Özel Atıklar Atık Yağlar ve Çevresel Etkileri. Prof. Dr. Bülent MERTOĞLU

Transkript

1 Özel Atıklar Atık Yağlar ve Çevresel Etkileri Prof. Dr. Bülent MERTOĞLU

2 ATIK YAĞLAR Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği ( Resmi Gazete Sayısı: 26952)

3 Yağlama ve yağ tipleri

4 Yağ içeriği Baz yağ Petrol türevleri (mineral yağlar) Sentetik yağlar Bitkisel yağlar Katkılar Sürtünme azaltıcılar Viskozite azaltıcılar Viskozite indisi düzelticiler Oksitlenme direnci artırıcılar Deterjanlar Diğerleri

5 Atık Yağlar nelerdir? Kullanılmış benzinli motor, dizel motor, şanzıman ve diferansiyel, transmisyon, gres ve diğer özel taşıt yağları ile hidrolik sistem, türbin ve kompresör, kızak, açık-kapalı dişli, sirkülasyon, metal kesme ve işleme, metal çekme, tekstil, ısıl işlem, ısı transfer, izolasyon ve koruyucu, izolasyon, trafo, kalıp, buhar silindir, pnömatik sistem koruyucu, gıda ve ilaç endüstrisi, kağıt makinesi, yatak ve diğer özel endüstriyel yağlar ve endüstriyel gresler, kullanılmış kalınlaştırıcı, koruyucu, temizleyici ve benzeri özel müstahzarlar ve kullanıma uygun olmayan yağ ürünleri

6 Atık yağların kimyasal içerikleri

7 Atık yağlardaki kirleticiler Ağır metaller (Arsenik, kadmiyum, kurşun, krom) Halojenler Poliaromatik hidrokarbonlar

8 Atık Yağların Kimyasal İçerikleri

9 Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği, Madde 5: Atık motor yağları dahil atık yağlar ile bu yağların işlenmesi sonucu çıkan atıkların insan ve çevreye zarar verecek şekilde sahada boşaltılması veya yenisi ile değiştirilmesi, depolanması, doğrudan veya dolaylı bir biçimde yüzeysel sular ile yeraltı suyuna, denizlere, drenaj sistemleri ile toprağa verilmesi, fuel-oil veya diğer sıvı yakıtlara karıştırılması ve mevcut düzenlemeler ile belirlenen limitleri aşarak hava kirliliğine neden olacak şekilde işlenmesi veya yakılması yasaktır.

10 Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği, Madde 5: Atık yağlara su, çözücüler, PCB, toksik ve tehlikeli maddeler ile diğer maddelerin ilave edilmemesi ve farklı kategorilerdeki atık yağların birbiriyle karıştırılmaması esastır. Atık yağların yarattığı çevresel kirlenme ve bozulmadan doğan zararlardan dolayı, atık yağ üreticileri, taşıyıcıları, işleme ve bertarafçıları kusur şartı aranmaksızın sorumludur.

11 Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği, Madde 12, 15: Yağ üreticileri, bir önceki yıl piyasaya sürülen yağ miktarlarını EK-3 de yer alan Yağ Beyan Formu ile her yıl Şubat ayı sonuna kadar Bakanlığa bildirmekle yükümlüdür. Kullanılan yağ türünde değişiklik yapılmaması durumunda atık yağ kategori analizleri atık üreticisi tarafından bir kez yaptırılarak EK-2 de yer alan Atık Yağ Beyan Formuyla Bakanlığa beyanda bulunulur.

12 Motor Yağları Atık motor yağları, motor yağı üreticileri veya bunların yetkilendirilmiş kuruluşları tarafından toplanır. Bunlar dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından atık motor yağları toplanmaz. Atık motor yağlarının toplanması aşamasında motor yağı üreticileri veya bunların yetkilendirilmiş kuruluşlarınca kategori analizleri aylık olarak yaptırılarak Ulusal Atık Taşıma Formlarıyla birlikte Bakanlığa gönderilir.

13

14

15 Çeşitlik yakıtların kalorifik değerleri

16

17 Atık Yağların Kod Numarası Nasıl Belirlenir Atık yağlar Atık Yönetimi Genel Esaslarına ilişkin Yönetmeliğin Ek- 4 ünde Yer Alan Atık Listesinde nde 12- Metallerin ve plastiklerin fiziki ve mekanik yüzey işlemlerinden ve şekillendirilmesinden kaynaklanan atıklar 13-Yağ ve Sıvı Yakıt Atıkları kapsamında tehlikeli atık olarak tanımlanmaktadır. Atık yağlara atık kodu verilirken oluşum kaynağına göre bu başlıklar altındaki kod numaralarına bakılır ve uygun kod numarası belirlenir. Örneğin araçların yağ değişiminden kaynaklanan atık yağların kod numarası ; : Mineral esaslı klor içermeyen motor, şanzıman ve yağlama yağları dır.

18 ATIK YAĞLAR- Örnekler Atık motor yağı Atık sanayi yağı (1307 hariç) Benzinli motor Dizel motor Transmisyon Gres Şanzıman/diferansiyel Diğer özel taşıt yağları Hidrolik sistem Kompresör Kızak/dişli yağı İzolasyon yağı Trafo yağı Isı transfer yağı

19 ATIK YAĞLAR- Örnekler 1301 Hidrolik yağlar 1302 Motor, şanzıman ve yağlama yağları 1303 Yalıtım ve ısı iletim yağları 1304 Sintine yağları 1305 Yağ/su ayırıcısı atıkları 1307 Sıvı yakıt atıkları 1308 Başka şekilde tanımlanmamış yağ atıkları

20 Atık Yağların Kullanım Alanları Kapsamda yer alan yağlar Yönetmelikle 3 kategoriye ayrılmıştır. I. Kategori Atık Yağlar : Ürün ve enerji geri kazanımı yapılabilir. II. Kategori Atık Yağlar: Enerji geri kazanımı yapılabilir. Klorür, toplam halojen ve PCB parametreleri aşılmayan endüstriyel yağların ürün geri kazanımı da yapılabilir. III. Kategori Atık Yağlar: Tehlikeli atık yakma tesislerinde bertaraf edilmelidir.

21 Yönetmelik Uygulamaları Atık motor yağlarının toplanması: Motor yağı üretici ve ithalatçıları adına Türkiye genelinde Petrol Sanayi Derneği (PETDER) tarafından toplanmaktadır. Atık endüstriyel yağların toplanması: Bakanlıktan lisans alan geri kazanım ve bertaraf tesisleri adına lisanslı taşıyıcı firmalar tarafından toplanmaktadır.

22

23

24

25 PETDER 2014 de ton atık yağ topladı

26

27

28

29

30

31

32 Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliğinin yürürlüğe girmesi ile geri kazanım tesisinin sayısı, 2013 yılı itibariyle 42 tesistir yılında 30 adet bitkisel atık yağ geri kazanım tesisi lisanslandırılmıştır.

33 Avrupa Birliği Ülkelerinde Durum

34 Bitkisel Atık Yağlar Bu Yönetmelik; 2/4/2015 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Atık Yönetimi Yönetmeliğinin ek4 Atık Listesinde yer alan; Yenilebilir sıvı ve katı yağlar kodu kapsamında değerlendirilen bitkisel atık yağlar ve * dışındaki sıvı ve katı yağlar (A) kodu kapsamında değerlendirilen kullanılmış kızartmalık yağları kapsar.

35 Genel İlkeler Bitkisel atık yağların ithalatı yasaktır. Bitkisel atık yağların kaynakta azaltımı, ayrı toplanması ve geri kazanımı esastır. Bitkisel atık yağlar ile bu yağların işlenmesi sonucu oluşan atıkların çevreye zarar verecek şekilde depolanması, taşınması, doğrudan veya dolaylı olarak yüzey suları ile yeraltı suyuna, denize, kanalizasyona, drenaj sistemi ile toprağa verilmesi ve mevcut düzenlemelerle belirlenen sınır değerleri aşarak hava kirliliğine neden olacak şekilde yakılması yasaktır. Bitkisel atık yağlar, lisanslı firmalar tarafından toplanır.

36 Genel İlkeler Bitkisel atık yağlar ilgili teknik düzenlemelere uygun olarak sadece biyodizel ve biyogaz üretiminde kullanılabilir. Bitkisel atık yağların yarattığı çevresel kirlenme ve bozulmadan doğan zararlardan dolayı, bitkisel atık yağ üreticileri, toplayıcıları, taşıyıcıları, geri kazanım ve bertarafçıları müteselsilen sorumludur. Geçici depolama amacıyla kullanılan bidonlar/variller/tankların bulunduğu sahanın yağmura karşı korunaklı olması, zemininin en az 25 cm kalınlıkta sızdırmaz betonarme bir zemine sahip olması ve döküntülere karşı gerekli tedbirler alınmış olması zorunludur.

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51 YAPILAN ÇALIŞMALAR YÜRÜRLÜĞE GİREN MEVZUAT: Yönetmelik: Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Atık Yönetimi Yönetmeliği tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği, tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Maden Atıkları Yönetmeliği Sayısı: sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

52 YÜRÜRLÜĞE GİREN MEVZUAT: YAPILAN ÇALIŞMALAR Tebliğ: Atıktan Türetilmiş Yakıt, Ek Yakıt ve Alternatif Hammadde Tebliği tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Atıktan Türetilmiş Yakıt, Ek Yakıt ve Alternatif Hammadde Tebliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Atık Getirme Merkezi Tebliği tarihli ve sayılı (4. Mükerrer) Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Kompost Tebliği 05/03/2015 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Bazı Tehlikesiz Atıkların Geri Kazanımı Tebliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Atıkların Karayolunda Taşınmasına İlişkin Tebliğ tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Mekanik Ayırma, Biyokurutma ve Biyometanizasyon Tesisleri ile Fermente Ürün Yönetimi Tebliği tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanmıştır.

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62 PCB ve PCT POLİKLORLU BİFENİL VE POLİKLORLU TERFENİLLERİN KONTROLÜ HAKKINDA YÖNETMELİK ( Resmi Gazete Sayısı: 26739)

63

64 PCB'ler Poliklorlu bifeniller (PCB) transformatörler ve kondansatörler için soğutucu ve yalıtım sıvısı olarak, elektrik kablolarının ve elektronik ekipmanların esnek PVC kaplamalarında dengeleyici katkı maddesi olarak, pestisitlerin katkı maddesi, kesme yağlarında, alev geciktiricilerde, hidrolik sıvılarında, contalarda, yapıştırıcılarda, ağaç cilalarında,boyalarda, toz alma maddelerinde ve karbonsuz kopya kâğıtlarında kullanılır.

65 Poliklorlu bifeniller (PCB) BM Kimyasallar Birimi tarafından hazırlanan çevre ve insan sağlığına olumsuz etkilerinden dolayı kullanılmasına yasaklama ve sınırlama getirilen 12 adet kalıcı organik kirleticiden biridir. PCB üretimi 1970'lerde yüksek toksisite nedeniyle yasaklanmıştır. PCB'ler, hayvanlarda vücutta biriken, çevre kirliliğine yol açan, kalıcı organik kirletici madde olarak sınıflandırılmıştır. PCB'ler kokusuz, tatsız, berrak ile açık sarı arası renkli visköz sıvılardır.

66 Poliklorlu bifeniller (PCB) Türkiye de PCB kullanımı yılında yasaklanmış olmasına karşın 2000 li yıllara kadar ithalatının devam ettiği düşünülmektedir. PCBler yüksek orandaki izolasyon kapasitesi, aşırı ısınmaya ve ateşe karşı dayanıklı yapısı sebebiyle, özellikle elektrik üretim/iletiminde transformatör ve kapasitör gibi ekipmanlar içerisinde, eski floresan ampulleri, elektriksel devreler, televizyonlar, radyolar, çamaşır yıkama ve kurutma makineleri, fırınlar, mikrodalga fırınlar, klimalar ve buzdolaplarında kullanılmış olduğu tespit edilmiştir.

67

68

69 İnsan Sağlığı Üzerinde Etkileri PCB ler, yağ oranı yüksek besinlerle, yüzey toprakları, içme suyu ve yer altı suyuyla, kapasitör ve elektrikli ekipman üretim yerleri, kondansatör fabrikaları, trafoların yerleştirilmesi ve tamiri yapılan kapalı ortamlar gibi çalışma yerlerinde inhalasyon ve deri yoluyla vücuda alınabilirler. Dermal toksisite, bağışıklık sistemi toksisitesi, endokrin yapısında bozukluklar ve kanserojen etkiler bu toksik bileşiğin sebep olduğu başlıca hastalıklardır. (USEPA, 2001). Ayrıca, yağlı içeriğinden dolayı anne sütünde birikmeleri sonucu bebekler üzerinde mutasyonlara sebep olmaktadır.

70 Bertaraf Yolları Genel olarak PCB ler yüksek ısılarda yakma, kimyasal ve biyolojik yöntemlerle klorsuzlaştırma ve bifenil yapısının parçalanması gibi farklı yollarla bertaraf edilebilmektedir. Yakma, günümüzde PCBlerin parçalanmasında kullanılan en yaygın yöntemdir. (furanlar ve dioksinler). Ükemizde İZAYDAŞ ve PETKİM (%50 si ticari kullanımda) dışında lisanslı nihai bertaraf tesisi bulunmamaktadır. Bununla birlikte TAKY ne göre bu tür atıkların yurtdışına ihraç edilebilmesi mümkündür.

71 Atık Pil ve Akümülatörler Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği ( Resmi Gazete Sayısı: 24744)

72 Piller PİL NEDİR? Kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine dönüştürerek bünyesinde depolayan cihazlara PİL denir. Elektrik enerjisi tekrar kimyasal enerjiye çevrilebiliyorsa ve bu suretle uzun sürelerle enerji kullanımı sağlanabiliyorsa pil şarj edilebilir özelliklere sahip bir pildir. Çoğunlukla aynı kimyasal yapıya, ölçülere ve elektrik kapasitelerine sahip piller, tek tek bir araya getirilerek pil grupları oluşturulabilir ve bunlara BATARYA BLOĞU veya kısaca adlandırıldığı gibi BATARYA denilebilir.

73 Piller Taşınabilir pil türleri A- Şarj edilmeyen piller: 1- Çinko Karbon (cep fenerleri, radyolar, vs) 2- Alkali Mangan (radyolar, oyuncaklar, kameralar, vs) 3- Lityum (uzaktan kumandalar, hesap makineleri, hafıza devreleri, vs) Çinko Karbon Alkali Mangan Lityum

74 Piller B- Şarj edilebilen piller: 1- Nikel kadmiyum,nicd (kablosuz motorlu el aletleri, acil aydınlatma sistemleri, alarm cihazları, vs) 2- Nikel metal hidrit, NiMH (telsiz telefonlar, dijital kameralar, vs) 3- Lityum iyon, Li-İon (cep telefonları, dizüstü bilgisayarlar, dijital kameralar, vs) 4- Lityum polimer (cep telefonları, akıllı kartlar, vs) NiCd NiMH Li-İon Li polymer

75 Piller C - Düğme piller: 1- Gümüş oksit (kol saatleri, hesap makineleri, kameralar, vs) 2- Çinko hava (işitme cihazları, vs) 3- Lityum (fotoğraf makineleri, kol saatleri, hafıza koruma devreleri, taşınabilir bilgisayarlar, vs) 4- Alkali mangan (kol saatleri, işitme cihazları, minyatür el fenerleri,vs)

76 Atık Pil nedir? Kullanım ömrünü tamamlamış ve/veya uğramış olduğu fiziksel hasar sonucu kullanılamayacak hale gelmiş olan pillere, atık pil denir. Atık Piller Neden Zararlıdır? Atık piller yani kullanılmış piller; gelişigüzel çevreye veya çöpe atıldığında pilin dışındaki koruyucu kap zamanla delinerek içindeki bazı zararlı maddeler (civa, kadmiyum, nikel v.b.) ayrışarak su, toprak ve havayı kirletebilirler.

77 Zararlı Maddeleri İçeren Piller: a) Ağırlıkça % den fazla cıva (Hg) içeren piller b) Alkali-mangan piller hariç, pil başına 25 mg dan fazla cıva (Hg) içeren piller c) Ağırlıkça % den fazla cıva (Hg) içeren alkalimangan piller d) Ağırlıkça % den fazla kadmiyum (Cd) içeren piller e) Ağırlıkça % 0.4 den fazla kurşun (Pb) içeren piller

78 Yönetmelik Genel İlkeler: MADDE5: b) Uzun ömürlü ve şarj edilebilir pil ve akümülatörlerin üretimi öncelikle tercih edilir. c) (Değişik: RG 3/3/ ) Ağırlıkça yüzde iki (% 2) den fazla cıva oksit veya cıva içeren düğme tipi pillerin üretimi ve ithalatı yasaktır. d) (Değişik: RG 3/3/ ) Ağırlıkça yüzde iki (% 2) ye kadar cıva oksit veya cıva içeren düğme tipi piller ve ağırlıkça % 2 ye kadar cıva içeren düğme tipi pillerden oluşan piller; 1) Ağırlıkça milyonda beş (% 0,0005) den fazla cıva içeren (Hg) pillerin, 2) Ağırlıkça onbinde yirmibeş (% 0,025) den fazla Kadmiyum (Cd) içeren primer pillerin, ithalatı ve üretimi yasaktır.

79

80

81

82 Zorunlu kota uygulaması Pil üreticileri, bir önceki yıl piyasaya sürdükleri miktarları hesaba katarak atık haline gelen I. grup pilleri yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihi takip eden ilk yıl % 15, ikinci yıl % 25, üçüncü yıl % 30, dördüncü yıl % 35, beşinci yıl % 40 ve devamı yıllarda ise Bakanlığın belirleyeceği oranlarda toplamak veya toplatmak ve bertaraf etmek, bu işlemleri Bakanlığa belgelemekle yükümlüdür. Atık haline gelen II. grup piller için kota oranları ilk yıl % 25, ikinci yıl % 35, üçüncü yıl % 50, dördüncü yıl % 65, beşinci yıl % 80 ve devamı yıllarda ise Bakanlığın belirleyeceği oranlarda uygulanır.

83 Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği 25 Kasım 2006 tarih ve sayılı Resmi Gazete

84

85 ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLERİNİN GERİ KAZANIMI Zor ayrışır olmaları ve hacimsel geniş bir alan kaplamaları sebebiyle, atık lastikler önemli bir çevre problemi olarak karşımıza çıkar. Hurda lastikler eğer geri dönüşüme kazandırılmazsa yığıldığı yerlerde çevreye zararlı olmaktadırlar: 1- Bu lastik yığınlarında oluşabilecek şiddetli yangınlar ve 2- Bu yığınlarda rahatça çoğalma imkanı bulan böcekler toplum sağlığını için oldukça tehdit edici unsurlardır. İstanbul (Harem) Sahili

86

87 LASTİKLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ Lastiklerde üç ana malzeme mevcuttur: 1- Kauçuk 2- Çelik 3- Lif ve diğer atıklar Atık lastiğin % 95 i geri dönüştürülebilen ürünlerden oluşmaktadır.

88

89 Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Tespiti Trafik denetimi Muayene İstasyonları

90

91 Ömrünü Tamamlamış Araçlar MEVCUT DURUM / UYGULAMALAR Ömrünü Tamamlamış Araçların Kontrolü Hakkında Yönetmelik tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. Yeni üretilecek araçlarda kurşun (Pb), cıva (Hg), artı altı değerlikli krom (Cr6+) ve kadmiyum (Cd) kullanılması istisnalar dışında yasaktır. Üreticilerin ömrünü tamamlamış araçları bedelsiz geri alma zorunluluğu bulunmaktadır. Emniyet Genel Müdürlüğü ile çevresel açıdan uygun bir hurda araç kayıttan düşme sistemi geliştirilmiştir. HEDEFLER: Tüm hurda araçların kayıt altına alınarak, belirlenen oranlarda arındırma, geri dönüşüm ve bertarafının sağlanması. AB YE TAM UYUM:

92 YAPILAN ÇALIŞMALAR Eylül Atık Motor Yağı (ton) Atık Endüstriyel Yağ (ton) Atık Madeni yağ toplama Eylül Toplanan Atık Akü( ton) Geri kazanılan Kurşun (ton) Atık akü toplama Ülkemizde 2005 yılında ton atık madeni yağ toplanmış iken bu rakam 2014 yılında ton olup 2015 yılı Eylül ayı itibari ile bu miktar tondur. Atık akü toplama miktarı 2005 yılında ton iken, bu rakam 2014 yılında ton olup 2015 yılı Eylül ayı itibari ile bu miktar tondur.

93 YAPILAN ÇALIŞMALAR ton Eylül 2014 Toplanan Atık Pil Miktarları (ton) Atık Pil Ömrünü Tamamlamış Araç Ülkemizde 2005 yılında toplanan atık pil miktarı 31 ton iken 2014 yılında bu rakam 555 ton olup 2015 Eylül ayı itibari ile bu miktar 400 tondur. Hurdaya ayrılan ömrünü tamamlamış araç sayısı 2014 yılı itibariyle adettir.

94 YAPILAN ÇALIŞMALAR Eylül Ömrünü Tamamlamış Lastik (ton) Eylül Toplanan AEEE Miktarı (ton) Ömrünü Tamamlamış Lastik Atık elektronik eşya toplama Ülkemizde 2005 yılında ömrünü tamamlamış lastik toplama miktarı ton iken, 2014 yılında bu rakam ton olup 2015 Eylül ayı itibariyle bu miktar tondur. Atık elektrikli ve elektronik eşyaların toplanma miktarı 2006 yılında ton iken, bu rakam 2014 yılında ton olup 2015 eylül ayı itibariyle bu miktar tondur.

95 YAPILAN ÇALIŞMALAR Atık Yakma ve Beraber Yakma Tesisi Sanayi tesislerinde ortaya çıkan atıklar kapsamında atık yakma beraber yakma tesisi 2003 yılında 1 adet iken 2014 yılında yılında 41 e, tehlikeli atık düzenli depolama tesis sayısı (1. Sınıf ) ise 2003 yılında 1 adet iken 2014 yılında 7, 2015 yılında 8 e ulaşmıştır. Tehlikeli Atık Düzenli Depolama Tesisi (1. Sınıf)

96 YAPILAN ÇALIŞMALAR Tehlikeli Atık Geri Kazanım Tesisi Sayısı 2003 yılında 18 adet olan Tehlikeli Atık Geri Kazanımı tesisi sayısı ise 2014 yılında 313, 2015 yılında ise 370 tir.

97 YAPILAN ÇALIŞMALAR Mevcut Düzenli Depolama Tesisleri 97