TAŞKIN RİSKİ YÖNETİM PLANI TASLAĞI

Transkript

1 2014 TAŞKIN RİSKİ YÖNETİM PLANI TASLAĞI Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Mayıs 2014

2 KISALTMALAR AB AFAD APSFR BSTB CBS ÇEM ÇŞB DKMP DSİ GTHB MGM OGM OSİB SYGM SYKK YY Avrupa Birliği Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı Potansiyel Yüksek Taşkın Riski Taşıyan Alan (Areas with Potential Significant Flood Risk) Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Coğrafi Bilgi Sistemi Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Meteoroloji Genel Müdürlüğü Orman Genel Müdürlüğü Orman ve Su İşleri Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Su Yönetimi Koordinasyon Kurulu Yerel Yönetimler Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 1

3 İçindekiler 1. GİRİŞ TAŞKIN DİREKTİFİNİN UYGULAMA AŞAMALARI TAŞKIN DİREKTİFİNİN UYGULANMASI İÇİN KAPASİTENİN GELİŞTİRİLMESİ AB EŞLEŞTİRME PROJESİ TAŞKIN RİSKİ ÖN DEĞERLENDİRMESİ TAŞKIN RİSKİ ÖN DEĞERLENDİRMESİ ÇALIŞMALARI PİLOT HAVZADAKİ TAŞKIN RİSKİ ÖN DEĞERLENDİRMESİ Tarihi Taşkınlara İlişkin Bilgilerin Toplanması Ciddi Tarihi Taşkınların Belirlenmesi Tarihi Taşkın Alanlarının Haritalanması (CBS) Gelecekte taşkın olması muhtemel alanların belirlenmesi (CBS) Ciddi ölçüde potansiyel taşkın riski taşıyan alanların belirlenmesi TAŞKIN RİSKİ ÖN DEĞERLENDİRMESİ SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ TAŞKIN TEHLİKE HARİTALARI VE TAŞKIN RİSK HARİTALARI ÇALIŞMA YAPILAN ALANLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ TAŞKIN TEHLİKE HARİTALARI Metodoloji Hidrolojik Verilerin Temini Topoğrafik Verilerin Temini Sayısal Yükseklik Modelinin Oluşturulması Sayısal Yükseklik Modeli (SYM) Üzerinden Kesitlerin Alınması Hidrolik Modelleme Çalışmaları Model Sonuçlarının Değerlendirilmesi ve Kalibrasyon Taşkın Tehlike Haritalarının Oluşturulması: TAŞKIN RİSK HARİTALARI Proje Kapsamında Dikkate Alınan Unsurlar Metodoloji Çaycuma İlçesi Taşkın Risk Haritaları Çaycuma İlçesinde Taşkın Riski Taşıyan Alanlarda Bulunan Unsurlar TAŞKIN RİSK YÖNETİMİ HEDEFLERİ HALKIN GÜVENLİĞİNİN ARTTIRILMASI KORUMA/ÖNLEME HASAR MALİYETİNİN KONTROL EDİLMESİ ÖNLEME DİRENCİN ARTTIRILMASI HAZIRLIKLI OLMA TAŞKIN TEHLİKESİ VE TAŞKIN RİSKİ HAKKINDA BİLGİNİN GELİŞTİRİLMESİ HAZIRLIKLI OLMA TAŞKIN RİSKİ YÖNETİM PLANLARININ UYGULANMASI İÇİN YÖNETIŞIMIN TANIMLANMASI HAZIRLIKLI OLMA ÖNLEMLERİN VE ÖNCELİKLENDİRİLMELERİN ÖZETİ HALKIN GÜVENLİĞİNİN ARTIRILMASI HEDEFİ KAPSAMINDA ALINACAK TEDBİRLER HASAR MALİYETİNİN KONTROL EDİLMESİ HEDEFİ KAPSAMINDA ALINACAK TEDBİRLER TAŞKIN TEHLİKESİ VE RİSKİNE İLİŞKİN BİLGİNİN GELİŞTİRİLMESİ HEDEFİ KAPSAMINDA ALINACAK TEDBİRLER DİRENCİN ARTIRILMASI HEDEFİ KAPSAMINDA ALINACAK TEDBİRLER TAŞKIN RİSKİ YÖNETİMİ İÇİN YÖNETİŞİMİN BELİRLENMESİ UYGULAMANIN İZLENMESİ HALKIN BİLGİLENDİRİLMESİ VE DANIŞMA YETKİLİ KURUMLAR LİSTESİ Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 2

4 ŞEKİLLER ŞEKİL 1: TAŞKIN DİREKTİFİNİN UYGULAMA AŞAMALARI VE ÜYE ÜLKELERİN UYMASI GEREKEN SON TARİHLER... 4 ŞEKİL 2: TARİHİ TAŞKINLAR HARİTASI... 9 ŞEKIL 3 GELECEKTE TAŞKIN OLMASI MUHTEMEL ALANLAR ŞEKIL 4 MUHTEMEL TAŞKIN ALANLARINDA KALMASI BEKLENEN KENTSEL ALANLAR ŞEKIL 5 MUHTEMEL TAŞKIN ALANLARINDA KALMASI BEKLENEN TARIM ALANLARI ŞEKIL 6 MUHTEMEL TAŞKIN ALANLARINDA KALMASI BEKLENEN ALTYAPI TESISLERI ŞEKIL 7 MUHTEMEL TAŞKIN ALANLARINDA KALMASI BEKLENEN EKONOMIK AKTIVITE ALANLARI ŞEKIL 8 MUHTEMEL TAŞKIN RISKI ALTINDA KALAN SOSYO EKONOMIK GÖSTERGELER ŞEKIL 9 TAŞKIN RISKI ALTINDA KALAN KENTSEL ALANLAR ŞEKIL 10 MUHTEMEL TAŞKIN RISKI ALTINDA KALAN EKONOMIK AKTIVITE ALANLARI ŞEKIL 11 POTANSIYEL YÜKSEK TAŞKIN RISKI TAŞIYAN ALANLAR ŞEKIL 12 BARTIN ÇAYI ALT HAVZASI ŞEKİL 13: FİLYOS ÇAYI ALT HAVZASI ŞEKIL 14 TAŞKIN TEHLIKE HARITASI Q10 (BARTIN MERKEZ İLÇESI 1) ŞEKIL 15 TAŞKIN TEHLIKE HARITASI Q10 (BARTIN MERKEZ İLÇESI 2) ŞEKIL 16 TAŞKIN TEHLIKE HARITASI Q100 (BARTIN MERKEZ İLÇESI 1) ŞEKIL 17 TAŞKIN TEHLIKE HARITASI Q100 (BARTIN MERKEZ İLÇESI 2) ŞEKIL 18 TAŞKIN TEHLIKE HARITASI Q1000 (BARTIN MERKEZ İLÇESI 1) ŞEKIL 19 TAŞKIN TEHLIKE HARITASI Q1000 (BARTIN MERKEZ İLÇESI 2) ŞEKIL 20 TAŞKIN TEHLIKE HARITASI Q10 (ÇAYCUMA İLÇE MERKEZI) ŞEKIL 21 TAŞKIN TEHLIKE HARITASI Q100 (ÇAYCUMA İLÇE MERKEZI) ŞEKIL 22 TAŞKIN TEHLIKE HARITASI Q1000 (ÇAYCUMA İLÇE MERKEZI) ŞEKIL 23 TAŞKIN RISK HARITASI Q10 (BARTIN MERKEZ İLÇESI 1 ) ŞEKIL 24 TAŞKIN RISK HARITASI Q10 (BARTIN MERKEZ İLÇESI 2 ) ŞEKIL 25 TAŞKIN RISK HARITASI Q100 (BARTIN MERKEZ İLÇESI 1 ) ŞEKIL 26 TAŞKIN RISK HARITASI Q100 (BARTIN MERKEZ İLÇESI 2 ) ŞEKIL 27 TAŞKIN RISK HARITASI Q1000 (BARTIN MERKEZ İLÇESI 1 ) ŞEKIL 28 TAŞKIN RISK HARITASI Q1000 (BARTIN MERKEZ İLÇESI 2 ) ŞEKIL 29 TAŞKIN RISK HARITASI Q10 (ÇAYCUMA İLÇE MERKEZI) ŞEKIL 30 TAŞKIN RISK HARITASI Q100 (ÇAYCUMA İLÇE MERKEZI) ŞEKIL 31 TAŞKIN RISK HARITASI Q1000 (ÇAYCUMA İLÇE MERKEZI) TABLOLAR TABLO 1: TAŞKIN RİSKİ ALTINDA KALAN ALANLARIN ÖNCELİK SIRALAMASI TABLO 2: BARTIN ÇAYI ALT HAVZASINDA YER ALAN YERLEŞİMLER TABLO 3: FİLYOS ÇAYI ALT HAVZASINDA YER ALAN YERLEŞİMLER TABLO 4: DERECELENDIRME TABLOSU TABLO 5 Q10 A GÖRE BARTIN MERKEZ ILÇESINDE RISKLI ALANLARDA BULUNAN UNSURLAR TABLO 6: Q100 E GÖRE BARTIN MERKEZ ILÇESINDE RISKLI ALANLARDA BULUNAN UNSURLAR TABLO 7: Q1000 E GÖRE BARTIN MERKEZ ILÇESINDE RISKLI ALANLARDA BULUNAN UNSURLAR TABLO 8 : Q10 A GÖRE ÇAYCUMA ILÇE MERKEZINDE RISKLI ALANLARDA BULUNAN UNSURLAR TABLO 9: Q100 E GÖRE ÇAYCUMA ILÇE MERKEZINDE RISKLI ALANLARDA BULUNAN UNSURLAR TABLO 10: Q1000 E GÖRE ÇAYCUMA ILÇE MERKEZINDE RISKLI ALANLARDA BULUNAN UNSURLAR Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 3

5 1. GİRİŞ 2007/60/EC sayılı taşkın riskinin değerlendirmesi ve yönetilmesi Direktifi (Taşkın Direktifi) taşkınların insan sağlığı, çevre, kültürel miraslar ve ekonomik faaliyetler üzerinde yarattığı olumsuz etkileri azaltmayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda ciddi ölçüde potansiyel taşkın riski taşıyan alanların belirlenmesi, bu alanlar için taşkın tehlike haritaları, taşkın risk haritaları ve taşkın risk yönetim planlarının hazırlanması gerekmektedir. 1.1 Taşkın Direktifinin Uygulama Aşamaları 2007/60/EC sayılı Taşkın Direktifinin uygulaması üç aşamada gerçekleştirilmektedir. Bunlar; taşkın riski ön değerlendirmesi, taşkın tehlike ve taşkın risk haritalarının hazırlanması ve taşkın risk yönetim planlarının hazırlanmasıdır. Söz konusu aşamalar direktifin 6 yıl süren döngüsünün aşamalarını oluşturmakta olup her aşamanın süresi iki yıldır. AB üyesi ülkeler için Taşkın Direktifinin birinci uygulama döngüsündeki süreç aşağıda verilmiştir. Şekil 1: Taşkın Direktifinin Uygulama Aşamaları ve Üye Ülkelerin Uyması Gereken Son Tarihler Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 4

6 Taşkın riski ön değerlendirmesi; beşeri faaliyetler, çevre, kültürel miras ve ekonomik faaliyetler üzerinde ciddi sonuçları olan ciddi tarihi taşkınlar ile birlikte ileride taşkınların meydana gelebileceği yerler olan potansiyel taşkın riski taşıyan alanların belirlenmesini içermektedir. Taşkın Tehlike Haritaları; belirlenen düşük, orta ve yüksek olasılıklı taşkın debileri için taşkınların yayılma alanlarının ve derinliklerinin hidrolik ve/veya hidrolojik modeller kullanılarak belirlenmesini içermektedir. Taşkın Risk Haritaları; elde edilmiş olan taşkın tehlike haritalarına dayanarak, farklı tekerrür debilerine göre nüfus, ekonomik aktivite, kaza sonucu kirliliğe sebep olabilecek tesisler, tarım alanları, vb. unsurlar üzerindeki olası olumsuz etkilerin belirlenmesini içermektedir. Taşkın Riski Yönetim Planları; taşkın riski ön değerlendirmesine ve bu değerlendirme sonucunda belirlenen ciddi ölçüde potansiyel taşkın riski taşıyan alanlarda hazırlanan taşkın tehlike ve taşkın risk haritalarına göre taşkın riski altında bulunan unsurlar üzerinde taşkınların yarattığı olumsuz etkileri azaltma veya ortadan kaldırma amacıyla, hedeflerin ve bu hedeflere ulaşılması için taşkın öncesinde, taşkın sırasında ve taşkın sonrasında alınması gereken önlemlerin belirlenmesini içermektedir. 1.2 Taşkın Direktifinin Uygulanması İçin Kapasitenin Geliştirilmesi AB Eşleştirme Projesi Ülkemizde havzalar bazında Taşkın Yönetim Planları nın oluşturulması için ilk adımı teşkil edecek olan Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi Su Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmekte olup Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı paydaş kurumlar; Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü ve Orman Genel Müdürlüğü ilgili kurumlar olarak projede yer almaktadırlar. Projenin amacı, taşkınların insan sağlığı, çevre, kültürel miras ve ekonomik faaliyetler üzerindeki olumsuz etkilerinin azaltılmasını sağlamak için taşkın risklerinin değerlendirilmesi ve yönetimi hususunda bir çerçevenin oluşturulması, Taşkın Direktifinin ülkemiz mevzuatına aktarılması için yasal kurumsal ve teknik kapasitenin geliştirilmesidir. Proje kapsamında 3 ana bileşen bulunmaktadır: 1. Yasal, teknik ve kurumsal kapasitenin geliştirilmesi, taşkın direktifi ve taşkın hususunda farkındalığın arttırılması 2. Direktif esaslarının pilot havza olan Batı Karadeniz Havzasında (taşkın riski ön değerlendirmesi, taşkın tehlike haritalarının ve taşkın risk haritalarının hazırlanması, taşkın risk yönetim planlarının hazırlanması) uygulanması ve üç havzada (Akarçay, Doğu Akdeniz, Yeşilırmak) hızlı tarama yapılması, 3. Direktifin ülkemiz genelinde tüm nehir havzalarına uygulanabilmesi için gerekli yol haritasını gösteren ve belli bir takvimi içeren Ulusal Uygulama Planı nın hazırlanmasıdır. Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 5

7 Bu rapor, Kapasitenin Geliştirilmesi AB Eşleştirme Projesi nin ikinci bileşeni kapsamında yapılmış olan ve aşağıda belirtilen çalışmalara dayanarak hazırlanmıştır. - Batı Karadeniz Havzası taşkın riski ön değerlendirmesi, - Potansiyel yüksek taşkın riski taşıyan alanların belirlenmesi, - Bartın Merkez İlçesi ve Zonguldak Çaycuma ilçeleri için taşkın tehlike haritalarının hazırlanması, - Bartın Merkez İlçesi ve Zonguldak Çaycuma ilçeleri için taşkın risk haritalarının hazırlanması, - Batı Karadeniz havzasında çalışılan alanlarda Taşkın Riski Yönetimi için uygun hedeflerin ve bu hedeflere ulaşılabilmesi için alınması gereken önlemlerin belirlenmesi. Kapasitenin Geliştirilmesi AB Eşleştirme Projesi nin ikinci bileşeninin esas hedefi pilot bir uygulama yapılarak metodolojinin öğrenilmesi ve geliştirilmesi yoluyla ilgili kurumların personelinin teknik kapasitesinin arttırılmasıdır. Bu sebeple, proje kapsamında herhangi bir veri üretilmemiş, tüm çalışmalar mevcut verilere dayanılarak gerçekleştirilmiştir. Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 6

8 2. TAŞKIN RİSKİ ÖN DEĞERLENDİRMESİ 2.1 Taşkın Riski Ön Değerlendirmesi Çalışmaları Taşkın riski ön değerlendirmesi mevcut ya da kolaylıkla ulaşılabilecek bilgilere dayanmaktadır. Çalışma kapsamında geçmişte meydana gelen taşkınlar incelenerek önemli tarihi taşkınlar belirlenmekte ve çeşitli yöntemlerle gelecekte olması muhtemel taşkınlar ve su altında kalacak alanlar tahmin edilmektedir. Taşkın riski ön değerlendirmesini takiben, ciddi ölçüde potansiyel taşkın riski taşıyan alanlar belirlenmekte, belirlenen bu alanlarda sırasıyla taşkın tehlike haritaları ve taşkın risk haritaları hazırlanmakta ve nihai olarak tüm bu çalışmalara dayanarak taşkın risk yönetim planı hazırlanmaktadır. Bu sebeple taşkın riski ön değerlendirmesi, müteakip çalışmaların taşkın riski taşıyan alanların hangilerinde yapılacağının önceliklendirilmesi açısından oldukça önemlidir. 2.2 Pilot Havzadaki Taşkın Riski Ön Değerlendirmesi Batı Karadeniz pilot havzası düzeyinde yapılan taşkın riski ön değerlendirmesi aşağıdaki faaliyetleri kapsamaktadır Tarihi Taşkınlara İlişkin Bilgilerin Toplanması Havzada geçmişte yaşanmış olan taşkınlar ile ilgili mevcut kayıtlardan ve raporlardan elde edilen veriler havzada görev yapan uzmanlarca toplanmış olup ortak bir veri tabanında bir araya getirilmiştir Ciddi Tarihi Taşkınların Belirlenmesi Proje kapsamında pilot havzada gerçekleştirilen görevler sırasında paydaş ve ilgili kurumlar ile birlikte belirlenen metodolojiye dayanarak önemli tarihi taşkınlar seçilmiştir Tarihi Taşkın Alanlarının Haritalanması (CBS) Taşkın olaylarına ilişkin raporlara ve taşkın sonrasında yerinde incelemeler neticesinde oluşturulmuş olan haritalara dayanarak, taşkınların noktasal ve çizgisel olarak CBS ortamında gösterimi Türk Uzmanlar tarafından yapılmıştır. Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 7

9 2.2.4 Gelecekte taşkın olması muhtemel alanların belirlenmesi (CBS) Taşkın olaylarına ilişkin raporlara ve taşkın sonrasında yerinde incelemeler neticesinde oluşturulmuş olan haritalara dayanarak, taşkınların noktasal ve çizgisel olarak CBS ortamında gösterimi Türk Uzmanlar tarafından yapılmıştır Ciddi ölçüde potansiyel taşkın riski taşıyan alanların belirlenmesi Önemli tarihi taşkınlar, gelecekte olması muhtemel taşkınlar ve belirlenen göstergeler bir arada değerlendirilerek, ciddi ölçüde potansiyel taşkın riski taşıyan alanlar belirlenmiştir. Bu çalışmalar sonucunda elde edilmiş olan sonuçlar, detaylı olarak taskinyonetimi.suyonetimi.gov.tr adresinde bulunan Taşkın Riski Ön Değerlendirme Raporu nda yer almaktadır. Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 8

10 Şekil 2: Tarihi Taşkınlar Haritası Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 9

11 Şekil 3 Gelecekte taşkın olması muhtemel alanlar Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 10

12 Şekil 4 Muhtemel Taşkın Alanlarında Kalması Beklenen Kentsel Alanlar Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 11

13 Şekil 5 Muhtemel Taşkın Alanlarında Kalması Beklenen Tarım Alanları Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 12

14 Şekil 6 Muhtemel Taşkın Alanlarında Kalması Beklenen Altyapı Tesisleri Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 13

15 Şekil 7 Muhtemel Taşkın Alanlarında Kalması Beklenen Ekonomik Aktivite Alanları Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 14

16 Şekil 8 Muhtemel Taşkın Riski Altında kalan Sosyo-Ekonomik Göstergeler Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 15

17 Şekil 9 Taşkın Riski Altında Kalan Kentsel Alanlar Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 16

18 Şekil 10 Muhtemel Taşkın Riski Altında Kalan Ekonomik Aktivite Alanları Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 17

19 2.3 Taşkın Riski Ön Değerlendirmesi Sonuçlarının Değerlendirilmesi Taşkın riski altında kalan göstergeler incelendiğinde birçok alanın seçilen göstergelere göre taşkınlardan etkilendiği görülmektedir. Bundan dolayı göstergelerin verisel niteliği ve önem derecesi göz önünde bulundurularak bazı göstergelere öncelik verilmesi kararlaştırılmıştır. Bu göstergeler; Taşkın riski altında kalan kentsel nüfus ve, Taşkın riski altında kalan ekonomik aktivite olan alanlardır. Yapılan değerlendirmeler ve belirlenen kriterler neticesinde ilk önce can güvenliği daha sonra ekonomik aktivite dikkate alınmış olup Batı Karadeniz Havzasında taşkın riski taşıyan alanlar önceliklendirilmiştir. Devamında, seçilen göstergeler için aşağıdaki eşik değerler belirlenmiştir. Sayı Gösterge Eşik Değer 1 Taşkın Riski Altında Kalan Kentsel Yerleşim Alanı > 200 Ha 2 Taşkın Riski Altındaki Bulunan Ekonomik Aktivite Alanı >100 Ha Bu eşik değerlerin üstünde kalan alanlar potansiyel yüksek taşkın riski taşıyan alanlar olarak belirlenmiştir. Bu sonuçlara göre taşkın riski altında kalan yerleşim alanı 200 hektar üzerinde olan 7 yerleşim birimi, taşkın riski altında kalan ekonomik aktivite alanı 100 hektar üzerinde olan 6 yerleşim birimi belirlenmiştir. Sonuç olarak, Batı Karadeniz Havzasında potansiyel yüksek taşkın riski taşıyan alanlar sırasıyla Düzce ili Merkez ilçesi, Bolu ili Merkez ilçesi, Zonguldak ili Çaycuma ilçesi, Bartın ili Merkez ilçesi, Zonguldak ili Ereğli ilçesi, Bolu ili Gerede ilçesi, Karabük ili Yenice ilçesi ve Karabük ili Merkez ilçesidir. Elde edilen sonuçlar aynı zamanda geçmişte meydana gelen önemli taşkınlar ile de karşılaştırılarak örtüşmekte olduğu tespit edilmiştir. Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 18

20 Sıra Şehir İlçe Muhtemel Taşkın Alanı (Ha) 1 DUZCE MERKEZ BOLU MERKEZ ZONGULDAK ÇAYCUMA BARTIN MERKEZ ZONGULDAK EREĞLİ BOLU GEREDE KARABÜK YENİCE KARABÜK MERKEZ 374 Tablo 1: Taşkın Riski Altında Kalan Alanların Öncelik Sıralaması Bu çalışmanın amacı taşkın tehlike haritaları, taşkın risk haritaları ve taşkın risk yönetim planının hazırlanacağı alanların belirlenmesi için taşkın riski altında olan alanlar arasında bir önceliklendirme yapılmasıdır. Bu önceliklendirme, bunların dışında kalan alanlarda taşkın riski olmadığı anlamına gelmemekle beraber, taşkın riskinin azaltılması için herhangi bir faaliyet yapılmayacağı anlamına da gelmemektedir. Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 19

21 Şekil 11 Potansiyel Yüksek Taşkın Riski Taşıyan Alanlar Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 20

22 3. TAŞKIN TEHLİKE HARİTALARI VE TAŞKIN RİSK HARİTALARI Taşkın riski ön değerlendirmesi sonucunda, sekiz ilçe potansiyel yüksek taşkın riski taşıyan alan (APSFR) olarak belirlenmiştir. AB Taşkın Direktifi gerekliliklerinin yerine getirilebilmesi için, belirlenen alanların tamamında ilgili kısımlar için taşkın tehlike ve taşkın risk haritalarının hazırlanması gerekmektedir. Ancak Batı Karadeniz Havzasında yapılmış olan bu çalışma Taşkın Direktifinin Uygulanması için Kapasitenin Geliştirilmesi AB eşleştirme Projesi kapsamında gerçekleştirildiğinden, taşkın tehlike ve taşkın risk haritaları mevcut veriler ile ve kısıtlı bir sürede hazırlanmıştır. Bu sebeple seçilen alanların tamamı için haritaların hazırlanması mümkün olmamıştır. Seçilen alanlar, potansiyel yüksek taşkın riski taşıyan (APSFR) sekiz alandaki mevcut veriler ve özellikle tehlike haritalarının hazırlanması aşamasında yapılan modelleme çalışmaları açısından değerlendirilmiştir. Değerlendirme sonucunda, 1 boyutlu hidrolik modelleme için gerekli verilere ulaşabileceği tespit edilen Bartın Merkez ilçesi ve Zonguldak Çaycuma ilçeleri çalışma yapılmak üzere seçilmiştir. 3.1 Çalışma Yapılan Alanların Genel Özellikleri Çalışma yapılan alanların genel özellikleri aşağıda verilmektedir Bartın Bartın ili, Batı Karadeniz Bölgesi nde Zonguldak, Karabük ve Kastamonu illeri arasında bulunmakta olup 32 o 22 doğu boylamı, 41 o 37 kuzey enlemi üzerinde yer almaktadır km 2 lik yüzölçümüne ve çevresindeki illere göre göreceli de olsa daha düz bir coğrafyaya sahiptir. Bartın kent merkezi Bartın Çayı nın denize döküldüğü Boğaz Mevkii nden yaklaşık 15 km içeride Bartın Irmağı ve kollarının oluşturduğu ova üzerine kurulmuş olup 59 km lik sahil şeridine sahiptir yılından itibaren Zonguldak ilinin bir ilçesi iken tarihinde Türkiye nin 74. ili olmuştur. Bartın da Merkez, Amasra, Kurucaşile ve Ulus ilçeleri olmak üzere 4 ilçe ve 271 köy bulunmaktadır yılı TUİK nüfus sayımına göre Bartın ilinin nüfusu (havzada yer alan tüm belediyeler ve nüfusu kişi üzeri olan tüm köyler) kişidir Topoğrafya Kuzeyde Karadeniz, güney, batı ve doğuda dağlarla çevrili olan Bartın Irmağı havzası, taban ve yamaç arazilerden oluşmaktadır. Yamaç araziler % 2-10 arasında değişen eğimlere sahip olup mansaptaki kesimler ova karakterindedir. Bartın ili doğu, batı ve kuzeyden yüksekliği 2000 m yi geçmeyen dağlarla çevrilmiştir. Dağlar, yüksek olmamakla birlikte oldukça dik, sahillere doğru sarp ve kayalıktır. En yüksek nokta Keçikıran Tepesi'dir (1619 m.). Kent merkezini batıdan Aladağ, kuzeyden Karasu dağları ve doğudan Arıt dağları kuşatmaktadır. Beşköprü ve Kızılelma köyleri çevresinde Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 21

23 yükseltiler m. arasında değişirken doğuya doğru gidildikçe şehrin bulunduğu alanda m. arasında, Arıt ve çevresinde m. arasında, doğuda Mahmut Dağı nda ise 1300 m. yi geçmektedir. Dağların oldukça dik yamaçları arasında dar ve derin vadiler yer almakta olup Uluyayla, Zoni, Ardıç (Gezen) ve Kokurdan Yaylaları Bartın ilini çevreleyen topografik yapı içerisinde yer almaktadır İklim Proje alanında hüküm süren iklim; her mevsimi yağışlı ve genelde ılıman olan Karadeniz iklim tipi olup depresyonik ve konvektif yağışlar görülmektedir. Bölgede kıyıya paralel yüksek dağların bulunması yağışların artmasına ortam hazırlamıştır. Depresyonik yağışlar kış ve bahar aylarında, konvektif yağışlar ise genellikle yaz aylarında meydana gelmektedir. Proje alanı nemlilik açısından da ülkemizin en nemli bölgesidir. Bu nedenle yıllık ve günlük sıcaklık farkları fazla değildir. Yağışlar daha çok yağmur şeklinde olup kar yağışı, don olayları ve sık sık sis de görülür. Bölgede yaz ayları da ılıman geçer. En sıcak ayın ortalaması 21 C - 22 C' yi geçmez. En soğuk ayın ortalama sıcaklığı ise her zaman 0 C'in üzerindedir. Yıllık ortalama sıcaklık ise 12 C - 13 C civarındadır Toprak Özellikleri Ova ve taban arazi özelliğindeki araziler, Bartın ırmağı, Bartın çayı, Arıt çayı, Gökırmak çayı ve Kozcağız çayının sağ ve sol sahilinde yer alırlar. Arazilerin genel eğimleri akarsuların akış (güney-kuzey) istikametinde olup % % 2 arasında değişmektedir. Yamaç arazilerinin eğimleri dere yatağına doğru % 6 - % 10 arasında olup ovayı oluşturan vadiler boyunca yer almaktadırlar. Ova toprakları alüviyal ve kollüviyal karakterde olup üst ve alt toprak bünyeleri ağırdan hafife kadar değişmektedir. Topraklar genel olarak alt ve üst horizonlarda kahverengi ile kahverenginin tonları şeklinde değişen renkler göstermekte olup ova topraklarının kireç bakımından yeterli, organik madde açısındansa fakir olduğu görülmektedir. Genelde toprak derinliği 1,50 m. den fazladır. Ova arazilerinde bitki gelişimini engelleyecek şekilde tuzluluk ve sodyumluluğa rastlanılmamaktadır Bartın Çayı Genel Bilgiler M.Ö. ki yıllarda Parthenios adı ile anılan ve kente adını veren Bartın ırmağı, Bartın çayı (Yan Kolları Arıt Çayı ve Gökırmak) ile Kozcağız çayının (Yan Kolları Güney Deresi ve Kozcanaz Dere) Bartın ili Gazhane Burnu nda birleşmesi ile meydana gelmekte olup Boğaz mevkisinden Karadenize dökülmektedir. Kocanaz Dere, güneyden doğup Kozcağız dan kuzeye doğru akarken, Bartın Çayı, Kastamonu dan gelip Ulus tan geçen Göksu ve Eldeş Çayları (Ulus Çayı) ile bunlara katılan derelerden oluşur. Arıt ve Mevren Derelerinden oluşan Kozlu Çayı ile birleşen Kışla, Akpınar ve Karaçay Dereleri Bartın Çayını besleyen derelerdir. Bartın Irmağının drenaj alanı 2100 km 2 dir. Irmak üzerinde 500 tonluk gemilerle Karadeniz den kente kadar ulaşım yapılabilen akış rejimi düzenli ve akış hızı düşük olan akarsudur. Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 22

24 Bartın Çayı Alt Havzası AB Eşleştirme Projesi Bartın Çayı nı besleyen kollar ve bu kolların çevrelediği alan Bartın Çayı Alt Havzasını oluşturmaktadır (). Bartın Çayı Alt Havzası nda 9 adet belediye bulunmaktadır yılı belediye nüfusları toplamı kişidir. Bartın Merkez ilçesi ve Ulus ilçesi bu alt havzada yer almaktadır. Alt havzada yer alan yerleşimler Tablo 2 de verilmektedir. Şekil 12 Bartın Çayı Alt Havzası Tablo 2: Bartın Çayı Alt Havzasında Yer Alan Yerleşimler İl Adı İlçe Adı Yerleşim Adı İdari Durumu Nüfus Bartın Merkez Hasankadı Belediye 2053 Karabük Safranbolu Ovacuma Belediye 1908 Bartın Ulus Kumluca Belediye 2202 Bartın Merkez Kozcağız Belediye 5455 Bartın Ulus Abdipaşa Belediye 2731 Bartın Ulus Ulus İlçe 3246 Bartın Merkez Ağdacı Köy 2425 Bartın Merkez Merkez İlçe Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 23

25 Bartın Merkez Arıt Belediye Çaycuma Çaycuma ilçesi, Batı Karadeniz Bölgesinde, 41 o 27 doğu boylam ile 31 o 49 kuzey enleminde yer almaktadır. Toplam yüzölçümü 520,34 km 2, merkez yüzölçümü 9.1 km 2 dir. İlçe, Zonguldak Merkez, Bartın İli ve Gökçebey İlçesi ile çevrilidir. Filyos Çayı vadisinin iki yanında yer alan yamaçlar arasında kurulmuştur. İlçenin denizden yüksekliği 20 metre dir. Çaycuma 72 kilometre olan karayolu ağıyla il merkezine ve komşu ilçelere bağlanmaktadır. İlçede 2007 yılında hizmete girmiş olan Zonguldak Çaycuma Havaalanı bulunmaktadır Topografya Çaycuma İlçesi Filyos Irmağı vadisinde alüvyal düzlükte yer alır. Irmağın oluşturduğu Filyos Vadisi Çaycuma kentinde genişleyerek Çaycuma Düzü'nü oluşturur. Filyos Irmağı ilçeyi güneyden kuzeye geçer ve Filyos bucak merkezinden Karadeniz'e dökülür. Arazi eğimi %2 ila %15 arasında değişmektedir İklim Tipik Karadeniz iklimi hüküm sürmekte olup yazlar ılık, kışlar ise çok sert değildir. İlçe oldukça fazla yağış almakta olup hemen hemen her mevsim yağışlıdır. En fazla yağış sonbahar ve kış mevsimlerinde görülür. Yıllık yağış miktarı mm dir. En yağışlı aylar 148,65 mm ile Aralık ve 141,72 mm ile Ocak aylarıdır. Yağışlar kıyılardan iç kesimlere gidildikçe hem azalmakta hem de yağmurdan kara dönüşme özelliği göstermektedir. En sıcak ay Temmuz (21.7 o C) en soğuk ay Şubat (5.8 o C) dır. Hakim rüzgar yönü ise Kuzeydoğu - Güneybatı dır. İlde hakim rüzgar güneydoğu (keşişleme) yönündedir. İkinci derecede etkili rüzgar ise kuzeybatı (karayel) yönündedir. En düşük nispi nem oranı %70 olup, ortalama nispi nem oranı %75 tir Toprak Özellikleri Çaycuma ilçesi ve çevresi bitki örtüsü açısından çeşitlilik göstermektedir. İç kısımlara doğru gittikçe iklimin sertleştiği alanlarda daha çok tarla ziraatı, sebzecilik ve meyvecilik yapılmaktadır. İlçede bulunan tarım alanı arazisi ha olup 430 ha çayır-mera alanı olarak kullanılmaktadır Filyos Çayı Batı Karadeniz Havzası nda uzunluğu yaklaşık olarak 360 km olan Filyos Çayı, Seben kasabasının kuzeyinde Benli Dağ dan Ulusu adıyla doğar. Filyos Çayının birçok kola ayrılması sebebiyle birçok bölgede farklı adlarla anılmıştır. Yenice Nehri, Köroğlu Deresi, Ulusu, Gerede Çayı, Melen Çayı, Akçay, Soğanlı Çayı vb. birçok isimleri vardır. Gerede Yaylası na inerek Gerede Çayı ile birleşerek Kuzeydoğu yönünde akar. Ilgaz Dağları eteklerinde birçok dere ile birleşerek kuzeybatıya döner. Araç Çayı ile Safranbolu yakınlarında birleşen Filyos çayı Karabük ve Yeniceden geçip kuzeye dönerek Çaycuma Ovası na iner. Filyos Çayı nı besleyen kollar ve bu kolların çevrelediği alan Filyos Çayı Alt Havzasını oluşturmaktadır (Şekil 13). Filyos Çayı Alt Havzası nda 56 adet belediye bulunmakta olup 2011 yılı belediye nüfusları toplamı kişidir. Alt havzada yer alan yerleşimler Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 24

26 Tablo 3 de verilmektedir. Şekil 13: Filyos Çayı Alt Havzası Tablo 3: Filyos Çayı Alt Havzasında Yer Alan Yerleşimler İl Adı İlçe Adı Yerleşim Adı İdari Durumu Nüfus Bolu Merkez Karacasu Belediye 2661 Bolu Dörtdivan Dörtdivan İlçe 3001 Bolu Merkez Merkez İlçe Bolu Merkez Kürkçüler Köy 2474 Bolu Yeniçağa Yeniçağa İlçe 4820 Çankırı Çerkeş Saçak Belediye 2044 Bolu Gerede Gerede İlçe Çankırı Atkaracalar Çardaklı Belediye 2060 Çankırı Çerkeş Çerkeş İlçe 8649 Çankırı Kurşunlu Çavundur Belediye 599 Çankırı Atkaracalar Atkaracalar İlçe 1872 Bolu Mengen Gökçesu Belediye 2245 Bolu Mengen Pazarköy Belediye 891 Bolu Mengen Mengen İlçe 5036 Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 25

27 Çankırı Bayramören Bayramören İlçe 634 Karabük Eskipazar Eskipazar İlçe 7044 Karabük Ovacık Ovacık İlçe 731 Zonguldak Devrek Eğerci Belediye 1510 Karabük Merkez Cumayanı Köy 2577 Zonguldak Devrek Özbağı Belediye 981 Zonguldak Ereğli Ormanlı Belediye 2600 Karabük Merkez Merkez İlçe Karabük Yenice Yenice İlçe 9348 Kastamonu İhsangazi İhsangazi İlçe 2701 Karabük Safranbolu Bostanbükü Köy 2180 Zonguldak Devrek Devrek İlçe Zonguldak Ereğli Çaylıoğlu Belediye 1933 Kastamonu Araç Araç İlçe 5908 Karabük Safranbolu Safranbolu İlçe Zonguldak Ereğli Gülüç Belediye 7511 Karabük Yenice Yortan Belediye 1871 Zonguldak Ereğli Ören Köy 2443 Zonguldak Devrek Çaydeğirmeni Belediye 4944 Zonguldak Ereğli Ereğli İlçe Zonguldak Gökçebey Gökçebey İlçe 7234 Zonguldak Gökçebey Hacımusa Belediye 1177 Zonguldak Merkez Sivriler Belediye 1473 Zonguldak Merkez Beycuma Belediye 2455 Zonguldak Gökçebey Bakacakkadı Belediye 2887 Zonguldak Ereğli Gökçeler Belediye 1735 Zonguldak Ereğli Kandilli Belediye 2753 Zonguldak Merkez Karaman Belediye 2281 Zonguldak Merkez Elvanpazarcık Belediye 2075 Zonguldak Çaycuma Perşembe Belediye 2659 Karabük Eflani Eflani İlçe 2117 Zonguldak Çaycuma Çaycuma İlçe Zonguldak Merkez Kozlu Belediye Zonguldak Çaycuma Nebioğlu Belediye 2325 Zonguldak Merkez Merkez İlçe Zonguldak Merkez Gelik Belediye 3702 Zonguldak Merkez Kilimli Belediye Zonguldak Çaycuma Karapınar Belediye 2565 Zonguldak Merkez Çatalağzı Belediye 8466 Zonguldak Çaycuma Saltukova Belediye 3939 Zonguldak Merkez Muslu Belediye 2062 Zonguldak Çaycuma Filyos Belediye 5425 Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 26

28 3.2 Taşkın Tehlike Haritaları AB Eşleştirme Projesi Taşkın Direktifine göre; taşkın tehlike haritaları, belirlenen düşük, orta ve yüksek olasılıklı taşkın debileri için taşkınların yayılma alanlarının ve derinliklerinin hidrolik ve/veya hidrolojik modeller kullanılarak belirlenmesini içermektedir. Taşkın riski yönetimiyle ilgili bilginin etkin kullanılması önceliklerin belirlenmesi ve teknik, finansal ve politik kararlar alınması amacıyla, farklı taşkın senaryoları sonuçlarına göre oluşturulmuş ve meydana gelecek olan potansiyel olumsuz etkileri içeren taşkın tehlike haritalarının oluşturulması gerekmektedir. Taşkın Direktifine göre üye ülkeler tarafından hazırlanacak olan taşkın tehlike haritaları en uygun ölçekte aşağıdaki senaryolara göre taşkın olabilecek coğrafi bölgeleri kapsayacaktır. a) Düşük olasılıklı taşkınlar veya ekstrem senaryolar b) Orta olasılıklı taşkınlar ( olası örneğin tekerrür süresi 100 yıl) c) Uygun bulunan yerlerde yüksek olasılıklı taşkınlar. Ayrıca her senaryo için aşağıdaki unsurlar haritada gösterilecektir. a) Taşkın yayılım alanı b) Su derinliği veya su seviyesi c) Mümkün olduğu durumlarda, akış hızı veya ilgili su akışı Taşkın tehlike haritaları ve taşkın risk haritaları üye ülkeler tarafından 22 Aralık 2013 e kadar tamamlanacak olup her altı yılda tekrar incelenerek gerektiğinde güncellenecektir Metodoloji Geliştirilmesi Projesi kapsamında mevcut hidrolojik ve topografik veriler kullanılarak 1 Boyutlu Hidrolik Model ile taşkın analizi yapılmış ve taşkın tehlike haritaları oluşturulmuştur Hidrolojik Verilerin Temini Proje kapsamında, düşük, orta ve yüksek olasılıklı taşkınlar için aşağıdaki tekerrür debileri seçilmiştir. a) Düşük olasılıklı taşkınlar veya ekstrem senaryolar: Q1000 b) Orta olasılıklı taşkınlar: Q100 c) Yüksek olasılıklı taşkınlar: Q10 Veriler DSİ Genel Müdürlüğünce hazırlanan Bartın Çayı ve Filyos Irmağı Islah projeleri kapsamındaki Hidroloji Raporundan alınmış olup Çaycuma için Q10 ve Q1000 taşkın tekerrür debileri rapordaki verilere dayanarak hesaplanmıştır. Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 27

29 Bartın Irmağı ve Kolları AB Eşleştirme Projesi Bartın çayının Bartın il merkezine girişindeki taşkın debileri (m 3 /s) Tekerrür Yılları Debiler (m 3 /s) Q ,5 Q ,1 Q Bartın Irmağı başlangıcı taşkın debileri (Bartın Çayı+Kozcağız Çayı) (m 3 /s) Tekerrür Yılları Debiler (m 3 /s) Q ,3 Q ,1 Q ,8 Bartın Irmağı taşkın debileri (m 3 /s) (Karadenize döküldüğü yer) Tekerrür Yılları Debiler (m 3 /s) Q ,3 Q ,9 Q ,7 Kozcağız Çayının Bartın il merkezine girişindeki taşkın debileri (m 3 /s) Tekerrür Yılları Debiler (m 3 /s) Q ,7 Q ,4 Q ,6 Filyos Irmağı Tekerrür Yılları Debiler (m 3 /s) Q Q Q Q Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 28

30 Topoğrafik Verilerin Temini DSİ tarafından hazırlanan Bartın Çayı Islah projesi kapsamında alınmış olan Bartın ırmağı ayrıntılı batimetri haritası (sonar), dere yatağının sağ ve sol sahilinde 1/1000 ölçekli şeritvari haritalar ile bu haritaların yeterli gelmediği kısımlarda HGK dan alınmış olan 1/25000 ölçekli haritaların bütünleştirilmesi ile elde edilmiş olan haritalar kullanılmıştır. Çaycuma için 1/1000 ölçekli halihazır harita Çaycuma Belediyesi nden temin edilerek kullanılmıştır. Ayrıntılı batimetri haritası mevcut olmadığından kullanılamamıştır Sayısal Yükseklik Modelinin Oluşturulması Elde edilen topoğrafik haritalar, CBS programı ile birleştirilerek sayısal yükseklik modeli (SYM) oluşturulmuş ve model üzerindeki hatalar kontrol edilerek düzeltilmiştir Sayısal Yükseklik Modeli (SYM) Üzerinden Kesitlerin Alınması Oluşturulan SYM üzerinde HEC-GeoRAS yazılımı ile dere yatağı ve kesitler tanımlanarak HEC-RAS programına aktarılmıştır. Bartın Irmağı ve yan kolları üzerinde 21,2 Km de toplam 92, Filyos Irmağı üzerinde 6,6 km de toplam 26 adet kesit alınmıştır Hidrolik Modelleme Çalışmaları Hidrolik hesap için memba ve mansap sınır koşulları belirlenmiş ve dere yatağı ve şevler için tespit edilen pürüzlülük katsayıları programa tanımlanmıştır. Çalışmalarda Q 10, Q 100 ve Q 1000 tekerrürlü taşkın debileri kullanılmıştır Model Sonuçlarının Değerlendirilmesi ve Kalibrasyon HEC-RAS modelinden alınan sonuçlar değerlendirilmiş olup memba - mansap koşulları değiştirilerek hassasiyet analizi yapılmıştır. Sonuç olarak sınır koşullarının su yüzü profiline çok az ölçüde etki ettiği belirlenmiş ve seçilen sınır koşulları uygun bulunmuştur. Bartın için daha önce yaşanmış olan 1998 yılı taşkın izi ile karşılaştırma yapılarak pürüzlülük değeri kalibre edilmiştir. Çaycuma için arazide yapılan gözlemler sonucunda pürüzlülük değeri kalibre edilmiştir Taşkın Tehlike Haritalarının Oluşturulması: HEC-RAS modeli ile bulunan su yüzü profilleri HEC-GeoRAS yazılımı ile CBS ortamına aktarılmıştır. Seçilen taşkın debilerine göre taşkın yayılım alanları ve bu alanlara ait su derinlik haritaları sayısal ortamda oluşturulmuş olup sonuçları 1/25000 ölçekli haritada gösterilmiştir. Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 29

31 Şekil 14 Taşkın Tehlike Haritası - Q10 (Bartın Merkez İlçesi-1) Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 30

32 Şekil 15 Taşkın Tehlike Haritası - Q10 (Bartın Merkez İlçesi-2) Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 31

33 Şekil 16 Taşkın Tehlike Haritası - Q100 (Bartın Merkez İlçesi-1) Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 32

34 Şekil 17 Taşkın Tehlike Haritası - Q100 (Bartın Merkez İlçesi-2) Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 33

35 Şekil 18 Taşkın Tehlike Haritası - Q1000 (Bartın Merkez İlçesi-1) Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 34

36 Şekil 19 Taşkın Tehlike Haritası - Q1000 (Bartın Merkez İlçesi-2) Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 35

37 Şekil 20 Taşkın Tehlike Haritası - Q10 (Çaycuma İlçe Merkezi) Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 36

38 Şekil 21 Taşkın Tehlike Haritası - Q100 (Çaycuma İlçe Merkezi) Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 37

39 Şekil 22 Taşkın Tehlike Haritası - Q1000 (Çaycuma İlçe Merkezi) Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 38

40 3.3 Taşkın Risk Haritaları AB Eşleştirme Projesi Taşkın risk ; haritaları; taşkın tehlike haritalarına dayanarak farklı tekerrür debilerine göre nüfus, ekonomik aktivite, kaza sonucu kirliliğe sebep olabilecek tesisler, tarım alanları ve benzeri unsurlar üzerindeki olası olumsuz etkilerin belirlenmesini içermektedir. Taşkın Direktifine göre taşkın risk haritaları; a) Potansiyel olarak etkilenecek nüfusu, b) Potansiyel olarak etkilenecek bölgenin ekonomik faaliyet türlerini, c) Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol ile ilgili 24 Eylül /61/EC Konsey Direktifi Ek-1 de1 de bulunan taşkın durumunda kazayla oluşan kirliliğe neden olabilen tesisler ve 2000/60/EC Direktifinde Ek IV(1)(i),(ii) ve (v) de belirlenen korunan bölgeleri, d) Yüksek miktarda sediment taşıyan taşkınlar, yıkıntı meydana gelen taşkın bölgelerinin gösterilmesi ve diğer önemli kirletici kaynaklarıyla ilgili bilgiler gibi üye ülkelerin faydalı olacağını düşündükleri diğer bilgileri göstermelidir Proje Kapsamında Dikkate Alınan Unsurlar Geliştirilmesi AB EşleştirmeEşleştirme Projesi kapsamında hazırlanan taşkın risk haritalarında; Q 10, Q 100 ve Q 1000 tekerrür debilerine göre nüfus ve ekonomik faaliyet alanlarının zarar görebilirliği dikkate alınmıştır. Taşkın risk haritalarının mevcut veya kısa sürede elde edilebilen veriler ile ve kısıtlı bir sürede hazırlanması gerektiğinden, CORİNE arazi örtüsü verilerinden elde edilen nüfus ve ekonomik faaliyet alanları verileri kullanılmıştır. Okul, hastane vb. unsurlara ilişkin farklı kaynaklardan elde edilen bilgiler bu projede değerlendirmeye alınamamakla beraber ek bilgi olarak sunulmuştur Metodoloji Geliştirilmesi AB Eşleştirme Projesi kapsamında Hırvatistan için AB Eşleştirme Projesi kapsamında geliştirilen yöntem ile Romanya da uygulanan yöntem üzerinde çalışılmıştır Hırvatistan için AB Eşleştirme Projesi kapsamında geliştirilen Yöntem Bu yöntem Kısa Dönem Uzmanlar tarafından Hırvatistan daki AB Eşleştirme projesi çalışmaları sırasında Fransa, Avusturya ve Hollanda da uygulanan yöntemlerin uyarlanması ile oluşturulmuş olup Hırvatistan da kullanılmıştır. Bu yöntemde mekânsal veri olarak CORINE 2006 veri seti, taşkın yayılım alanı altlığı olarak ise Taşkın Tehlike Haritaları (1 boyutlu hidrolik modelleme çalışmasının çıktıları) kullanılmıştır. İlk olarak CORINE veri setlerinin benzer öznitelikte olan alt veri tipleri birleştirilmiş ve bu sayede öznitelik verileri sadeleştirilmiştir. Birleştirilen veri setleri taşkın yayılım alanlarıyla örtüştürülerek farklı derecede risk bölgeleri içeren taşkın risk haritaları elde edilmiştir. Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 39

41 Romanya da uygulanan yöntem Bu yöntemde taşkın tehlike haritalarında yer alan taşkın yayılım alanı ve su yüksekliği verisi (0-0,5; 0,5-1,5; 1,5 3,0 ve >3,0) kullanılmıştır. Risk haritalamasında ise CORINE arazi örtüsü bilgileri altlık olarak kullanılmıştır. Su yüksekliği verisinin değerlendirilmesi ile tehlike derecelendirilmiş ve mekânsal veriler (CORINE veri setleri) harmanlanarak risk bölgeleri elde edilmiştir. Romanya da uygulanan yöntemin diğer yönteme göre en önemli avantajı, sadece taşkın yayılım alanını değil su yüksekliği verilerini de dikkate alınarak daha gerçekçi bir yaklaşımın ortaya konulmasıdır. Ayrıca, Romanya da uygulanan yöntem, taşkın riskini derecelendirmeye (düşük, orta yüksek gibi) olanak sağlamaktadır. Bu sebeple çalışmalarda Romanya da uygulanan yöntem tercih edilmiş olup aşağıda belirtilen adımlar uygulanmıştır. 1- Taşkın tehlike derecelendirmeleri (<0,5 m), (0,5 m -1,5 m), (1,5 3,0) ve (>3,0 m) su yükseklikleri sınıflandırmada baz alınmıştır. Böylece taşkından etkilenecek alanlar 4 grup halinde ortaya konulmuştur. 2- CORINE arazi örtüsü sosyo-ekonomik önemi göz önünde bulundurularak 1 ila 10 arasında derecelendirilmiştir. Su derinlikleri de 1 ila 3 arasında derecelendirilmiştir. Oluşturulan derecelendirme tablosu Tablo 4 te verilmektedir. 3- Öznitelik verilerini içeren CORINE arazi örtüsü katmanı Q 10,Q 100 ve Q 1000 olarak hazırlanan taşkın tehlike haritalarıyla kesiştirilmiştir. 4- Yeniden sınıflandırılmış ve derecelendirilmiş olan CORINE arazi örtüsü ve taşkın tehlike haritalarında elde edilen su derinlikleri kullanılarak ve derelendirme tablosundan faydalanılarak risk derecesi belirlenmiş ve yeni bir katman oluşturulmuştur. Risk dereceleri düşük, orta ve yüksek olmak üzere 3 sınıf altında belirlenmiştir. 5- Her üç taşkın tekerrür debisi için (Q 10, Q 100, Q 1000 ) yukarıda bahsedilen işlemler gerçekleştirilerek risk haritaları oluşturulmuş ve 1:25000 ölçekli haritada gösterilmiştir. Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 40

42 Tablo 4: Derecelendirme Tablosu AB Eşleştirme Projesi DERECELENDİRME TABLOSU SU DERİNLİĞİ KATSAYISI Corine Arazi Sınıfı Kodu Arazi Sınıfı Arazi Sınıfı Katsayısı DÜŞÜK (<0.5m) ORTA (0.5m - 1.5m) YÜKSEK (>1.5m) 111 Sürekli kent örtüsü Kesikli kent örtüsü Endüstriyel ya da ticari birimler Yol ve demiryolu ağları ve ilgili araziler Liman bölgeleri Havalimanları Maden çıkarma alanları Çöplükler İnşaat alanları Yeşil kentsel alanlar Sulanmayan ekilebilir arazi Pirinç tarlaları Üzüm bağları Meyve ağacı ve dutsu meyve Otlaklar Karmaşık ekim biçimleri Birincil olarak tarım amaçlı kullanılan alanlar Geniş yapraklı orman İğne yapraklı orman Karışık orman Doğal çayırlar Fundalıklar ve çalılıklar Ağaçlık-ağaççık geçişi Plajlar, kumul, kum Çıplak kayalıklar Seyrek bitki örtülü alanlar Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 41

43 Şekil 23 Taşkın Risk Haritası - Q10 (Bartın Merkez İlçesi-1 ) Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 42

44 Şekil 24 Taşkın Risk Haritası - Q10 (Bartın Merkez İlçesi-2 ) Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 43

45 Şekil 25 Taşkın Risk Haritası - Q100 (Bartın Merkez İlçesi-1 ) Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 44

46 Şekil 26 Taşkın Risk Haritası - Q100 (Bartın Merkez İlçesi-2 ) Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 45

47 Şekil 27 Taşkın Risk Haritası - Q1000 (Bartın Merkez İlçesi-1 ) Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 46

48 Şekil 28 Taşkın Risk Haritası - Q1000 (Bartın Merkez İlçesi-2 ) Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 47

49 3.3.3 Bartın Merkez İlçesinde Taşkın Riski Taşıyan Alanlarda Bulunan Unsurlar Taşkın riski altında kalan unsurlar belirlenirken, CORINE arazi örtüsü sınıflarından faydalanılmıştır. Okul, hastane vb. unsurlara ilişkin farklı kaynaklardan elde edilen bilgiler bu projede değerlendirmeye alınamamakla beraber ek bilgi olarak haritalarda gösterilmiştir. Bu kapsamda; taşkın risk haritalarından elde edilen sonuçlara göre farklı tekerrür debileri için risk altında bulunan unsurlar belirlenmiş olup Tablo 5, Tablo 6, ve Tablo 7 de gösterilmektedir Yıllık tekerrür debisine göre (Q10) Bartın Merkez İlçesinin 13,83 hektarı yüksek risk, 99,04 hektarı orta risk ve 203,31 hektarı düşük risk altında olmak üzere toplam 316,18 hektar alan taşkın riski altındadır. Risk altında bulunan alanlarda 1 adet ibadethane, 4 adet eğitim tesisi, 1 adet hastane bulunmakta olup, kamu kurumu ve kültürel miras bulunmamaktadır. Tablo 5 Q10 a göre Bartın merkez ilçesinde riskli alanlarda bulunan unsurlar Yerleşim Yeri (ha) Ekonomik Faaliyet Alanları (ha) Yüksek risk altında bulunan alan 2,75 11,08 Yüksek Değerli Tarım Alanı (ha) Düşük Değerli Tarım Alanı (ha) Orta risk altında bulunan alan 11,66 28,20 36,66 8,12 Düşük risk altında bulunan alan 19,83 12,20 135,26 6,58 Risk altındaki toplam alan 34,24 51,48 171,92 14, Yıllık tekerrür debisine göre (Q100) Bartın Merkez İlçesinin 89,59 hektarı yüksek risk, 377,57 hektarı orta risk ve 279,71 hektarı düşük risk altında olmak üzere toplam 746,87 hektar alan taşkın riski altındadır. Risk altında bulunan alanlarda 4 adet ibadethane, 4 eğitim tesisi, 1 hastane, 1 kamu kurumu ve 1 kültürel miras bulunmaktadır. Tablo 6: Q100 e göre Bartın merkez ilçesinde riskli alanlarda bulunan unsurlar Yüksek Yerleşim Ekonomik Değerli Yeri Faaliyet Alanları Tarım Alanı (ha) (ha) (ha) Yüksek risk altında bulunan alan 40,21 49,37 Düşük Değerli Tarım Alanı (ha) Orta risk altında bulunan alan 112,88 37,51 161,74 0,00 Düşük risk altında bulunan alan 38,94 5,12 210,55 0,17 Risk altındaki toplam alan 192,03 92,00 372,29 0,17 Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 48

50 Yıllık tekerrür debisine göre (Q1000) Bartın Merkez İlçesinin 232,96 hektarı yüksek risk, 496,82 hektarı orta risk ve 148,38 hektarı düşük risk altında olmak üzere toplam 878,16 hektar alan taşkın riski altındadır. Risk altında bulunan alanlarda 5 adet ibadethane, 4 eğitim tesisi, 1 hastane, 2 kamu kurumu, 1 idari birim ve 1 kültürel miras bulunmaktadır. Tablo 7: Q1000 e göre Bartın merkez ilçesinde riskli alanlarda bulunan unsurlar Yüksek Yerleşim Ekonomik Değerli Yeri Faaliyet Alanları Tarım Alanı (ha) (ha) (ha) Yüksek risk altında bulunan alan 146,55 86,41 Düşük Değerli Tarım Alanı (ha) Orta risk altında bulunan alan 91,04 13,22 21,40 0,00 Düşük risk altında bulunan alan 18,01 2,24 24,17 0,71 Risk altındaki toplam alan 255,59 101,87 45,57 0,71 Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 49

51 AB Eşleştirme Projesi Çaycuma İlçesi Taşkın Risk Haritaları Şekil 29 Taşkın Risk Haritası - Q10 (Çaycuma İlçe Merkezi) Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 50 Taşkın Riski Ön Değerlendirmesi

52 AB Eşleştirme Projesi Şekil 30 Taşkın Risk Haritası - Q100 (Çaycuma İlçe Merkezi) Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 51 Taşkın Riski Ön Değerlendirmesi

53 AB Eşleştirme Projesi Şekil 31 Taşkın Risk Haritası - Q1000 (Çaycuma İlçe Merkezi) Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 52 Taşkın Riski Ön Değerlendirmesi

54 3.3.5 Çaycuma İlçesinde Taşkın Riski Taşıyan Alanlarda Bulunan Unsurlar Taşkın riski altında kalan unsurlar belirlenirken, Corine arazi örtüsü sınıflarından faydalanılmıştır. Okul, hastane vb. unsurlara ilişkin farklı kaynaklardan elde edilen bilgiler bu projede değerlendirmeye alınamamakla beraber ek bilgi olarak haritalarda gösterilmiştir. Bu kapsamda; risk haritalarından elde edilen sonuçlara göre farklı tekerrür debileri için risk altında bulunan unsurlar belirlenmiş olup Hata! Başvuru kaynağı bulunamadı., Tablo 9 ve Tablo 10 da verilmektedir Yıllık tekerrür debisine göre (Q10) Çaycuma İlçesinin 1,68 hektarı yüksek risk, 24,87 hektarı orta risk ve 73,35 hektarı düşük risk altında olmak üzere toplam 99,9 hektar alan taşkın riski altındadır. Risk altında bulunan alanlarda bir adet ibadethane bulunmakta olup idari birim, eğitim tesisi, hastane, kamu kurumu ve kültürel miras bulunmamaktadır. Tablo 8 : Q10 a göre Çaycuma ilçe merkezinde riskli alanlarda bulunan unsurlar Yüksek Yerleşim Ekonomik Değerli Yeri Faaliyet Alanları Tarım Alanı (ha) (ha) (ha) Yüksek risk altında bulunan alan 1,68 0,004 Düşük Değerli Tarım Alanı (ha) Orta risk altında bulunan alan 9,53 0,53 11,90 2,91 Düşük risk altında bulunan alan 1,98 0,99 22,29 11,035 Risk altındaki toplam alan 13,19 1,52 34,19 13, Yıllık tekerrür debisine göre (Q100) Çaycuma İlçesinin 9,27 hektarı yüksek risk, 38,19 hektarı orta risk ve 11,07 hektarı düşük risk altında olmak üzere toplam 158,13 hektar alan taşkın riski altındadır. Risk altında bulunan alanlarda iki adet ibadethane bulunmakta olup idari birim, eğitim tesisi, hastane, kamu kurumu ve kültürel miras bulunmamaktadır. Tablo 9: Q100 e göre Çaycuma ilçe merkezinde riskli alanlarda bulunan unsurlar Yüksek risk altında bulunan alan Yerleşim Yeri (ha) Ekonomik Faaliyet Alanları (ha) 9,15 0,06 Yüksek Değerli Tarım Alanı (ha) Düşük Değerli Tarım Alanı (ha) Orta risk altında bulunan alan 5,48 4,98 22,20 5,52 Düşük risk altında bulunan alan 4,79 6,04 18,67 17,04 Risk altındaki toplam alan 19,42 11,08 40,87 22,56 Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 53

55 Yıllık tekerrür debisine göre (Q1000) Çaycuma İlçesinin 12,24 hektarı yüksek risk, 68,21 hektarı orta risk ve 116,17 hektarı düşük risk altında olmak üzere toplam 196,62 hektar alan taşkın riski altındadır. Risk altında bulunan alanlarda 3 adet ibadethane bulunmakta olup idari birim, eğitim tesisi, hastane, kamu kurumu, ve kültürel miras bulunmamaktadır. Tablo 10: Q1000 e göre Çaycuma ilçe merkezinde riskli alanlarda bulunan unsurlar Yerleşim Yeri (ha) Ekonomik Faaliyet Alanları (ha) Yüksek risk altında bulunan alan 10,97 1,27 Yüksek Değerli Tarım Alanı (ha) Düşük Değerli Tarım Alanı (ha) Orta risk altında bulunan alan 11,51 12,49 31,74 12,48 Düşük risk altında bulunan alan 7,66 3,10 14,55 11,15 Risk altındaki toplam alan 30,14 16,86 46,28 23,63 Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 54

56 4. TAŞKIN RİSK YÖNETİMİ HEDEFLERİ Taşkın Direktifi; taşkın risklerin yönetimi için, ciddi ölçüde potansiyel taşkın riski taşıyan alanlarda taşkının insan sağlığı, çevre, kültürel miras ve ekonomik aktivite üzerindeki olası olumsuz etkilerini azaltma ve uygun görüldüğü takdirde yapısal olmayan ve/veya taşkın olasılığını azaltma odaklı uygun hedefler belirlenmesini gerektirmektedir. Taşkın riskinin yönetimi için hedefler, risk yönetiminin temel prensipleri olan, önleme, koruma ve hazırlıklı olma ekseninde belirlenmiştir. Beş kategori olarak sınıflandırılan hedefler şu şekildedir. - Halkın güvenliğinin arttırılması - önleme / koruma - Hasar maliyetinin kontrol edilmesi - önleme - -Direncin arttırılması - hazırlıklı olma - Taşkın tehlikesi ve taşkın riski hakkında bilginin geliştirilmesi. - Taşkın Riski Yönetim Planlarının uygulanması için yönetişim tanımlanması. Bu hedefler belirlenirken kısa, orta ve uzun vadede ulaşılmak istenen durum ile birlikte, taşkın riski yönetim planlarının 6 yıllık döngüler ile gözden geçirilmesi gerekliliği de dikkate alınmıştır. Bu kapsamda, genel çerçeveyi oluşturan bu temel hedefler altında aşağıdaki alt hedefler belirlenmiştir. 4.1 Halkın güvenliğinin arttırılması koruma/önleme Hassas alanlarda taşkınlara karşı uygun korumanın sağlanması Yüzey akışının havza bazında yönetilmesi- uygun tarımsal uygulamalar ve orman yönetimi Doğal işlevlerden ve yeşil altyapılardan (orman örtüsü, sulak alanlar, bataklıklar vb.) faydalanılması Depolamalı taşkın koruma yapılarının yıkılmasından kaynaklı zararlara karşı tedbir alınması 4.2 Hasar maliyetinin kontrol edilmesi - önleme Taşkına meyilli alanlarda arazi kullanımı ve yapılaşmanın düzenlenmesi Taşkın olması muhtemel alanlarda arazi kullanımı ve yapılaşmanın düzenlenmesi Doğal ve teknolojik risklerin birbirinin etkisini artırmasının önüne geçilmesi 4.3 Direncin arttırılması hazırlıklı olma Taşkın tahmini ve erken uyarı sisteminin kurulması, güçlendirilmesi ve iyileştirilmesi Taşkın riski yönetiminde iklim değişikliği etkisinin analiz edilmesi Kriz yönetimi için operasyonel araçların güçlendirilmesi ve iyileştirilmesi Kamuoyunun farkındalığının arttırılması Hayati önem taşıyan hizmetlerin sağlanması Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 55

57 4.4 Taşkın tehlikesi ve taşkın riski hakkında bilginin geliştirilmesi hazırlıklı olma Farklı paydaşlar ve seviyeler arasında bilginin paylaşılması Taşkın riskine ilişkin bilgilerin artırılması (haritalar, öğelerin etkilenebilirliği, kriz yönetimi) 4.5 Taşkın Riski Yönetim Planlarının uygulanması için yönetişimin tanımlanması - hazırlıklı olma İlgili kurumların belirlenmesi Uygun yönetişimin uygulanması TD ve SÇD gereklilikleri uyarınca havza bazında yönlendirmenin sağlanması 5. ÖNLEMLERİN ve ÖNCELİKLENDİRİLMELERİN ÖZETİ 5.1 Halkın Güvenliğinin Artırılması Hedefi Kapsamında Alınacak Tedbirler (1) Kirazlıköprü Barajı Kirazlıköprü Barajı, yapısal önlemler kapsamında taşkın öncesinde alınacak önleyici/koruyucu tedbirler arasındadır. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ) tarafından, Bartın ırmağının kolu olan Gökırmak üzerinde Kirazlıköprü Barajı yapımına devam edilmektedir. Baraj yapımının çok yüksek öncelik derecesine sahip olduğu proje çalışma grubu uzmanları tarafından mütalaa edilmektedir. Baraj yatırım maliyeti TL olarak planlanmaktadır. Bu maliyete ek olarak yıllık işletme bakım maliyeti yatırım maliyetinin % 5 i kadardır. Sosyal iskonto oranı % 5 olarak dikkate alınmıştır.barajın ekonomik ömrünün 50 yıl olacağı düşünülerek toplam yıllık maliyet TL olarak hesaplanmıştır. Kirazlıköprü Barajı Karakteristikleri; Amacı : Taşkın + Sulama + Enerji Tipi : Silindirle Sıkıştırılmış Beton Baraj Barajın Talvegden Yüksekliği : m Drenaj Alanı : km 2 Yıllık Ortalama Akım : hm 3 Maksimum Su SeviyesindeTaşkın Hacmi : hm 3 (2)Kozcağız Barajı Kozcağız Barajı yapısal önlemler kapsamında taşkın öncesinde alınacak önleyici/koruyucu tedbirler arasındadır. DSİ tarafından Kozcağız Barajı yapımına Bartın ırmağının kolu olan Kocanaz çayı üzerinde devam edilmektedir. Baraj inşaasının çok yüksek öncelik derecesine sahip olduğu proje çalışma grubu uzmanları tarafından mütalaa edilmektedir. Baraj yatırım maliyeti TL olarak planlanmaktadır. Bu maliyete ek olarak yıllık işletme bakım maliyeti yatırım maliyetinin % 5 i kadardır. Sosyal iskonto oranı % 5 olarak dikkate alınmıştır. Barajın ekonomik ömrünün 50 yıl olacağı düşünülerek toplam yıllık maliyet TL olarak hesaplanmıştır. Kapasitenin Geliştirilmesi Projesi 56