Veri Tabanı Yönetimi

Transkript

1 Veri Tabanı Yönetimi Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü DOK 322: Veri Tabanı Yönetim Sistemleri Bazı slaytlar için kaynak: Ray R. Larson, School of Information Management and Systems, UC Berkeley SLAYT 1

2 Plan Dersin tanımı Veri tabanı kavramları ve terminolojisi Veri tabanı modelleri SLAYT 2

3 Ders Planı Web sayfası Dersin tanımı Okuma parçaları Notlandırma Ödevler Takvim SLAYT 3

4 Dersin Web Sayfası SLAYT 4

5 Ders tanımı Ders veri tabanı tasarımıyla ilgili, veri tabanı yazılımı tasarımıyla değil VTYS ile ilgili detaylı konuları sadece veri tabanı tasarımı ve yapısıyla ilgili olarak tartışacağız Veri tabanı uygulama tasarımı üzerinde epey zaman harcayacağız. Buna web uygulama veri tabanı desteği de dahil SLAYT 5

6 Okuma Parçaları Ders kitabı: David M. Kroenke. Database Processing: Fundamentals, Design, and Implementation (9th Edition). International edition. Prentice Hall: Upper Saddle River, NJ, YTL Bıçaklar Kitabevi, Karanfil Sok. Amazon.com (122USD) SLAYT 6

7 Okuma Parçaları Adım Adım Microsoft Access 2002 MS Access Yardım sayfaları SLAYT 7

8 İçindekiler SLAYT 8

9 Ders kitabı web sayfaları SLAYT 9

10 Notlandırma Geçme notu: Devam (%10) Ödevler (%20) Ara sınav (%20) Proje (%20) Son sınav (%40) SLAYT 10

11 Ödevler İki çeşit ödev var Önceden geliştirilmiş veri tabanlarını (Cookie ve DiveShop) kullanarak arama, erişim ve değiştirme, modelleme (varlık-ilişki diyagramı) ödevleri Kendi kişisel veri tabanınızı tasarlama, veri girme ve sorgulama Veri tabanı projesi türleri (Proje) Bireysel Grup» İşle ilgili» Dersle ilgili» Dersle ilgili» Proje SLAYT 11

12 Takvim SLAYT 12

13 Veri tabanı nedir? SLAYT 13

14 Dosyalar ve veri tabanları Dosya: Bir örgüt, kişi, alan ya da konuyla ilgili kayıt ya da belge dermesi (Rowley) Elci (kağıt) dosyalar Bilgisayar dosyaları Veri tabanı: Kayıtlar arasındaki ilişkileri de gösteren benzer kayıtlar dermesi (Rowley) bibliyografik, istatistiksel, işle ilgili veriler, görüntüler, etc SLAYT 14

15 Veri tabanı Belirli bir örgütteki uygulama sistemleri tarafından kullanılan depolanmış işletimsel veri dermesi (C.J. Date) Kağıt veri tabanları Dünyadaki bilginin önemli bir kısmını içeriyor Dosya tabanlı veri işleme sistemleri Erken dönem (genelde) iş verilerinin toptan işlenmesi (batch processing) Veri Tabanı Yönetim Sistemleri (VTYS) SLAYT 15

16 Terimler ve Kavramlar Veri Tabanı Yönetim Sistemi - VTYS Veri tabanı tanımlamak, yaratmak, yaşatmak ve veri tabanına denetimli erişim sağlamak için kullanılan yazılım sistemi SLAYT 16

17 Terimler ve Kavramlar Depo (Havuz) Veri Sözlüğü (Data Dictionary) olarak da bilinir Belirli bir veri tabanı için tüm metadata nın depolandığı yer Belirli bir veri tabanındaki dosyalar ya da tablolar arasındaki ilişkiler hakkında bilgi de içerebilir SLAYT 17

18 Terimler ve Kavramlar Metadata Veri hakkında veri VTYS de bir varlığın tüm özelliklerinin tanımlanması, ör: Ad Veri türü Büyüklük Biçim veya özel karakteristikler Dosyaların ya da ilişkilerin özellikleri Ad, içerik, notlar, vs SLAYT 18

19 Niçin VTYS? Tarihçe 1950 lerde ve 60 larda tüm uygulamalar belli gereksinimler için özel olarak geliştirildi Dosya temelliydi Benzer ya da tekrar uygulamalar geliştirildi Erken VTYS ler programlama dillerinin uzantılarıydı E.F. Codd ve İlişkisel Model Ashton-Tate ve ilk mikrobilgisayara dayalı VTYS SLAYT 19

20 Dosya Temelli Sıstemler Uygulama Teslimat Listesi Dosya Oyuncaklar Adresler Kömür tahmini Yaramaz İstenen Güzel Oyuncaklar SLAYT 20

21 Dosya Sistemlerinden VTYS ye Dosya Sistemlerinin Sorunları Tutarsız veriler Esnek olmama Kısıtlı veri paylaşımı Standartların uygulanamaması Aşırı program yaşatımı SLAYT 21

22 VTYS nin Yararları Minimum veri tekrarı Veri tutarlılığı Veri bütünleştirme Erişim paylaşımı Uygulama geliştirme kolaylığı Tekbiçim güvenlik, mahremiyet ve tutarlılık denetimleri Veri erişilebilirliği ve cevap verebilme Veri bağımsızlığı Azaltılmış program yaşatımı SLAYT 22

23 Terimler ve Kavramlar Veri bağımsızlığı Verinin fiziksel temsili, bulunduğu yer ve verinin kullanımı birbirinden ayrı Uygulamanın veri tabanının veriyi nasıl ve nerede depoladığını bilmesi gerekmez; uygulama sadece ister Bir veri tabanını bir VTYS den diğerine aktarmanın uygulama programı üzerinde etkisi olmamalı Veri tabanına alanlar eklemek, verileri yeniden kodlamak uygulamaları etkilememeli SLAYT 23

24 Veri Tabanı Çevresi CASE Araçları Kullanıcı Arayüzü Uygulama Programları Havuz VTYS Veri Tabanı SLAYT 24

25 Veri Tabanı Bileşenleri Veri Tabanı Veri tabanı: Kullanıcı verileri Metadata Dizinler Uygulama Metadatası İçerir VTYS =============== Tasarım araçları Tablo Yaratma Form Yaratma Sorgu yaratma Rapor yaratma Prosedürel dil derleyicisi (4GL) ============= İşletim sırasında Form işleyici Sorgu işleyici Report Writer Language Run time Uygulama Programları Kullanıcı Arayüzü Uygulamaları SLAYT 25

26 Veri Tabanı Sistemleri Türleri PC Veri tabanları Merkezi Veri tabanları İstemci/Sunucu Veri tabanları Dağıtık Veri tabanları Veri tabanı modelleri SLAYT 26

27 PC Veri tabanları Örneğin. Access FoxPro Dbase vs SLAYT 27

28 Merkezi Veri tabanları Merkezi Bilgisayar SLAYT 28

29 İstemci/Sunucu Veri tabanları İstemci İstemci Ağ Veri tabanı sunucusu İstemci SLAYT 29

30 Dağıtık veri tabanları Yer C Yer B bilgisayar bilgisayar bilgisayar Homojen Veri tabanları Yer A SLAYT 30

31 Dağıtık veri tabanları Heterojen veya Federe veri tabanları Veri tabanı sunucusu İstemci İstemci Yerel ağ İletişim sunucusu Uzak bilgisayar Uzak bilgisayar SLAYT 31

32 Terimler ve Kavramlar Veri tabanı uygulaması Bir dizi veri tabanı etkinliğini gerçekleştirmek için kullanılan uygulama programı (veya ilgili programlar seti): Veri tabanı kullanıcıları adına Yarat Oku Güncelle Sil SLAYT 32

33 Veri Tabanı Uygulamaları Türleri PC veri tabanları Genellikle kişisel Çalışma Grubu veri tabanları Yerel ağ üzerinden herkesin veri tabanına eriştiği küçük grup kullanımı Bölüm veri tabanları Çalışma grubundan daha büyük ama benzer Örgüt veri tabanları İntranet üzerinden (veya bazen Internet üzerinden) tüm örgüte hizmet sunar SLAYT 33

34 Terimler ve Kavramlar Veri tabanı etkinlikleri: Create (Yarat) Veri tabanına yeni veri ekle Read (Oku) Read current data from the database Update (Güncelle) Mevcut veri tabanını güncelle ya da değiştir Delete (Sil) Veri tabanından veri sil SLAYT 34

35 Terimler ve Kavramlar Girişim Örgüt Varlık Kişi, Yer, Nesne, Olay, Kavram... Özellikler Bir varlık hakkındaki veri ögeleri Bazen alan (field), madde veya alanadı (domain olarak adlandırılır Veri değerleri Belli bir varlık için belli bir özelliğin görünümleri (instances) SLAYT 35

36 Terimler ve Kavramlar Kayıtlar Belli bir varlığın tüm özelliklerinin değerler seti İlişkisel VTYS de satır ya da tuple olarak da bilinir Dosya Kayıtlar dermesi İlişkisel VTYS de İlişki ya da Tablo olarak da bilinir SLAYT 36

37 Terimler ve Kavramlar Anahtar Bir dosyadaki kayıtları belirlemek ve bulmak için kullanılan özellik ya da özellikler dizisi Primer Anahtar Bir dosyadaki her kaydı tekil olarak belirleyen özellik ya da özellikler dizisi SLAYT 37

38 Terimler ve Kavramlar DA Veri yöneticisi Bir örgütteki Veri Yönetim işlevinden sorumlu kişi Bazen CIO olabilir -- Chief Information Officer DBA Veri Tabanı Yöneticisi Veri Tabanı Yönetim işlevinden sorumlu kişi SLAYT 38

39 Terimler ve Kavramlar Veri Yönetimi Bir örgütteki veri kaynaklarının topyekün yönetimi sorumluluğu Veri Tabanı Yönetimi Fiziksel veri tabanı tasarımı ve veri tabanı yönetimi teknik sorumluluğu Veri Hizmetçisi Bir örgütün verilerinin alt setinden ve bu verilerle ilgili tüm etkileşimlerden (uygulamalar, kullanıcı erişimi vs.) sorumluluk SLAYT 39

40 Terimler ve Kavramlar Modeller (1) Veri tabanı görünümleri ya da düzeyleri Kavramsal, mantıksal, fiziksel (2) VTYS türleri İlişkisel, Hiyerarşik, Ağ, Nesne Tabanlı, Nesne Tabanlı İlişkisel SLAYT 40

41 Modeller (1) Uygulama 1 Kavramsal gerekler Uygulama 2 Kavramsal gerekler Uygulama 3 Kavramsal gerekler Uygulama 4 Kavramsal gerekler Uygulama 1 Dış Model Kavramsal Model Uygulama 2 Uygulama 3 Uygulama 4 Dış Model Mantıksal Model Dış Model İç Dış Model Model SLAYT 41

42 Veri Modelleri (2): Tarihçe Hiyerarşik Model (1960 lar ve 1970 ler) Programlama dillerindeki veri yapılarına benziyor. Kitaplar (no, başlık) Yazarlar (ad, soyad) Yayıncılar Konular SLAYT 42

43 Veri Modelleri (2): Tarihçe Ağ modeli (1970 ler) Verilerin tek girişini ve veri zincirleri boyunca dolaşma bağlantıları sağlar Yazarlar Konular Kitaplar Yayıncılar SLAYT 43

44 Veri Modelleri (2): Tarihçe İlişkisel Model (1980 s) Veriler için kavramsal olarak basit bir model; veriler, ilişkiler ( tablolar ) olarak tanımlanır ve tüm veriler görülebilecek şekildedir Book ID Title pubid Author id 1 Introductio The history New stuff a Another titl And yet mo 1 5 pubid Book ID pubname 1 Harper 2 Addison 3 Oxford 4 Que Subid Authorid Subid Author nam 1 Smith 2 Wynar 3 Jones 4 Duncan 5 Applegate Subject 1 cataloging 2 history 3 stuff SLAYT 44

45 Veri Modelleri (2): Tarihçe Nesne Tabanlı Model (1990 lar) Veriyi ve işlemleri Nesne olarak kapsülleştirir Kitaplar (no, başlık) Yazarlar (ad, soyad) Yayıncılar Konular SLAYT 45

46 Veri Modelleri (2): Tarihçe Nesne-İlişkisel Model (1990 lar) İlişkisel Modelin iyi bilinen özelliklerini Nesne Tabanlı özelliklerle birleştirir. Bunlar: Kullanıcı tanımlı veri türleri Kullanıcı tanımlı fonksiyonlar Kalıtım ve alt sınıflar SLAYT 46

47 Veri Tabanı Sistemi Yaşam Döngüsü Fiziksel Yaratım 2 Tasarım 1 Dönüştürme 3 Büyüme, Değişim ve Yaşatma 6 Entegrasyon 4 İşlemler SLAYT 47

48 Tasarım Örgütün gereksinimlerini belirleme Veri tabanı Kavramsal Modelini geliştirme Varlık-İlişki diyagramı tekniklerini kullanarak Veri Sözlüğü inşa etme Mantıksal Modeli geliştirme SLAYT 48

49 Fiziksel Yaratım Veri tabanı Fiziksel Modelini geliştirme Veri formatları ve türleri Dizinlerin belirlenmesi, vs.. Prototip veri tabanının yüklenmesi ve test edilmesi Güvenlik, gizlilik ve erişim denetimlerinin kararlaştırılması ve kurulması Tutarlılık sınırlamalarının kararlaştırılması ve kurulması SLAYT 49

50 Dönüştürme Yeni veri tabanını kullanmak için mevcut veri setlerini ve uygulamalarını dönüştürme Eski verileri yeni formatlara dönüştürmek için programlar ve dönüştürme programcıkları (utility) gerekebilir SLAYT 50

51 Entegrasyon 3. Adımla örtüşür Yeni veri tabanına dönüştürülmüş ve yeni uygulamaların entegrasyonu SLAYT 51

52 İşlemler Tüm uygulamalar tam-ölçekli çalıştırılır Gizlilik, güvenlik ve erişim kontrolü sağlanır Kurtulma ve Yedekleme prosedürleri kurulmalı ve kullanılmalıdır SLAYT 52

53 Büyüme, Değişim ve Yaşatma Değişim, bir yaşam biçimidir Uygulamalar, veri gerekleri, raporlar vs. yeni gereksinimlere göre değişir Veri tabanı ve uygulamaların değişiklik gereksinimlerini karşılaması için değiştirilmeleri gerekir SLAYT 53

54 Yaşam Döngüsünün Bir Başka Görüntüsü Fiziksel Yaratım 2 Entegrasyon 4 İşlemler 5 Tasarım 1 DönüştürümBüyüme, 3 Değişim SLAYT 54

55 Cookie Veri Tabanı SLAYT 55

56 Cookie Gerekleri Cookie hipotetik bir toplu kataloğun bilgilerini içeren bir bibliyografik veri tabanı Hangi kütüphanelerin hangi kitaplara sahip olduğunun kaydedilmesi gerekli Bibliyografik bilgi aranması gerekli Yazar, başlık, konu, yer no vs.. Sipariş için kitapları kimin yayımladığının bilinmesi gerekli SLAYT 56

57 Varlık-İlişki Diyagramları Varlık-İlişki diyagramları veri tabanı tasarımında kullanılan temel araçlardan biridir Varlık-İlişki diyagramlarını daha sonra ayrıntılı olarak inceleyeceğiz Varlık-İlişki diyagramları Varlıkları (dikdörtgenler) ve özelliklerini (elipsler) ve varlıklar arasındaki ilişkileri (baklava dilimleri) gösterir SLAYT 57

58 Cookie Veri tabanı Halen veri tabanında 6 varlık var Books (bibfile) -Kitaplar Local Call numbers (callfile) Yerel Yer no ları Libraries (libfile) - Kütüphaneler Publishers (pubfile) - Yayıncılar Subject headings (subfile) Konu başlıkları Konu ve Kitaplar arasındaki bağlantılar (indxfile) SLAYT 58

59 BIBFILE Kitaplar (BIBFILE) belli kitaplarla ilgili bilgi içerir. Her kitap için bir kayıt var. Özellikleri: accno sağlama no su ya da seri no title kitap adı loc Yayın yeri date Yayın tarihi price Kitabın fiyatı pagination Kaç sayfa olduğu ill Varsa ne tür resimler (haritalar vs.) height Kitabın boyu (cm olarak) SLAYT 59

60 Books/BIBFILE accno Title Price Books Loc Date Pagination Height Ill SLAYT 60

61 CALLFILE CALLFILE yer no su ve belli kitapları belli kütüphanelerle ilişkilendiren mevcutlar bilgisi içerir, özellikleri: accno kitap sağlama no su libid sahip olan kütüphanenin no su callno kütüphanedeki yer no su copies belli bir kütüphanedeki kopya sayısı SLAYT 61

62 LocalInfo/CALLFILE libid Callno accno Copies CALLFILE SLAYT 62

63 LIBFILE LIBFILE toplu kataloğa katılan kütüphaneler hakkında bilgi içerir. Özellikleri: libid Kütüphane no su library Kütüphane adı laddress Kütüphne sokak adresi lcity Şehir adı lstate Eyalet kodu (kısaltma) lzip -- zip kodu lphone Telefon no su mop - suncl Kütüphanenin açılış kapanış ssatleri SLAYT 63

64 Libraries/LIBFILE Library laddress lstate lcity lzip lphone Libid SatCl SunOp LIBFILE SatOp Suncl FCl MOp FOp Mcl ThCl TuOp TuCl WOp WCl ThOp SLAYT 64

65 PUBFILE PUBFILE kitapların yayıncıları hakkında bilgi içerir. Özellikleri: pubid Yayıncı no su publisher Yayıncı adı paddress Yayıncı adresi pcity --Şehir pstate -- Eyalet pzip -- zip kodu pphone Telefon no ship Kaç günde teslim ettiği SLAYT 65

66 Publisher/PUBFILE paddress Publisher pcity pubid PUBFILE pstate Ship pphone pzip SLAYT 66

67 SUBFILE SUBFILE kitaplara verilebilecek her tekil konu başlığını içerir. Özellikleri: subcode Konu no su subject Konu başlığı/tanım SLAYT 67

68 Subjects/SUBFILE subid Subject SUBFILE SLAYT 68

69 INDXFILE INDXFILE kitaplarla konu başlıkları arasında çoka çoklu ilişki sağlar. Özellikleri tamamen diğer tablolara bağlantılardan ibarettir. subcode Konu no suna bağlantı accno Kitap sağlama no suna bağlantı SLAYT 69

70 Konularla Kitaplarıİlişkilendirme subid accno INDXFILE SLAYT 70

71 Cookie Sorularına bazı örnekler Sorular 1. CD-ROM in the Library adlı kitabın yazarı kimdir? 2. CD-ROM in the Library adlı kitabın yayıncısını ve adresini bulunuz. 3. CD-ROM in the Library adlı kitap hangi kütüphanelerde vardır? 4. CD-ROM in the Library adlı kitaba hangi konu başlıkları verilmiştir? 5. Moffitt Kütüphanesinin sahip olduğu Eğitim (Education) konu başlıklı ve Dell Publishing yayınevi tarafından yayımlanmış olan kitapların yazarlarını ve eseadlarını yer numaralarıyla birlikte listeleyiniz. 6. Berkeley Halk Kütüphanesinin ve şubelerinin sahip olduğu tüm kitapları yer numaraları, fiyatları ve kopya sayılarıyla birlikte listeleyiniz. 7. Tüm kütüphanelerdeki fiyatı 10 dolardan daha fazla olan duplike kitapları en pahalısından en ucuzuna doğru listeleyiniz. 8. Tüm kütüphanelerde kaç kitap bulunmaktadır? 9. Tüm kütüphanelerin sahip olduğu kitapların toplam fiyatı ne kadardır? 10. Kongre Kütüphanesindeki Veysey tarafından yazılan kitaba hangi konu başlıkları verilmiştir? SLAYT 71