SAN-TEZ PROJE TEKNİK SONUÇ RAPORU

Transkript

1 T.C. BİLİM, SANAYİ ve TEKNOLOJİ BAKANLIĞI BİLİM ve TEKNOLOJİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ SAN-TEZ PROJE TEKNİK SONUÇ RAPORU PROJE KODU PROJE ADI PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ PROJENİN YÜRÜTÜLDÜĞÜ ÜNİVERSİTE PROJE ORTAĞI FİRMA 0342-STZ Farklı Üretim Sistemlerinden Elde Edilen Çekirdeksiz Kuru Zeytin Ezmesinin Yem Değerinin ve Hayvan Beslemede Kullanım Olanaklarının Belirlenmesi Prof. Dr. İbrahim AK Uludağ Üniversitesi Yağcı Gıda Maddeleri Fidancılık İthalat İhracat San. ve Tic. Ltd. Şti. RAPOR TARİHİ PROJE KODU : 0342-STZ

2 İÇİNDEKİLER 1. ÖZET PROJE KAPSAMINDA GERÇEKLEŞTİRİLEN İŞ PAKETLERİ PROJE ÇIKTILARI PROJE YÜRÜTÜCÜSÜ VE FİRMA GÖRÜŞÜ SAN-TEZ PROJE DEGERLENDİRME ANKETİ PROJE KODU : 0342-STZ

3 1. ÖZET (Projenin konusu, hedefleri, sonuçları ve projede uygulanan yöntemler verilmelidir. Proje önerisinde yer alan özette projenin son durumu dikkate alınarak gerekli değişiklikler yapılmalıdır. Özet en fazla bir sayfa olmalıdır.) Proje ile farklı yöntemlerle zeytinin yağı alındıktan sonra yan ürün olarak elde edilen pirinadan Yağcı Gıda Sanayi tarafından geliştirilen seperatörle üretilen çekirdeksiz kuru zeytin ezmesinin (ÇKZE) hayvan beslemede yem olarak kullanılma potansiyeli, hayvanların et ve süt verimi ile kalitelerine etkilerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Zeytinyağı fabrikaları için atık bir ürün olan karasu ve pirinanın neden olduğu çevre kirliliğinin önlenmesi, bu atıkların işlenerek hayvan beslemede yem olarak değerlendirilmesi planlanmıştır. Bu amaçla öncelikle farklı üretim sistemleri ile (2 Fazlı, 3 Fazlı, 2+3 Fazlı) üretilen pirinalardan elde edilen ÇKZE lerin ham besin madde içerikleri belirlenmiştir. Daha sonra yapılan iki aşamalı klasik sindirim denemeleri ve in situ parçalanabilirlik denemeleri ile ÇKZE lerin içerdiği besin maddelerinin sindirilebilirlik ve parçalanabilirlik dereceleri saptanmıştır. 2+3 Fazlı ÇKZE nin kuzularda besi performansı, kesim ve karkas özelliklerine etkilerini belirlemek amacıyla U.Ü. Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama çiftliğinde %0, 10 ve 20 ÇKZE içeren kuzu besi rasyonları ile toplam 36 baş kuzuya 49 günlük besi uygulanmış, besi sonunda her gruptan 5 baş kuzu kesim ve karkas özelliklerinin belirlenmesi için kesilmiştir. ÇKZE nin süt ineklerinde yem tüketimi, süt verim ve kalitesine etkilerini belirlemek amacıyla Tarfaş A.Ş. Süt Hayvancılığı Eğitim Çiftliğinde süt yemlerine %0, 10 ve 20 ÇKZE eklenen rasyonlarla toplam 33 süt ineği ile 28 gün süren besleme çalışması yapılmıştır. Hayvan denemeleri sonunda üretilen et ve süt örneklerinde duyusal test uygulanmıştır. Yapılan ilk sindirim denemesinde protein sindirilebilirliği çok düşük (%13) bulunduğu için, kurutma sırasında proteinin yüksek ısıdan zarar görmemesi ve sindirim derecesinin olumsuz etkilenmemesi için Yağcı Gıda Sanayi tarafından kurutma siteminde değişikliğe gidilmiştir. In situ denemeler sonucu 2+3 Fazlı ÇKZE nin içerdiği besinlerin parçalanabilirlikleri %53-68, sindirim denemeleri sonrasında besin maddelerinin sindirim dereceleri ise %26-71 arasında değişmiştir. Projenin ikinci yılı zeytinyağı üretim sezonunda zeytinyağı fiyatların yükselmesi, 2 fazlı yöntemle üretilen pirinadan 3 fazlı sistem ile tekrar yağ alınması nedeniyle 2 fazlı ürün sağlanamadığı için yerine 2+3 fazlı ürün sağlanmış ve hayvan besleme denemelerinde bu ürün kullanılmıştır. Kuzu besi denemesi sonunda, kuzu besi rasyonlarına %20 düzeyine kadar ÇKZE katılmasının besi performansı üzerine önemli bir etkisinin olmaması, ette lezzet ve duyusal özellikleri olumlu etkilemesi nedeniyle alternatif yem kaynağı olarak önerilebileceği sonucuna varılmıştır. Süt inekleri ile yapılan besleme denemesi sonunda süt ineklerinin sağlığı, süt verim ve kalitesine olumsuz bir etkide bulunmaksızın süt yemlerine %10 ÇKZE katılabileceği, %10 ÇKZE nin sütte yağsız kuru madde, yağ, protein ve laktoz oranını artırdığı, ancak %20 ÇKZE katılmasının süt ineklerinin performansını, süt verimi ve kalitesini olumsuz etkilediği belirlenmiştir. Bununla birlikte, deneme başlangıcında ÇKZE içeren rasyonların süt ineklerinin yem tüketimi, yemden yararlanma ve süt verimi üzerine olan olumsuz etkisi, süt ineklerinin yeni yeme alışması sonucu denemenin son dönemlerinde ÇKZE nin önemli bir farklılığa neden olmadığı gözlenmiştir. Yapılan ekonomik analiz sonucunda ÇKZE nin tek ve 3 vardiya üretimde satış fiyatının sırasıyla 36 ve 27 kuruş/kg olarak saptanmıştır. Proje sonucunda, elde ediliş yöntemi ve besin maddeleri içeriği dikkate alındığında, ÇKZE nin Gıda Sanayi İşleme Atıkları grubuna dahil bir posa olarak kabul edilebileceği, bu nedenle ürünün Çekirdeksiz Kuru Zeytin Posası olarak adlandırılması gerektiği, kurutma ile ürünün daha uzun süre bozulmadan saklanabileceği, karma yem sektöründe ve hayvan beslemede pirinç kepeği vb. yemlerin yerine kullanılabileceği, ancak içerdiği proteinden daha yüksek oranda yararlanma sağlanabilmesi için kurutma sisteminin iyileştirmeye açık olduğu ve bu konuda diğer hayvan türleri ile yeni araştırmalara ihtiyaç olduğu sonucuna varılmıştır. PROJE KODU : 0342-STZ

4 2. PROJE KAPSAMINDA GERÇEKLEŞTİRİLEN İŞ PAKETLERİ İş Paketi : 1 İş Paketi Adı İş Paketinde görev alan personel Başlama-Bitiş Zamanı Hazırlık Aşaması Prof. Dr. İbrahim AK (Proje yürütücüsü): Merve Tuba YAVUZ (Tez Öğrencisi) Şubat Nisan 2014 Süresi (Ay) 3 Amaç Projede gereksinim duyulan her türlü sarf malzemelerin ve demirbaşların alınması, denemede kullanılacak koçların satın alınması, sindirim deneme torbalarının hazırlatılması ve satın alınması, sindirim deneme bölmelerinin hazırlatılması ve satın alınması, 3 fazlı ve 2 fazlı ÇKZE'lerin üretim aşamaları ve üretilen ürünlerle ilgili olarak yerinde teknik incelemelerde bulunmak ve ön analiz amaçlı ÇKZE örneklerinin alınması amacıyla ÇKZE'lerin üretileceği yağ fabrikasının ziyaret edilmesi amaçlanmıştır. Yöntem ve Faaliyetler (İş paketi kapsamında gerçekleştirilen her türlü faaliyet, kullanılan yöntem, elde edilen bulgu, yurt içi ve yurtdışı seyahat bilgileri vb. bu bölüme yazılmalıdır.) Bu iş paketi döneminde proje bütçesinde yer alan sarf malzemeleri ve demirbaşların alımı tamamlanmıştır. Denemede kullanılacak koçlar Bursa Akçalar köyündeki özel bir çiftlikten satın alınmıştır. Sindirim deneme torbaları diktirilmiştir. Sindirim denemelerinin yürütülmesinde kullanılacak olan koçların barındırılması için 8 adet bireysel hayvan bölmesi U.Ü.Z.F. Tarımsal Uygulama ve Araştırma Merkezinde imal ettirilmiştir. Bu çalışmalara ek olarak ÇKZE'lerin üretim aşamalarını yerinde görmek için proje başlamadan Balıkesir- Edremit'teki Yağcı Gıda fabrikasına teknik ziyarette bulunulmuştur. Ön analiz amaçlı fabrikadan ÇKZE örnekleri alınmıştır. Elde Edilen Çıktılar ( Her türlü prototip, tasarım, analiz, patent, entegre devre haritası, model, algoritma, yazılım, test, rapor vb. ile ilgili olarak detaylı bilgi verilmelidir.) Yağcı Gıda Sanayi nin prototipini geliştirdiği pönomatik separatörün şeması EK 1 verilmiştir. PROJE KODU : 0342-STZ

5 Elde Edilen Çıktıların Öngörülen/ Başarı Ölçütlerine Uygunluğu (Proje önerisinde verilen başarı ölçütlerine ulaşılıp ulaşılmadığı detaylı olarak verilmelidir. ) Projede alınması öngörülen tüm malzemelerin satın alınması sağlanmış ve deneme öncesi ön hazırlıklar tamamlanmıştır. İş paketinin gerçekleşme oranı (%) %95 Tamamlanmayan Faaliyetler Bu iş paketi döneminde ÇKZE lerde yapılması planlanan Fenolik Madde analizini yapabilen kamu laboratuvarı bulunamadığından ve bu analizin yapılması için açılan ihale sonucuna teklif gelmediğinden gerçekleştirilememiştir. 5

6 İş Paketi : 2 İş Paketi Adı İş Paketinde görev alan personel Başlama-Bitiş Zamanı Mayıs- Temmuz 2014 Süresi (Ay) Üç fazlı ve iki fazlı ÇKZE'lerin üretimi ve ÇKZE'lerin ham besin maddeleri analizi Prof. Dr. İbrahim AK (Proje yürütücüsü): Merve Tuba YAVUZ (Tez Öğrencisi) Yrd. Doç. Dr. Ekin Sucu (Yardımcı araştırmacı) 3 Amaç Denemede kullanılacak (3 fazlı ve 2 fazlı) ÇKZE' lerin Yağcı Gıda Maddeleri Fidancılık İthalat İhracat San. ve Tic. Ltd. $ti. tarafından üretilmesi, U.Ü.Z.F. Yemler ve Hayvan Besleme Araştırma ve Uygulama Laboratuvarına nakli, üretilen bu hammaddelerin besin madde içeriklerinin saptanması, hizmet alımı ile ÇKZE'lerin yağ asitleri ve fenolik madde içeriklerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Yöntem ve Faaliyetler (İş paketi kapsamında gerçekleştirilen her türlü faaliyet, kullanılan yöntem, elde edilen bulgu, yurt içi ve yurtdışı seyahat bilgileri vb. bu bölüme yazılmalıdır.) Yağcı Gıda Maddeleri Fidancılık İthalat İhracat San. ve Tic. Ltd. Şti. tarafından, 2013 yılı üretim sezonunda 2 fazlı yöntemle sofralık salamura zeytin pirinasından üretilen ÇKZE ile 3 fazlı yöntemle üretilen zeytinyağı pirinasından elde edilen ÇKZE lerin kurutulması sırasında C de 5-10 saniyelik ön kurutma uygulanmış, sıcaklık C ye düşünceye kadar dakika esas kurutma uygulanmıştır. Daha sonra kurutulmuş pirinalar seperatörden geçirilerek çekirdek ve posa kısmı ayrılarak deneme kullanılacak ÇKZE ler elde edilmiştir. ÇKZE lerin besin madde içerikleri ve A.O.A.C. (1990), hücre duvarı bileşenleri Ankom sellüloz tayin cihazında Van Soest ve ark nın (1991) bildirdiği yöntemlere göre belirlenmiştir. Adı geçen ÇKZE lerin yağ asitleri içerikleri TUBİTAK BUTAL test laboratuvarında gaz kromotografisi cihazı (Agillent Marka GC 6890 N Model ECD/FID detektörü) kullanılarak belirlenmiştir. Adı geçen ÇKZE lerin metabolik enerji içerikleri ME (Kcal/Kg KM)= %HP %HY + 11,95 %HS %NÖM (MAFF, 1975) formülü ile belirlenmiştir. Ayrıca, 2 aşamalı klasik sindirim denemesi ile her iki ÇKZE nin içerdiği besin maddelerinin sindirilme derecesi ve ÇKZE lerin sindirilebilir besin maddeleri içeriği belirlenmiştir. Bunun için 4 baş kastre edilmiş Merinos ırkı toklu kullanılmıştır. Sindirim sorunları yaşanmaması için iki aşamalı klasik sindirim denemesi uygulanmış, sindirim denemesinde temel yem olarak yonca kuru otu kullanılmıştır. Bunun için önce koçların artırmadan tüketebildikleri yaklaşık 800 g/gün-baş düzeyinde verilen yonca kuru otunun sindirilme derecesi belirlenmiştir. Daha sonra sindirilme derecesi bulunan yonca kuru otuna ilave olarak verilen ÇKZE' lerin sindirilme derecesi saptanmıştır. Böylelikle ÇKZE' lerin in vivo sindirilme dereceleri, fark yöntemi ile belirlenmiştir (Akyıldız, 1984). Formül 1: Sindirilebilirlik (%) = (Tüketilen besin maddesi - Dışkıdaki besin maddesi)/tüketilen besin maddesi 6

7 Denemede kullanılacak ÇKZE' ne hayvanların alışması ve deneme süresince artırmadan yiyebilecekleri yem miktarının belirlenmesi için 10 günlük hazırlık dönemi, arkasından 10 günlük ön dönem ve en sonunda 10 günlük gübre toplama dönemini (esas dönem) kapsayacak şekilde sindirim denemesi toplam 30 gün sürmüştür. Gübreler her gün sabah aynı saatte (08.00) toplanıp tartılmış ve her gün toplanan gübrenin %10 u cam kavanozlara koyularak ilk gün 5 ml, daha sonraki günler 2 şer ml kloroform eklenmiş ve buzdolabında +4 C de saklanmıştır. Deneme sonunda gübreler A.O.A.C (1990) de önerildiği şekilde kurutularak analiz edilmiştir. Bu iş paketinden elde edilen bulgular aşağıda özetlenmiştir; Ø 2013 yılı üretim sezonunda 2 fazlı yöntemle sofralık salamura zeytin pirinasından üretilen ÇKZE ve 3 fazlı yöntemle zeytinyağı pirinasından elde edilen ÇKZE lerin kuru madde (KM) içerikleri sırasıyla; %88.42 ve 88.15; ham protein içerikleri %8.48ve 10.24, ham yağ içerikleri %17.7 ve 19.4; asit deterjanda çözünmeyen lif (ADF) içeriği %48.54 ve 59.3; nötr deterjanda çözünmeyen lif (NDF) içerikleri %52.89 ve 69.73; metabolik enerji (ME) içerikleri ve Kcal/Kg KM olarak belirlenmiştir. Ø 2013 yılı üretim sezonunda 2 fazlı yöntemle sofralık salamura zeytin pirinasından üretilen ÇKZE ve 3 fazlı yöntemle zeytinyağı pirinasından elde edilen ÇKZE lerin oleik asit içeriklerinin toplam yağ asitleri içerisindeki oranı sırasıyla %67.46 ve %54.71 olarak saptanmıştır. Ø Üretilen ÇKZE lerin deneme yapılacak hayvanlarda tüketimde sağlık ve sindirim sorunlarına etkilerini görmek için öncelikle kastre edilmiş iki tokluda %50 düzeyinde ÇKZE, %50 düzeyinde yonca kuru otu içeren bir rasyonla 7 günlük ön çalışma yapılmış olup, bu sürede toklularda herhangi bir sağlık ve sindirim sorunu gözlenmemiştir. Böylece iki aşamalı klasik sindirim denemesinde rasyonda %50 düzeyinde ÇKZE kullanılabileceği gözlenmiştir. Ø Klasik sindirim denemesi sonucunda 2 fazlı yöntemle sofralık salamura zeytin pirinasından üretilen ÇKZE ve 3 fazlı yöntemle zeytinyağı pirinasından elde edilen ÇKZE lerde kuru maddenin sindirilebilirliği sırasıyla; %38.87 ve 22.05, ham proteinin sindirilebilirliği %13.23 ve 11.04, ham yağın sindirilebilirliği %82.61 ve 81.84, NDF sindirilebilirliği %59,63 ve 58,74 olarak belirlenmiştir. Bu iş paketinden elde edilen bulguların ayrıntıları Tablo halinde EK 2 de verilmiştir. Elde Edilen Çıktılar ( Her türlü prototip, tasarım, analiz, patent, entegre devre haritası, model, algoritma, yazılım, test, rapor vb. ile ilgili olarak detaylı bilgi verilmelidir.) Bu iş paketinde gerçekleştirilen klasik sindirim denemesi sonucunda her iki ÇKZE ninde KM, OM ve HP sindirilebilirliklerinin özellikle de HP sindirilebilirliğinin oldukça düşük olduğu görülmüştür. Bunun sebebi, ÇKZE lerin kurutulması sırasında uygulanan sıcaklığın yüksek olması ve bu yüksek sıcaklığın ÇKZE lerin içerdikleri besin maddelerine zarar verdiği düşünülmektedir. Diğer yandan, her iki ÇKZE nin NDF sindirilebilirliklerinin %59 civarında olması ve ADL (%20) içeriklerinin ise standart bir yem hammaddesine yakın olması Yağcı Gıda Sanayi nin prototipini geliştirdiği pönomatik separatörün pirinaların çekirdeklerini ayırabildiği ve çekirdeksiz zeytin ezmesini başarıyla üretildiğini göstermektedir. 7

8 Elde Edilen Çıktıların Öngörülen/ Başarı Ölçütlerine Uygunluğu (Proje önerisinde verilen başarı ölçütlerine ulaşılıp ulaşılmadığı detaylı olarak verilmelidir. ) Yağcı Gıda Sanayi nin prototipini geliştirdiği pünomatik separatör öncesi kurutma aşamasındaki sıcaklığın çok yüksek uygulanması sonucu yağlık zeytinden üretilen ÇKZE lerin içerdiği bazı besin maddelerini sıcaktan zarar gördüğü yapılan analizler ve in vivo klasik sindirim denemesi sonucunda tespit edilmiştir. Zeytin yetiştiriciliği sezonluk bir üretim olduğu için, bu iş paketi döneminde Yağcı Gıda Sanayi ÇKZE üretmek amacıyla ham yağlık zeytin bulamadığından yağlık zeytin yerine sofralık salamura zeytinden 2 fazlı ÇKZE üretebilmiştir. Ancak, sofralık salamura zeytinin tuz içeriğinin yüksek olması ve hayvan beslemede toksik etki yaratabileceği endişesi ile bu iş paketi ve daha sonraki iş paketlerinde yer alan faaliyetler bir sonraki yağlık zeytin üretim sezonunda elde edilecek olan ÇKZE lerde gerçekleştirilmek üzere ertelenmiştir. İş paketinin gerçekleşme oranı (%) %70 Tamamlanmayan Faaliyetler Yağcı Gıda Sanayi projenin deneme konusu olan yağlık zeytinden üretilmesi planlanmış olan ÇKZE leri, zeytin üretim sezonunun geçmesi nedeniyle salamura zeytinden üretebilmiştir. Salamura ÇKZE lerde yapılan analizlerde tuz oranı yüksek bulunmuştur. Bu nedenle, tuz içeren salamura zeytinden elde edilen ÇKZE lerin gerçek üretim verilerini yansıtmayacağı düşünülerek bu dönemde tamamlanan in vivo klasik sindirim denemesinin yeni sezon yağlık zeytinden elde edilen ÇKZE lerde tekrarlanmasına karar verilmiştir. Bu iş paketi döneminde ÇKZE lerde yapılması planlanan Fenolik madde analizini yapabilen kamu laboratuvarı bulunamadığından ve bu analizin yapılması için açılan ihale sonucuna teklif gelmediğinden gerçekleştirilememiştir. 8

9 İş Paketi : 3 İş Paketi Adı İş Paketinde görev alan personel In situ denemesi Başlama-Bitiş Zamanı Prof. Dr. İbrahim AK (Proje yürütücüsü): Merve Tuba YAVUZ (Tez Öğrencisi) Yrd. Doç. Dr. Ekin Sucu (Yardımcı araştırmacı) Ağustos- Eylül 2014 Süresi (Ay) 2 Amaç Bu iş paketinde yağlık zeytinden üretilen ÇKZE lerin rumende besin maddeleri (KM, OM, HP, NDF) parçalanabilirlikleri ile bunlara ait parçalanabilirlik parametrelerinin saptanması amaçlanmıştır. Yöntem ve Faaliyetler (İş paketi kapsamında gerçekleştirilen her türlü faaliyet, kullanılan yöntem, elde edilen bulgu, yurt içi ve yurtdışı seyahat bilgileri vb. bu bölüme yazılmalıdır.) Yeni dönem zeytin hasadı henüz başlamadığı ve zeytinyağı işleme artığı pirina ve ÇKZE henüz üretilmediği için bu iş paketi ile ilgili yapılacak işler bir sonraki iş paketi dönemine ertelenmiştir. Elde Edilen Çıktılar ( Her türlü prototip, tasarım, analiz, patent, entegre devre haritası, model, algoritma, yazılım, test, rapor vb. ile ilgili olarak detaylı bilgi verilmelidir.) Bu iş paketi ile ilgili yapılacak işler bir sonraki iş paketi dönemine ertelendiği için herhangi bir çıktı elde edilmemiştir. Elde Edilen Çıktıların Öngörülen/ Başarı Ölçütlerine Uygunluğu (Proje önerisinde verilen başarı ölçütlerine ulaşılıp ulaşılmadığı detaylı olarak verilmelidir. ) Bu iş paketi ile ilgili yapılacak işler bir sonraki iş paketi dönemine ertelendiği için herhangi bir çıktı elde edilmemiştir. İş paketinin gerçekleşme oranı (%) % 0 9

10 Tamamlanmayan Faaliyetler (Projede planlanmasına rağmen tamamlanamayan faaliyetler gerekçesi ile yazılmalıdır. Ayrıca, bu bölümde tamamlanmayan iş paketleri ve faaliyetler nedeniyle öngörülen şekilde elde edilmeyen çıktılar belirtilmelidir) Bir önceki dönemde tuzlu salamura zeytinden üretilen ÇKZE ler normal üretim koşullarında üretilen ürünü yansıtmayacağı düşünülerek bu iş paketinde yapılması planlanan in situ parçalanabilirlik denemesinin bir sonraki yağlık zeytin üretim sezonunda (Kasım-Aralık 2014) üretilen ÇKZE ile yapılmak üzere ertelenmesine karar verilmiştir. 10

11 İş Paketi : 4 İş Paketi Adı İş Paketinde görev alan personel Sindirim denemesi Başlama-Bitiş Zamanı Prof. Dr. İbrahim AK (Proje yürütücüsü): Merve Tuba YAVUZ (Tez Öğrencisi) Yrd. Doç. Dr. Ekin Sucu (Yardımcı araştırmacı) Ağustos 2014-Ocak 2015 Süresi (Ay) 5 Amaç Bu iş paketinde yağlık zeytinden üretilen ÇKZE lerin iki aşamalı klasik sindirim denemesi ile besin maddeleri (KM, OM, HP, NDF) sindirim derecelerinin ve sindirilebilir besin maddelerinin saptanması amaçlanmıştır. Yöntem ve Faaliyetler (İş paketi kapsamında gerçekleştirilen her türlü faaliyet, kullanılan yöntem, elde edilen bulgu, yurt içi ve yurtdışı seyahat bilgileri vb. bu bölüme yazılmalıdır.) Yemlerin in vivo sindirilebilirliklerinin belirlenmesi için 4 baş kastre edilmiş Merinos ırkı toklu kullanılmıştır. Sindirim sorunları yaşanmaması için iki aşamalı klasik sindirim denemesi uygulanmış, sindirim denemesinde temel yem olarak yonca kuru otu kullanılmıştır. Bunun için önce koçlara artırmadan tüketebildikleri yaklaşık 800 g/günbaş düzeyinde verilen yonca kuru otunun sindirilme derecesi belirlenmiştir. Daha sonra sindirilme derecesi bulunan yonca kuru otuna ilave olarak verilen ÇKZE' lerin sindirilme derecesi saptanmıştır. Böylelikle ÇKZE' lerin in vivo sindirilme dereceleri, fark yöntemi ile tespit edilmiştir (Akyıldız, 1984). Formül 1: Sindirilebilirlik = (Tüketilen besin maddesi - Dışkıdaki besin maddesi)/tüketilen besin maddesi Denemede kullanılacak ÇKZE' ne hayvanların alışması ve deneme süresince artırmadan yiyebilecekleri yem miktarının belirlenmesi için 10 günlük hazırlık dönemi, arkasından 10 günlük ön dönem ve en sonunda 10 günlük gübre toplamı dönemini (esas dönem) kapsayacak şekilde sindirim denemesi toplam 30 gün sürmüştür. Gübreler her gün sabah aynı saatte (08.00) toplanıp tartılmış ve her gün toplanan gübrenin %10 u kavanozlara koyularak ilk gün 5 ml, daha sonraki günler 2 şer ml kloroform eklenmiş ve buzdolabında +4 C de saklanmıştır. Deneme sonunda gübreler A.O.A.C (1990) de önerildiği şekilde kurutularak analiz edilmiştir. Bu iş paketinden elde edilen bulgular aşağıda özetlenmiştir; Klasik sindirim denemesi sonucunda 2+3 fazlı yöntemle zeytinyağı pirinasından üretilen ÇKZE ve 3 fazlı yöntemle zeytinyağı pirinasından elde edilen ÇKZE lerde kuru madde sindirilebilirliği sırasıyla; %45.31 ve 43.89, ham protein sindirilebilirliği %37.92 ve 37.51, ham yağ sindirilebilirliği %71,10 ve 76,88, NDF sindirilebilirliği %42.65 ve olarak belirlenmiştir. Bu iş paketinden elde edilen bulguların ayrıntıları Tablo halinde EK 3 de verilmiştir. 11

12 Elde Edilen Çıktılar ( Her türlü prototip, tasarım, analiz, patent, entegre devre haritası, model, algoritma, yazılım, test, rapor vb. ile ilgili olarak detaylı bilgi verilmelidir.) Sindirim denemesi sonucunda ÇKZE nin elde edilmesinde kurutma sırasında uygulanan sıcaklığın düşürülmesi sonucu ÇKZE nin içerdiği proteinin sindirim derecesinde artış ve iyileşme sağlanmıştır. Bununla birlikte proteinin sindirilme derecesi diğer organik besin maddelerine oranla bir miktar düşük olduğu için, kurutma sisteminde iyileştirme ile proteinin sindirim derecesinin daha da artırılabileceği sonucuna varılmıştır. Elde Edilen Çıktıların Öngörülen/ Başarı Ölçütlerine Uygunluğu (Proje önerisinde verilen başarı ölçütlerine ulaşılıp ulaşılmadığı detaylı olarak verilmelidir. ) Bu iş paketinde, ikinci iş paketinde tuzlu salamura zeytinden elde edilen ÇKZE'ler ile elde edilen veriler normal üretim koşullarında üretilen ürününü yansıtmayacağı düşünülerek bu sezonda yağlık zeytinden üretilen ÇKZE nin in vivo klasik sindirim denemesi tekrarlanmıştır. 2 Fazlı ve 3 Fazlı ÇKZE ile yürütülmesi planlanan klasik sindirim denemesi 2014 yılı sezonunda zeytinyağı fiyatlarının yüksek olması nedeniyle 2 fazlı pirinaların 3 fazlı sistemle tekrar yağının alınması sonucu elde edilen 2+3 fazlı ÇKZE üretilmesi ve Yağcı Gıda Sanayi tarafından 2 fazlı ÇKZE yerine 2+3 fazlı ÇKZE sağlandığı için klasik sindirim denemesi 2+3 Fazlı ve 3 fazlı ÇKZE ile tekrarlanabilmiştir. İş paketinin gerçekleşme oranı (%) %90 Tamamlanmayan Faaliyetler (Projede planlanmasına rağmen tamamlanamayan faaliyetler gerekçesi ile yazılmalıdır. Ayrıca, bu bölümde tamamlanmayan iş paketleri ve faaliyetler nedeniyle öngörülen şekilde elde edilmeyen çıktılar belirtilmelidir.) Bu iş paketinde yer alan Avrupa seyahati, bu dönemde uluslar arası bir kongre bulunamadığından bir sonraki dönemde yapılması planlanmıştır. 12

13 İş Paketi Şubat-Mayıs Başlama-Bitiş Zamanı : İş Paketi Kuzu Besi Denemesi Adı İş Prof. Dr. İbrahim AK (Proje yürütücüsü) Paketinde Merve Tuba YAVUZ (Tez Öğrencisi) görev Yrd. Doç. Dr. Ekin Sucu (Yardımcı araştırmacı) alan personel Araş. Gör. Kadir Cem Akbay (Yardımcı personel) Süresi (Ay) 4 Amaç Bu iş paketinde 3. İş paketinde yapılması gereken in situ parçalanabilirlik denemesi bu iş paketinde tekrarlanması ve 2 veya 3 Fazlı ÇKZE nin kuzularda yem tüketimi, besi performansı, kesim ve karkas özelliklerine etkilerini belirlemek amaçlanmıştır. Yöntem ve Faaliyetler (İş paketi kapsamında gerçekleştirilen her türlü faaliyet, kullanılan yöntem, elde edilen bulgu, yurt içi ve yurtdışı seyahat bilgileri vb. bu bölüme yazılmalıdır.) Yağlık zeytinden elde edilen ÇKZE`lerin rumende zamana bağlı parçalanabilirliklerinin (KM, OM, HP, NDF ve ADF parçalanabilirliği) ve bazı yem değeri parametrelerinin (a, b, a+b ve c değerleri) belirlenmesinde Mehrez ve Orskov (1977) tarafından bildirilen in situ Naylon Torba Tekniği kullanılmıştır. Yöntemin uygulanması sırasında rumen kanülü takılmış 2 yaşlı 3 baş Merinos koç kullanılmıştır. Deneme suresince koçlar, yasama payı besin maddeleri gereksinimlerinin 1.25 katı düzeyinde beslenmişlerdir. Hayvanların tükettikleri rasyonda kaba yem olarak kuru yonca otu, yoğun yem olarak ise buğday, ATK, mermer tozu, tuz ve vitaminmineral karışımından oluşan karma yem kullanılmıştır. Koçların önünde temiz içme suyu ve yalama taşının bulunmasına dikkat edilmiştir. Yöntemin uygulanmasından elde edilen veriler, Orskov and McDonald (1979) tarafından geliştirilen P=a+b (1-e-ct) eksponensiyel denklemine göre Neway bilgisayar programında hesaplanmıştır. Bu denklemde; P, t zamandaki parçalanabilirliği (%); a, yemin rumene konulduğu ilk anda parçalanan kısmını (%); b, yemin rumende zamana bağlı parçalanmayan fakat fermente olabilen kısmını (%); a+b, yemin rumendeki potansiyel parçalanabilirliğini (%); c, parçalanma hız sabitini (%/saat) göstermektedir. ÇKZE`lerin sindirilebilir metabolik enerji (ME) içerikleri 48 saatlik KM parçalanabilirlik verilerine dayanarak (Bhargava ve Ørskov, 1987), ME=( KMP) 1000)/4.184 regresyon eşitliği ile hesaplanmıştır. Yağcı Gıda tarafından 2 veya 3 Fazlı ÇKZE yerine 2+3 Fazlı ÇKZE sağlandığı için kuzu besi denemesinde 2+3 Fazlı yöntemle üretilen ÇKZE kullanılmıştır. 2+3 Fazlı ÇKZE nin kuzularda yem tüketimi ve besi performansı, kesim ve karkas özelliklerine etkilerini belirlemek amacıyla %0, 10 ve 20 ÇKZE içeren kuzu besi rasyonları ile toplam 36 baş kuzu ile 49 gün süren besi çalışması yapılmış ve besi sonunda her gruptan 5 baş kuzu kesilmiştir. Deneme sonunda ÇKZE nin et kalitesine etkisini belirlemek için üretilen et örneklerinde duyusal test (tadım paneli) uygulanmıştır. Kuzu besi yemlerinin ve kuzu etinin yağ asitleri içerikleri TÜBİTAK BUTAL test laboratuvarında Gaz Kromotografisi Cihazi (Agillent Marka GC 6890 N Model ECD/FID detektörü) kullanılarak belirlenmiştir. Ette duyusal analizle ilgili değerlendirmede sigara içmeyen, 5 kız ve 5 erkek üniversite öğrencisi ve öğretim elemanı olmak üzere toplam 10 panelist görev almıştır. Ette duyusal analizde her nitelik için 1-9 arasında bir puan verilmiştir (1 En kötü - 9 En iyi). Etler, alüminyum folyo içerisinde elektrikli ızgarada 200 C de 10 dakika pişirildikten sonra porselen tabakta aynı sıcaklıkta panelistlere sunulmuştur. Tadım öncesi panelistlere tuzsuz kraker verilmiş ve ağız 13

14 su ile çalkalandıktan sonra tadım testine geçilmiştir. Her örnekte tadım testi tapıldıktan sonra yeni et örneğinin tadımına geçmeden önce aynı işlem tekrarlanmıştır. Bu projeden elde edilen bazı sonuçları uluslar arası platformda duyurmak ve diğer bilim insanlarıyla paylaşmak amacıyla, Mayıs 2015 tarihinde St.Petersburg-Rusya da düzenlenen Environmentally Friendly Agriculture and Forestry For Future Generations adlı kongreye proje ekibinden Prof.Dr.İbrahim AK ve Yard.Doç.Dr.Ekin SUCU Management of By-Products in Olive Oil Industry: Waste to Feed konulu makale ile katılmıştır. Bu iş paketinden elde edilen bulgular aşağıda özetlenmiştir; Ø 2 fazlı, 3 fazlı ve 2+3 fazlı yöntemle üretilen pirinalardan elde edilen ÇKZE lerin sindirilebilir ME içerikleri sırasıyla , ve kcal/kg KM olarak saptanmıştır. ME içeriği bakımından ÇKZE`ler arasında görülen farklılıklar önemli bulunmuştur (P<0.05). En düşük sindirilebilir ME içeriği 3 fazlı ÇKZE` de tespit edilmiştir (p<0.05). Ø 2 fazlı, 3 fazlı ve 2+3 fazlı yöntemle üretilen pirinalardan elde edilen ÇKZE lerin kuru madde parçalanabilirlikleri sırasıyla 69.02, 58.25, ve 67.80; ham protein parçalanabilirlikleri sırasıyla 53.03, ve olarak belirlenmiştir. Kuru madde ve ham protein parçalanabilirlikleri bakımından ÇKZE ler arasındaki farklar istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur (p>0.05). Ø %0, 10 ve 20 oranında 2+3 fazlı yöntemle üretilen pirinalardan elde edilen ÇKZE ile beslenen kuzularda besi boyunca ortalama canlı ağrılık artışı sırasıyla; 16.46, ve (kg) olarak belirlenmiş ve besi süresince ortalama canlı ağırlık artışı bakımından gruplar arasındaki farklar önemsiz bulunmuştur (p>0.05). Ø %0, 10 ve 20 oranında 2+3 fazlı yöntemle üretilen pirinalardan elde edilen ÇKZE ile beslenen kuzularda besi boyunca ortalama günlük canlı ağrılık artışı sırasıyla; 392, 355 ve 369 (g/gün) olarak belirlenmiş ve gruplar arasındaki farklar önemsiz bulunmuştur (p>0.05). Ø %0, 10 ve 20 oranında 2+3 fazlı yöntemle üretilen pirinalardan elde edilen ÇKZE ile beslenen kuzularda besi boyunca günlük ortalama yem tüketimi sırasıyla; 1.540, ve (kg/gün) olarak belirlenmiştir. Ø %0, 10 ve 20 oranında 2+3 fazlı yöntemle üretilen pirinalardan elde edilen ÇKZE ile beslenen kuzularda besi boyunca ortalama yemden yararlanma oranı (yem tüketimi/gcaa) sırasıyla; 3.97, 4.29 ve 4.44 olarak belirlenmiştir. % 20 oranında ÇKZE içeren rasyonla beslenen kuzular 1 kg canlı ağırlık arışı için yem tüketimleri (yemden yararlanma oranı) diğer gruplara göre önemli düzeyde yüksek olduğu belirlenmiştir (p<0.05). Ø %0, 10 ve 20 oranında 2+3 fazlı yöntemle üretilen pirinalardan elde edilen ÇKZE ile beslenen kuzulardan elde edilen etin doymuş yağ asidi içerikleri sırasıyla; %38.40, ve 38.65; tekli ve çoklu doymamış yağ asidi içerikleri sırasıyla; %53.02, ve olarak belirlenmiştir. Ø Bu iş paketinden elde edilen bulguların ayrıntıları Tablo halinde EK 4 de verilmiştir. Ø Bu dönemde besiye alınan kuzuların 42 gün besi sonu canlı ağırlıkları arasında önemli bir farklılık olmamakla birlikte, besi sonu ile kesim arasında geçen 1 haftalık sürede kontrol grubundaki kuzular 0.5 kg/baş, %20 ÇKZE grubundaki kuzular ise 0.92 kg/baş ağırlık kazancı sağlarken, %10 ÇKZE içeren rasyonla beslenen kuzularda ortalama 1.22 kg canlı ağırlık kaybı gözlenmiştir. Bunun sonucu olarak bu gruptaki kuzuların kesimhane ortalama ağırlığının kontrol grubundan 3.2 kg/baş, %20 ÇKZE grubundan ise 2.30 kg/baş daha düşük bulunmasına neden olmuştur. Bu nedenle bu gruptaki kuzuların başta kesimhane ağırlığı, sıcak ve soğuk karkas ağırlığı olmak üzere bir çok kesim ve karkas özelliği rasyona katılan ÇKZE ile ilişkili olmaksızın diğer gruplardan önemli düzeyde (P<0.05) düşük bulunmuştur. Ø Et tadım testi sonucunda panelistler duyusal özellikler açısından ÇKZE içeren rasyonla beslenen kuzuların etlerini kontrol grubuna oranla daha fazla tercih ettikleri, yani rasyona 14

15 ÇKZE katılmasının ette duyusal özellikleri olumlu yönde etkilediği belirlenmiştir. Ancak, tadım testi açısından gruplar arası farklılık istatistik önemsiz bulunmuştur. Elde Edilen Çıktılar ( Her türlü prototip, tasarım, analiz, patent, entegre devre haritası, model, algoritma, yazılım, test, rapor vb. ile ilgili olarak detaylı bilgi verilmelidir.) Kuzu besi rasyonlarına %10 - %20 ÇKZE katılmasının; 1. Besi süresince kuzuların sağlığı üzerine olumsuz bir etkisinin bulunmadığı, 2. Kuzularda besi süresince günlük ortalama canlı ağırlık artışı %10 ÇKZE grubunda 37 g/gün/baş (-%9), %20 ÇKZE grubunda 23 g/gün/baş (-%5) düzeyinde bir düşüşe neden olmakla birlikte bu düşüşün istatistiki açıdan önemsiz olduğu, 3. Yem tüketiminde çok önemli bir değişikliğe neden olmadığı, 4. Yemden yararlanma oranını %8-12 olumsuz etkilediği, 5. Rasyona %20 ÇKZE katılmasının kuzuların kesim ve karkas özellikleri üzerine önemli bir etkisinin bulunmadığı, rasyona %10 ÇKZE eklenmesi kesim ve karkas özelliklerini olumsuz etkilemekle birlikte, %20 ÇKZE grubunda önemli bir etki gözlenmediği için bu sonucun ÇKZE dışında bir nedenden kaynaklandığı düşünülmektedir. 6. Kuzu etinin duyusal özelliklerini olumlu yönde etkilediği belirlenmiştir. Sonuç olarak; kuzu besi rasyonlarına %20 düzeyine kadar 2+3 fazlı ÇKZE katılmasının canlı ağırlık artışı ve yemden yararlanmada bir miktar düşüşe neden olmakla birlikte, besi performansı üzerine önemli düzeyde olumsuz bir etkisinin olmaması, tüketici açısından ette duyusal özellikleri olumlu etkilemesi nedeniyle kuzu besisinde alternatif yem kaynağı olarak önerilebileceği sonucuna varılmıştır. Elde Edilen Çıktıların Öngörülen/ Başarı Ölçütlerine Uygunluğu (Proje önerisinde verilen başarı ölçütlerine ulaşılıp ulaşılmadığı detaylı olarak verilmelidir. ) 2014 yılı Kasım-Aralık sezonunda üretilen 2 fazlı ÇKZE ile hayvan deneme ve analizlerinin tekrarlanmasına karar verildiği için 3. İş paketinde yapılması gereken in situ parçalanabilirlik denemesi bu iş paketinde tekrarlanmış ve sonuçlandırılmıştır. Farklı dekantasyon yöntemleri kullanılarak elde edilen (3 fazlı, 2 fazlı ve 2+3 fazlı olan) ÇKZE lerinin besin maddeleri içerikleri belirlenmiş, yağ asitleri kompozisyonları analiz edilmiştir. Adı geçen tüm ÇKZE lerin in situ deneme ile de parçalanabilirlik özellikleri belirlenmiştir. Adı geçen ÇKZE lerden 2+3 fazlı olan ÇKZE kuzu besi denemesinde %10 ve %20 oranında kullanılmıştır. U.Ü. Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama çiftliği sürüsünden yeterli sayıda ve nitelikte kuzu sağlanmasında sorun yaşanması ve Proje paydaşımız Yağcı Gıda tarafından 2 fazlı ÇKZE yerine sadece 1100 kg ÇKZE sağlaması nedeniyle kuzu besi denemesinin 4 grupta toplam 40 baş kuzu yerine, her grupta 12 baş kuzu bulunacak şekilde %0, 10 ve 20 oranında ÇKZE içeren 3 deneme grubunda toplam 36 baş kuzu ile yürütülmüş, deneme sonunda her gruptan 5 baş olmak üzere toplam 15 kuzuda kesim ve karkas özellikleri belirlenmiştir. Projede yer almamasına rağmen elde edilen kuzu etinin tüketici tarafından beğenisi tüketim açısından önem taşıdığı için denemede elde edilen etlerde 10 panelist ile 15

16 duyusal test (lezzet testi) gerçekleştirilmiştir. 4. İş paketinde gerçekleştirilemeyen uluslararası kongreye katılım bu dönemde tamamlanmıştır. İş paketinin gerçekleşme oranı (%) %90 Tamamlanmayan Faaliyetler (Projede planlanmasına rağmen tamamlanamayan faaliyetler gerekçesi ile yazılmalıdır. Ayrıca, bu bölümde tamamlanmayan iş paketleri ve faaliyetler nedeniyle öngörülen şekilde elde edilmeyen çıktılar belirtilmelidir.) Bu iş paketi döneminde ÇKZE lerde yapılması planlanan Fenolik madde analizini yapabilen kamu laboratuvarı bulunamadığından ve bu analizin yapılması için açılan ihale sonucuna teklif gelmediğinden gerçekleştirilememiştir. Ayrıca, 2 Fazlı veya 3 Fazlı ÇKZE ile yürütülmesi planlanan kuzu besi denemesi bu dönemde zeytinyağı fiyatlarının yüksek olması nedeniyle 2 fazlı pirinaların 3 fazlı sistemle tekrar yağının alınması sonucu elde edilen 2+3 fazlı ÇKZE üretilmesi ve Yağcı Gıda Sanayi tarafından 2 fazlı ÇKZE yerine 2+3 fazlı ÇKZE sağlandığı için kuzu besi denemesi 2+3 Fazlı ÇKZE ile yürütülmüştür. 16

17 İş Paketi Nisan-Mayıs Başlama-Bitiş Zamanı : İş Paketi Süt İnekleri Besleme Denemesi Adı İş Prof. Dr. İbrahim AK (Proje yürütücüsü) Paketinde Merve Tuba YAVUZ (Tez Öğrencisi) görev Yrd. Doç. Dr. Ekin Sucu (Yardımcı araştırmacı) alan personel Araş. Gör. Kadir Cem Akbay (Yardımcı personel) Süresi (Ay) 2 Amaç Bu iş paketinde 2 veya 3 Fazlı ÇKZE nin süt ineklerinde yem tüketimi, süt verim ve kalitesine etkilerini belirlemek amaçlanmıştır. Yöntem ve Faaliyetler (İş paketi kapsamında gerçekleştirilen her türlü faaliyet, kullanılan yöntem, elde edilen bulgu, yurt içi ve yurtdışı seyahat bilgileri vb. bu bölüme yazılmalıdır.) ÇKZE nin süt ineklerinde yem tüketimi, süt verim ve kalitesine etkilerini belirlemek için süt yemlerine %0, 10 ve Fazlı ÇKZE eklenen rasyonlarla toplam 33 baş süt ineği ile 28 gün süren besleme çalışması Tarfaş Süt Hayvancılığı Eğitim Çiftliğinde yapılmıştır. Denemenin ilk haftası alıştırma dönemi olarak, sonraki 21 günlük dönem ise esas besleme dönemi olarak kabül edilmiştir. Deneme süresince günlük yem tüketimi, süt verimi ve haftalık kontrollerle süt verim ve kalite özellikleri belirlenmiştir. Projede yer almamasına rağmen üretilen sütlerin tüketici açısından tercihi önemli olduğu için, deneme sonunda rasyona katılan ÇKZE nin süt kalitesine etkisini belirlemek için Sütaş A.Ş. de üretilen süt örneklerinde ayrıca duyusal test (tadım testi) yapılmıştır. Süt ineği besi yemlerinin ve alınan süt örneklerinin yağ asitleri içerikleri TÜBİTAK BUTAL test laboratuvarında Gaz Kromotografisi Cihazı (Agillent Marka GC 6890 N Model ECD/FID detektörü) kullanılarak belirlenmiştir. Bu iş paketinden elde edilen bulgular aşağıda özetlenmiştir. Ø %10 ve %20 düzeyinde ÇKZE içeren süt yemi ile beslemenin süt ineklerinin sağlığı üzerine olumsuz bir etkisi bulunmadığı, Ø % 0, 10 ve 20 ÇKZE içeren süt yemi ile beslenen süt ineklerinin doğal halde günlük ortalama süt verimleri sırasıyla; 30.0, 28.6, 28.8 kg/gün/baş olarak belirlenmiş, Ø % 0, 10 ve 20 ÇKZE içeren süt yemi ile beslenen süt ineklerinin, laktasyon sayısı, sütteki gün sayısı ve göğüs çevresine göre standardize edilmiş süt verimleri sırasıyla; 28.91, ve kg/gün/baş olarak belirlenmiş, Ø 2+3 fazlı yöntemle üretilen pirinalardan elde edilen ve %0, 10 ve 20 ÇKZE içeren süt yemi ile beslenen süt ineklerinde kuru madde tüketimi sırasıyla 17.4, 16.8 ve 16.7 kg/gün/baş olarak belirlenmiş, Ø % 0, 10 ve 20 oranında 2+3 fazlı yöntemle üretilen pirinalardan elde edilen ÇKZE ile beslenen süt ineklerinde yemden yararlanma (Süt verimi/kuru madde tüketimi) sırasıyla 1.65, 1.71 ve 1.58 olarak saptanmış, Ø % 0, 10 ve 20 oranında 2+3 fazlı yöntemle üretilen pirinalardan elde edilen ÇKZE ile beslenen süt ineklerinde %3.5 yağa göre düzeltilmiş süt verimi sırasıyla; 28.72, ve kg/gün/baş olarak belirlenmiştir. Ø % 0, 10 ve 20 oranında 2+3 fazlı yöntemle üretilen pirinalardan elde edilen ÇKZE ile 17

18 beslenen süt ineklerinde %4 yağa göre düzeltilmiş süt verimi sırasıyla 26.57, ve kg/gün/baş olarak belirlenmiştir. Ø Süt sığırları ile yürütülen denemede, deneme başlangıcında ÇKZE içeren rasyonların süt ineklerinin yem tüketimi, yemden yararlanma ve süt verimi üzerine olan sınırlı düzeydeki olumsuz etkisi, süt inekleri ve sindirim sistemlerinin yeni yem hammaddesine uyum sağlaması sonucu denemenin sonlarında kontrol grubu ile aynı düzeye ulaşmıştır. Süt inekleri ve sindirim sistemlerinin (işkembelerinin) yeni bir yem hammaddesine uyum sağlamaları için en az 21 günlük bir süre gerekli olduğu için, denemenin daha uzun süre sürdürülmesi halinde rasyona ÇKZE katmanın süt ineklerinin performansı üzerine daha belirgin olarak gözlenmesi mümkün olabilir. Ø 22 panelist ile yapılan tadım testi sonunda, sütler renk, koku ve tat bakımından değerlendirilmiş, süt yemlerinde %0, 10 ve 20 oranında 2+3 fazlı yöntemle üretilen pirinalardan elde edilen ÇKZE ile beslenen süt ineklerinden elde edilen sütlerde renk, koku ve tat bakımından önemli bir farklık gözlenmemiştir. Bu iş paketinden elde edilen bulguların ayrıntıları Tablo halinde EK 5 te verilmiştir. Elde Edilen Çıktılar ( Her türlü prototip, tasarım, analiz, patent, entegre devre haritası, model, algoritma, yazılım, test, rapor vb. ile ilgili olarak detaylı bilgi verilmelidir.) Bu iş paketi sonucunda laktasyondaki süt ineklerinin beslenmesinde süt yemlerine %10 düzeyinde 2+3 fazlı yöntemle üretilen pirinalardan elde edilen ÇKZE katılmasının süt verimi ve kalitesi ile sütün duyusal analiz sonuçlarına (koku ve lezzet vb) olumsuz bir etki olmaksızın kullanılabileceği belirlenmiştir. Elde Edilen Çıktıların Öngörülen/ Başarı Ölçütlerine Uygunluğu (Proje önerisinde verilen başarı ölçütlerine ulaşılıp ulaşılmadığı detaylı olarak verilmelidir. ) Süt inekleri ile yürütülecek deneme için Tarfaş Süt Hayvancılığı Eğitim Merkezi çiftliğinde 4 farklı gruptaki 16 baş süt ineği ile Latin Kare Deneme desenine göre 4 ay süre ile yürütülmesi planlanan deneme için Yağcı Gıda Sanayi tarafından sağlanan 2+3 Fazlı ÇKZE miktarı yeterli olmadığı için, 16 baş süt ineği ile Latin Kare deneme desenine göre yürütülmesi planlanan deneme yerine, %0, 10 ve 20 oranında 2+3 fazlı yöntemle üretilen pirinalardan elde edilen ÇKZE içeren 3 deneme grubunda toplam 33 baş süt ineği kullanılarak deneme Tesadüf Parselleri Deneme Desenine göre yürütülmüştür. Projede planlanmamasına rağmen denemede elde edilen sütlerin tüketici tarafından beğenisi tüketim açısından önem taşıdığı için denemede elde edilen sütlerde 22 panelist ile Sütaş A.Ş. de duyusal test (lezzet testi) gerçekleştirilmiştir. İş paketinin gerçekleşme oranı (%) 90 18

19 Tamamlanmayan Faaliyetler (Projede planlanmasına rağmen tamamlanamayan faaliyetler gerekçesi ile yazılmalıdır. Ayrıca, bu bölümde tamamlanmayan iş paketleri ve faaliyetler nedeniyle öngörülen şekilde elde edilmeyen çıktılar belirtilmelidir.) Bu iş paketi döneminde ÇKZE lerde yapılması planlanan Fenolik madde analizini yapabilen kamu laboratuvarı bulunamadığından ve bu analizin yapılması için açılan ihale sonucuna teklif gelmediğinden gerçekleştirilememiştir. Ayrıca, 2 Fazlı veya 3 Fazlı ÇKZE ile yürütülmesi planlanan süt ineği besleme denemesi bu dönemde zeytinyağı fiyatlarının yüksek olması nedeniyle 2 fazlı pirinaların 3 fazlı sistemle tekrar yağının alınması sonucu elde edilen 2+3 fazlı ÇKZE üretilmesi ve Yağcı Gıda Sanayi tarafından 2 fazlı ÇKZE yerine 2+3 fazlı ÇKZE sağlandığı için süt ineği besleme denemesi 2+3 Fazlı ÇKZE ile yürütülmüştür. Bu iş paketinde 16 baş süt ineği ile 4 ay sürecek Latin Kare Deneme desenine göre yürütülmesi planlanan deneme yerine, yem olarak sağlanan ÇKZE miktarının yetersiz olması nedeniyle deneme 33 baş süt ineği ile Tesadüf Parselleri Deneme Desenine göre 28 gün süre ile yürütülmüştür. 19

20 İş Paketi :7 İş Paketi Adı İş Paketinde görev alan personel Başlama-Bitiş Zamanı Değerlendirme ve Sonuç Raporunun Hazırlanması Mayıs- Temmuz 2015 Prof. Dr. İbrahim AK (Proje yürütücüsü) Merve Tuba YAVUZ (Tez Öğrencisi) Yrd. Doç. Dr. Ekin SUCU (Yardımcı araştırmacı) Doç. Dr. Sertaç DOKUZLU (Yardımcı araştırmacı) Araş. Gör. Kadir Cem AKBAY (Yardımcı personel) Süresi (Ay) 3 Amaç Projede yürütülen tüm denemelerden elde edilen sonuçların değerlendirilmesi ve proje sonuç raporunun yazılması amaçlanmıştır. Yöntem ve Faaliyetler (İş paketi kapsamında gerçekleştirilen her türlü faaliyet, kullanılan yöntem, elde edilen bulgu, yurt içi ve yurtdışı seyahat bilgileri vb. bu bölüme yazılmalıdır.) Proje kapsamında elde edilen tüm sonuçlar değerlendirilerek istatistik analizleri yapılmıştır. Proje sonuç raporu hazırlanarak proje sonuçlandırılacaktır. Ayrıca, projeden elde edilen sonuçlar ulusal ya da uluslararası bir dergide yayınlanacaktır. Elde Edilen Çıktılar ( Her türlü prototip, tasarım, analiz, patent, entegre devre haritası, model, algoritma, yazılım, test, rapor vb. ile ilgili olarak detaylı bilgi verilmelidir.) Bu proje sonucunda zeytinyağı fabrikalarının bir yan ürünü olan pirinanın kurutulması ve çekirdeklerinden ayrılması sonucu elde edilen posasının hayvan beslemede (süt ve besi hayvanları) yeni bir yem hammaddesi olarak kullanılabileceği, böylece zeytin pirinasına alternatif bir kullanım alanı sağlanabileceği, ekonomik değeri hesaplanan ve yem hammaddesi olarak fiyatı uygun olan pirina işleme artığı ÇKZE nin yem olarak ticarileşme potansiyelinin bulunduğu belirlenmiştir. Yapılan ekonomik analiz sonucunda 1 kg ÇKZE nin 1 vardiya çalışan tesiste %30 kar marjı dahil satış fiyatı 0.36 TL/kg, pratikte 3 vardiya çalışan tesiste ise satış fiyatı 0.27 TL/kg olarak belirlenmiş olup, karma yem fabrikalarında pirinç kepeği vb yem hammaddeleri yerine çok daha ucuz bir yem kaynağı olarak kullanılabileceği belirlenmiştir. Proje ile zeytin işleme artığı pirinadan elde edilen kuru zeytin posasının yem olarak değerlendirilmesi ile zeytinyağı işleme artığı karasuyun %70 azaltılarak karasuyun neden olduğu çevre kirliliğinin azaltılmasına katkıda bulunulabileceği belirlenmiştir. Elde Edilen Çıktıların Öngörülen/ Başarı Ölçütlerine Uygunluğu (Proje önerisinde verilen başarı ölçütlerine ulaşılıp ulaşılmadığı detaylı olarak verilmelidir. ) Projede zeytinyağı fabrikalarında 2 ya da 3 fazlı üretim sonucu elde edilen pirinanın yem olarak hayvan beslemede kullanılma potansiyelinin belirlenmesi ve zeytin işleme artıklarından özellikle 3 fazlı sistemde elde edilen atık karasuyun neden olduğu çevre kirliliğinin önlenmesi amacıyla atık olarak karasu üretmeyen 2 fazlı pirinanın işlenerek yem hammaddesi olarak kullanılma potansiyelinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Ancak, proje ortağı firma denemenin yürütüldüğü sezon zeytinyağı fiyatlarının çok yüksek olması, 2 fazlı yöntemle üretilen pirinaların tekrar 3 fazlı yöntemle yağının alınması nedeniyle Yağcı Gıda Sanayi nin 2 fazlı sistemle üretilmiş pirina bulmakta sorun yaşaması, bunun yerine 2+3 Fazlı 20

21 sistemle üretilen pirinayı işlemesi nedeniyle hayvan besleme denemeleri 2+3 Fazlı ÇKZE ile yürütülmüştür. Proje ortağı Yağcı Gıda Sanayi 2 fazlı sistemle çalışan yağ fabrikalarında atık olarak karasu üretilmediği ancak, su içeriği yüksek pirinanın kurutularak ÇKZE elde edilmesi için daha fazla enerjiye ihtiyaç duyulması, ayrıca elde edilen 2 fazlı pirinanın hala önemli düzeyde yağ içermesi nedeniyle pirina fabrikalarının pratikte tekrar 3 fazlı sitemle pirinanın yağını almaları sonucu, hem pirinanın yağından yararlanılmakta hem de daha kuru bir pirina (%50 nem) elde edilebildiğini, bu nedenle, zeytinyağı üretiminden kaynaklanan karasu yaklaşık %70 oranında azaldığı için 2 fazlı sistem yerine 2+3 fazlı sistemle üretilmiş pirina kullanılması yoluna gidildiğini iletmiştir. Projede kullanılması planlanan 2 fazlı pirinada su içeriğinin yüksek olması nedeniyle ÇKZE üretiminde uygulanan kurutma işlemi sırasında daha fazla enerji kullanılması ve uzayan kurutma süresi nedeniyle proteinlerin zarar görme riski, zeytin yağı fiyatlarının yüksek olması ve pirinadan ikinci defa yağ alma isteği nedeniyle 2 fazlı pirina yerine 2+3 fazlı sistemle üretilen pirinalardan ÇKZE elde edilmesinin pratikte daha uygulanabilir olabileceği sonucuna varılmıştır. İş paketinin gerçekleşme oranı (%) 90 Tamamlanmayan Faaliyetler (Projede planlanmasına rağmen tamamlanamayan faaliyetler gerekçesi ile yazılmalıdır. Ayrıca, bu bölümde tamamlanmayan iş paketleri ve faaliyetler nedeniyle öngörülen şekilde elde edilmeyen çıktılar belirtilmelidir.) Projede 2 veya 3 fazlı ÇKZE yukarıda belirtilen nedenlerle kullanılmamış, onun yerine sahada uygulamada daha sürdürülebilir olan 2+3 Fazlı yöntemle üretilen pirinadan elde edilen ÇKZE kullanılmıştır. 21

22 3. PROJE ÇIKTILARI 1. Yazılı Ürünler (Kitap, Uluslararası dergilerde yayımlanan makaleler, Ulusal dergilerde yayımlanan makaleler, Uluslararası bilimsel toplantılarda sunulan bildiriler, Ulusal bilimsel toplantılarda sunulan bildiriler, Teknik raporlar, kısa notlar ve diğer yazılı iletişimler ) Ø Sucu, E., K.C. Akbay, M.T. Yendim, I. Ak Zeytinyağı sanayi yan ürünlerinin çiftlik hayvanlarının beslenmesinde kullanılması. Uluslararası Katılımlı Süt Sığırcılığı Sempozyumu, Nisan 2014, Kayseri. (Poster Bildiri) Ø Sucu, E., K.C. Akbay, M.T. Yavuz, İ. Ak Management of by-products in olive oil industry: Waste to feed. Environmentally Friendly Agriculture and Forestry For Future Generations, May St. Petersburg, Russia. (Sözlü Bildiri) 2. Proje Konusu Olarak Yüksek Lisans veya Doktora Konusu Olan Tezler (Yüksek lisans ve doktora tezleri Proje Kodu, öğrencinin ve tezin adı belirtilerek listelenmelidir. Tezlerin tamamlanmış veya devam ediyor durumda olmaları belirtilmelidir.) Ø Kadir Cem Akbay, Çekirdeksiz kuru zeytin posasının yem değerinin klasik sindirim denemesi yöntemi (in vivo) ile belirlenmesi. Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. 45 s. (0342-STZ , Tamamlandı). Ø Merve Tuba Yavuz, Farklı Üretim Sistemlerinden Elde Edilen Çekirdeksiz Kuru Zeytin Ezmesinin Yem Değerinin ve Hayvan Beslemede Kullanım Olanaklarının Belirlenmesi. Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. (0342-STZ , Devam ediyor). 3. Yazılım ve Donanım Ürünleri; (Proje sonucunda ortaya çıkan Yazılımlar listelenerek, donanım ürünleri ise şema veya resimlendirilerek sunulmalıdır.) Proje sonucunda ortaya çıkan bir yazılım bulunmamaktadır. 4. Patentler (Proje Kapsamında alınan ya da alınması planlanan patent varsa adı ve numaraları ile belirtilmelidir.) Yağcı Gıda Sanayi Türk Patent Enstitüsünden TR B nolu yağı alınmış zeytin hamurunun kurutularak çekirdeğinden ayrıştırılması ve elde edilen kuru zeytin ezmesi için 7 yıl süre ile patent almıştır. Patent Ek-6 sunulmuştur. 5. Proje Sonunda Ortaya Çıkan Ürün Hakkında Bilgiler (Proje sonunda ortaya çıkan ürüne ait teknik resim, Prototip ftoğrafları, uygulama şekilleri, eger ürün piyasada yer alıyorsa teknik özellikleri(kapasitesi, modeli,markası, fiatı, v.b.) ÇKZE üretim tesisi Yem olarak ÇKZP (Çekirdeksiz Kuru Zeytin Posası) PROJE KODU : 0342-STZ

23 6. Firma Tarafından Sağlanan Faydalar (Firmanın proje sonunda elde edilen yada ortaya çıkacak ürün ile sağlamış olacağı yada sağlayacağı fayda nedir, firma satışları yada yıllık karına ne kadar bir etki yapacaktır.) Proje sonunda Yağcı Gıda Sanayinin ürettiği ÇKZE işleme tesisinde daha nitelikli ÇKZE üretimi konusunda prototip tesiste ve üretilen üründe (yem hammaddesinde) iyileştirme sağlanmış olup, bu sonuç ÇKZE nin yem sektöründe yeni yem hammadesi olarak kullanımına olanak sağlayacak, Yağcı Gıda Sanayinin ÇKZE üretimi ve işleme tesisinin zeytinyağı fabrikalarına satışını olumlu yönde etkileyecektir. Firma, bir zeytinyağı üretim sezonu sonunda 631,01 ton yem materyali (ÇKZE), 1.253,45 ton da zeytin çekirdeği elde edecektir. Zeytin çekirdeği, ÇKZE üretimine bağlı olarak proses esnasında doğal olarak ortaya çıkan bir ortak ürün niteliğindedir. İşlemin esas amacı da zaten sindirilebilirliği olumsuz etkileyen çekirdeği zeytin posasından (pirina) ayırmaktır. Firma, elde etmiş olduğu çekirdeğin 48,84 tonunu üretim esnasında enerji kaynağı (yakıt) olarak kullanacaktır. Bu durumda firmanın bir yıl içerisinde satmaya hazır olduğu ürünler; 631 ton ÇKZE ve 1204 ton çekirdek olacaktır. Zeytin çekirdeği hali hazırda piyasası olan bir ürün olup, değeri piyasa fiyatları ile TL/ton arasında değişmektedir. ÇKZE ise yeni üretilen bir ürün olduğu için piyasa değeri henüz oluşmamıştır. Proje sonrasında yapılan maliyet hesaplamalarına göre işletmenin 8 saat çalışması durumunda elde edeceği ÇKZE nin maliyeti 0,29 TL/kg olmaktadır. Yem sektörüne hammadde tedarik eden işletmelerin ortalama %30 kar marjı ile çalıştıkları bilgisinden yola çıkarak, ÇKZE için maliyet + kar (%30) yöntemi ile 372 TL/ton olarak piyasa değeri biçilmiştir. Zeytin çekirdeği için de ortalama piyasa fiyatı olan 350 TL/ton dikkate alınmıştır. İşletme 631 ton ÇKZE yi üretmek amacıyla ,92 TL masraf yapmıştır. Söz konusu üretim masrafının %30 u sabit, %70 i ise değişen giderlerden oluşmaktadır. ÇKZE ve zeytin çekirdeği satışları ve masraflar dikkate alındığında; işletme bir üretim sezonu sonunda TL vergilendirme öncesi kar, %20 kurumlar vergisi dikkate alındığında ise TL vergilendirilmiş kar elde etmektedir. İşletmenin pilot üretimi gerçekleştirebilmek için yapmış olduğu sabit yatırım tutarı dikkate alınarak ve işletme kapasitesinin 10 yıl boyunca aynı kalacağı varsayıldığında, söz konusu yatırımın ortalama %9 ticari faiz oranı üzerinden fayda/masraf oranı 1,11 olup, geri ödeme süresi 2,5 yıldır. İşletmenin iç karlılık oranı ise %36 olarak hesaplanmıştır. Söz konusu üretim teknolojisi aynı üretimi yapmak isteyen firmalara nakliye ve montajı dahil TL ye mal olacak olup, bu durumda yatırım günde 8 saatlik bir çalışma ile fizibl olmaktan çıkmaktadır. Ayrıca, zeytinyağı üretimi sezonluk olduğu için zeytinyağı üretim sezonu olan 3 4 ay içerisinde ÇKZE üretecek olan tesise oldukça yoğun bir hammadde girişi olacaktır. Gerçek piyasa koşullarında pirina fabrikaları sezonda 3 vardiya olarak çalışmaktadır. Dolayısıyla, pirina işleyerek ÇKZE üretmek isteyen bir yatırımcı, üretim sezonu boyunca 3 vardiya olarak çalışacaktır. Bu durumda işletme daha fazla üretim masrafı yapmak zorunda kalmakla birlikte işlediği hammadde miktarı artacağı için ölçek ekonomilerinden faydalanarak maliyetlerini düşürecektir. Bir firmanın 3 vardiya çalışması halinde aşağıdaki ekonomik sonuçlar elde edilmiştir: Bir üretim sezonunda satışa hazır ton ÇKZE ve 3652 ton zeytin çekirdeği elde edilecektir. Esasen üretilen zeytin çekirdeği ton olmasına karşılık, bunun 146 tonu 23