. b) Öğrenci Davranışlarının Gözlemlenmesi Öğretmen, öğrencilerin; küçük grup becerilerini, bireyler arası iletişimlerini, akademik ilerlemelerini, gruplar arası iletişimlerini vb. birçok davranışlarını sistematik olarak gözlemlemek zorundadır. Ayrıca öğretmen, her bir grubu dinlemeye ve grup üyeleri arasındaki iletişimle ilgili veriler toplamaya özen göstermelidir. Öğrencilerin gözlemlenmesi aşağıdaki dört aşamada gerçekleştirilebilir: 1- Kimin gözlemci olacağına, hangi gözlem formlarının kullanılacağına karar verme, 2- İşbirlikli grupların gözlemlenmesi,

13 3- Gerektiğinde bir grubun çalışmasını geliştirmek için müdahalede bulunulması, 4- İşbirlikli gruplarında öğrencilerin bireysel katılımlarını sağlamak için onları gözlemler yapmaya teşvik edilmesidir. Grup etkinliklerini betimlemekte gözlemler önemli rol oynamaktadır. Bundan dolayı çalışma süresince yapılacak gözlemler ve bu doğrultuda alınacak önlemler planlanmalıdır. Bu süreç içerisinde; bir ders süresince tüm grupların gözlemlenebilmesi için harcanacak zamanın ve sınıf içinde izlenecek yolun planlanması ve öğrencilerin belli davranışlarının gözlenme sayısını hesaplamak için, biçimsel gözlem yaprağı kullanılabilir. Yerinde ve doğru yapılan gözlem ve müdahaleler sonucunda, işbirlikli çalışmalar verimli ve etkili kılınabilir. Aşağıda gözlem formu için bir örnek verilmiştir: GÖZLEMCİ: TARİH: Davranışlar Ali Fatma Kadir Toplam: Fikirlere katkıda bulunma Arkadaşlarını cesaretlendirme Öğrenmeleri kontrol etme Grup yönetimine katkı yapma Diğer Toplam:

14 c) Dersin Tamamlanması Dersin tamamlanması sürecinde periyodik olarak öğrencilerin neler öğrendiklerini açıklamalarına ihtiyaç duyulur. İşbirlikli öğrenmede dersin kapanışı da aktif bir süreçtir. Kapanışı yalnızca öğrenciler gerçekleştirir ve bu işlem dışarıda değil sınıf ortamında gerçekleşir. Dersin kapanışı, öğrencilerin öğrendiklerini birbirlerine açıklamaya çalıştıkları zaman oldukça etkili olacaktır. Bu süreçte öğrencilerin; grup çalışmasının çıktılarını açıklamaları, kavramları organize etmeleri ve öğrendiklerini özetlemeleri beklenir. Öğretmenler sadece dersin tamamlanmasını sağlar. Dersin sonunda öğrenciler öğrenme sorumluluklarını grup içinde tartışarak eksik ve yanlışlarını görmeye çalışırlar. DEĞERLENDİRME AŞAMASI İşbirlikli öğrenme yönteminde dersin değerlendirilmesi aşamasında öğrencilerin nitel ve nicel öğrenmelerinin değerlendirilmesi ve örnek belirleme planları yer almaktadır. a) Nitel ve Nicel Öğrenmelerin Değerlendirilmesi Belirleme yani tespitler yapma ve değerlendirme birbirinden ayrılması oldukça zor kavramlardır. Fakat belirleme genellikle bir karara varmak için verilerin toplanması temeline dayanır. Değerlendirme ise değerlendirilebilir verilerin analizi üzerine yargıları içerir. Değerlendirmeler yapmaksızın belirlemeler yapılabilir. Fakat belirlemeler yapılmaksızın değerlendirilmeler yapılamaz. Her bir dersin öncesinde, öğrenci performanslarının değerlendirilmesinde esas alınacak ölçütler belirlenir ve bir yargıya varabilmek için nasıl bilgi toplanacağı planlanır. Öğretmen; ev ödevi, kağıt-kalem testleri, problem çözme becerileri, sorumluluk duygusu vb. bütün öğrenme çıktılarını ölçemeyebilir. Öğretmen, ders süresince araya girerek ve öğrencileri gözlemleyerek öğrencilerin öğrenmeleri ile ilgili tespitler yapabilir. Yukarıda verilen önemli çıktıların (kazanımların) birçoğu yalnızca öğrencilerin yüksek sesle düşünmeleri gözlenerek belirlenebilir. Bu amaçla her bir sınıf için önce bir

15 belirleme (tespit) planı yapılmalıdır. Bu belirleme planı, öğrenme süreçlerini, öğrenme çıktılarını ve hangi tespitlerin yapılacağını içermelidir. Aşağıda bir belirleme planı örnek olarak verilmiştir: Performans Süreçler Çıktılar Ortam Okuma Yazma Matematiksel muhakeme Sunumlar Problem çözme Bilimsel muhakeme Liderliğin paylaşımı Sorumluluk oluşumu b) Örnek Belirleme (Tespitler Yapma) Planı Belirlemelerin ve değerlendirmelerin yapılması sürecinde birkaç kural vardır. Bunlardan ilki, işbirlikli öğrenme takımlarının çalışmalarıyla ilgili hangi tespitlerin yapılacağı ve nasıl değerlendirileceği öğrencilere bildirilmelidir. Her bir öğrencinin başarısı tespit edilip değerlendirilmelidir. Belirlemeler bir takım çalışması yapılırken çok daha etkili olacaktır. İkincisi, öğrenme gruplarının ve üyelerinin her birinin öğrenme seviyeleri hakkında dönütler alınmasıdır. Bunun içinde sıklıkla sözlü sunumlar yaptırılmalı, kısa ve uzun sınavlar uygulanmalıdır. Üçüncüsü her bir öğrencinin öğrenme seviyesini yükseltmede öğrenciler doğrudan rol alır. Yani gruptaki bir öğrencinin öğrenme seviyenin düşük olması halinde grubun diğer üyeleri bu öğrencinin öğrenme seviyesini artırmak için hemen çare aramaya başlarlar. Dördüncüsü bütün belirleme ve değerlendirmeler için bir referans ölçüt kullanılmasıdır. Bu yapılırken de öğrencilerin başarı seviyelerinin karşılaştırılmasından kaçınılmalıdır. Karşılaştırmaların yapılması öğrencilerin motivasyon ve öğrenmelerini azaltacak bir sebeptir. Beşinci olarak da belirlemelerde geniş bir çeşitliliğe yer verilmesidir. İşbirlikli öğrenme yöntemi özgün belirlemelerin ortaya çıktığı,

16 performans temelli belirlemelerin olduğu bir yöntemdir. Doğru belirlemeler yapılmaksızın sağlıklı değerlendirmelerin yapılamayacağı fikrinden yola çıkarak, işbirlikli öğrenme yönteminde; gözlemler, ödevlerin kontrolü, testler, kuizler, yazılı kâğıtlar ve sözlü sunumlar gibi çok çeşitli belirlemelerin yapılmasının önemli olduğu söylenebilir. Bu yapılacak belirlemelerin (tespitlerin) değerlendirilebilmesi için ölçütler oluşturulmalıdır. Bu duruma bir örnek olarak sözlü sunumların niteliğinin değerlendirildiği aşağıdaki tabloyu verebiliriz: Ölçütler Oran/ Puan Açıklama Bilgili / Bilgi verici İlginç, Kısa, Takip etmesi kolay Heyecan verici İlgi Çekici, Şaşırtıcı Diğer: Bu şekilde oluşturulabilecek değerlendirme ölçütlerinin uygulanması sonucunda öğrencilerin öğrenme çıktılarının tamamına yakını değerlendirilebilir. İşbirlikli öğrenme iyi bir şekilde planlandığı zaman öğrencilerin hem nitel hem de nicel performanslarını değerlendirmeye olanak sağlar. İşbirlikli öğrenme çalışmalarında, tüm öğretim kademeleri için öğrencilerin bütüncül bir şekilde değerlendirilerek çok yönlü gelişmelerine imkân sağlanır.