Ders 3 Orojenik Kuşaklar ve Kıtasal Kabuğun Evrimi Okyanusların Evrimi ve Kökeni Petek Ayda Ustaömer

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Ders 3 Orojenik Kuşaklar ve Kıtasal Kabuğun Evrimi Okyanusların Evrimi ve Kökeni Petek Ayda Ustaömer"

Adem Tarhan
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Genel Jeoloji Ders 3 Orojenik Kuşaklar ve Kıtasal Kabuğun Evrimi Okyanusların Evrimi ve Kökeni Petek Ayda Ustaömer ustaomer@yildiz.edu.tr yılları arasında Dünya üzerinde Başlıca Deprem Odaklarının Dağılımını gösteren harita ( deprem odak noktası yer almaktadır)

2 Dünya Üzerinde Aktif Volkanların Dağılımı Kaynak Yükselti (metre) Kıta sahanlığı Levha Sınırları ve Hareketleri Pasif Kenarlar (Atlantik tipi)-uzaklaşan Levha sınırları Aktif Kenarlar (Pasifik tipi)-yaklaşan Levha sınırları Transform sınırlar-transform Fay sınırları boyunca levhalar birbirine göre yanal yönde hareket ederek yer değiştirir (kayar)

3 Yeryuvarının Litosfer Tabakası hareketli levhalardan oluşmuştur. Yerkabuğu 13 ana, çok sayıda da küçük levhaya bölünmüştür. Bu levhalar birbirine göre hareket halindedir. Transform (yanal) Sınırlar Uzaklaşan sınırlar Yaklaşan sınırlar

4 Okyanus Tabanı Morfolojisi Transform fay Okyanus ortası sırt Kırık Okyanusal sırt (uzaklaşan levhalar) Transform fay Hendek, yitim zonu (yaklaşan levhalar) Astenosfer Jeotermal gradyan her 1 km derinlikde sıcaklık 30 oc artar. Bu sıcaklık farkları mantoda gelişen konveksiyon akımlarının başlıca nedenidir.

5 Konveksiyon Akım ERGİME Atomların serbestleşmesi (MAĞMA) Bağların çözülmesi Katı silikat (LERZOLİT) Harzburjit Manto malzemesinin ergimesi Lerzolit

6 Pasif Kenarlar Graben Arap Yarımadası Ölü Deniz Bazalt Astenosfer Kıtasal kabuk Deniz sedimentleri Deniz düzeyi Afrika Aden Körfezi Rift Vadileri Hint Okyanusu Tangariy, Gölü Viktorya Gölü Niyasa Gölü Klimanjero Dağı Kıtasal kabuk Bazalt Astenosfer kıta Manto sorgucu üzerinde domlaşma Rift Manto sorgucundan dışarı doğru akış okyanus Yenik rift (alakojen) Okyanusal kabuk

7 Nil Nehri Arap Yarımadası Kızıl Deniz Afrika Aden Körfezi Rift vadileri Hint Okyanusu Viktorya Gölü Tanganyilka Gölü Niyasa Gölü Kitasal kabuk Mantodan yükselme Rift vadisi Deniz Okyanus ortası sırtı Rift vadisi Kıtasal kabuk Okyanusal kabuk

8 Kıta kenarı Kıta Kabuğu Denizaltı kanyonları Kıta sahanlığı Sahanlık kırılımı Derin deniz yelpazesi Abisal düzlük Kıta yamacı Kıta yükselimi Okyanusal kabuk Kıta Kabugu Kıta Kabugu Okyanusal kabuk Okyanus sırtı Abisal düzlük

9 Çok kanallı deniz tabanı derinlik haritası (Saros Körfezi) Deniz Tabanı Yayılması Princeton Üniversitesi nden Harry Hess, deniz tabanı yayılması kavramını 1960 lı yılların başında ortaya attı

10 Okyanus Sırtları Diverjan (uzaklaşan) levha sınırları boyunca deniz tabanı yükselir ve okyanus sırtı veya okyanus ortası sırtı adı verilen geniş, lineer (çizgisel) bir yükselim alanı oluşur Birbiri ile bağlantılı okyanus sırt sistemi km yi aşan uzunluğu ile dünya üzerindeki en uzun topoğrafik unsurdur

11 Okyanus Sırtları Okyanus sırtlarının zirvesi, bitişikteki derin okyanus havzasının 2 ila 3 km. üzerine çıkar ve yeni okyanus kabuğunun yaratıldığı levha sınırını simgeler Sırt teriminin çağrıştırdığının aksine bu yapılar aslında dar ve dik değildir. Genişlikleri ila km arasında değişir Sırt sistemi onlarca ila yüzlerce km uzunluklu segmanlara (parçalara) ayrılmıştır

12 Okyanus Sırtları Okyanus sırtları kıtalarda bulunan bazı dağlar kadar yüksektir Kıtalardaki dağlar, basınç kuvvetlerinin, kalın sedimenter istifleri kıvırması ve metamorfizmaya uğratması ile oluşurken okyanus sırtları, tansiyonel kuvvetlerin okyanus kabuğunu kırıp ayırması ile oluşur Okyanus Sırtları Okyanus sırt sisteminin bazı bölümlerinde, ekseni boyunca geçen ve rift vadisi olarak adlandırılan derin çöküntüler yer alır Rift vadisi ismi, Doğu Afrika Rifti ni ouşturan kıta içi rift vadilerine büyük benzerlik göstermesi nedeniyle uygulanmıştır Orta Atlantik Sırtı ndaki rift vadisi 30 km. genişliklidir ve vadinin duvarları, vadi tabanından m yükselmektedir

13 Uzaklaşan levha sınırları Sırt Transform Kesin levha hareketi Göreli levha hareketi 5.5 cm/yıl Deniz Tabanı Yayılması

14 Rift zonu Yastık bazaltlar Derinlik Levha dayklar Yastık bazaltlar Levha dayklar Ofiyolit kayalari Gabro Gabro Mağma Odası Kristallenme Derinlik Okyanusal kabuk Sırt Okyanusal litosfer Magma Kaynak alanı Astenosfer Okyanus tabanı yayılması

15 Litoloji-Kaya türü Derin Deniz Çökelleri Bazaltik yastık lav Levha dayk kompleksi Okyanusal Kabuk kayaları Tipik ofiyolit Ortalama (km) kalınlık Normal Okyanusal Kabuk P dalga Hızı(km s) Gabro Tabakalı Gabro Tabakalı Peridotit Tabakasız tektonit Peridotit veya kümülat Yastık Lavlar

17 Levha hareketi Okyanus ortası sırtı yayılma merkezi

18 Okyan Sırtlarında Sıcak Kabuğun Hidrotermal Alterasyonu Siyah baca Siyah bacalar etrafında çökelen Masif sülfid cevherleri Döngü halindeki deniz suyu

19 Aktif Kenarlar Dağ kuşağı Okyanusal kabuk Mağmatik Yığışım kaması yay hendek Yayönü havza Yayardı bindirme kuşağı Sedimenter havza Batolit Kıtasal kabuk Litosfer Astenosfer depremler Metamorfik kaya Mağma Aktif Kenarlar Benioff Deprem Zonu Litosfer Manto Derinlik (km)

20 Yaklaşan levha sınırları: kıta-okyanus hendek (yitim zonu) okyanusal litosfer { Okyanusal kabuk Kıtasal kabuk Kıtasal litosfer astenosfer Yaklaşan levha sınırları: kıta-okyanus Kıtasal kabuk Kıtasal litosfer sürtünme ergime

21 Hendek Kıtasal volkanik yay Yığışım kaması Dalan okyanusal litosfer Astenosfer Abisal düzlük And Dağları Hendek

22 Yaklaşan levha sınırları: okyanus-okyanus Volkanik ada yayı hendek okyanusal kabuk Kıtasal kabuk okyanusal litosfer Astenosfer ergime Dalan okyanusal litosfer

23 Aleutian hendeği Kuril hendeği Japon hendeği Mariana hendeği ta Or sı Hi is nd ta Orta Amerika hendeği Bauganville hendeği Java(Sunda) hendeği GD Hin dist an S Tonga hendeği Kermedec hendeği Dogu P asi yükseli fik mi Filipin hendeği an i st nd Hi ırtı S GB ı ırt ns San Andreas fayı ırtı Alpin Fayı Tibet Kıta kenarı çökelleri Hindistan Okyanusal havza Dal an Kıtasal kabuk Yığışım prizması oky Astenosfer Hindistan bugün 10milyon Yıl önce Kıtasal volkanik yay anu s al l itos fer ergime Himalayalar Tibet Platosu Ganj Düzlüğü sütür 38milyon Yıl önce 55milyon Yıl önce 71milyon Yıl önce Astenosfer Okyanus dalma-batma ile kapandıktan sonra okyanusun iki ucundaki kıtasal alanlar çarpışır ve sıkışmaya başlar.

24 Yaklaşan levha sınırları: kıta-kıta 8850 m Kıvrım-Bindirme Kuşakları KD Deniz düzeyi Günümüz topoğrafya yüzeyi Pliyosen erozyon yüzeyi Rhon vadisi GB Yatay ve düşey ölçek Temel

25 Tarım Havzası Kuzey Çin Himalaya Cephe Bindirmesi Siçuan Havzasi Delhi Güney Çin Burma Hindistan Bengal Körfezi G Çin Denizi

26 Tien Shan Dağları Tibet Platosu Himalaya Dağları Dünya üzerindeki önemli Dağ kuşakları K Amerika Kordiler kuşağı Apalaşlar Kaledoniyen Kuşağı Alpler Urallar Himalaya Dağları Açıklama And Dağları Tasman kuşağı Dağ kuşakları Kıta kalkanları Duraylı platformlar

27 Okyanusal kabuk mountain root Dağın kökü Dağ dizisi Kıtasal kabuk Sıkışma kabukda kısalma ve yükselmeye neden olur çökelme Erozyon çökelme Yatay sıkışma kuvvetleri egemen Gravitasyonel çökme Kabuğun incelip uzamasına neden olur Batma-gömülme yükselme Dağın kalıntısı Makaslama yayılması Düşey kuvvetler egemen Kıtasal kabuk Queen Charlotte Fayı Kuzey Amerika Levhası Cascade Volkanik Zinciri Pasifik Levhası Levha hareketi Juan De Fuca Levhası Okyanusal kabuk Depremler Deprem kaynak alanları Büy. 5-6 Büy. 6-7 Büy. 7-8 Büy. 8-9 Kısmi ergime 1700 yılındaki büyük depremin odağı Kıtasal kabuk Yitim Zonu Blok diyagram Amerika nın altına dalan Juan De Fuca Levhası nın Yitim zonunu göstermektedir. Cascadia Yitim Zonu-Yerel Levha Tektoniği

28 Kıtasal kabuk Litosferik manto Astenosfer Orojen boyunca dağ kuşaklarında kalın kıtasal kabuk oluşur. Isı yukarı iletilir Litosfer mantosundan besleme Sıcak Astenosfer üzerleyen litosferi ısıtır ve akarak Boşlukları doldurur. Normal faylanma Sıcak alt kabuğun akması Sıcak Astenosfer Sıcak alt kabuk gerilme ile dışarı doğru akar. Dağ dizisi Kıvrım-bindirme kuşağı Metamorfik kaya Kıvrım-bindirme kuşağı Kıtasal kabuk havza Rift volkanları Havza dizisi Havza dizisi Rift-kenar dağları Dönen fay blokları Moho Detachment=Kabuk ölçeğindeki faylanma Mağma

29 Batı Anadolu B Amerika dan bir örnek Hendek Basin & Range Alanı Rocky lerin geçmişi Kıtasal volkanik yay Fay ve bindirme kuşağı sıkışma Sierra-Nevada Dağları Çöküntü havzaları Rocky dağları Fay blogu dağları Buyuk vadi Gerilme San Andreas Fayı Mağma yükselmesi Basin andbölgesinde Range extension Ma and continues Basin & Range yaklaşık 30began milyon~30 yıldan beri gerilme devamtoday etmektedir.

Benzer belgeler

BÖLÜM BEŞ LEVHA SINIRLARI

BÖLÜM BEŞ LEVHA SINIRLARI 5.1 YERKABUĞU ÜZERİNDEKİ LEVHA SINIRLARI Levha tektoniğine göre dünyayı saran yerkabuğu üzerinde 8 büyük (Avrasya, Afrika, Pasifik, Kuzey Amerika, Güney Amerika, Antartika, Avustralya)