Sivas Emek Sağlık Ocağı Bölgesinde 30 Yaş ve Üzeri Kadınlarda Hipertansiyon Sıklığı ve Etkileyen Faktörler *

Transkript

1 Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Sivas Emek Sağlık Ocağı Bölgesinde 30 Yaş ve Üzeri Kadınlarda Hipertansiyon Sıklığı ve Etkileyen Faktörler * Prevalence of Hypertension and Affecting Factors Among VVomen at the Age of 30 Years and Över Living in the Region of Sivas Emek Health House ' Levent ÖZDEMİR**, Haldun SÜMER**, Gülay KOÇOĞLU**, H.Hüseyin POLAT** ÖZET Bu çalışmada Sivas Emek Sağlık Ocağı Bölgesi'nden basit rastgele örnekleme yöntemiyle seçilen 1460 kadında hipertansiyon prevalansı ve etkileyen faktörler araştırıldı. 30 yaş üzerindeki bayanların 20.9' unun kan basıncı yüksek, 17.5' inin sınırda bulundu. Hipertansiflerin 42.6' sı durumlarının farkında değillerdi. Hipertansiyon sıklığı yaşlılarda, okur yazar olmayanlarda, sigara içenlerde, diabetiklerde, kardiak bozukluğu olanlarda ve beden kitle indeksi 30' un üstünde olanlarda önemli ölçüde yüksek; aile öyküsü olmayanlarda önemli ölçüde düşük bulundu (p<0.000). Hipertansiyon sıklığının yüksek olması ve hastaların çoğunun durumlarının farkında olmaması nedeniyle sağlık ocağı personelinin konuya dikkatlerinin çekilmesi gerektiği sonucuna varıldı. Anahtar kelimeler: Hipertansiyon, prevalans. SUMMARY in this study the prevalence of hypertension and the affecting factors are investigated among 1460 people selected from the region of Sivas Emek Health House by simple random sampling method. VVhile the blood pressures of 20.9 of the vvomen at the age of 30 years and över were found to be at high levels, 17.5 were at borderline of hypertensive people had no knovvledge about their blood pressures. The prevalence of hypertension was found to be increased statistically in older people, nonliteratures, smokers, diabetics, subjects having cardiac disorders and in subjects whose BMI is över 30. in subjects having no family history the prevalence was statistically low (p<0.000). it can be conclued that the staffs of health houses have to take çare of this issue because of the high prevalence of hypertension and the people having no Information about their disease. Keywords: Hypertension, prevalence C. Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 23 (1): 9-14, 2001 GİRİŞ Hipertansiyon, özellikle gelişmiş ülkelerde önemli bir halk sağlığı sorunudur (1). Genetik faktörlerin yanısıra beslenme alışkanlıklarının da hipertansiyon oluşumunda rol oynadığı belirtilmektedir (2-5). Yapılan çalışmalarda hipertansiyonun özellikle kardiovasküler hastalıklar için en önemli risk faktörü olduğu gö'sterilmiştir (2, 6). Ülkemizde kalp hastalıklarına bağlı ölümler yıllardır ilk sırada yer almaktadır (7). Bu nedenle hipertansiyonun erken tanı ve tedavisi büyük önem taş ı- maktadır. Bu çalışmada Sivas merkez Emek Sağlık Ocağı Bölgesi'nde 30 yaş üzeri kadınlarda hipertansiyon sıklığı ve etkileyen faktörler araştırılmıştır. International Public Health Congress "Health 21 in Action" October 8-12, 2000, Istanbul-Turkey'de sunulmuştur. C. Ü. Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Sivas.

2 Sivas Emek Sağlık Ocağı Bölgesinde 30 Yaş ve Üzeri Kadınlarda Hipertansiyon Sıklığı ve Etkileyen Faktörler GEREÇ ve YÖNTEM Araştırma, Şubat- Mart 2000 tarihleri arasında Halk Sağlığı Anabilim Dalı' nın eğitim bölgesi olan Emek Sağlık Ocağı Bölgesi' nde 30 yaş üzerindeki 9715 kadından basit rastgele örnekleme yöntemi ile. seçilen 1460' ma («= 0.05, d= 0.02, p= 0.25, q= 0.75) uygulanmıştır. Araştırma kesitsel bir çalışmadır. Hazırlanan anket formu yüzyüze görüşülerek doldurulmuştur. Ayrıca boy ve kilo ölçümleri yapılarak beden kitle indeksleri (ESKİ) hesaplanmıştır. Tansiyon ölçümü sfigmomanometre ile 10 dk. istirahatten sonra oturur durumda iken sağ koldan yapılmıştır. Hipertansiyon değerlendirmesinde DSÖ' nün önerdiği üzere sistolik kan basıncı 160 mmhg ve/veya diastolik kan basıncı 95 mmhg ve üzerindeki ölçümler hipertansif, /90-94 mmhg sınırda, < 140/90 mmhg normal olarak değerlendirilmiştir (7). Elde edilen veriler bilgisayarda SPSS programına aktarılarak değerlendirilmiş, istatistiksel analizde ki-kare testi uygulanmıştır. BULGULAR -ı Araştırma kapsamındaki 1460 kişiden 61,6' sı' kan basınçları normalken 20,9' unun yüksek, 17 inin de sınırda bulunmuştur. Tespit edilen olguların 42,6' sı hipertansif olduklarının farkında değillerdi. Tablo l' de çalışmaya alınanların sosyodemogral s,j özelliklerine göre kan basıncı durumları verilmiş^ Yapılan analizlerde hipertansiyon sıklığının yaşla biri önemli ölçüde arttığı görülmüştür. Hipertansiyon g rülme sıklığı en fazla 80 ve üzeri yaş grubunda ike T (61,5), en az yaş grubunda (7.0) rastlaı maktadır (p<0.01). Özellikle 50 yaş ve üzerindekilero-hipertansiyon görülme sıklığındaki artış istatistik»-olarak anlamlıdır. Öğrenim durumu dikkate alındığın^ hipertansiyon ilkokul eğitimini bitirmemiş olanlard, (31,0-40,9) anlamlı derecede yüksek bulunmuştu" ar t nip Tablo 1. Çalışmaya alınanların sosyodemografik özelliklerine göre kan basıncı durumları KAN BASINCI Normal Sayı Sınırda Sayı Yüksek Sayı Toplam Sayı Test Sonucu YAŞ * 231 P< * 144 X 2 = * 72 EĞİTİM DÜZEYİ OYD * 291 OY * 84 İlk P< Orta X 2 = Lise YO Fark yaratan grup 10

3 Özdemir ve Ark. Tablo 2' de risk faktörleri ile hipertansiyon arası n- daki ilişki değerlendirilmiştir. Beden kitle indeksi arttı k- ça hipertansiyon görülme sıklığının da önemli ölçüde arttığı saptanmıştır. BKİ' si 20' nin altında olanlarda hipertansiyon görülme sıklığı 3.9 iken 40 ve üzerinde olanlarda 45,2' dir. Sigara içenlerde hipertansiyon sıklığının (9,5) daha düşük olduğu görülmüştür. Hiç tuz kullanmayanlarda hipertansiyon sıklığı (31,5), çok tuz tüketenlere göre (19,9) daha fazladır (p<0.001). Önceden hipertansiyon tanısı alanların büyük bir bölümünün tuz kullanımını kısıtladıkları görülmüştür (67.8). Aile öyküsü olmayanlarda hipertansiyon sıklığı (15,2), aile öyküsü olanlara göre (25,4) daha düşük bulunmuştur (p<0.000). Tablo 2. Çalışmaya alınanların bazı risk faktörlerine göre kan basıncı durumları KAN BASINCI Normal Sayı Sınırda Sayı Yüksek Sayı Toplam Test Sayı BKİ** < Sonucu P< X 2 = SİGARA İçiyor * 220 P< 0.01 İçmiyor X 2 = 24.2 TUZ KULLANIMI Çok Az P< 0.01 Hiç * X 2 = 13.9 AİLEDE HİPERTANSİYON ÖYKÜSÜ Var P< Yok * 656 X 2 = 40.3 Fark yaratan grup ** gruplar birbirinden farklı Tüm Tablo 3 ve 4' de çalışmaya alınanların kızartmalarda ve yemeklerde kullandıkları yağ türüne göre ta n- siyonları değerlendirilmiştir. Kullanılan yağ türleri çoklu doymamış, tekli doymamış ve doymuş olarak sınıfland ı- rılmıştır. Yemeklerde doymuş yağ tüketenlerde hiper- tansiyon sıklığı (34,l-37,5) diğerlerine göre (18,3-20.0) yüksek bulunmuştur. Kızartmalarda kullanılan yağ türü ile hipertansiyon sıklığı arasında anlamlı bir ilişki saptanmamıştır (p>0.05). 11

4 Sivas Emek Sağlık Ocağı Bölgesinde 30 Yaş ve Üzeri Kadınlarda Hipertansiyon Sıklığı ve Etkileyen Faktörler Tablo 3. Çalışmaya alınanların yemeklerde kullandıkları yağ türüne göre kan basıncı durumları ılun irele KAN BASINCI "[ Normal Sınırda Yüksek Toplam ttığ YAĞ TÜRÜ Sayı Sayı Sayı Sayı jig>- Çoklu doymamış (P) i rev 5itir Tekli doymamış (M) ,r Doymuş (S) * enz P+M «ğitiı P+S * örü M+S IÜZ P+M+S , _ TOPLAM Tablo 4. Çalışmaya alınanların kızartmalarda kullandıkları yağ türüne göre kan basıncı durumları KAN BASINCI Normal Sınırda Yüksek Toplam ani; hip< YAĞ TURU Sayı Sayı Sayı Sayı Çoklu doymamış (P) rolı Tekli doymamış (M) dec Doymuş (S) (iı P+M M P+S edi çal M+S Ça P+M+S S ' 8 da TOPLAM uy p>0.05 reni jele 3Kİ jösi :an; içr di ki TARTIŞMA Hipertansiyon, özellikle koroner arter hastalıklarında majör risk faktörü olarak kabul edilmektedir. Bu yüzden erken tanı ve tedavisi çok önemlidir (2). Gelişmiş ülkelerde 30 yaş üzeri nüfusta 20 olduğu tespit edilmiştir (10). Diyarbakır' da 20+ yaş grubunda 21.3 (11), Kayseri' de 50+ yaş grubunda 20.9 (12), Ankara' da 40+ yaş grubunda 37,7 (13), di Malatya' da 40+ yaş grubunda 32,8 (14) sıklıkla r hipertansiyon saptanmıştır. Sivas Ulaş Eğitim Araştırma ' Bölgesi' nde yapılan çalışmada 30+ yaş grubunda hipertansiyon sıklığı 28,7 olarak bulunmuştur (16). Toplum taramalarında hipertansiyonu olduğunu bilmeyenlerin oranı arasındadır (4,10-16). Türkay ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada bu oran 87,2 (17), Koçoğlu ve arkadaşlarının çalışmasında 58,3 (16), bizim çalışmamızda ise 42,6 olarak de

5 dolaylarında görülen hipertansiyon, Doğu Avrupa ülkelerinde 45 oranlarına çıkmaktadır (8, 9). Hipertansiyon ve Ateroskleroz Derneği tarafından 1993' te yurt çapında yapılan hipertansiyon araştırmasına göre yaş grubu erkeklerin 17' sinin sistolik kan basınçlarının 145 mmhg' nın üzerinde, 33' ünün de diastolik kan basınçlarının 85 mmhg' nın üzerinde 12

6 Özdemir ve Ark. bulunmuştur. Özellikle eğitim düzeyinin düşük olduğu yörelerde oranlar yükselmektedir. Pek çok araştırmada hipertansiyon sıklığının yaşla arttığı gösterilmiştir (11, 12, 16,18). Araştırmamızdaki bulgular da benzer olup en yüksek, hipertansiyon prevalansı 80+ yaş grubundadır. Çalışmamızda eğitim düzeyi düştükçe hipertansiyon sıklığının arttığı tespit edilmiştir. Çöl ve Ark. (14) yaptığı çalışmada benzer bulgular elde etmiştir. Yapılan ileri analizde eğitim düzeyi düşük olanlarda hipertansiyonun daha sık görülmesi yaş faktöründen kaynaklanmıştır. Eğitim düzeyi düşük olanlar çoğunlukla ileri yaş grubundadır. Şişmanlıkla birlikte hipertansiyon sıklığının arttığını gösteren çalışmalar çoktur (11, 12, 14-16, 19, 20). Kilo verince kan basıncında önemli düşüşler meydana gelebileceği belirtilmektedir (2, 21). Araştırmamızda da BKİ ile hipertansiyon arasında önemli ilişki olduğu gösterilmiştir. BKİnin ilişki yapılan ileri analizler sonucu, tansiyonu yaştan bağımsız olarak etkilediği anlaşılmıştır. Her yaş grubunda BKİ artıkça hipertansiyon sıklığı artmaktadır. Sigara kullanımının hipertansiyon etyolojisindeki rolü bilinmektedir (2, 21). Fakat yapılan çalışmalarda değişik sonuçlar elde edilmiştir. Toksöz ve arkadaşları (11) ile Koçoğlu ve ark.' nm (16) çalışmalarında sigaranın hipertansiyon sıklığını arttırdığı tespit edilmişken, Aykut ve ark. (12) ile Çöl ve ark.' nın (14) çalışmalarında anlamlı bir ilişki saptanamamıştır. Çalışmamızda sigara içenlerde hipertansiyon sıklığı daha düşük bulunmuştur. Literatür bilgilerine uymamakla beraber sigara içenlerin yaş ortalamasının içmeyenlerden (38.0±7.0 ve ) anlamlı düzeyde düşük olması ve büyük bir kısmının sigara kullanım süresinin 10 yılın altında olması bu sonucu doğurmuş olabilir. Diyetteki yağ cinsi ile kan basıncı ilişkisi konusunda yapılan çalışmalarda çoklu doymamış yağları kullananlarda hipertansiyonun daha az görüldüğü saptanmıştır (3, 11, 12). Bu çalışmada yağ kullanımı için tam bir tespit olmasa da puanlama yapılarak değerlendirilmiş ve istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki tespit edilmemiştir. Türkay ve ark. (17) ile Çöl ve ark.' nın (14) yaptığı çalışmalarda da diyet ve hipertansiyon arasında bir ilişki saptanmamıştır. Çalışmada hipertansiyon sıklığı 20.9 olarak bulunmuştur. Bunların büyük bir kısmının durumunu bilmemesi mortaliteyi artırması açısından önem taşımaktadır. Literatür bilgilerine dayanarak risk grubunu o- luşturan şişman, 40+ yaşta olan, sigara içen bireylerin zaman zaman tansiyonlarını ölçtürmeleri konusunda eğitilmeleri erken tanı için çok yararlı olacaktır. Ayrıca sağlık personelince yapılacak eğitimlerde tuz ve yağ cinsi konusunda da bilgi verilmesi önemlidir. KAYNAKLAR 1. Sonel A. Sistemik Hipertansiyon. Kardiyoloji, Türk Tarih Kurumu Basımevi, III. Baskı, Ankara, Knapp HR. Hypertension. Present Knovvledge in Nutrition (Editör Brown ML). International Life Sciences Institute, Nutrition Foundation, Washington D.C Moscak TA, Sacks FFM. Effect of Dietary Fatty Acids on Blood Pressure Regulation, Nutrition Revievvs, 47: , Nack GJ, Dodson PM. Nutrition and hypertension. Annals of Nutrition and Metabolism, 29 (3): 129, Sencer E. Hipertansiyon ve Diyet. Beslenme ve Diyet, Gençlik Vakfı Matbaa İşletmesi, İstanbul, Braunvvald E. Heart Disease. Textbook of Cardio Vaskuler Medicine, 4.ed. WB. Saunders Company, Philadelphia, 1992, pp , , VVorld Health Organization- International Society of Hypertension Guidelines for the management of Hypertension. J Hypertens, 17: , Garlin G. Hypertension and ischemic heart disease: The challenge of the 1990s. Am.Heart J. 121: , Davidson DM. Preventive Cardiology. Williams and VVİlkins, Maryland, Erdinç S. Türkiye Hipertansiyon Haritası. Hipertansiyon ve Ateroskleroz Derneği, Pfizer İlaçlan A.Ş., İstanbul, Toksöz P, İlcin E. Diyarbakır Bölgesinde Hipertansiyon Prevalansı ve Bunun Beslenmeye İlişkin Bazı Etmenlerle İlişkisi. Beslenme ve Diyet Dergisi, 21 (1): 61-70, Aykut M, Günay O, Öztürk Y, Ceyhan O. Kayseri Sağlık Grup Başkanlığı Bölgesinde 50 Yaş ve Üzeri Nüfusta Hipertansiyon Prevalansı. Beslenme ve Diyet Dergisi, 20 (1): 55-67, Fişek N. Halk Sağlığına Giriş. HÜ-DSÖ Hizmet Araştırma ve Araştırıcı Yetiştirme Merkezi Yayını No: 2, Çağ Matba ası, Ankara, Çöl M, Özyurda F. Park Sağlık Ocağı bölgesinde 40 Yaş Üzeri Nüfusta Hipertansiyon Prevalansı. Ankara Üniver sitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 45(2): ,

7 Sivas Emek Sağlık Ocağı Bölgesinde 30 Yaş ve Üzeri Kadınlarda Hipertansiyon Sıklığı ve Etkileyen Faktörler 15. Güneş G, pehlivan E. Malatya Yeşilyurt Sağlık Ocağı Bölgesinde 40 Yaş ve Üzeri Nüfusta Hipertansiyon Prevalansı ve Bazı Risk faktörlerinin Saptanması. Klinik Bilimler ve Doktor Dergisi, 4;3: , Koçoğlu G, Sümer H, Polat H, Özgür S, Koçoğlu F. Sivas Ulaş Eğitim Araştırma Bölgesinde 30 Yaş ve Üzeri Nüfusta Hipertansiyon Sıklığı ve Etkileyen Faktörler. Beslenme ve Diyet Dergisi, 25(1): 24-28, Türkay C, Polat HH, Çetin I, Yılmaz T. Hipertansiyon ve Kalp Hastalığı Erken Tanı Çalışması. Hipertansiyon Bülte ni, 4 (4): , Yazışma Adresi Dr.Levent Özdemir C.Ü.Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Aanabilim Dalı, SİVAS 18. Oğuz P. Yaşlılarda Hipertansiyon Görülme Sıklığı. üo tepe Toplum Hekimliği Bülteni, Sayı:l, Ocak la 19. Karaağaoğlu N Yaş Grubu Erkeklerde Beşli Alışkanlıkları ve Hipertansiyon Durumu. Beslenire^ Diyet Dergisi, 21: 45-58, Perry U, VVhinap PH, Shaper AĞ. Enviromental facte, the development of essential hypertension. Br.Medi 50: , Bilir N. Halk Sağlığı Yönünden Hipertansiyon. H.iif' Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Yayını No 86/39,1 Dizi No: 5, Ankara, >ı r İ v l >

8