Taşkın Eşleştirme Projesinde Yapılan Çalışmalar. Taşkın Riski Ön Değerlendirmesi ve Taşkın Tehlike Haritaları

Transkript

1 ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Taşkın Eşleştirme Projesinde Yapılan Çalışmalar Taşkın Riski Ön Değerlendirmesi ve Taşkın Tehlike Haritaları Taşkın ve Kuraklık Yönetim Dairesi Başkanlığı 1

2 Sunum Planı 1. TaşkınÖnDeğerlendirmesi 1. Çalışmalarda İzlenen Metodoloji 2. Önemli Tarihi Taşkınların Belirlenmesi 3. Muhtemel TaşkınAlanlarınınBelirlenmesi 1. Exzeco Metodu 2. Su Seviyesi Yükseltme Metodu 3. Alüvyon Birikintisi Metodu 4. Potansiyel Yüksek Taşkın RiskiTaşıyan Alanlar 5. TaşkınÖnDeğerlendirme SonuçlarınınDeğerlendirilmesi 2. Taşkın Tehlike Haritaları 1. Çalışmalarda İzlenen Metodoloji 2

3 ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Taşkın Riski Ön Değerlendirmesi 3

4 Taşkın Riski Ön Değerlendirmesi Raporu Taşkın Riski Ön Değerlendirme Raporu geçmişte yaşanmış ve gelecekte yaşanması muhtemel taşkınları derleyen ve Taşkın TehlikeveTaşkın Risk Haritalarının hazırlanmasına altlık teşkil edecek kapsamlı bir tarama faaliyetidir. Taşkın Direktifinin kapsamında olan bu raporun Avrupa Birliğineüyedevletlerceengeç22Aralık 2011 tarihine kadar hazırlanması gerekmektedir. 4

5 Çalışmalarda İzlenen Metodoloji Taşkın Tehlike Haritalarının vetaşkın Risk Haritalarının belirlenmesine esas teşkil edecek olan Taşkın Riski Ön Değerlendirme çalışmasında 3 adımlı bir metodoloji uygulanmıştır. Bu adımlar; 1. Önemli Tarihi Taşkınların Belirlenmesi 2. Muhtemel Taşkın Alanlarının Belirlenmesi 3. Potansiyel Yüksek Taşkın Riski Taşıyan Alanlarının Belirlenmesi Yapılan çalışmalar CBS tabanlı olup Hidrolojik ve Hidrolik çalışmalar bir sonraki aşamaolantaşkın Tehlike Haritalarının hazırlanmasında yapılacaktır. 5

6 Önemli Tarihi Taşkınların Belirlenmesi Türk uzmanlar tarafından belirlenen göstergeler ve eşik değerlere göre DSİ Bölge Müdürlüklerinden alınan tarihi taşkın(30 adet) verileri incelenerek hangilerinin önemli taşkın olarak nitelendirileceği değerlendirilmiştir. Belirlenen alanlar aynı zamanda, gelecekte taşkın yaşanması muhtemel alanlar içerisinde değerlendirilmiştir Seçilmiş önemli tarihi taşkınlar dikkate alınarak gelecekte taşkın yaşanması muhtemel alanların belirlenmesi aşamasında hangi yöntemin daha uygun ve tutarlı olacağı incelenmiştir. 6

7 Önemli Tarihi Taşkınların Belirlenmesi İçin Seçilen Kriterler Kriter kategorileri / sonuç türü İnsan sağlığı üzerindeki sonuçlar Can kaybı Gösterge Etkilenen sosyal öğelerin sayısı Eşik değer 5 can kaybı 2 sosyal öğe (ana okulu, belediye binası, tıbbi binalar) Etkilenen ekonomik öğelerin sayısı 6 ekonomik öğenin etkilenmesi Ekonomik faaliyetler üzerindeki sonuçlar Çevre üzerindeki sonuçlar Kültürel miras üzerindeki sonuçlar Etkilenen yol km uzunluğu Etkilenen ev sayısı Etkilenen ekilebilir alan Etkilenen kirlilik kaynaklarının sayısı Etkilenen kültürel öğelerin sayısı 10 km yolun etkilenmesi 20 evin etkilenmesi 100 hektarlık ekilebilir alanın etkilenmesi 1 kirlilik kaynağının etkilenmesi 3 kültürel öğenin etkilenmesi 7

8 Geçmiş Önemli Taşkınlar 8

9 Yer Kodu Taşkın Yeri İsmi Başlama Tarihi Süresi (gün) Nehir İlgili Nehir Etkilenen Yerler Ana Taşkın Kodu Ana Olay İsmi Asarsuyu Nehri Yer: Asar Asarsuyu Nehri Asarsuyu Nehri Sarıçükek,Darıyeri,Hasanba y,doanlı,kirazlı,gükçe 01 Düzce FındıklıAksu Nehri Yer: Aksu FındıklıAksu Nehri Fındıklı Aksu Nehri Aksu 01 Düzce Üzülmez Çayı Yer: Zonguldak Merkez Üzülmez Çayı Üzülmez Çayı Zonguldak Merkez 02 Zonguldak Kokaksu Çayı Yer: Zonguldak Merkez Kokaksu Çayı Kokaksu Çayı Zonguldak Merkez 02 Zonguldak Agustu Çayı Yer: Gökçebey Agustu Çayı Agustu Çayı Gükçebey 03 Gükçebey Kızlar Çayı Yer: Ereğli Kızlar Çayı Kızlar Çayı SIleymanbeyler 04 Ereli Büyükmelen Nehri Yer: Gülyaka Büyükmelen Nehri Büyükmelen Nehri Gülyaka 05 Akçakoca Kurtsuyu Çayı Yer: kurtsuyu Kurtsuyu Çayı Kurtsuyu Çayı Düzce 05 Akçakoca Uğursuyu Çayı Yer: DIzce Uğursuyu Çayı Uğursuyu Nehri Düzce 05 Akçakoca Bartın Çayı Yer: Bartın Merkez Bartın Çayı Bartın Çayı Bartın Merkez 06 Bartın Çilimli Çayı Yer: Çilimli İlçesi Çilimli Çayı Çilimli Çayı Çilimli 07 Batı Karadeniz Aksu Nehri Yer: DIzce Aksu Nehri Aksu Nehri Düzce 07 Batı Karadeniz Karabük Yer: Karabük Karabük Araç, Soğanlı ve Yenice Nehri Karabük Merkez 07 Karabük Asarsuyu Nehri Yer: Düzce Asarsuyu Nehri Asarsuyu Nehri Düzce 07 Batı Karadeniz Bartın Çayı Yer: Bartın Bartın Çayı Bartın, Gükırmak, Arıt, Kozcağız Günye ve Ulus Çayı. Bartın 07 Bartın Bolu Yer: Devrek Bolu Bolu Çayı Devrek 07 Devrek Büyükmelen Nehri Yer: Akçakoca,Düzce Büyükmelen Nehri Büyükmelen Nehri Cumayeri, Akçakoca 07 Batı Karadeniz Büyüksu Çayı Yer: Merkez ilçe Bolu Büyüksu Çayı Büyüksu Çayı Bolu Merkez 07 Batı Karadeniz Çaycuma Yer: Çaycuma Çaycuma Filyos Çayı Çaycuma 07 Çaycuma Fındıklı Aksu Çayı Yer: Yığılca Fındıklı Aksu Çayı Fındıklı Aksu Çayı Yığılca 07 Batı Karadeniz Küçükmelen Nehri Yer: Düzce Küçükmelen Nehri Küçükmelen Nehri Düzce 07 Batı Karadeniz Kuruçay Nehri Yer: Merkez ilçe Bolu Kuruçay Nehri Kuruçay Çayı Bolu Merkez 07 Batı Karadeniz Mengen Nehri Yer: Mengen Mengen Nehri Mengen Nehri Mengen 07 Batı Karadeniz Ulusu Çayı Yer: Gerede Ulusu Çayı Ulusu Çayı Gerede 07 Batı Karadeniz Uğursuyu Nehri Yer: Düzce Uğursuyu Nehri Uğursuyu Nehri Düzce 07 Batı Karadeniz Yenice Nehri Yer: Yenice Yenice Nehri Yenice Nehri ve yankolları Yenice İlçesi ve Köyleri 07 Yenice Yarna Çayı Yer: Türkeli Yarna Çayı Yarna Çayı Türkeli,Turhan,DIzler 08 Sinop Cide Çayı Yer: Cide Cide Çayı Cide Çayı Cide 09 Kastamonu Kozcağız Çayı Yer: Kozcağız Beldesi Kozcağız Çayı Kozcağız Çayı Bartın Merkez ve Kozcağız 10 Kozcağız Kanlıçay Nehri Yer: Dikmen Kanlıçay Nehri Kanlıçay Nehri Hacıselli 11 Sinop

10 Muhtemel Taşkın Alanlarının Belirlenmesi Yapılacak olan çalışmalara temel teşkil edecek muhtemel taşkın alanları belirlenirken detayları aşağıda gösterilen 3 farklı yöntem tatbik edilmiştir. Exzeco Yöntemi (Fransa Yöntemi) Su Seviyesi Yükseltme Yöntemi (Romanya Yöntemi) Alüvyon Sahaları Yöntemi(Fransa Yöntemi) 10

11 Muhtemel Taşkın Alanlarının Belirlenmesi Exzeco Metodu Jeoloji, arazi örtüsü, hidrolik yapılarla ilgili bilgi eksikliği bulunan geniş alanlar için geliştirilmiş CBS tabanlı bir yöntemdir. Bu yöntem tamamen topografik koşullara bağlıdır. Kullanıcının seçtiği su yükseklik parametresine( H) göre seçilen drenaj alanları doldurularak olası su yayılmalarının elde edilmesine dayanır. 11

12 Muhtemel Taşkın Alanlarının Belirlenmesi Exzeco Metodu 12

13 Muhtemel Taşkın Alanlarının Belirlenmesi Su Seviyesi Yükseltme Metodu 13

14 Muhtemel Taşkın Alanlarının Belirlenmesi Alüvyon Birikintisi Metodu Nehirlerin taşkın sırasında yataklarında bol miktarda alüvyon toplarlar bundan dolayı bu tip toprakların varlığı potansiyel taşkına maruz alanların belirlenmesinde iyi bir göstergedir. MTA tarafından üretilmiş olan 1:25000 ölçeğinde alüvyon haritaları kullanılmıştır. 14

15 Muhtemel Taşkın Alanlarının Belirlenmesi Alüvyon Birikintisi Metodu 15

16 Farklı Yöntemlerin Karşılaştırılması 16

17 Muhtemel Taşkın Alanlarının Belirlenmesinde Alüvyon Birikintisi Metodu ile Hecras Metodunun Karşılaştrılması(Karabük Soğanlı deresi)

18 Kullanılan Metotların Değerlendirilmesi (1) Her üç metot ile yapılan çalışmalardan elde edilen çıktılar ve geçmişte yaşanmış taşkınlar karşılaştırılmıştır. Sonuç olarak, alüvyon birikintisi yöntemi ile elde edilen alanların hemen hemen bütün tarihi taşkınları ve diğer iki metotla elde edilen alanları kapsadığı ve uygulama süresinin diğer metotlara göre daha az olduğu görülmüştür. Bu sebeple çalışmalarda Alüvyon Birikintisi yöntemiyle elde edilen sonuçların gelecekte meydana gelmesi muhtemel taşkınların yayılma alanları olarak kullanılmasına karar verilmiştir. 18

19 Kullanılan Metotların Değerlendirilmesi (2) Ayrıca kısa dönem uzmanlar tarafından Ülkemizde mevcut olan 1: ölçekli Jeoloji Haritasının kullanılarak taşkın riski ön değerlendirmesinin kısa sürede yapılabileceği belirtilerek alüvyon birikintisi yönteminin seçilmesi özellikle tavsiye edilmiştir. Alüvyon birikintisi yöntemi ile muhtemel taşkın riski altında bulunan alanlarda yer alan çeşitli alansal ve noktasal göstergeler incelenmiştir. Çalışmalarda, CORINE 2006 verileri ve uydu görüntülerinden faydalanılmıştır. 19

20 Corine Arazi Kullanım Haritası 20

21 Taşkınlardan etkilenmesi beklenen nüfus, CORINE 2006 verileri ile muhtemel taşkın riski altında bulunan alanların kesiştirilmesiyle elde edilmiştir. Bu bölgede yer alan nüfus ağırlıklı olarak şehir merkezlerini içermektedir. 21

22 Muhtemel TaşkınAlanlarında Yer Alan Ekonomik Alanlar Taşkınlardan etkilenmesi muhtemel ekonomik alanlar, CORINE 2006 verileri ile muhtemel taşkın riski altında bulunan alanların kesiştirilmesiyle elde edilmiştir. 22

23 Taşkınlardan etkilenmesi muhtemel tarım alanları, CORINE 2006 verileri ile muhtemel taşkın riski altında bulunan alanların kesiştirilmesiyle elde edilmiştir. 23

24 Potansiyel Yüksek Taşkın Riski Taşıyan Alanlar Havzada taşkın tehlike haritalarının vetaşkınrisk haritalarının belirlenmesine temel teşkil edecek potansiyel yüksek taşkın riski taşıyan alanlar belirlenmiştir. Bu alanlar uzmanların tablo 19 da belirlediği göstergelerde (CORINE 2006 projesinden alınan alansal veriler ve çeşitli kaynaklardan alınan noktasal veriler ) belirlenen eşik değerler dikkate alınarak belirlenmiştir. 24

25 25

26 26

27 Seçilen Kentsel Ve Ekonomik Aktivite Gösterge Sonuçlarının Değerlendirilmesi Seçilen Kentsel Alan Göstergesine Göre Muhtemel Taşkın Alanında Kalan Alanlar No Kent Taşkın Alanı (Ha) Gösterge 1 DUZCE BOLU ÇAYCUMA 844 Taşkın Alanı > 500 Ha 4 BARTIN EREĞLİ GEREDE 269 Taşkın Alanı > 200 Ha 7 YENİCE GÜMÜŞOVA ZONGULDAK DEVREK AKÇAKOCA KAYNAŞLI 146 Taşkın Alanı > 100 Ha 13 GÖKÇEBEY KARABUK AYANCIK MENGEN ESKİPAZAR CİDE GÖLYAKA ATKARACALAR DÖRTDİVAN ULUS ALAPLI DEVREKANİ ÇİLİMLİ ARAÇ KOCAALİ YIĞILCA BOZKURT İHSANGAZİ TÜRKELİ YENIÇAĞA ÇERKEŞ SAFRANBOLU AMASRA 7 Seçilen Ekonomik Aktivede Bulunan Alan Göstergesine Göre Muhtemel Taşkın Alanında Kalan Alanlar No Kent Taşkın Alanı (Ha) Gösterge 1 DÜZCE KARABUK EREĞLİ BARTIN 201 Taşkın Alanı > 100 Ha 5 ÇAYCUMA BOLU 180 7KAYNAŞLI 73 8 ÇERKEŞ 64 9 ZONGULDAK AMASRA YENIÇAĞA SAFRANBOLU GEREDE 1 27

28 28

29 29

30 Gösterge Sonuçlarının Değerlendirilmesi Taşkın riski altında kalan göstergeler incelendiğinde birçok alanın seçilen göstergelere göre taşkınlardan etkilendiği görülmektedir. Bundan dolayı göstergelerin verisel niteliği ve önem derecesi göz önünde bulundurularak bazı göstergelere öncelik verilmesi kararlaştırılmıştır. Bu göstergeler aşağıdaki şekilde belirlenmiştir. Sayı Gösterge Eşik Değer 1 2 Taşkın Riski Altında Kalan Kentsel Yerleşim Alanı Taşkın Riski Altındaki Bulunan Ekonomik Aktivite Alanı > 200 Ha >100 Ha 30

31 Bu eşik değerlerini üstünde kalan göstergelere göre ciddi ölçüde potansiyel taşkın riski taşıyan alanlar seçilmiştir. Taşkın Riski Altında Kalan Kentsel Yerleşim Alanı Sıra Şehir İlçe Muhtemel Taşkın Alanı (Ha) 1 DUZCE MERKEZ BOLU MERKEZ ZONGULDAK ÇAYCUMA BARTIN MERKEZ ZONGULDAK EREĞLİ BOLU GEREDE KARABÜK YENİCE 246 Taşkın Riski Altındaki Bulunan Ekonomik Aktivite Alanı Sıra Şehir İlçe Muhtemel Taşkın Alanı (Ha) 1 DUZCE MERKEZ KARABUK MERKEZ ZONGULDAK EREĞLİ BARTIN MERKEZ ZONGULDAK ÇAYCUMA BOLU MERKEZ

32 SONUÇLAR (1) Yapılan değerlendirmeler ve seçilen kriterler neticesinde ilk önce can güvenliği daha sonra ekonomik aktivite dikkate alınmış olup Batı Karadeniz Havzasında muhtemel taşkın riski taşıyan alanlar önceliklerine göre belirlenmiştir. Bu sonuçlara göre muhtemel taşkın riski altında kalan yerleşim alanı 200 hektar üzerinde olan 7 yerleşim birimi, taşkın riski altında kalan ekonomik aktivite alanı 100 hektar üzerinde olan 6yerleşim birimi belirlenmiştir. 32

33 SONUÇLAR (2) Can güvenliği açından Düzce ili Merkez ilçesinin 2211 hektarı muhtemel taşkın riski altında bulunması sebebiyle öncelik sıralamasında ilk sırada yer almıştır. Ayrıca Düzce ili Merkez ilçesi taşkın riski altında kalan 599 hektar ekonomik aktivite yapılan alanı ile öncelik sıralamasında yine ilk sırada yer almıştır. Yerleşim alanlarının muhtemel taşkın riski altında kalması hususunun değerlendirilmesi neticesinde Düzce ili Merkez ilçesini sırasıyla Bolu ili Merkez ilçesi, Zonguldak ili Çaycuma ilçesi, Bartın ili Merkez ilçesi, Zonguldak ili Ereğli ilçesi, Bolu ili Gerede ilçesi ve Karabük ili Yenice ilçesi izlemektedir. 33

34 SONUÇLAR (3) Ekonomik aktivite yapılan alanlar değerlendirildiğinde ise Düzce ili Merkez ilçesini sırasıyla Karabük ili Merkez ilçesi, Zonguldak ili Ereğli ilçesi, Bartın ili Merkez ilçesi, Zonguldak ili Çaycuma ilçesi ve Bolu ili Merkez ilçesi izlemektedir. Sonuç olarak Batı Karadeniz Havzasında potansiyel yüksek taşkın riski taşıyan alanlar sırasıyla Düzce ili Merkez ilçesi, Bolu ili Merkez ilçesi, Zonguldak ili Çaycuma ilçesi, Bartın ili Merkez ilçesi, Zonguldak ili Ereğli ilçesi, Bolu ili Gerede ilçesi, Karabük ili Yenice ilçesi ve Zonguldak ili Ereğli ilçesidir 34

35 SONUÇLAR (4) Elde edilen sonuçlar aynı zamanda geçmişte meydana gelen önemli taşkınlar ile de örtüşmektedir. Taşkın Riski Altında Kalan Alanların Öncelik Sıralaması Sıra Şehir İlçe Muhtemel Taşkın Alanı (Ha) 1 DUZCE MERKEZ BOLU MERKEZ ZONGULDAK ÇAYCUMA BARTIN MERKEZ ZONGULDAK EREĞLİ BOLU GEREDE KARABÜK YENİCE KARABÜK MERKEZ

36 36

37 ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Taşkın Tehlike Haritalarının Hazırlanması 37

38 Taşkın Tehlike Haritaları Elde verilerin mevcudiyeti ve kalitesi neticesinde Bartın İl Merkezi ve Zonguldak Çaycuma İlçesinde Taşkın Tehlike Haritaları hazırlanmıştır. Hidrolojik Veriler: DSİ tarafından temin edilmiş olup ilgili hidroloji raporlarından alınan taşkın debileri kullanılmıştır. Topografik Veriler: Bartın Nehri için: Dere yatağı içinden sonar ile alınmış ayrıntılı batimetri haritası, dere yatağının sağında ve solunda 1/1000 ölçekli şeritvari harita ve nehir dışında 1/25000 ölçekli yükseklik paftaları Çaycuma Çayı için: Belediyeden alınmış olan 1/1000 ölçekli imar planı kullanılmıştır 38

39 Taşkın Tehlike Haritaları Sayısal Yükseklik Modeli: Elde edilen topoğrafik haritalar, CBS (ArcGIS) programı ile birleştirlerek üç boyutlu sayısal yükseklik modeli (TIN) elde edilmiştir. HEC-GeoRAS arayüzü ile oluşturulan SYM üzerinden dere yatağı ve kesitler tanımlanarak HEC-RAS programına aktarılmıştır. Hidrolik Modelleme Memba ve mansap sınırkoşulları belirlenmiştir Dere yatağı ve şevler için tespit edilen pürüzlülük katsayıları programa tanımlanmış Nehir üstünde bulunan hidrolik rejime etki edebilecek köprü gibi yapılar modele işlenmiştir. 39

40 Taşkın Tehlike Haritaları Kalibrasyon: Bartın Nehri için geçmiş yıllarda yaşanmış taşkın izine göre pürüzlülük katsayısı düzeltilmiştir. Memba - mansap koşulları değiştirilerek hassasiyet analizi yapılmış ve su yüzü profiline etkisi incelenmiştir. Taşkın Alanlarının Oluşturulması HEC-RAS ile bulunan su yüzü profilleri HEC-GeoRAS arayüzü ile CBS ortamına aktarılmış ve seçilen taşkın debilerine göre Taşkın Alanları ve bu alanlara ait Su Derinlik Haritaları 1/25000 ölçekte oluşturulmuştur. 40

41 41

42 42

43 43

44 44

45 45

46 46

47 47

48 48

49 49

50 50

51 ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Taşkın ve Kuraklık Yönetim Dairesi Başkanlığı Tuğçehan Fikret GİRAYHAN 51