ÖZEL ZAFER 1.ALIŞKANLIK: PROAKTİF OL KİŞİSEL VİZYON İLKELERİ

Transkript

1 ÖZEL ZAFER 1.ALIŞKANLIK: PROAKTİF OL KİŞİSEL VİZYON İLKELERİ İNSANIN YAŞAM DÜZEYİNİ BİLİNÇLİ BİR ÇABAYLA YÜKSELTME KONUSUNDAKİ TARTIŞMA GÖTÜRMEZ YETENEĞİNDEN DAHA CESARET VERİCİ BİR OLGU BİLMİYORUM Kendinize başka biriymişsiniz gibi bakabilir misiniz? Buna öz bilinç ya da kendi zihinsel sürecini düşünme yeteneği diyoruz. İnsanların dünyadaki her şeye egemen olmalarının, kuşaktan kuşağa önemli gelişmeler göstermelerinin nedeni de budur. Aslında kendimizi nasıl gördüğümüzü(ve başkalarını nasıl gördüğümüzü)hesaba katmadıkça, diğerlerinin kendilerini ve dünyalarını nasıl gördüklerini, bu konuda neler hissettiklerini anlayamayız. Sosyal Ayna Tek görüntümüzü sosyal aynadan-şu anda geçerli olan sosyal paradigmadan ve etrafımızdaki insanların görüşleri, algıları ve paradigmalarından alıyorsak kendimizi lunaparktaki o garip aynanın yansıttığı şekilde görürüz. Aslında 3 sosyal harita; insan doğasını açıklayan birbirinden bağımsız olarak ya da ya da bir arada kabul gören üç determinizm kuramı vardır. Genetik(Kalıtsal)gerekircilik, doğanızı temelde atalarınıza borçlu olduğunuzu söyler. Çabuk öfkelenmemenizin nedeni budur. Atalarınız da çabuk öfkelenirdi ve bu sizin DNA nızda var. Psişik(ruhsal) determinizm, aslında her şeye annenizle babanızın neden olduğu söyler. Yetiştirilme tarzınız, çocukluk deneyimleriniz, temelde karakter yapınızı ve kişisel eğilimlerinizi belirler. Topluluk karşısına çıkmaktan korkmanızın nedeni budur. Çevresel determinizm temelde her şeye patronunuzun, ya da eşinizin ya da o şımarık yeniyetmenin, ya da ekonomik durumunuzun ya da milli siyasetin neden olduğunu söyler. Durumunuzdan, çevrenizdeki biri ya da bir şey sorumludur. Bütün bu haritalar genelde Pavlov un köpekler üzerinde yaptığı deneylere bağlantılı olarak düşündüğümüz ETKİ-TEPKİ kuramına dayanır. Ana fikir belirli bir uyarana belirli bir tepki verecek biçimde koşullandırılmış olduğumuzdur. Etkiyle Tepki arası Kendi iç dünyasında bütün bunların onu nasıl etkileyeceğine karar verebilirdi. Başına gelenlerin ya da etki ile ona gösterdiği tepki arasında, özgürlüğü ya da o tepkiyi seçme gücü vardı.

2 Fakat içgüdülerimize, koşullara ve koşullanmamıza, kolektif belleğimize uyarak hayvanlar gibi yaşarsak, biz de sınırlı oluruz. PROAKTİVİTE NİN TANIMI Frankl, insan doğasının temel ilkesini keşfetme sürecinde kendi haritasını doğru çizdi ve o haritadan yola çıkarak her türlü çevrede etkili olan bir kişinin ilk ve en temel alışkanlığı olan proaktivite alışkanlığını geliştirmeye başladı. İnisiyatif almaktan çok daha öte bir anlamı vardır. İnsan olarak kendi yaşamımızdan sorumlu olduğumuz anlamına gelir. Davranışlarımız, koşullarımızın değil kararlarımızın bir işlevidir. Değerlerimizi duygularımızdan üstün tutabiliriz. Bazı şeylerin olmasını sağlamak için hem inisiyatifimiz vardır, hem de sorumluluğumuz. Proaktif insanlar o sorumluluğu kabul ederler. Davranışlarından ötürü olayları, koşulları ya da koşullanmayı suçlamazlar. Davranışları, temelinde duygular olan koşulların ürünü değil, temelinde değerle olan kendi bilinçli seçimlerinin ürünüdür. Reaktif insanlar sosyal çevrelerinden, sosyal havadan da etkilenirler. İnsanlar iyi davrandıkları zaman kendilerini iyi hissederler, davranmadıklarında ise kendilerini savunmaya veya korumaya kalkışırlar. Reaktif insanlar duygusal yaşamlarının merkezi olarak başkalarının davranışlarını seçer, diğer insanları denetlemek için onların zayıf yanlarını pekiştirirler. Etki Seçme Özgürlüğü Tepki PROAKTİF MODEL Bir değeri bir uyaranın önüne geçirme yeteneği, proaktif insanın özünü oluşturur. Reaktif insanlar duygular, koşullar, olaylar ve çevreleri yönetir. Proaktif insanları ise dikkatlice düşünüşmüş, seçilmiş ve içselleştirilmiş olan değerler yönetir. EleanorRoosevelt in dediği gibi İzniniz olmadıkça kimse size zarar veremez.

3 Bir insan, içtenlikle ve dürüst bir biçimde bugün böyle olmamın nedeni dün yaptığım seçimlerdir demedikçe, başka yol seçiyorum da diyemez. Bize zarar veren, başımıza gelenler değil onlara gösterdiğimiz tepkidir. Kuşkusuz, bazı şeyler bize fiziksel ya da ekonomik açıdan zarar verip kederlenmemize yol açar. Ancak karakterimizin, temel kimliğimizin zarar görmemesine hiç gerek yoktur. İnisiyatif Almak Doğamızın temelinde yatan, edilgin değil, etkin olmaktır. Bu, hem belirli koşullarda göstereceğimiz tepkiyi seçmemizi sağlar, hem de bize koşulları yaratma gücü verir. Yıllar boyunca, daha iyi bir işe girmek isteyenlere, daha fazla İnisiyatif göstermelerini salık verdim. Yetenek ve ilgi sınavlarına girmelerini, sektörü hatta ilgi duydukları kuruluşların belirli sorunlarını incelemelerini; sonra da yeteneklerini şirket sorunlarının çözümüne nasıl yardımcı olacağını gösteren etkili raporlar hazırlamalarını önerdim. Çözüm Satmak diye tanımlanan bu yöntemi başarı açısından anahtar niteliğinde bir paradigmadır. Pek çok kişi bir şeyler olması ya da birisinin kendileri ile ilgilenmesini bekler. Âmâ sonuçta iyi işlere girenler, sorun yaratan değil, sorunların çözüm getiren, gerekeni yapmak için inisiyatif alan işini yaparken doğru ilkelere uyan kişilerdir. Etkin ya da Edilgin Olmak İnisiyatifini kullanabilen kişiler ile kullanamayanlar arasındaki fark, gerçekten gece ile gündüz arasındaki fark gibidir. Birilerinin üzerinizde etkin olmasını beklerseniz, edilgin olursunuz. Proaktivite ile olumlu düşünme arasındaki fark Gerçekler ile yüzleşmektir. Gerçeklik ile, yüzleşmemek yolumuzu çevremizde olup bitenlerin belirleyeceği düşüncesini kabullenmek ile olurdu. Dilimizi Dinlemek Kullandığımız dil kendimiz ne ölçüde proaktif bir insan olarak gördüğümüzün gerçek bir göstergesidir. Reaktif insanların dili, onları sorumluluktan tümüyle kurtarır. Ben buyum. Böyle yaratılmışım. Yolum belirlenmiş. Bu konuda yapabileceğim bir şey yok. Bunu yapamam, hiç zamanım yok. Keşke eşim daha sabırlı olsaydı. Bir başkasının davranışları etkililiğimi kısıtlıyor. Yapmalıyım, yapamam, keşke, beni öyle kızdırıyor ki. Proaktif dil; Seçeneklerimize bir bakalım. Farklı bir yaklaşım seçebilirim. Duygularımı kontrol edebilirim. Etkili bir sunum hazırlayabilirim. Uygun bir yanıt seçeceğim. Yeğliyorum. Yapacağım. Reaktif dille ilgili ciddi bir sorun, kendini doğrulayan bir kehanete dönüşmesidir. İnsanlar yollarının belirlenmiş olduğu paradigmasına bağlanır ve bu inançlarını destekleyecek kanıtları üretirler. Gitgide kendilerini yenilmiş ve denetimden çıkmış, yaşamlarını ya da kaderlerini yönlendirmekten aciz biri gibi hissederler. Durumlarından dolayı dış güçleri-koşulları, başkalarını, hatta yıldızları-suçlarlar.

4 Yapabileceğim hiçbir şey yok İşte ben böyleyim Beni öyle kızdırıyor ki Buna izin vermezler/bunu yapmak zorundayım Yapamam/Yapmalıyım Keşke Seçeneklerimize bir bakalım Farklı bir yaklaşım seçebilirim Duygularımı kontrol edebilirim Etkili bir sunum hazırlayabilirim Uygun bir yanıt seçeceğim/seçerim Yeğliyorum/yapacağım İlgi Alanı/Etki alanı İlgi Alanı Etki Alanı Kendi proaktivite derecemizi daha iyi anlamanın bir başka mükemmel yolu da zamanımızı ve enerjimizi nereye odakladığımıza bakmaktır. Zihinsel ya da duygusal açıdan bizim için önem taşımayan şeylerden, bir ilgi alanı yaratarak ayırabiliriz. İlgi alanımızın içinde yer alan şeylere bakarken, bazılarının gerçekten kontrolümüz dışında olduğu, diğerleri içinse bir şeyler yapabileceğimiz açıklık kazanır. Bu ikincileri daha küçük bir etki alanı içine alarak saptayabiliriz. Bu iki alandan hangisinin enerji ve zamanımızın büyük bir kısmının odak noktası olduğunu belirleyerek, proaktivite derecemiz konusunda çok şey keşfedebiliriz. Proaktif insanlar, çabalarına odak noktası olarak Etki Alanı nı seçerler. Bir şeyler yapabilecekleri işlerin üzerinde çalışırlar. Enerjilerinin doğası pozitifi, genişletici ve büyütücü olduğundan Etki alanlarının da büyümesine yol açarlar. Diğer yandan reaktif insanlar, çabalarına odak noktası olarak ilgi alanın seçerler. Başkalarının zayıflıklarına, çevredeki sorunlara ve denetleyemedikleri koşullara odaklanırlar.

5 DOLAYSIZ, DOLAYLI DENETİM VE DENETİM DIŞI Karşılaştığımız sorunlar üç gruptan birine girer. Dolaysız denetim(kendi davranışlarımızla ilgili sorunlar) Dolaylı Denetim(başkalarının davranışlarıyla ilgili sorunlar) Denetim Dışı(Hiçbir şey yapamayacağımız sorunlar. Örneğin geçmişimiz ya da durumsal gerçeklikler) 1. Dolaysız Denetim sorunları alışkanlıklarımızın üzerine çalışarak çözülür. Onların etki alanımız içinde oldukları bellidir. Bunlar 1.,2.,3., alışkanlıkların özel zaferleridir. 2. Dolaylı denetim sorunları etkileme yöntemlerimizin değiştirilmesiyle çözülür. Bunlar 4.,5.,6., alışkanlıklara bağlı Genel Zaferlerdir. 3. Denetim Dışı Sorunlar, hoşlanmasak bile sorunları içtenlikle ve gönül rahatlığıyla kabullenip onlarla birlikte nasıl yaşanacağını öğrenmeyi gerektirir. Böylece bu sorunların bizi denetlemesine izin vermemiş oluruz. Tanrım bana değişebilecek ve değiştirilmesi gereken şeyleri değiştirmek için cesaret, değiştirilemeyecek şeyleri kabullenmek için huzur, aradaki farkı anlamak için de bilgelik ver. Bir sorun ister dolaysız olsun ister dolaylı ya da denetim dışı çözüme giden ilk adımı biliyoruz. Alışkanlıklarımızı, etkileme yöntemlerimizi, denetim dışı sorunlara bakış açımızı değiştirmek tümüyle etki alanımızın içindedir. ETKİ ALANINI GENİŞLETMEK Bir duruma vereceğiniz tepkiyi seçerken kendi durumunuzu güçlü bir biçimde anlamak, ilham kaynağıdır. Kimyasal formülün bir bölümünü değiştirdiğiniz zaman, sonuçların doğasını da değiştirmiş oluruz. İşyeri ve kötü patron örneği: Çalışanlardan biri proaktifti. Onu duygular değil, değerleri yönetiyordu. Bu adam dikkatini etki alanına vermişti. Başkan ona da emir eri gibi davranıyordu. Âmâ o beklenenden daha fazlasını yapıyordu. Başkanın ihtiyaçlarını önceden seziyordu. Başkan kendini tehlikede hissetmiyordu, çünkü bu adamın gücü kendi gücünü tamamlıyor ve zayıf yanlarını telafi ediyordu. Böylelikle iki kişilik bir güce sahip oluyordu. Birbirini tamamlayan takım oluşturmuşlardı. Sorumluluğu kabul etmemek, reaktif insanların özelliğidir.

6 OLSAYDI LAR VE OLABİLİRİM LER İlgi alanı OLSAYDI lar ile doludur. Despot olmayan bir patronum olsaydı.. Daha sabırlı bir kocam olsaydı.. Sorunun dışarıda olduğunu düşünüyorsak bu düşünce sorunun ta kendisidir. Dışarıdaki şeye bize hükmetme gücünü veririz. Değişim paradigması dıştan içe dir. Bizim değişmemiz için önce dışarıdakinin değişmesi gerekir. Proaktif yaklaşım, içten dışa değişmektir. Farklı olmak ve farklı olarak, dışarıdaki her şeyi olumlu yönde değiştirmektir. Daha verimli olabilirim. Daha yaratıcı olabilirim. İş birliğine yatkın olabilirim. Evliliğimde bir sorun varsa, durmadan eşimin hatalarından söz etmek bana ne kazandırır? Durumu düzeltmeyi gerçekten istiyorsam, denetimim altındaki tek şey üzerine çalışabilirim: KENDİM Etki alanı içinde çalışmanın pek çok yolu vardır. Daha iyi bir dinleyici olmak, daha sevecen bir eş olmak, daha iyi bir öğrenci olmak, işine daha bağlı ve çalışkan biri olmak. Bazen yapabileceğimiz en proaktif şey; mutlu olmak, içtenlikle gülümsemektir. DEĞNEĞİN DİĞER UCU Yaşamımızın odak noktasını tümüyle etki alanımıza kaydırmadan önce, İlgi alanımızdaki iki şeyi daha derinlemesine düşünmemiz gerekiyor. SONUÇLAR & HATALAR Hareketlerimizi seçmekte özgürüz. Ama o hareketlerin sonuçlarını seçmekte özgür değiliz. Sonuçları doğal yasalar yönetir. Onlar orada, İlgi Alanımızdadır. Hızla yaklaşan trenin önüne çıkmaya karar verebiliriz, ama tren bize çarptığında ne olacağına karar veremeyiz. Davranışlarımızı ilkeler yönetir. Onlarla uyum içinde yaşamak olumlu sonuçlar doğurur; onları çiğnemek ise olumsuz sonuçlara neden olur. Her türlü durumda vereceğimiz yanıtı seçmekte özgürüz; ama onu seçerken, arkasından gelecek sonucu da seçeriz. DEĞNEĞİN BİR UCUNDAN TUTUP KALDIRDIĞIMIZDA, ÖTEKİ UCUNU DA KALDIRIRIZ Bir hataya proaktif yaklaşım, hatayı hemen kabul etmek, düzeltmek ve ondan ders almaktır. Başarı başarısızlığın uzak yanındadır. Bizi en çok yaralayan başkalarının hataları, hatta kendi hatalarımız değil, bütün bunlara verdiğimiz tepkidir. Bizi sokan zehirli yılanın peşinden koşmamız, sadece zehrin bütün sistemimize yayılmış olmasını sağlar. Zehri vücudumuzdan atmak için hemen önlem almak çok daha iyidir. Bir hataya gösterdiğimiz tepki, ondan sonraki anın niteliğini etkiler.

7 SÖZ VERMEK VE TUTMAK Etki alanımızın tam ortasında söz vermek ve tutma yeteneğimiz yer alır. Kendimize ve başkalarına vaatlerde bulunup bunları dürüstçe yerine getirmemiz, proaktivitemizin özü ve en belirgin ifadesidir. Biz söz verip tutabiliriz. Ya da hedef bir hedef saptayıp buna erişmeye çalışabiliriz. Sözler verip tuttukça, bunlar önemsiz bile olsa, içsel bir bütünlük sergilemeye başlarız. PROAKTİVİTE: OTUZ GÜNLÜK TEST Sorunlara nasıl baktığımız, enerjimizi nereye odakladığımızdır. Kullandığımız dildir. Etki alanınızın içinde çalışın. Küçük vaatlerde bulunun ve bunlara bağlı kalın. Yol gösterici olsun, yargıç değil. Örnek olun, eleştirmen değil. Çözümün parçası olun sorunun değil. Bunu evliliğinizde, ailenizde, işinizde deneyin. Başkalarının zayıflıklarını tartışmayın kendi zayıflıklarınızı da. Bir hata yaptığınızda bunu itiraf edip düzeltin. Bundan anında ders alın. Başkalarını suçlamaya, hatayı onlara yüklemeye kalkışmayın. Denetiminiz altında olan şeylerin üzerinde çalışın. Olabilirim in üzerinde. Sorunun dışarıda olduğunu düşünmeye başladığınızda buna hemen son verin. Samuel Johnson ın gözlemlediği gibi; Hoşnutluk pınarı zihnin içinde fışkırmalıdır; kendi huyu dışında her şeyi değiştirerek mutluluğa ulaşmaya çalışacak kadar insan doğasından habersiz bir kişi, verimsiz çabalarla hayatını boşa harcar ve yok etmek istediği mutsuzluğu artırır. Sorumlu olduğumuzu bilmek, etkili olmanın ve inceleyeceğimiz diğer bütün alışkanlıkların temelidir. ÖZELLİK UYGULAMA ÖRNEKLERİ 1. Bir gün boyunca kullandığınız dili ve çevrenizdekilerin dilini dinleyin. Keşke, yapamam ya da yapmayalım gibi reaktif sözleri ne kadar sık kullanıyor ve çevrenizdekilerden ne kadar sık duyuyorsunuz? 2. Yakın gelecekte yaşayabileceğiniz deneyimlere ve eskilerine dayanarak, muhtemelen reaktif biçimde davranacağınız bir deneyim saptayın? Durumu etki alanınız bağlamında gözden geçirin. Nasıl proaktif bir tepki verebilirsiniz? Birkaç dakika düşünün ve deneyimi zihninizde iyice canlandırın. Kendinizi etki ile tepki arasındaki boşluğu hatırlatın. Seçme özgürlüğünüzden yararlanacağınızda dair kendinize söz verin. 3.İş yaşantınızdan ya da özel yaşamınızdan, sizi engelleyen bir sorun seçin. Bu sorunun dolaysız mı? Dolaylı mı? Yoksa denetim dışı mı olduğunu belirleyin. Onu çözmek için etki alanınız içinde atacağınız ilk adımı saptayın, sonra o adımı atın. 4.Otuz günlük proaktivite testini deneyin. Etki alanınızdaki değişikliğin farkına varın.

8