ASI NEHRI NDE YAŞAYAN BARBUS LUTEUS (HECKEL, 1843) UN BÜYÜME ÖZELIKLERI. E-posta

Transkript

1 ASI NEHRI NDE YAŞAYAN BARBUS LUTEUS (HECKEL, 1843) UN BÜYÜME ÖZELIKLERI Şükran YALÇIN-ÖZDILEK 1 Cemal TURAN 2 Kemal SOLAK 3 İhsan AKYURT 2 1 Mustafa Kemal Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Antakya- Hatay 2 Mustafa Kemal Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, İskenderun-Hatay 3. G. Ü. Gazi Eğitim Fakültesi, Biyoloji Eğitimi Bölümü, Teknikokullar Ankara E-posta syalcin@mku.edu.tr ÖZET Haziran 1997 Nisan 1998 tarihleri arasında Asi Nehri nden toplanan 248 Barbus luteus (Heckel, 1843) örneğinin pullarından yararlanılarak yaş tayini yapılmış ve büyüme parametreleri belirlenmiştir. Populasyonun yaş kompozisyonu III yaşındaki balıklar dominant olmak üzere I V, minimum ve maksimum çatal boylar ile ağırlıklar ise sırasıyla 5,1 cm 24,7 cm ve 2,1 234,7 g arasında değişmektedir. Boy-ağırlık ilişkisi W = 0,0145 FL 3,0802 (R 2 = 0,98) olarak belirlenmiştir. Oransal boy ve ağırlık değerlerinin, II. yaştan sonra azaldığı gözlenmiştir. ANAHTAR SÖZCÜKLER: Barbus luteus, Asi Nehri, Büyüme Parametreleri THE GROWTH OF BARBUS LUTEUS (HECKEL, 1843)IN THE RIVER ASİ ABSTRACT Scales of 248 samples collected from the River Asi between June 1997 and April 1998 were used in order to examine the age and growth characters of Barbus luteus (Heckel, 1843). The population consisted of I V age groups and the age group third was dominant. The fork length distribution of samples ranged from 5.1 cm to 24.7 cm while the weight distribution ranged from 2.1 to g. Length/weight relationship was found to be as W = FL (R 2 = 0.98). It was observed that the values of relative length and relative weight decreased after age of II. KEYWORDS: Barbus luteus, The River Asi, Growth Parameters GİRİŞ Barbus luteus ön Asya nın karakteristik monotipik ve endemik türlerinden biridir. Özellikle siyah periton zara sahip olmasıyla subtropik bölgelerin bir güney formu olarak bilinir (Karaman, 1971). Bu tür ilk olarak Heckel (1843) tarafından Orontes (Asi) Nehri nde bulunmuş ve Systomus albus olarak adlandırılmış, daha sonra Coad (1991) tarafından B. luteus ile sinonimlendirilmiştir. B. luteus un büyümesi, üremesi ve beslenmesi ile ilgili Irak ta (Al-Daham ve Bahatti, 1979; Ahmed, 1981; Al-Barak ve Mohamed, 1983; Biro vd., 1988; Al-Rubaie, 1989) ve Türkiye de (Bozkurt, 1998; Sağat ve Erdem, 1997) yapılmış çalışmalar bulunmaktadır. B. luteus ekonomik önemi olan bir tür olup, Hatay bölgesinde Asi Nehri ve buna bağlı durgun ve akarsularda yaygın olarak bulunmaktadır. Bu çalışma, Asi Nehri nde yaşayan B. luteus un, büyüme oranını belirleyerek, doğal balık populasyonlarından en iyi şekilde yararlanmayı ve kültür balıkçılığında kullanılmak üzere önemli veriler elde etmeyi amaçlamıştır. 164

2 MATERYAL VE YÖNTEM Asi Nehri üzerinde belirlenen 8 istasyondan Haziran Nisan 1998 tarihleri arasında pinter, elektro-şoker ve 17 x x 30 mm lik serpme ağlar kullanılarak 248 birey avlanmıştır. Yakalanan örneklerin nehir üzerindeki dağılımları Şekil 1 de verilmiştir. Laboratuvara getirilen örneklerin ölçüm tahtası (± 1 mm) üzerinde çatal boy ve tam boy ölçümleri alınmış, Sartorius marka terazi ile (± 0,1 g) ağırlıkları ölçülmüştür. Yaş saptamasında, dorsal yüzgecin ön ve altındaki kısım ile yanal çizginin üst kısmı arasında kalan bölgeden alınan pullar kullanılmıştır (Bagenal, 1978). Yaş okumaları 2 x 10 ve 4,5 x 10 büyütmeli stereo mikroskop altında iki kişi tarafından üç tekrarlı okunarak yapılmıştır. Yaşları belirlenen bireylerin her yaş grubu için ortalama boy ve ağırlık değerleri hesaplanmıştır. Tüm bireylerin yaş gruplarına göre salt ve oransal büyümeleri incelenmiştir. Oransal boy artışı için OL = L t L t-1 / L t-1 x 100 ve oransal ağırlık artışı için OW = W t W t-1 / W t-1 x 100 formülleri kullanılmıştır (Chuqunova, 1963). Ayrıca boy ağırlık arasındaki ilişki W = al b eşitliğine göre değerlendirilmiştir (Bagenal 1978). Akdeniz Suriy N 1:50000 Şekil 1. Araştırma bölgesinde örneklerin alındığı yerler; 1 = Üzümdalı, 2 = Güzelburç, 3 = Narlıca, 4 = Aşağıokçular 5 = Turunçlu, 6 = Şubaşı, 7 = Şıhhasan, 8 = Sinanlı Figure 1. The map shows the sampling points 165

3 BULGULAR Asi Nehri üzerindeki 8 istasyondan avlanan 248 B. luteus un yaşları I - V yaş arası bireylerden oluşmakta ve III. yaş grubu bireyleri % 46,18 ile baskın olarak bulunmaktadır (Şekil 2). Asi Nehri B. luteus populasyonunun çatal boyları (FL) 5,1 cm ile 21,8 cm, ağırlıkları (W) ise 2,1 g ile 187 g arasında değişmektedir (Tablo 1) % N 46, ,68 19,35 22,18 2,42 I II III IV V Yaş Şekil 2. Asi Nehri B. luteus populasyonundaki yaş dağılımı Figure 2. Age composition of B. luteus in the River Asi Tablo 1. B. luteus örneklerinde yaşlara göre boy ve ağırlık değerlerinin değişimi. Table 1. The length and weight composition of B. luteus in different age groups. Yaş N Ağırlık(g) Çatal Boy (cm) W±SD (Min-Max) FL±SD (Min-Max) I 24 10,95 ± 5,31 (2,1-19,6) 8,39 ± 1,53 (5,1-10,2) II 48 33,25±11,25 (17,3-63,4) 12,24 ± 1,32 (10,1-15,2) III ,97±17,57 (30,3-119,1) 14,92 ± 1,42 (11,7-19) IV 55 95,67±35,01 (47,3-234,7) 17,17 ± 1,95 (13,5-24,7) V 6 127,97± 38 (88-187) 19,17 ± 1,95 (17-21,8) Asi Nehri B. luteus populasyonunun yaş gruplarına göre hesaplanmış oransal boy ve ağırlık değerleri Şekil 3 te verilmiştir. Buna göre en yüksek oranda boy ve ağırlık büyümesi I II yaşları arasında olmuş, II yaşından sonra büyüme yavaşlayarak devam etmiştir. Boyca ve ağırlıkça büyüme Von Bertalanffy boy büyüme denklemleri ile incelenmiş ve aşağıdaki gibi bulunmuştur. L t = 25,8966 [1-e 0,2387(t+0,5953) ] W t = 318,53 [1-e 0,2387(t+0,5953) ] 3,00 Aynı yaş grupları için ölçümle bulunan ortalama boy ve ağırlık değerleri ile Von Bertalanffy e göre hesaplanan ortalama boy değerleri arasındaki korelasyon katsayıları 0,99 olarak bulunmuş, ölçülen ve hesaplanan boy ve ağırlık değerleri arasında istatistiksel olarak önemli bir fark olmadığı tespit edilmiştir (P>0,05). Asi Nehri nde yaşayan B. luteus populasyonundan seçilen toplam 248 bireyin boyları ile ağırlıkları arasında W = 0,0145 FL 3,0802 (R 2 = 0,98) şeklinde üssel bir ilişki bulunmuştur (Şekil 4). 166

4 2,5 Oransal büyüme 2 Oransal Ağırlık Artışı 1,5 Oransal Boy Artışı 1 0,5 0 I - II II - III III - IV IV - V Yaş grupları Şekil 3. B. luteus bireylerinde oransal boy ve oransal ağırlık artışı Figure 3. Relative length and weight ircrements in B. luteus samples 300 Ağırlık (g) W = 0,0145 FL3,0802 R2 = 0, Çatal Boy (cm) Şekil 4. Asi Nehri nde yaşayan B. luteus bireylerinin boy-ağırlık ilişkisi Figure 4. The length-weight relationship of B. luteus in the River Asi SONUÇLAR VE TARTIŞMA Bu türle ilgili Türkiye de Şevik ve Hartavi (1997) Atatürk Baraj Gölü nde populasyonun yaş dağılımını I VII olarak belirlemiş, III. yaş grubu bireylerin baskın olduğunu kaydetmişlerdir. Bozkurt (1998), gene aynı gölde populasyonun yaş dağılımının I IX yaşlar arasında değiştiğini, en fazla bireylerin IV V yaşlarında yoğunlaştığını belirtmiştir. Sağat ve Erdem (1997), Tahtaköprü Baraj Gölü nde populasyonun I VI yaşlarından oluştuğunu ve III IV yaş grubu bireylerin dominant olduğunu bildirmişlerdir. Irak da Dicle Nehri ile bağlantılı Diyala Nehri nde ve Garma bataklığında yapılan çalışmalarda yaş dağılımımın I-VI arasında değiştiği bildirilmiştir (Biro vd., 1988). Asi Nehri nde yaşayan B. luteus populasyonunun ise I V yaşları arasında değiştiği saptanmıştır. Asi Nehri nde yaşayan B. luteus populasyonunda yaş dağılımının düşük olmasının sebebi, yaz 167

5 aylarında tarım alanlarının sulanması ve yağış azlığı nedeniyle nehrin derinliğinin aşırı azalması olabilir. Su seviyesinin düşmesi bu balığın avcılığını arttırdığından populasyonun yaş kompozisyonunu sınırlamış olabileceği söylenebilir. Türkiye de yaşayan bazı B. luteus populasyonlarının çeşitli yaş gruplarına göre ortalama çatal boyları Tablo 4 de verilmiştir. Asi Nehri populasyonunun yaşlara göre çatal boy değerleri diğer populasyonlarla karşılaştırıldığında az çok farklılık gözlenmektedir. Farklı B. luteus populasyonlarının aynı yaştaki bireylerinde çatal boy ve ağırlık değerlerinin farklı olması, bu türe ait populasyonların morfolojik olarak birbirinden farklılaşma gösterdiğinin bir işaretidir. İzole olmuş bu populasyonların farklı ekolojik koşullar nedeniyle morfometrik ve meristik özelliklerinin de farklı olması beklenebilir. Bu farklılaşma ekolojik koşulların farklılığına bağlanabilir ve genetik dayanağı olmayabilir. Balıklarda sık görülen geniş fenotipik elastikiyetten dolayı populasyonlar arasındaki farklılaşma, genetik etkilerden daha çok çevresel etkilere dayandırılmaktadır. Bundan dolayı, populasyonlarda tespit edilen fenotipik farklılığın, genetik dayanağı olmayabilir (Turan, 2000). Balıklar genellikle diğer hayvanlara göre daha fazla fenotipik farklılık göstermektedir). Özellikle büyüme oranında ve vücut büyüklüğünde populasyonlar içerisinde olduğu gibi, populasyonlar arasında da geniş farklılıklar görülebilmektedir (Allendorf vd., 1987). Biro vd. (1988), Diyala Nehri nde farklı lokalitelerde B. luteus un büyümesini Von Bertalanffy büyüme modeline dayanarak Walford büyüme eğrisi ile değerlendirildiğinde oldukça farklı sonuçlar almış ve Diyala Nehri nde B. luteus populasyonunun büyümesinin Von Bertalanffy büyüme modeli ile açıklanamayacağını bildirmişlerdir. Tahtaköprü Baraj Gölü nde C. luteus populasyonu için L değeri 33,31 ve W değeri 544,98 olarak hesaplanmış, populasyon büyümesinin Von Bertalanffy büyüme modeli ile uygunluk gösterdiği kaydedilmiştir (Sağat ve Erdem, 1997). Asi Nehri nde B. luteus populasyonunu için Von Bertalanffy büyüme denklemi kullanılabilmektedir. Tablo 4. Türkiye de farklı habitatlarda yaşayan B. luteus populasyonlarının yaş gruplarına göre çatal boy değerleri (cm) Yaş Grupları Tür Habitat Kaynak I II III IV V VI VII VIII IX Carasobarbus luteus Atatürk Baraj Gölü 8 12,09 15,09 20,66 25,37 32,13 40,93 Şevik ve Hartavi, 1997 C. luteus Tahtaköpr ü Baraj Gölü 11,2 17,55 20,75 22,94 25,97 28,51 Sağat ve Erdem, 1997 C. luteus Atatürk Baraj Gölü 6,93 12,27 15,19 18,22 22,08 29,44 32,57 42,3 44,4 Bozkurt, 1998 Barbus luteus Asi Nehri 8,39 12,24 14,92 17,17 19,7 Bu çalışma Asi Nehri nde B. luteus bireyleri için oluşturulmuş boy-ağırlık ilişkisi denkleminde b değeri 3,0802 olarak hesaplanmıştır. Biro ve ark.(1988), Irak da Diyala Nehri nde yaptıkları çalışmada b değerini 2,6453, Al-Barak ve Mohamed (1983) ve Ahmed (1981) Garma bataklığı ve Tharthar su sarnıçlarında, 3,120, Şevik ve Hartavi 168

6 (1997) Atatürk Baraj Gölü nde 3,08, Sağat ve Erdem (1997) Tahtaköprü Baraj Gölü nde 2,87, Bozkurt (1998), Atatürk Baraj Gölü nde 3,01 olarak hesaplamışlardır. b değeri göz önüne alınırsa, Asi Nehri nde yaşayan B. luteus bireylerinin isometrik büyüme gösterdikleri ve boylarına göre ağırlıklarının Diyala populasyonuna göre daha iyi olduğu söylenebilir. Asi Nehri nde yaşayan B. luteus populasyonundaki yaş dağılımına bakıldığında aşırı veya yetersiz avlanma gözlenmemekle beraber oransal boy ve ağırlık artış değerleri göz önünde bulundurularak en az II yaşın üzerinde eşeysel olgunluğa ulaşmış 15 cm den daha büyük bireylerin avlanılması önerilebilir. Ancak bu konuda kesin bilgi verebilmek için öncelikle bu türün Asi Nehri nde üreme özellikleri ve habitatları araştırılmalıdır. Büyümeyi etkileyen en önemli faktörlerden biri beslenmedir. Asi Nehri nde yaşayan B. luteus populasyonunun beslenme özelliklerinin çalışılması, bunların büyüme özellikleri arasındaki farklılığın açıklanmasına katkıda bulunacaktır. B. luteus Asi Nehri dışında Hatay bölgesinde bulunan durgun su sistemlerinde oldukça geniş dağılım göstermektedir. Özellikle baraj göllerinde yaşayan populasyonların büyüme ve diğer biyolojik özelliklerinin belirlenmesi hem doğal populasyonların sürdürülebilir olması hem de kültür çalışmaları için faydalı olacaktır. KAYNAKLAR Al- Daham, N. K. and Bhatti, M.N., 1979, Annual changes in the ovarian activity of the freshwater teleost, Barbus luteus (Heckel) from Southern Iraq. J. Fish Biol. 14, : Biro et al.,1988. Ahmed, H.A.R., 1981, Growth of the cyprinid fish Barbus luteus (Heckel) in Thartar reservoir, Iraq. J. Nat. Hist Mus. Barsah : Biro et al., Al- Barak, N.A. and Mohamed, A.R.M., 1983, Food habits of cyprinid fish B. luteus Heckel). Iraqi J.Mar.Sci. 1, : Biro et al., Al-Rubaie, R.K.S., 1989, Some aspects of the biology of two fish species Barbus luteus (Heckel) and Barbus grypus (Heckel) from Al-Habbaniya lake, Baghdad (Iraq), 142p. Allendorf, F.W., Ryman, N. And Utter, F., 1987, Genetics and fishery management:past, present and future in Pop. Gen. Fish. Man. (Ryman N and Utter F., eds.), pp University of Washington Press, Seattle and London. Bagenal, T., 1978, Methods for assessment fish production in freshwaters, pp Biro P., Al-Jafery A.R. and Sadek, S.E., 1988, On stunted growth of Barbus luteus Heckel in Diyala river, Iraq, J. Biol. Sci. Res., 19 (1), Bozkurt, R.,1998, Atatürk baraj gölündeki Acanthobrama marmid Heckel 1843, Capoeta trutta (Heckel, 1843) ve Carasobarbus luteus (Heckel, 1843) unbiyolojik özellikleri üzerinde araştırmalar, Doktora Tezi, Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Şanlıurfa. 169

7 Coad B. W., 1991, Fishes of the Tigris-Euphrates Basin: A critical checklist. Syllogeus No. 68: Chuqunova, N.I., 1963, Age and groth Studies in Fish, (Translated), Israel Program For Scientific Ltd., Washington, 130. Heckel, J. J., 1843, Abildungen und Beschreibungen der fishe Syriens in Russegger, J. Reisen in Europa, Asien und Afrika, Bd. I-II, Stuttgart. Karaman, M., S., 1971, Süsswasserfische der Türkei, 8. Teil, Revision der Barben Europas, Vorderaciens und Nordafrikas, Mitt. Hamburg. Zool. Mus. Inst., Band 67, S Sağat, Y. ve Erdem, Ü., 1997, Tahtaköprü Baraj Gölü nde (İslahiye, Gaziantep) Yaşayan Sarıbenli (Carasobarbus luteus Heckel, 1843) nin Biyo-ekolojik özellikleri. Şevik, R., Hartavi, Ş., 1997, Atatürk Baraj Gölü'nde yaşayan Carasobarbus luteus (Heckel, 1843) üzerine araştırmalar-1 (Büyüme özellikleri), IX. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu Cilt 1, Eylül, Eğirdir-Isparta. s (Araştırma). Turan, C., 2000., Population Structure of Atlantic herring, Clupea harengus L., in the Northeast Atlantic using Phenotypic and Molecular Approaches, PhD.Thesis, The University of Hull, Hull, U.K. 170