Kiiresel Krrzde. Dr$ Ticaret ve Istihdam MARION JANSEN ERIK VON UEXKULL. Qeviren: Burcu Hitit

Transkript

1 Kiiresel Krrzde Dr$ Ticaret ve Istihdam MARION JANSEN ERIK VON UEXKULL Qeviren: Burcu Hitit

2 KURESEL KRizDE Dr$ TIcARET ve IST HDAM Genel Yoyrn Nu.: l5l ISBN: l. Bosrm, Aoustos 20]2 EFLATUN Bosrm Do$rtrm Yoyncrlrk Donrsmonlrk Yotrnm ve Tic. Ltd, $ti,o20l2 Efito20l2 Bu kitobrn tum hoklon soklrdrr. Herhongi bir $ekil yo do yontemle eoooltrlomoz. Serlif iko Nu.: I 2l 3l Soyfo ve Kopok Tosoilmr: Turkon Soil Boskr ve Cilt: Aynntr Bosrm Yoyrn ve Motboocrlrk Hizmetleri Son. Tic. Ltd. Qti. Tel: (+90) 3.l Sertifiko Nu,: Bu qohsmonrn orjinol boskrsr Uluslororosr Qolr$mo Orgutij, Cenevre torofrndon Trode&employment ln the globol crlsls odrylo yoymlonmr$ir. Copyright@2007, Uluslororosr Qohgmo Orgulu K,resel Krtzde D$ tlcoret ve istthdom@2o12, Efil Yoynevi izin olrnorok eevrilmls ve yoyrmlonmr$ir. Birle$mi$ Milletler uygulomolonndo do olduou gibi ILO yoynlonndokl lfodeler ve herhongl bir ulke, bdlge veyo toprok veyo bunlonn y6neticileri veyo srnrrloflno ili$kin burodo gosterilenler Uluslororosr Qolrsmo OrgUtU'nun goruglerini yonsrtmomoktod[. Aro$firmolor ve dioer yozrlordo sunulon gorusler tomomen yozorlonno olttlr ve bunlonn yoymlonmosr Uluslororosr Qolr$mo Orgutu odrno burodo ifode edilen goruglerin onoylondlor onlomrno gelmez, Firmo odlon, ticori Urunler veyo sureqlere yoprlon otrflor Uluslororosr Qoh$mo OrgUtU odrno bunlonn onoylondror onlomrno gelmediqi gibi, herhongi bir firmo, ticorl urun veyo sureglen soz edilmemesi bunlonn onoylonmodror onlomrno do gelmez. EFIL YAYINEVI EFLATUN Bosrm Do$rfrm Yoyncrlrk Don. Yot, ve Tic, Lid. gti. ReElt Golip Coddesi 2514 GOP, Qonkoyo/Ankoro, Turkiye Tel : (+90) GSM: (+90) OO96 Foks : {+90} ilyoyinevi.com

3 iqiruorrilen 1 2 Giri9.....,...1 Kriz siiresince ticaret akrgr ve iggiicii piyasalarr: Kiiresel krizin bize anlattrklarr Ticaret, istihdam ve ekonomik krizin yayrlmasr Kriz si.iresince kiiresel ticaret ve fiyat egilimleri Kriz siiresince ki.iresel istihdam ve iicret e$ilimleri Ulke dtieeyinde krizin etkisi ve yayrlma kanah olarak ticaret ILOhun kriz ile ilgili olarak iilke bazrnda yaptrgr gahgmalara girig: Ne, nerede ve nasrl? Ukrayna: ihracatta yo$unlagmanrn rolii Liberya ve Uganda: yrllarrnda ktiresel grda ve emtia fiyatlan enflasyonu le yrllan ktiresel ekonomik kri Hindistan ve Giiney Afrika: Dr9 ticaret gokunun tali etkileri Brezilya; Kriz siiresince ticaretin dafrhmsal etkileri Mrsrr: Kriz siiresince ticaretin toplumsal cinsiyet etkisi...99 Politika tepkileri Drq Ticaret politikasr ve ticaretin finansmam Sektorel ve girkete ozgii tegvik programlan Sektorler arasr tedbir1er Politika sonuglarr...124

4 KURESEL KR ZDE DI$ TICARET VE istihdan/. JANSEN VE VON UEXKULL Ek1er Ek 1 Krizin etkileri ve potansiyel yayilma kanallan ile ilgili illkeler arav veri de{iskenlerinin tarumr Ek 2 Segilmis illkeler ana ilriin gruplanrun ihracah, Ek i Giiney Afrika ve Hindistan gahsmalannda kullarulan model ve verilerin tanrmt..., Ek 4 Hindistan modelleme gahsmalanrun detayh sonu1\an Ek 5 Gilney Afrika modelleme gahsmalanrun detayh sonu91an Ek 6 Brezilya gahsmaxnda kulladan laboratuvar asamax model ve SAM tantmr......'.'.'.144

5 Tablolar, $ekiller ve Kutular Listesi TABLOLAR 2.1 Kriz etkisi agrsrndan EKK regresyonu sonuqlan ve potansiyel yayrlma kanallarrna etkisi B6lgelere gcire diinyada mal ihracatr ve ithalatr, Qeyreklere gore diinyada sanayi iiriinleri ihracatr, Q Bolgelere gore GSYH ve istihdam artrgr, kargrlagtrrmasr Bcilgelere gore igsizlik, kargriagtrrmasr Biilgelere gore iggi.icii,ne katrhm, karqrlagtrrmasr ILO kriz gahgmalan kapsamrndaki iilkeler igin temel ekonomik g<istergeler ILO kriz gahgmalan kapsamrndaki segilmig ii,lkeler igin iggticii piyasasr istatistikleri (kriz oncesi) Ukrayna: Krizin iggiicii piyasasr iizerindeki sektorel etkisi Hindistan: Segilmig sektorlerde istihdam de$igimi, Nisan 2008den Haziran 2009hkadar Brezilya: Modelde kullanrlan drg ticaret goku Brezilya: Fakttir gelirlerindeki degigikiikler Brezllya: Faktcirlere odemeler Mrsrr: Dofrudan yabancr yatrrrm akrgr, Mrsrr: Emtia grubu ihracatr, (milyon ABD $) Mrsrr: Kiiresel ekonomik krizin, sektoriin iggiicti talebi iizerinde tahmini etkisi I Mrsrr: ig giicii, istihdam ve igsizlik, G-20 iiyelerinin ithalatr krsrtlayan yeni dnlemleri kapsamrndaki ticari pay (ytizde) Teqvik paketlerinde bulunan altyapr programlannrn ornekleri vii

6 viii KURESEL KR ZDE Dr$ TiCARET VE istihdam. JANSEN VE VON UEXKULL $EKiLLER 2.1 Qeyrek dtinemler itibari ile diinyada reel ve nominal sanayi i.iri.inleri ihracatr, Q3 (Ql 2008 = 100) Segilmig grda maddeleri igin diinya piyasasrnda fiyat endeksleri, ( ay = 100) Segilmig i.iriinler igin diinya piyasasrnda fiyat endeksleri, s-09 ( ay = 100) Gelir grubuna g6re ortalamadoiz kuru dalgalanmalan (yi.izde) iktisadi faaliyetlere gdre istihdam deligiklikleri, (segilmig ekonomiler, milyon) iktisadi faaliyetlere g<ire ticretlerde ortalama de$igiklikler, Ql: QQ (segilmig ekonomiler, yiizde) Haftahk ortalama gahgma saatlerinde de$igiklikler, (segilmig ekonomiler, yiizde) Ukrayna: Odeme pozisyon dengesine gore kiiresel ekonomik krizin etkisi, (milyar ABD $) Ukrayna: Uriin kategorisine giire ihracattaki defiqiklikler, (milyar ABD $) Ukrayna: ihracat iiriin yogunlugunun Herfindahl endeksinde uluslararasr kargrlagtrrrlmasr (yiizde) Ukrayna: ihracat portfiiyti kompozisyonu, (yiizde) Ukrayna: Hedefe gore ihracatta degigiklikler, (milyar ABD $) tlkrayna: istihdam defigimine karqr ihrag edilen iiriin payr, sektore gore (yiizde) Liberya: Kauguk igin diinya piyasasrnda segilen fiyat gdstergeleri, (ABD $/kilogram) Liberya: Piring igin dtnya piyasasrnda segilen fiyat gostergeleri, (ABD $/ton) Uganda: Kriz etkilerinin kanallarr, (milyon ABD $) Uganda: Uriin gruplanna g<ire ihracatta yaganan degigim (milyon ABD $) Uganda: Uriin gruplanna gore kayrtdrgr ihracattaki defiigim (milyon ABD $) Uganda: ihracatve ithalat fiyat endeksleri ile drg ticaret hadleri, Uganda: Doviz kuru, enflasyon ve grda ihracatr, Hindistan: 2003 yrh sabit fiyatlarryla Avrupa Birli$ine ve Amerika Birlegik Devletlerine ihracat, (milyar rupi)...76

7 TABLOLAR, SEKTLLER VE KUTULAR L STEST ix 3.15 Giiney Afrika: 2000 yrh sabit fiyatlanyla Awupa Birligine ve Amerika Birlegik Devletlerine ihracat, (milyar rand) Gi.iney Afrika ve Hindistan: Drg ticaret gokunun vasrfa gcire istihdam iizerindeki etkileri (yiizde) I7 Hindistan: Drg ticaret gokunun, hanehalkr geliri tizerindeki etkisi (yiizde) Giiney Afrika: Drg ticaret gokunun, hanehalkr geliri iizerindeki etkisi (yiizde) Giiney Afrika ve Hindistan: Drg ticaret goklarrmn cinsiyete gore istihdam iizerindeki etkileri (yiizde) Hindistan: Drg ticaret ve istihdam goku arasrndaki korelasyon I Giiney Afrika: Ticari gok ve istihdam goku arasrndaki korelasyon Brezllya: Hedefe gore ihracatta krizin etkileri (milyar ABD $)..,...,,..., Brezilya: Odeme ve dtiviz kuru dalgalanmalan dengesi, Brezlya: Sektore gore istihdam endeksi, (2008 L2. ay = 1000) Brezilya: Reel makroekonomik bi.iyiikliiklerdeki degigiklikler (ynzde), Brezlya; Kigi baerna dtigen refah (egde$er varyasyon, 2000 yrh reel defer) Brezlya: Vergi gelirlerinde degigiklikler (yiizde) Brezlya: iggiicii gogiine bagh olarak istihdamda gortilen deiigiklikler (yiizde) L Hedeflenen iktisadi faaliyet kapsamrnda ahnan ulusal tegvik planr dnlemleri EKLERDEKI $EKILLER 1 STAGE-LAB modeli igin fiyat iligkileri STAGE-LAB modeli igin miktar iliqkileri STAGE-LAB modeli iqin iiretim iligkileri: Miktarlar STAGE-LAB modeli igin tiretim iligkileri: Fiyatlar..., KUTULAR 2.L Diinya piyasalanndaki dalgalanmalarda uzun vadeli e$ilimier... I I 2.2 Kriz siiresince dtiviz kuru dalgalanmalarr Uganda ve Liberyada krize politika tepkileri Giiney Afrika ve Hindistan'da krize politika tepkileri Brezilya'da krize politika tepkileri Fas: krize politika tepkileri Mrsrr: krize politika tepkileri Krizin baglangrcrndan itibaren Ukraynahrn metaliirji ihracatlarrna kargr anti damping ile ilgili <inci.i gahgmalar...118

8

9 Onstiz 2008 yrhnda Amerika Birlegik Devletlerinde konut piyasasrnda ortaya grkan ekonomik kriz, krsa stirede diinyaya yayrldr ve gergek anlamda bir kiiresel kriz haline geldi. Tiim diinyada i.iriin iyilegmesi gozlenmesine rafmen, onceki krizlerden ahnan dersler bize istihdamm toparlanmaslnln yaya$ olaca$rnr soylemektedir. Sonug olarak, kriz siiresinde igini kaybeden go$u kigi, gelirlerini kriz oncesi seviyeye doniip donemeyecefini; donecekse bunun ne zamar, olacafrnr bilmeden halen igsizdir. Qo[u vakada bu, hali hazrrda yi.iksek oranda goriilen geng igsizlifine ek olarak, geng insanlann iggiiciine girmesi igin gerekli olan ig alanlarrnrn yaratrlamadr$r anlamrna da gelmektedir. Bu rapora gore, kriz si.iresince iqlerini ellerinde tutmayr bagaran iggiler bile reel ticretlerde diigtig oldugundan gelirlerinde ciddi kayrplarla kargr karerya kalmrglardrr. ILO, Haziran 2009da Uluslararasr iggtcti Konferansrnca iggiler, igverenler ve i.iye i.ilkelerin hiikiimet temsilcileri tarafindan oy birlifii ile kabul edilen Ktiresel ig Paktr ile krize cevap vermigtir. ILO'nun Diizgiin ig Giindemine dayanan bu gergevede, ILO igqilerin haklarrna saygmrn ihlalini engellerken ve sosyal diyalo$u tegvik ederken; istihdamrn onarlmr ve sosyal gtivenli[in yayrlmasrna odaklanan politikalar ile krizin etkisine deginerek liye htikiimetlere ve sosyal ortaklarma teknik destek saglamretrr. Her iilkenin kendine ozgti ozelliklerini hesaba katmak igin, ILO pek 9ok tiye iilkede krizin istihdam iizerindeki etkisinin tek tek degerlendirmesini yapmrgtrr. Bu, krizin yaplmasrnda ve istihdam iizerindeki etkisi konusunda iilke bazrnda faydah bilgiler saflama olana$r sunmugtur (ozellikle ticaret kanah dahil olmak iizere). Bu kitap, bazr bulgularr bir araya getirmek ve krizin etkileri ile bag etme konusunda politika dersleri grkarmak ve hatta belki de gelecege hazrrlanmak adrna daha fazlasmr yapmak gibi zor ve onemli gorevleri tistlenmiq bulunmaktadrr. xi

10 Xii KURESEL KR ZDE DI$ TICARET VE istihdam ' JANSEN VE VON UEXKULL ILO iilke gahgmalarrnda, ticaret siirekli olarak, ozellikle dtiqtik seviyelerdeki mali entegrasyonlarr nedeniyle mali sistemlere gelen ilk sarsrntrdan krsmen korunabilen geligmekte olan iilkeler igin krizin onemli yayrlma kanallarrndan biri olarak ortaya grkmrgtrr. Pek gok geligmekte olan iilke, ozellikle 2007 y:jrnda ve 2008 yrh baglarrnda goriilen emtia fiyatlarrndaki patlamaya kryasla, iiriin ihracatrnda ciddi diigtigiin nedenini diinya piyasa talebine ve fiyatlarrna bafilamrgt:,r..yazarlar, bu dalgalanmanrn ailelerin ve girketlerin yatrnm kararlan tizerindeki etkisi ve iggilerin ve hiiktimetlerin pazarhk giictini.i agmdrrma ile kahcr olumsuz etkilere neden olabilecefini iddia etmiglerdir. Kitap, kiiresel diizeyde ticari sarsrntr algrmza, ticari sarsrntrnrn ulusal iggiicii piyasalanna yayilmasma ve aileler tizerindeki etkisine katkrda bulunmaktadrr. Bu kitap aynr zamanda, krizi hafifletmede ve krizin etkilerine karqr iggileri korumada en e&ili politikalarrn hangileri oldu$u konusu ile de ilgilenmektedir. Yazarlar, bir tilkenin krizle bae edebilmesinde onemli faktoriin politika yapan mercilerin var olan sosyal giivenlik sistemine doniip donemeyecekleri oldufu sonucuna varmrglardu. Ayrrca, sosyal iletigimin egit yiik paylagrmrnda, ozellikle hiikiimetlerin krize mali geniqleme yoluyla tepki veremeyece$i durumlarda gi.iglii bir arag olabilece$ini iddia etmektedirler. Bu nedenle bu sistemleri ytiriir- Itikte bulundurmak, iilkelerin gelecek krizlere hazrrlanmalan igin onemli bir adrmdrr. ILO, boyle politikalar iqin giiglii bir savunucusudur ve bu politikalarr gelecekte gtiglendirmek igin politika kurucular ile gahgmaya devam edecektir. -)os6 Manuel Salazar-Xirinachs idari lbnetici istihdam Sektorii Uluslararasr Qahgma Orgtitii

11 Tegekktir Bu kitap, ILO'nun Kiiresel iq Paktr adr altrnda yaprlan, ktiresel ekonomik krize cevap nitelifindeki qahgmasmrn bir iirtiniidiir. ILO istihdam Sektorti (Ticaret ve istihdam Programr) gahganlan Marion ansen ve Erikvon Uexkull tarafindan yazrlmrgtrr, fakat pek gofunun gahgmasrndan onemli olgiide yararlanmrgtr. Temel iilke gahqmalannrn yazarlanna tegekkiir ve sayg borgluyuz. Davis Kucera, Leanne Roncolato ve Erikvon Uexkull ile ortaklaga yazdrklarr Gtiney Afrika ve Hindistan gahgmalarrnrn bagyazarrdu. Scott McDonald, bu kitabrn yazarlan ile birlikte Brezilyada yaprlan gahgma hakkrnda yazdrve ames Heintz Liberya'da bulunan ILO ekibinin gahgmasrnr yonetti ve sonuq raporunun bagyazarh$rnr yaptr. ohn Sender Erikvon Uexkull ile birlikte Uganda'dayaprlan gahgmanrn oncii yazarrdrr. Arne Klau, Mrsrr ile ilgili boltmtin arka plan yazrlarlrrr yazmrgtrr. Ukrayna ile ilgili boltim, devam eden "Ukraynada Ekonomik Qegitlili$i Tegvik Etmek Qevreyi, Yetenek Politikalannr ve ihracat Tegvikine Olanak Safilayan ig" baqhkh ILO projesinin sonucudur. Bu kitabrn yazarlan tarafindan yazrlmrgtrr fakat aynr zamanda Yaroslav Zhalilo ve Larysa Lisogor'un sa$ladrklan bilgi ve yorumlardan yararlanrlmrglardrr. Bu kitap ayrrca, Boliim B2'de ticaret ve fiyatlar ile ilgili bilgilerin go- $unu temin eden Michael Finger'rn de$erli katkrlarrndan da yararlanmr$trr. Tiran Nguyen ve Afshan Dar kitabrn pek gok boli.imtinde miikemmel qekilde aragtrrma asistanh[r destefii vermiglerdir. Elisa Gamberoni gegmig krizlerin yayrlmasr ve istihdam iizerindeki etkisi ile ilgili kaynak taramasma katkrda bulunmugtur. ulia Urhausen, i.ilke qahgmalarrnrn pek go$unda AB ticari verilerini daimi olarak sa$lamrgtrr ve Erick Zedillo ile Stefanie Garry sektorel iggiicii piyasasr bilgilerini temin etmiqtir. Alana Albee, Uganda ve Liberya ile ilgili gahgmalarda esin kaynagr olmuqlar ve birlikte gahgmrglardrr. Velhasrl, kitap Olivier Cattaneo, Ekkehard Ernst, David Lamotte, Mark Levinve Ralf Peters'in yorumlarr kadar iig isimsiz referanstan ahnan yorumlar sayesinde de biiyfuk olgi.ide geligtirilmigtir. xilt

12

13 1 Girig Bu gahgma, 2010 yrh baglannda, Btiyiik Buhrandan bu yana dtinyanrn en biiyiik ki.iresel ekonomik ve mali krizinin yaralannr sarmaya baqladr$r zaman yazrlmrgtrr. Kriz, Amerika Birlegik Devletleri'nde konut kopiifiiiniin patlamasryla tetiklenen mali krizle baglamrgtrr. Ki.iresel mali sistemle yofun gekilde entegre olmug finans sektorlii ekonomileri, ozellikle Avrupadaki sanayilegmig ve gegig ekonomisi olan tilkeleri krsa siirede etkisi altrna almrgtrr. Son yrllarda di$er ekonomik kriz olaylarrnrn kotii etkileri -orne$in 1997de Asya krizi ya da 2001'de Arjantin krizi- bi.iyiik olgiide belirli bir bolgede srnrrh kalrrken bu kriz krsa si.irede krtalar boyunca yayrldr ve gergek anlamda reel ekonominin kiiresel olarak gerilemesine neden oldu. Ktiresel tedarik zinciri ile karakterize edilen yo$un Eekilde entegre olmug piyasalarda, bir iilkedeki tiiketim kararlarr sadece o iilkedeki def,il aynl zamanda yurt drgrndaki gahgmalarr da etkilemigtir. Amerika Birlegik Devletlerinde tiiketicilerin araba ahm kararlarrnr ertelemeleri, yalruzca Amerikan araba endiistrisindeki iggiler arasmda igsizli$e neden olmamtgtrr; aynr zamanda araba lastikleri igin ham madde iireten Liberya kauguk sektorii de bu durumdan yara almrgtrr. Amerikan araba teknisyenleri ve Liberyah kauguk ustalan arasrnda igsizliiin nedeni aynr olsa da geqimleri iizerindeki etkisinin farkh olmasr muhtemeldir. Qo[u sanayilegmig iilkede kriz si.iresince iglerini kaybeden igqiler belirli bir siire igin gelir destefinden yararlanmrglardrr. Bu durum, Liberya'daki kauquk ustalan gibi geligmig iilkelerde igini kaybeden binlerce iggi igin gegerli defiildir. Etkiler ciddi boyutlarda olabilir ve e$er iqgiler evlerini satmak zorunda kalrr, gocuklarrnr okula gondermekten vazgeger ya da bagka bir yerde ig bulmak iimidiyle gog ederlerse bu etki kriz si.iresinin otesinde de devam edebilir.

14 KURESEL KRIZDE DIS TICARET VE ISTIHDAM. JANSEN VE VON UEXKULL Bu qahgma, baqlangrq noktasr olan sanayileqmiq di.inyadan, geligmekte olan iillkelere ve gegig ekonomilerine krizin nasrl iletildigini ve bu tilkelerde iggiicti piyasalarrnrn krizden nasrl etkilendi$i konularrnda bilgiler saglamaktadrr. Diinyada gozlenen krizin iggtcii piyasasr agrsmdan etkilerinin boyutunu ve ticaretin, dofrudan yabancr yatrnm (DYY) ya da tesviye gibi di[er yayrlma kanallarr ile kryaslandr$rnda bu etkileri ortaya grkarmada oynadr[r rolii belgelemektedir. Kiiresel diizeyde ticaret-istihdam ba$lanhsr ile ilgili fikir verilmigtir; fakat ttim bunlarm otesinde bu gahgma, 2009 yrhnrn ikinci yarrsrnda altr tilke diizeyinde kapsamh bir gekilde yaprlmrg gahqmalara dayanan ana bulgulan ortaya koymugtur. Qahgmalar yedi iilkeyi kapsamaktadrr: iki diigiik gelirli iilke (Liberya ve Uganda), tiq alt-orta gelir seviyeli iilke (Mrsrr, Hindistan ve Ukrayna) ve iki tist-orta gelir seviyeli tilke (Brezilya ve Gtiney Afrika). LIlke diizeyinde elde edilen bulgular, ticari sarsmtrlarrn istihdam etkisinin farkh iilkelerde nasil de$igti$ini gostermektedir. Bunlar ticari qoklarrn toplam istihdam iizerine olan etkileri ile farkh alanlarda gahgan iggiler iizerindeki istihdam etkisini gostermektedir. Bazr gahqmalar, ticari sarsrntrnrn tali etkileri ile ilgili bulgularr rapor etmektedir; bu ticari sektorlerde gelir kaybr ile tetiklenen ttiketim ya da tiretim kararlarr aracrh$ryla kendilerine ticari sektorde yer bulamayanlardrr. Okuyucular pazarhk gtictinde yaganan, kriz ile tetiklenmig de$iqim ile ilgili bulgularr bulacaklar ve aynca kriz siiresince ya$anan ticari sarsrntrnrn yatrrrm kararlarrnr nasrl etkiledifi ile ilgili nitel ve nicel bulgulara ulagacaklar. ikincisi ile ilgili olarak, ailelerin krizle bag etme stratejileri konusunda elde edilen bilgiler, gegici sarsrntilann goq ve efitim gibi konularda verilen aile kararlarr iizerindeki etkisi nedeniyle krizin bi.iyi.ime iizerinde nasrl uzun vadeli olumsuz etkilere neden oldufunu gostermektedir. Yedi iilkenin deneyimlerinin irdelenmesi, okuyucularakriz donemleri boyunca ticari goklarla tetiklenen istihdam etkilerinin gofiunlugu ile ilgili genig, ama aynr zamanda detayh aqrklama sunmaktadrr. Burada irdelenen farkh iilkelerde yaganmrg vakalar igin segilen yontemler, kriz si.iresince gahgmalarrn politika tasarlmrna katlcda bulunmalan igin krsmen krsa bir siire igerisinde de[erlendirmeleri neticelendirme istefi ile segilmigtir. Brezilya, Hindistan ve Giiney Afrika igin kriz oncesinde ticari akrg ve ticaret politikalardaki defigikliklerin istihdam iizerindeki etkilerini deferlendirmek iizere tasarlanmre detayh veri gruplannr ve uyarlanmrg modelleri kullanmak mi.imktin olmuqtur. Boylesi araglarrn kullanrmr ile sadece krizin ihracat sektorlerini dofirudan nasrl

15 GrRrs etkiledifini defil, aynr zamanda bu etkilerin yerli (yurtigi) ekonominin farklr sektorlerine nasrl yayrldrfrnr da analiz etmek miimkiindtr. Bu araqlar; farkh tiirlerde hanehalkr, tiretim faktorleri, ekonomik sektorler ya da co[rafi bolgeler gibi ekonominin farkh alanlarda ortaya grkan etkilerini incelemeyi de miimkiin krlar. Buna ek olarak, krsmi etkileri algrlamak miimkiindiir; orne$in bir hanehalkr ya da bir iiretim faktorii tiirtintin kriz siiresince di$erlerine gore ne durumda oldufunu deferlendirebiliriz. Mrsrr, Liberya, Uganda ve Ukrayna'da deferlendirmeler, ILO'nun iilke diizeyinde etki de$erlendirmesi hakkrndaki krlavuzunda (ILO, 2009a) belirtilen yontemler rehberli$inde yaprlmrgtrr. Bu yontem, bilgilerin eksik pargalannr tamamlamak igin mevcut verilere dayanan masatstti analitik gahgma ile ba$lamsal aragtrrmayr birlegtirir. ikincisi tipik olarak ana ortaklar ile (ozellikle iggiler ve igverenler) odak grup tartrgmalan geklini almrgtrr ki, bu tartrgmalar ozellikle krizin hanehalkr dtizeyindeki etkileri ve bunlarla baqa grkma stratejileri konularrnda mikro seviyede faydah bilgiler saglamrgtrr. Ekonomik krizden en qok etkilenen sektorlere ozel ilgi gosterilmigtir ve bazr vakalarda belirli sektorler ile ilgili ozel raporlar hazrrlanmrgtrr. Seri bir Eekilde yaprlan iilke seviyesindeki deferlendirmeler, akademik incelemeye yeterli olmayabilirler ve genellikle ekonomide neler oldugu ile ilgili krsmi bir resim gizebilirler; ancak sa$ladrklarr mikro seviyede bilgi zenginligi nedeniyle onemlidirler. Bu qahgma, dayandrfr iilke diizeyinde gahgmalarrn dofasr gere$i, ekonomik sarsrntilarrn iggticii piyasasr etkisini seri bir gekilde de$erlendirmek igin kullanrlabilecek yontemler goz ontinde bulundurularak p olitika yapanlara yararh fikirler sunar. Qahgmanrn ana amacr, ticari sarsmtrnrn istihdamr nasrl etkiledigi ile ilgili anlayrgr geliqtirmek, aynr zamanda da kriz ve gog politikalarmda rehberlik saflamaktrr. Ashnda bu amagla, gahgma gu gekilde yaprlandrrrlmrgtrr: 2. boliim ticaret ve istihdamrn ktiresel ve bolgesel modelleri ile ilgili mevcut bulgularr gozden geqirirken krizin yayrlmasrnda farkh makroekonomik etki tiirlerinin roli.ini.i de irdelemektedir. 3. boltmde, tilke diizeyinde bulgular, krizde ticaret ve istihdam ba[- lantrlarmr goz oniinde bulundurarak belirli iilke deneyimlerinin belirgin ozellikleri olarak ortaya grkan bir dizi tema ile ozetlenmigtir. Bu temalar, ihracat yofunlufiunun rolii (Ukrayna), grda ve emtia fiyatlarrnda onceki artrglar ile kiiresel ekonomik krizin etkilegimi (Uganda ve Liberya), tali etkileriyle birlikte ekonomi aracrhfryla ticari sarsrnilnrn yayrlmasr (Giiney Afrika ve Hindistan) ve gelir da$rhmrnda ticari sarsrntrsrntn etkisi (Brezilya) ve cinsiyet egitsizlifi (Mrsrr). 4. Boliim kriz siiresince bagvu-

16 KORESEL KRiZDE DI$ T CARET VE STIHDAM. JANSEN VE VoN UEXKULL rulan farkh tiirlerdeki politikalarrn ticaret ve istihdam etkilerini analiz etmektedir. 5. boliimde sunulan sonug, krizin ticaret yoluyla yayrlmasrnda gozlenen modeller ile uygun krize miidahale politikalarmm gergevesini onermektedir. Krize cevaben Uluslararasr Qahgma Orgi.itii tarafindan onerilen Ki.iresel ig Paktinrn giindemi ile birlikte Dtinya Ticaret Orgiitii (DTO) altrndaki gok tarafl ticaret sisteminin zorunluluklarrna u)rum iqin bir qabayr da yansrtmaktadrr. Bu sayede, bu gahgma ticaret ve iggticti piyasasr politikalarr arasrndaki uyum yolunda bir adrm daha atilmasr anlamma da gelmektedir. Bu gahgma yazrya doktiltirken, diinyanrn kiiresel krizin yaralannr sarmaya bagladrfrna dair igaretler vardrr. Bu nedenle mevcut kriz ile ilgili olarak, tasvir edilen politika tavsiyeleri, krizin son adrmlarrnda elde bulundurulmasr gereken politikalarla ilgili kararlar igin en kullanrgh olanlar olabilir. Fakat bu gahgma, aynr zamanda gelecek igin de gtiqlii bir politika mesajr igermektedir. Kiiresel anlamda ticari ve mali agrkhk saflanmasr -ve kriz stiresince bunun korunmasr- ile bireysel ekonomiler drg sarsrntrlara kargr krrrlgan olmaya devam edecektir. Ki.iresel dalgalanmalarrn yiikselip yi.rkselmedigi ile ilgili tartrgma goziilmemig olabilir, fakat drg sarsrntrlarm daha srk goriilmesi gergek bir ihtimaldir. Bu nedenle baglamasr umutla beklenen (ancak kesin olmayan) ekonomik biiyiimenin adrmlarrna ekonomileri hazrrlamak hayati oneme sahiptir.

17 Kriz sii resi nce tica ret akrgr ve iggucu piyasalarr: Kilresel krizin bize onlatfiklart 2.1 Ticaret, istihdam ve ekonomik krizin yayllmast Son yrllarda, drg ticaret di.inya ekonomisinde giderek daha onemli bir rol oynamaktadrr ve hem ki.iresel di.izeyde hem de tek tek iilkeler dtizeyinde ekonomik biiytimeye belirgin gekilde katkrda bulunmugtur. Pek gok kigi, iicretler iicretlerde artrg ve hanehalkr geliri yoluyla ticaretten faydalanmrgtrr ve bu ozellikle ihracata yonelik faaliyetlerde bu durum ortaya grkmrgtrr. Bu geligim dtinya ekonomisinde ekonomik btiyiimeyi garanti etmeyebilir, fakat kiiresel iiretim ve mali a$larla alakasrz kalrrken, biiytime performanslarrnr cinemli derecede gelietirmeyi bagaran irlke ornegi de pek gori.rlmemigtir- e$er varsa da qok azdrr. Ancak ticaret ve mali agrkh$rn varh$r gibi tilkeleri drg sarsrntilara; yani, bagka yerde ortaya grjrmrg ekonomik bunahmlara da maruz brrakmaktadrr.' 1990'lara iligkin olarak (Rodrik, 1998)'de drg dalgalanmalara maruz kalmanrn olumsuz sonuglarrna karer yerli ntifusu korumak igin 'hgrk ekonomilerin htiktimetleri de biytiktiir" geleneksel yargrsrrun altmr gizmigtir. Dalgalanmalarrn iilkede iilkeye nasrl gegti$i ile ilgili daha iyi bir anlayrg, politika yapanlara, uygun politikalar tasarlamalan konusunda yardrmcr olacaktrr. Dalgalanmalarrn uluslararasr gegigi ile ilgili literatiiriin odagrnda doviz kuru ve bankacrhk krizi vardu. Orne$in; Glick ve Rose ( I 999) gegmig doviz kuru krizlerinin nasrl yayrldr$rnr ve neden genellikle belirli bir bolgede yo[unlagtrklarrnr analiz etmiqlerdir. Finansal ya da makroekonomik ba$lantrlardan ziyade ticaret baflantrlannln ana agrklama oldugu sonucuna ulagmrglardrr. Bu nedenle, makroekonomik benzerliklerdense doviz kuru krizlerinin ticari baflantrlar ile yayrldrfr ile ilgili tespitlerde bulunan Eichengreen ve arkadaglarlnln (1996) bulgulannr do$rulamaktadrrlar.

18 KURESEL KRiZDE DI$ T CARET VE istihdam. JANSEN VE VON UEXKULL Kaminskyve Reinhart (2000), yayrlmanrn tarihi modelini agrklamada ticari ba$lantrlan ve kredi vericileri kullanmrglar, fakat aynr zamanda ortak fonlar ye gapraz piyasa tedbirleri gibi "yeni" mali kanallarrn yiikseliqinin onemini de vurgulamrglardrr. Sachs ve arkadaglarr (1996) 1995 yrhnda Meksika doviz krizinin yansrmalarmr analiz etmigtir ve geligmekte olan difer piyasalarrn hangi oranda etkilendikleri esas olarak iig ortak ozellik ile agrklanmrgtrr: yi.iksek reel doviz kurunun deferlenmesi, yakrn tarihli bir borg verme patlamasr ve diigiik rezervler. Mevcut kriz verilerini kullanan basit bir iliqki analizi, benzer sistemlerin mevcut kriz siiresince yine rol oynayabilme olasrh$r oldufunu gostermektedir ve kriz oncesi yrllarr de gayri safi yurt igi hasrlanrn (GSYH) artmasr ile bazr muhtemel kriz yayrlma kanallannda ya$anan defiieim gerilerken, ytzde 1'lik giivenirlilik oranr ile krsa vadeli borglar istatistiksel agrdan onemli hale gelmigtir. Aynr durum, ba$rmh defiigken igsizlik oldu$unda da gegerlidir. Tablo 2.l'de verilen sonuglar aynr zamanda ticari mallarrn ihracatrnda GSYH daha ytiksek bir oranda olmasmm gi.iglnbir GSYH daralmasrve yiizde 10 seviyesinde giivenirlilik oranr ile belirgin olmasa da, igsizlikte daha gi.iglti bir artrg ile ilgili oldu- [unu gostermiqtir3. Mevcut ki.iresel ekonomik krizin yayrlmasrnr agrklama konusunda hali hazrrda girigimde bulunmug birkag qahgma, aynl zamanda ticaretin roltinti de vurgulamaktadrrlar. Ornegin, Baldwin (2009) ilk gegig mekanizmasrnrn ekonomi aracilarrnrn, iktisadi faaliyetleri diinya gaprnda ani diigiige si.iri.ikleyen beklentileri oldu$unu iddia etmektedir. 2008'in iigtinci.i geyreginde Amerika finansal sektoriinde artan belirsizlifi dikkate alarak (Lehman Brothers'm gokiigii ile tetiklenmig), tiiketiciler, girketler ve yatrrrmcrlar tiiketim ve yatrnm kararlarrna kargr "bekleyelim gorelim" yaklagrmrnr benimsediler -ki bu dayanrkh tiiketim mallarrnrn ve yatrnm mallarrnrn ahmrnr ertelemek anlamrna gelmektedir. Ticaret bu durumda hayati bir rol oynamrgtrr; Amerika BirleEik Devletlerihde gelirlerin azalmasrna neden olan ters talep sarsrntrsr, yabancr mallara talebin azalmaslna yol agtr ve bu ticari ortaklardan yaprlan ihracatrn daralmasr ile sonuglandr. Benzer gekilde, tiim dtinyada tilkeler mallarr igin ki.iresel talepteki dtieiietinii gordtiler ve bu nedenle gelirleri azaldtve daha az ithalat yapmaya bagladrlar. Etkileri, ticarette genel bir azalma, diinya iiretimini buhrana si.iriikleme ve kiiresel durgunlugu siirekli hale getirme oldu. Escaith ve arkadaglan (2010) ticaretin gokiigii ile aynr giddette ve aynr zamanda iiretim stiregleri ile ticari gelir esnekli$inde dikey ba$lantrlarrn roli.iniin altrnr gizmigtir.

19 KRrZ SURESTNCE TTCARET AK Sr VE r$gucu PTYASALART Tablo 2.1 Kriz etkisi agtsmdan EKK regresyonu sonuglart ve potansiyel y ay ilm a kan allar ma etkis i (1) (2) GSYH artrqr: 2009 iqsizlik oranr: ortalama Mal Ticareti/2007 yrhnda GSYH Hizmet Ticareti/2007 yrhnda GSYH Dtiviz girigi/2007 yrhnda GSYH Yardrm girigleri GSMH (0.089)+ 0.t62 (o.ool)* (0.680) (0.64e) (o.2lo) (0.026)* (0.28s) (o.e3s) Do$rudan yabancr yatrrrm stoku/2007 phnda GSYH Krsa vadeli borglail2}}7 phnda (ihracat + ithalat) Ntifus gogunluguna gtire Kigi bagrna diigen GSYH (ABD $) Sabit defier Grizlemler D eterminasyon kat sayrsr No!: parantez igerisindeki p deierleri: +%10 ile kayda def,er; *705 ile loyda de[er;**% 1 ile kayda deler Kay nak: Regr esyon sonuglarr (0.s84) {).095 (0.004)** 0.s98 (0.180) (o.oo2)** (0.7s2) (0.s61) (o.ool)** (0.787) (0.e23) (o.eo2) 43 o.370 Ticarete konu olan nihai tirtinlerin iiretimi ve satrgr, yurtdrgrndan pargalar ithal etmeyi ya da nihai iiriinii ihrag etmeyi gerektirebilir. Bu nedenle, bir i.iri.iniin iiretim zinciri gegitli iiretim a$amalarmda srnrrlar agabilir ve bu agamalardan her biri, nihai iiriin azalmr$ bir difer talebe bafhdrr, sonug olarak bu durum ti.im tedarik zincirinde ara mallara olan talebin azalmasrna yol agar. Burada sonug da, 1960'larda dtinya ticareti GSYH esnekli$inin 2 civarrndan 3'e grktrfrndan ticaretin daha da defigken hale gelmekte, galkantrh zamanlardabu daha dafazlaolmasrdrr (Freund, 2009). Ozellikle ham maddeler ve benzin bu e$ilimden kuwetli bir gekilde etkilenmig goriinmektedirler. Bu gahgma ile ilgili bir di$er soru ise, ticari goklarrn ozellikle istihdam di.izeyi ve gelir agrlarrndan iggiicii piyasalannr nasrl etkilemesinin beklendifidir. Krizlerin istihdam iizerindeki etkilerini goz oniinde bulundurarak, Reinhart ve Rogoff (2009) tarihte ya$anml$ bankacrhk krizlerinden

20 KURESEL KRIZDE DI$ TICARET VE ISTIHDAM. JANSEN VE VON UEXKULL l4 orne$i incelemigler ve ortalama olarak igsizli$in kriz oncesi seviyesinin yi.izde 7 puan iizerine ulagtr$r ve iggiici.i piyasalarrnrn yagadrfr sarslntrnrn yaklaqrk beq yrl kadar stirdi.i$ii sonuglanna ulagmrglardrr. Knoteck ve Terry (2009) iki duraklama sonrasrnda ( ve 2001) Amerika Birlegik Devletleri'nde iqsizlifin, iilke duraklama doneminde qrktrktan sonraki yaklagrk 16 ila 20 ay boyunca artmaya devam etti$ini gormi.iglerdir. Furceri ve Mourougane (2009) Ekonomik Kalkrnma ve igbirligi Orgtitii (OECD) iilkelerinde ya$anan onceki krizlerin yaprsal igsizlik oranrnr arttrrdrfmr ve bu nedenle kahcr etkilere sahip oldu$unu ileri siirmi.iglerdir. Bu durum igin muhtemel bir aqrklama, Blanchard ve Summers (1986) tarafindan ileri stirtlen ve son zamanlarda Ball (2009) tarafindan kuwetli bir gekilde desteklenen histeri kawamr ile yaprlmrgtrr. Fakat mali kriz donemlerinin istihdam i.izerindeki etkilerine odak- Ianmak, yalnrzca reel sarsrntrdan etkilenmig ve finans sektorleri yaraalmam$ tilkelerin soz konusu oldugu vakalarda yanrltrcr olabilir. Orne$in ticari sarsrntrlaa iggiicii piyasalarrnr farkh gekillerde etkileyebilir. Ticaretin istihdam etkileri ile ilgili en deneysel nitelikteki gahgma, ticaret politikalarda yaprlan desigikli$in etkilerini ve boylece ticari akrglarda kahcr de$igikliklerianaliz etmiqtir. Ticaret politikalarda yaprlan de$igikliklerin, hem ig kaybrnda hem de istihdam yaratmada artrga yol atmasr muhtemeldir ve genellikle hig ya da gok az istihdam etkisine sahip olmasr bek- Ienmektedir. Gegici ticari bir sarsrntrnrn, sektore ozgii doviz kurlannrn gegici degerlendirilmesine benzer etkiye neden olmasr muhtemeldir. Klein ve arkadaglarr (2003) ABD verilerine dayanarah doviz kurundaki hareketlerin donemsel bilegeninde yaganan defigikliklerin ig kaybrnr arttrrdrfr ve istihdam yaratmayr etkisiz halde brrakmadrgr ve bu nedenle net istihdamda dtiqtige yol agtr$r sonucuna varmrglardrr. Aynr olgu, gegici ticari sarsrntilarrn olumsuz sonucu olarak da meydana gelebilir. Klein ve arkadaqlarrnrn (2003) bulgularrnr dayandrrdr$r ABD iggticii piyasasr, iktisadi faaliyetlerdeki de$igikliklere kargr tepki vermesi ile bilinmektedir. Sonug olarak, GSYHda orta dereceli bir dtigtig bile istihdam ve artmrg igsizlikte, btiyiikve onemli bir diigiige yol agabilir. Fakat iktisadi faaliyetler ile resmi igsizlik oranlarr arasrndaki bu iliqki genele uygulanamaz. Hoekman ve Winters (2005) ilgili literatiiriin agrklamasrndan, -ticari politikalarda yaprlan bir de$igikligin neden oldufu- iktisadi faaliyet ile iqsizlik oranlarrndaki de[igiklik arasmdaki sistematik iligki ile ilgili gok az bulgunun elde oldu$u sonucunu grkarmaktadrr. Bu, ig durumunda yaganacak bir diigiigiin insanlann ig aramaya son verdikleri ve bu nedenle