SÜS BİTKİLERİ SEKTÖRÜNDE ÇALIŞAN PERSONELİN EĞİTİM DÜZEYLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA: KOCAELİ ÖRNEĞİ

Transkript

1 SÜS BİTKİLERİ SEKTÖRÜNDE ÇALIŞAN PERSONELİN EĞİTİM DÜZEYLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA: KOCAELİ ÖRNEĞİ Ehlinaz Torun 1 Alaeddin Bobat 2 ehlinaz@gmail.com bobatus@gmail.com 1 Kocaeli Üniversitesi, Arslanbey MYO, Pazarlama ve Reklamcılık Bölümü Arslanbey Yerleşkesi Kartepe/KOCAELİ 2 KOÜ Arslanbey MYO, Bitkisel ve Hayvansal Üretim Bölümü, Arslanbey Yerleşkesi Kartepe/KOCAELİ ÖZET Bu çalışmada temel amaç, süs bitkilerinin yoğun olarak yetiştirildiği Marmara Bölgesinde yer alan ve oldukça sanayileşmiş bir kent olan Kocaeli deki yetiştiricilerin işletmelerinde çalışan personelin eğitim düzeylerinin ve sektördeki sıkıntılarının neler olduğunu ortaya koymak ve çözüm önerileri geliştirmektir. Çalışmanın ana materyalini Kocaeli nde faaliyet gösteren ticaret siciline sahip 20 işletme ile yüz yüze görüşmeye dayalı anket çalışması oluşturmaktadır. Anketler 28 Nisan-8 Mayıs 2015 tarihleri arasında Kocaeli de yapılmıştır. Anketteki sorular değişik amaçlı araştırmalara yönelik olarak hazırlanmış olup, 3 ü açık uçlu, 41 i kapalı uçlu olmak üzere toplam 44 sorudan oluşmuştur. Anket yoluyla elde edilen veriler SPSS programında analiz edilerek yorumlanmıştır. İşletmelerden elde edilen verilerin yorumlanmasında ortalama ve yüzde hesapları gibi temel istatistik tekniklerin yanında, Khi-Kare Testi gibi analiz yöntemleri de kullanılmıştır. Süs bitkisi yetiştiricisi işletmelerinde çalışanların büyük çoğunluğunu erkeklerin oluşturduğu; eğitim düzeylerinin ortalamada yer aldığı; işletme sahiplerinin %45 inin mesleki eğitime sahip olduğu ve bu nedenle mesleki bilgiye sahip eleman aramadıkları saptanmıştır. Anahtar Kelimeler: Süs bitkileri sektörü, mesleki eğitim, iş gücü A RESEARCH ON THE EDUCATION LEVEL OF THE EMPLOYEES IN ORNAMENTAL PLANT SECTOR: A CASE STUDY OF KOCAELI ABSTRACT The main purpose of this study is to present the industry-specific problems and the education level of the employees working in the enterprises of the growers in Kocaeli a highly industrialized city located in the Marmara region where ornamental plants are grown densely and to develop solution offers. The main material of the study is formed by a face to face questionnaire study done with 20 enterprises that operate in Kocaeli and own trade registers. The questionnaires were 1107

2 conducted between April 28-May 8, 2015 in Kocaeli. Being prepared to serve various purposes for different researches, the questionnaire consists of 44 questions in total, 3 of which are open-ended and 41 of which are closed-ended. The data obtained through the questionnaire was analyzed and interpreted by the SPSS program. To interpret the data obtained from the enterprises, analysis methods like the Chi-Square Test was used along with fundamental statistical techniques as the mean or percentage calculations. It was determined that the majority of the employees working in the enterprises of ornamental plant growers are male; that they have an average education level and that 45% of the enterprise owners received vocational education and therefore are not looking for employees who have vocational knowledge. Keywords: Ornamental plant sector, vocational knowledge, work force 1. GİRİŞ Bitkiler, insanlar için besin kaynağı olmalarının yanı sıra; giyim, çeşitli eşyalar ve ilaç için de hammadde niteliğindedir. Süs bitkileri ise bu kullanımların dışında renkleri, kokuları ve güzel görünüşleri ile insanlara mutluluk veren canlılar olarak tanımlanabilir (Çelik, Torun 2013). Türkiye de süs bitkileri üretimine yeterli önem verilmemekte ve dünya ticaretinde çok küçük bir pay almaktadır (Subaşı ve ark., 2010). Dış mekân süs bitkileri sektörünün gelişimini kısıtlayan nedenler arasında pazarlama, yetersiz sermaye, tanıtım ve ulaşım sorunu yanı sıra toplumun eğitimsizliği ve süs bitkisi tüketimi kültürünün olmayışı sayılabilir (Sakal, 2005). Estetik, fonksiyonel ve ekonomik amaçlarla üretilen dekoratif bitkilere süs bitkileri denilmektedir. Süs bitkileri genel bir kavram olup, kesme çiçek, iç mekân süs bitkileri, dış mekan süs bitkileri ve doğal çiçek soğanları yetiştiriciliği olarak ayrılmaktadır (Groot, 1998). Torun ve Çelik (2013), Kocaeli nin İzmit İlçesindeki Çiçekçilerin Sosyo Ekonomik Durumu ile mesleki eğitimlerini analiz ettiklerinde, estetik isteyen bu iş kolunda ne yazık ki, bilimsel çevrelerin beklentisinin aksine bu işi yapanların büyük bir çoğunluğunun mesleki eğitimden yoksun olduğunu ortaya çıkarmışlardır yılında yapılan bir araştırmada, süs bitkisi sektörünün önemli sorunlarından birisinin de nitelikli personel olduğu ve ülkemizde süs bitkisi yetiştiriciliği yapan sektörlerin çoğunun aile işletmesi şeklinde kurulduğu, çoğu işletme sahiplerinin de bu konuda eğitim almadıkları, aileden edinilen deneyime göre veya deneme yanılma yoluyla üretim yapıldığı ortaya konmuştur. Aynı çalışmada, üretim yöntemlerinin günümüz teknolojisinden oldukça uzak olduğu, alaylı denilen yöntemlerle üretim yapıldığı vurgulanmıştır (Yüksek, Çilli M. ve Dinçer, 2013). Süs bitkileri ile ilgili son yıllardaki gelişmeler, Türkiye süs bitkileri sektörünün bitkisel üretim içinde düzenli büyüme eğiliminde olan alt sektörlerden biri olduğunu göstermektedir. Ayrıca son yıllarda artan bir trende sahip olan süs bitkileri yetiştiriciliği, dünyada olduğu gibi ülkemizde de bitkisel üretim gelirleri arasında önemli bir yere sahip bulunmaktadır. Süs bitkileri, klasik anlamda kısaca insanların manevi ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olarak yetiştirilen bitkiler olarak tanımlanmaktadır. Ancak günümüzde bu tanım genişlemiş ve süs bitkileri, özellikle kentsel alanlarda insan ile doğal arasındaki ilişkilerin düzenlenmesi ve biyolojik konfor gibi doğrudan fiziksel ihtiyaçların karşılamasına yönelik uygulamaların da temel materyali haline gelmişlerdir (Karagüzel, Korkut vd., 2010 ). Son yıllarda artan çevre bilinci ülkemizde süs bitkileri üretiminin de taleple orantılı olarak artmasını sağlamıştır. Bu bilinçle sektörde çalışanların ve işletmecilerin mesleki eğitimden geçmesi daha doğru ve profesyonel üretim sağlayacaktır. Süs bitkileri sektör raporuna göre; Türkiye Süs Bitkileri sektörünün rakip ülkelere göre oldukça genç bir sektör olduğu vurgulanmıştır. Ülkemiz, ekolojisi ve doğal varlıkları 1108

3 uygun iklimsel ve coğrafi koşulları, pazarın ülkelere yakınlığı ve ucuz işgücüne sahip olması gibi nedenlerle önemli avantajlara sahiptir. Bu avantajların katma değere dönmesi sektörün dünya pazarında hak ettiği yere ulaşmasının mevcut bazı problemlerin çözümü ile mümkün olacağı belirtilmiştir (Anonim, 2015). Doğadaki bütün bitkiler, potansiyel anlamda süs bitkisi olarak kullanılabilmektedir. Dolayısıyla süs bitkileri deyimi genel bir kavramdır ancak daha anlaşılabilir olmasını sağlayabilmek amacıyla 4 ana grupta incelenmektedir (Yazgan ved. 2004): 1.Kesme çiçekler, 2. Saksılı salon bitkileri, 3. Dış mekân süs bitkileri, 4. Doğal çiçek soğanları Üretim alanları, miktarı ve değeri açısından ülkemizde süs bitkileri sektöründeki üretim alanları 2009 yılından sonra hızlı bir artış göstermiştir yılından 2014 yılına kadar üretim alanları 2,5 kat artmıştır (Anonim, 2015). Çizelge 1. Süs bitkileri üretim alanları (da) ÜRÜN GRUBU 2002* 2009* 2010* 2011* 2012* 2013** 2014** Kesme Çiçekler İç Mekân(saksılı) Süs Bitkileri Dış Mekân Süs Bitkileri Çiçek Soğanları , Kaynak:*GTHB (Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı), **TUİK, 2015 Sektöre ait üretim alanları 2014 yılında TUİK verilerine dâhil olmuştur. Ancak veriler halen çok yetersizdir. Her ürün grubunun alt başlıklarına ilişkin veri çok azdır. Bu durum sektörün kayıt altına girmesiyle doğru orantılı olarak daha sağlıklı ve ayrıntılı olacaktır yılında ürün gruplarına göre üretim miktarları ise şu şekilde gerçekleşmiştir. Çizelge 2.Üretim miktarları ÜRÜN GRUBU 2014 (ADET) Kesme Çiçekler İç Mekân(saksılı)Süs Bitkileri Dış Mekân Süs Bitkileri Çiçek Soğanları Kaynak: TUİK, 2015 Ülkemiz süs bitkileri alanında son yıllarda, hem üretim alanı hem ihracat ve ithalat açısından önemli ölçüde yol kat etmiştir yılları arasındaki veriler incelendiğinde, 14 yıllık süreç içerisinde yaklaşık %213 lük artış sağlanarak üretim alanları da'dan da'a çıkarılmıştır. En büyük paya sahip alan da dış mekân süs bitkileri olarak görülmektedir (Gülgün, 2015). Bu çalışmada amaç, süs bitkilerinin yoğun olarak yetiştirildiği Marmara Bölgesinde yer alan ve sanayileşmiş bir kent olan Kocaeli deki yetiştiricilerin işletmelerinde çalışan personelin eğitim düzeylerinin ve sektördeki sıkıntılarının neler olduğunu ortaya koymak ve çözüm önerileri geliştirmektir. 1109

4 Çizelge 3. İllere ve yıllara göre süs bitkisi üretim alanları (da) İL 2005* 2009* 2010* 2011* 2012* İzmir 7.208, , , , ,00 Antalya 5.490, , , , , ,00 Sakarya 3.698, , , , , , ,21 Yalova 4.444, , , , , , ,45 Bursa 1.333, , , , , , ,59 İstanbul 1.609,00 770,00 747,00 681,00 598, ,90 Diğer 2.592, ,00 707, , , , , , , ** 2014** 9.269, ,80 *GTHB, **TUİK, MATERYAL VE YÖNTEM Çalışmanın ana materyalini Kocaeli nde faaliyet gösteren ticaret siciline sahip 20 işletme ile yüz yüze görüşmeye dayalı anket çalışması oluşturmaktadır. Anketler 28 Nisan-8 Mayıs 2015 tarihleri arasında Kocaeli de yapılmıştır. Anketteki sorular değişik amaçlı araştırmalara yönelik olarak hazırlanmış olup, 3 ü açık uçlu, 41 i kapalı uçlu olmak üzere toplam 44 sorudan oluşmuştur. Anket yoluyla elde edilen veriler SPSS programında analiz edilerek yorumlanmıştır. İşletmelerden elde edilen verilerin yorumlanmasında ortalama ve yüzde hesapları gibi temel istatistik tekniklerin yanında, khi-kare Testi gibi analiz yöntemleri de kullanılmıştır. Khi-kare analizi %95 güven aralığında yapılmış olup hipotez, P < 0.05 olma durumunda iki değişken arasındaki ilişki anlamlıdır ve H0 (sıfır varsayımı) kabul edilmektedir. P > 0.05 ise iki değişken arasındaki ilişki anlamsız ve H0 reddedilmekte, H1 (karşıt varsayım) kabul edilmektedir. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI VE DEĞERLENDİRME Yapılan çalışmada işletmecilerin %70 ini erkeklerin, %30 unu ise kadınların oluşturduğu belirlenmiş; yaş ve cinsiyet arasında yapılan khi-kare analizinde iki değişken arasındaki ilişki anlamlı bulunmuştur (Çizelge 4). Bu sonuç Kadınların daha geç yaşta iş hayatına katıldığını göstermektedir. Bunun çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Bu nedenlerin başında ev işlerinin kadınlar üzerinde olması ve eğitim düzeyi yükseldikçe işe başlama yaşının da büyümesi gelmektedir. Erkek işletmecilerin işe başlama yaşı ise daha düşüktür. Çizelge 4. İşletmecilerin yaş ve cinsiyete göre dağılımı Cinsiyete Göre Dağılım Erkek Kadın Chi-Square: df: 3 Yaş Sayı % Sayı % Sayı % ve üzeri Sayı % Sayı % P: P< 0.05 olduğundan Ho Hipotezi Kabul Edilir. ( İlişki Anlamlıdır.) Çizelge 4 incelendiğinde; yaş arasında erkek işletmeci sayısı 3 (%21.4) iken, bu yaş aralığında kadın işletmeci bulunmamaktadır yaş aralığındaki işletmecilerin 2 si erkek ( %14.39), 1 i kadın (%16.7), yaş arasındakilerin 5 i erkek (%35.7), 4 ü kadın (%66.7), 55 ve üzeri yaş grubundakilerin ise 4 ü erkek (%28.6), 1 i kadın (%16.6) olarak gözlenmektedir. Eğitim düzeyleri ile cinsiyet arasındaki ilişki Çizelge 5 de verilmiştir. 1110

5 Çizelge 5 incelendiğinde Kadın işletmecilerin %50 sinin Lisans mezunu, %33.3 ünün Lise mezunu ve %16.7 sinin ilkokul mezunu olduğu belirlenmiştir. Erkek işletmecilerin ise % 35.7 sinin Lise mezunu, % 28.6 sının ilkokul, %14.3 ünün Lisans ve Yüksekokul, %14.3 ünün Ortaokul mezunu olduğu; %7.2 sinin Yüksek Lisans yaptığı saptanmıştır. Bu durumda, cinsiyetin eğitim düzeyi ve işe başlama yaşı gibi faktörlerin üzerinde etkili olduğu söylenebilir. Çizelge 5. İşletmecilerin Eğitim Düzeyi ile Cinsiyet Arasındaki İlişki Eğitim Düzeyinin Cinsiyeti Dağılımı Erkek Kadın Sayı % Sayı % Sayı % İlkokul Ortaokul Lise Üniversite/Yüksekokul Yüksek Lisans Chi-Square:3.673 df: 4 P: P > 0.05 olduğundan Ho Hipotezi Reddedilir. ( İlişki Anlamlı değildir.) Cinsiyet ile mesleki eğitim alma durumu arasındaki ilişki Çizelge 6 da verilmiştir. Çizelge 6 ya göre, İşletmecilerin %45 inin mesleki eğitime sahip olduğu gözlemlenirken, %55 inin mesleki eğitime sahip olmadığı ortaya çıkmıştır. Kadınların %50 si Mesleki eğitim almışken, Erkeklerin % 43 ünün benzer eğitim aldığı görülmektedir. Cinsiyet ile Mesleki eğitim alma durumu arasında da anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Bu durum Kadınların girişimci olabilme ve risk üstlenebilmeleri için mesleki bilgiye sahip olmalarının önemli olduğuna inandıklarını göstermektedir. Sermaye destekleri genellikle ya eşleri veya ailedeki erkekleri tarafından karşılanan Kadınlar, iş kurarken daha dikkatli ve risksiz işleri tercih etmektedirler. Erkekler bu konuda daha şanslı konumdadırlar. Babaları tarafından kurulmuş olan bir işin başına geçebilen veya iş kurarken sermaye desteğine ihtiyaçları olduğunda babaları ya da arkadaşlarından destek alabilen Erkekler, kredi kullanma ve borçlanmada da daha cesur davranmaktadırlar. Çizelge 6. Cinsiyet ile mesleki eğitim alma durumu arasındaki ilişki Mesleki Eğitim Cinsiyete Göre Dağılım Alma Durumu Erkek Kadın Sayı % Sayı % Sayı % Evet Hayır Chi-Square: df: 1 P: P< 0.05 Olduğundan Ho Hipotezi Kabul Edilir. ( İlişki Anlamlıdır.) İşletmecilerin mezun oldukları mesleki alan ile cinsiyetleri arasındaki ilişki incelenerek Çizelge 7 de verilmiştir. Çizelge 7 ye göre, Erkeklerin %57.2 si, kadınların %50 si mesleki eğitim almadıkları için bu soruyu cevapsız bırakmışlardır. Kadın işletmecilerin %50 si Peyzaj Mimarıdır. Erkek işletmecilerin mesleki alanlara göre dağılımı incelendiğinde, %7.1 inin Peyzaj Mimarı, %7.1 inin Ziraat Mühendisi, %7.1 inin Orman Mühendisi ve %21.5 inin Peyzaj Teknikeri olduğu görülmektedir. Bu sonuçlar, cinsiyet ile meslek edinme arasında anlamlı bir ilişki bulunduğunu göstermektedir. Kadınların aynı zamanda ilgi alanlarına giren meslekleri edindikleri ve bu alanda faaliyet gösterdikleri ortaya çıkmaktadır. Erkeklerin ise mesleki alanlarının dışında da işler yapabildikleri görülmektedir. 1111

6 Çizelge 7. İşletmecilerin mezun oldukları mesleki alan ile cinsiyet arasındaki ilişki İşletmecilerin Mezun Oldukları Cinsiyet Mesleki Alan Erkek Kadın Sayı % Sayı % Sayı % Cevapsız Peyzaj Mimarı Orman mühendisi Ziraat mühendisi Yüksekokul (Peyzaj Teknikeri) Chi-Square:6.039 df: 4 P: P < olduğundan Ho Hipotezi Kabul Edilir. ( İlişki Anlamlıdır.) Yapılan araştırmada işletmecilerin cinsiyetleri ile işletmede çalıştırmak istedikleri ve ihtiyaç duydukları personelin mesleki eğitime sahip olması konusundaki veriler Çizelge 8 de verilmiştir. Çizelge 8 e göre erkek işletmecilerin %64.3 ü Mesleki eğitim almış elemana ihtiyaç duymazken %35.7 si ihtiyaç duymaktadır. Buradaki ihtiyacın, işletme sahiplerinin herhangi bir alanda mesleki eğitim alıp almadıklarına ve işletme büyüklüğüne göre değiştiği gözlenmektedir. Genel olarak, mesleki eğitim almış işletmecilerin kurduğu küçük ölçekli ve aile işletmelerinin, mesleki eğitim almış elemana ihtiyaç duymadığı söylenebilir. Kadın işletmecilerin % ü mesleki eğitim almış eleman ihtiyaçları olduğunu belirtmişlerdir. Bu iş kolunda kadın olmalarının bazı dezavantajları olması, bedensel çalışmayı gerektirmesi açısından hepsinin mesleki eğitim almış elemana ihtiyaç duymaları söz konusu olabilir. Dolayısıyla iki değişken arasında anlamlı ilişki bulunmaktadır. Çizelge 8. İşletmecilerin cinsiyeti ile mesleki eğitime sahip eleman ihtiyacı arasındaki ilişki Cinsiyete Göre Dağılım Mesleki Eğitime Erkek Kadın Sahip Eleman İhtiyacı Sayı % Sayı % Sayı % Evet Hayır Chi-Square: df: 2 P: P< 0.05 olduğundan Ho Hipotezi Kabul Edilir. ( İlişki Anlamlıdır.) İşletmecilerin eğitim düzeylerine göre örgütlülük açısından kendi alanlarıyla ilgili mesleki kurum ya da kuruluşa üyelik durumunu belirlemek amacıyla elde edilen veriler Çizelge 9 da verilmiştir. Çizelge 9 incelendiğinde, İşletmecilerin %40 ının üye olmadığı, %60 nın Kooperatif, Mesleki Oda ve Birlik üyesi olduğu, eğitim düzeyi yükseldikçe örgütlü olma bilincinin de arttığı söylenebilir. İki değişken arasındaki ilişki anlamlı bulunmuş olmasına karşın, örgütlülük düzeyinin daha yüksek olması beklenmektedir. Çünkü bu iş kolunda Kooperatifler ve Birlikler ürünlerin pazarlaması açısından etkin olarak rol almaktadır. Dolayısıyla süs bitkileri sektöründe işletmecilerin daha fazla örgütlü olmaları gerekir. Yapılan değişik araştırmalarda da örgütlülük durumunda tutarsızlıklar olduğu saptanmıştır. Ülkemizde süs bitkileri sektörü tam örgütlü bir yapıya sahip olmadığından, süs bitkileri sektörüyle ilgili beyan edilen bazı verilerde tutarsızlıklar görülmektedir. Sektörde mevcut durumun belirlenmesi, üretim planlamasının yapılması ve ülke ekonomisine zararın önlenmesi amacıyla üretim ve üreticinin mutlaka kayıt altına alınması gerekmektedir (Gülgün, 2015). 1112

7 Çizelge 9. İşletmecilerin eğitim düzeyleri ile üye oldukları mesleki kurum ya da kuruluş arasındaki ilişki İşletmecilerin Eğitim Düzeyleri Üye Oldukları Mesleki Kurum Yada Kuruluş Cevapsız Kooperatif Mesleki oda Birlikler Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % İlkokul Ortaokul Lise Üniversite /Yüksekokul Doktora\Yüksek Lisans Chi-Square: df:12 P: P < 0.05 olduğundan Ho Hipotezi Kabul Edilir. ( İlişki Anlamlıdır.) Yapılan çalışmada, süs bitkileri sektöründe çalışan personelin eğitim düzeyleri ile işverenlerin eğitim düzeyleri arasındaki ilişki incelenmiş ve veriler Çizelge 10 da verilmiştir. Çizelge 10 a göre çalışanlar ile işverenlerin eğitim düzeyleri arasındaki ilişki anlamlı bulunmuştur. Bu iki değişkenin anlamlı olması, işverenlerin eğitim düzeyi arttıkça ve işletme büyüdükçe ve işçi istihdam etmektedirler. Eğitim düzeyi arttıkça ve mesleki eğitim alan işletmeciler daha çok vasıfsız ve ucuz işgücü çalıştırmaktadırlar. Burada işletmelerin optimum büyüklükte olmayıp, küçük aile işletmeleri şeklinde olması ve profesyonelleşmemiş olmalarının etkin olduğu söylenebilir. Tabii Kocaeli nin bulunduğu konum göz önüne alınırsa Yalova ve Sakarya arasında kalması ve küçük işletme olmaları sebebiyle Pazar sorunlarının bulunması da büyümelerinin önünde engel olmaktadır. Çizelge 10. İşletmecilerin Eğitim Düzeyleri İle Çalıştırdıkları Personelin Eğitim Düzeyleri Arasındaki İlişki İşletmede Çalıştırılan Personel Eğitim Düzeyleri İşletmecinin Eğitim Düzeyi İlkokul Ortaokul Lise Üniversit e Doktora\Y üksek Lisans Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Cevapsız İlkokul Ortaokul Tekniker İlkokul ve Ortaokul İlkokul, Ortaokul, Lise Hepsi Chi-Square: df:28 P: P < 0.05 olduğundan Ho Hipotezi Kabul Edilir. ( İlişki Anlamlıdır) Yapılan araştırmada, İşletmecilerin eğitim düzeyi ile işletme türleri arasındaki ilişkiye ait veriler Çizelge 11 de verilmiştir. Çizelge 11 e göre iki değişken arasındaki ilişki khi-kare ile analiz edilmiş ve anlamlı bulunmuştur. Bu sonuca göre eğitim düzeyi arttıkça işletmelerde Ticari kimlikler açısından şirketleşme yolu seçilmektedir. Eğitim düzeyine koşut olarak Limited veya Anonim şirketleşme daha fazla olmaktadır. Eğitim düzeyi düşük olan veya mesleki bir eğitime sahip olmayan işletmeciler ise özel-adi işletme olarak faaliyetlerini sürdürmektedirler. Toplam işletmecilerin %25 i Lisans ve yüksek lisans mezunu olup, bu işletmecilerin tamamı şirketleşmiş durumdadır. %35 i Lise mezunu olup, bunların % 28.6 sı 1113

8 özel-adi işletme şeklinde faaliyet sürdürürken %57.2 si Anonim, %14.3 ü Limited şirket şeklindedir. Ortaokul mezunu olanların oranı %15 olup, bunların 66.7 si özel-adi işletme, %33.3 ü Limited şirket şeklindedir. İlkokul mezunu olan işletmeciler ise %25 olup, %40 ı Anonim şirket, %40 ı özel-adi işletme, %20 si ise Limited şirket olarak faaliyetlerini sürdürmektedirler Çizelge 11. İşletmecilerin eğitim düzeyleri ile işletme türleri arasındaki ilişki İşletmecilerin Eğitim İşletme Türü Düzeyleri Limited Anonim Özel Adi İşletme Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % İlkokul Ortaokul Lise Üniversite Doktora\Yüksek lisans Chi-Square: df:16 P: P < 0.05 olduğundan Ho Hipotezi Kabul Edilir. ( İlişki Anlamlıdır) İşletmecilerin yetiştirdikleri bitkileri (ürünleri) sattıkları pazarlarla ilgili elde edilen veriler Çizelge 12 de verilmiştir. Çizelge 12 incelendiğinde, işletmelerin üretimlerinin daha çok iç pazara yönelik olduğu, İşletmelerin %5 inin yurtdışı pazarlarına yönelik üretim yaptığı, %10 unun ise hem yurt içi hem yurtdışı satışlarının olduğu görülmektedir. Geriye kalan işletmelerin tamamının %85 inin yurtiçi pazarına yönelik üretim ve satış yaptığı görülmektedir. İşletmelerin eğitim düzeyi ile hedeflediği pazarlar arasındaki ilişki de anlamlı bulunmuştur. Yurtdışı pazarına yönelik satışları olan işletmecilerin Lisans mezunu olduğu, dolayısıyla eğitim ile pazar bulma arasında doğrusal bir ilişki olduğu söylenebilir. Çizelge 12. İşletmecilerin Eğitim Düzeyleri İle Ürünlerini Sattıkları Pazarlarlar Arasındaki İlişki Ürünlerini Sattıkları Pazarlarlar İşletmecilerin Eğitim Düzeyi İlkokul Ortaokul Lise Üniversite Doktora\ Yüksek Lisans Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Yurt İçi Yurt Dışı Yurt İçi ve Yurt Dışı Chi-Square:9.036 df:12 P: P < 0.05 olduğundan Ho Hipotezi Kabul Edilir. ( İlişki Anlamlıdır.) Araştırmaya konu olan Kocaeli ndeki süs bitkileri yetiştiren işletmelerin Fuarlara katılım durumu incelenmiş ve %80 nin fuarlara katılmadığı, %20 sinin yurt içi fuarlarına katıldığı belirlenmiştir. İşletmelerin profesyonel anlamda üretim yapmamaları, fidan yetiştiriciliği yanısıra süs bitkileri yetiştirmeleri ve rekabet güçlerinin yeterli olmaması en önemli nedenler olarak sıralanabilir. İşletmelerin yıllık gelirlerinin belirlenmesi amacıyla elde edilen veriler Çizelge 13 de verilmiştir. Çizelge 13 incelendiğinde, işletmecilerin eğitim düzeyleri ile yıllık gelirleri arasında anlamlı bir ilişki olduğu görülmektedir. Eğitim düzeyi yükseldikçe gelir düzeyinde artış ve pazarlama yöntemlerinin iyi kullanılmasının daha etkin olduğu söylenebilir. Yoğunluklu olarak yurt içi olan satışlar, Kocaeli içerisinde pazarlanmaya çalışılmaktadır. Ancak işletmecilerin Belediye ve devlet firmalarının, Fidanlıkların süs bitkisi yetiştiriciliği yapmasında haksız rekabet koşulları yarattığını belirterek büyüyemediklerini ifade etmişlerdir. Araştırma bölgesinin Sakarya ve Yalova illeri arasında olması, rekabet gücünün artırılması için devletin süs bitkileri yetiştiricilerine yönelik hangi politikaları üretmesi ve 1114

9 yasal düzenlemeleri yapması gerektiği konusunda üreticilerin fikirlerini yansıtan verilere göre, işletmecilerin %65 i devletin süs bitkileri yetiştiricilerini desteklemesini, KDV oranlarının düşürülmesi, belediye ve devlet fidanlıklarında süs bitkileri üretiminin kaldırılmasını ve yasal düzenlemeler yapılmasını istemektedirler. Çizelge 13. İşletmecilerin eğitim düzeyleri ile yıllık gelir düzeyi arasındaki ilişki Yıllık Gelir İşletmecilerin Eğitim Düzeyi (TL ) İlkokul Ortaokul Lise Üniversite Doktora\Yük sek Lisans Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Cevapsız ve üzeri Chi-Square: df:20 P: P < 0.05 olduğundan Ho Hipotezi Kabul Edilir. ( İlişki Anlamlıdır.) 4. SONUÇ VE ÖNERİLER -Yapılan çalışmada, Süs bitkileri yetiştiricileri ve çalışanlarının eğitim düzeylerinin düşük olduğu, sektörde uzmanlaşmanın olmadığı görülmüştür. İşletme büyüklüklerinin yeterli olmadığı, rekabet koşullarında eşitsizliği, meslek edinmede ve iş kurmada cinsiyet faktörünün etkili olduğu ve sermaye ve risk almada yaş ve cinsiyetin önemli faktörlerden olduğu belirlenmiştir. Eğitim düzeyi yükseldikçe işletmelerin büyüme ve pazarlama olanaklarının arttığı, -İşletmelerde çalışan personelin eğitim düzeylerinin düşük olduğu ve mesleki eğitim almış olanların sayısını yetersiz olduğu, İstihdam konusunda mesleki eğitim şartının aranmadığı, aslında bu durum tatminkâr ücretlerin olmaması ve bedensel çalışmayı gerektiren işlerin yoğun olması sebebiyle bu alanda çalışacak personel bulmada zorlukların var olduğu belirlenmiştir. Bu durumun önüne geçilebilmek için eğitimli bireylerin istihdam edilmesini teşvik edici uygulamaların devreye sokulması gerekmektedir. -Fuarlara katılımın düşük, Yetiştirilen bitkilerin Yurt içi hatta il içi satışlara yönelik olduğu, Devlet desteklerinden olmaması ve KDV oranlarının yüksek olduğu belirlenmiştir. İşletmelerin daha yoğunluklu olarak özel-adi işletme olduğu ve yıllık gelirlerin düşük olduğu tespit edilmiştir. Arazilerin büyük bir bölümünün kiralık olduğu ve Üretimlerin kayıt altına alınmadığı, üretim planlamasının yapılmadığı ve bu durumun süs bitkisi üretiminde öncü ülkelerdeki üreticilerle rekabet edebilme olanağını ortadan kaldırdığı, Örgütlülüğün düşük olduğu ve örgütlü yapının oluşturulması gerektiği, bölgenin kırsal kalkınma kapsamında olmadığı ve dolayısıyla bu konuda verilen teşviklerden yararlanamadığı belirlenmiştir. Üretim yapılan bölgelerin çoğunun imar planlarının içinde kalması gibi sorunlar, üretim alanlarında artışı engelleyen unsurlardır. Bunların giderilmesi için yerel yönetimlerin ve devletin gerekli yasal düzenlemeleri yapması gerekmektedir. Sektörün arazi sorununun çözüm yollarından birisi, kamu elindeki kullanılmayan arazilerin uzun dönem kiralamalarla üreticilere tahsisi sağlanması ve Süs Bitkileri Organize Tarım Bölgeleri kurulması, üretimden pazarlamaya, girdi temininden AR-GE`ye kadar sektörün tüm paydaşlarını bir araya toplanması uygun olacaktır. -Süs bitkileri üretiminin önemli bir kısmı kayıt altında değildir. TUİK 2015 de ilk defa sektöre yönelik üretim alanları ve üretim miktarlarını açıklamıştır. Ancak veriler göstermektedir ki ülkemiz süs bitkisi üretiminin %90`ı resmi rakamlarda 1115

10 bulunmamaktadır. Sektöre ilişkin politika üretmek, ancak doğru verilerle mümkün olabilir. Bu nedenle sektörün kayıt altına alınması yönünde bir an önce çalışmalara başlanmalıdır. Süs bitkileri sektörü sağlanacak destekler sonucu hızlı büyüme, tamamına yakın yerli üretim ile ihracat yapma ve emek yoğun olmasından dolayı istihdama katkı açısından çok yüksek potansiyel taşımaktadır. Üretimin kayıt altına alınmasının ve planlanabilmesinin en önemli uygulama noktası ise teşvikler ve desteklerdir. Böylece, destek alan üreticiyi denetlemek, yönlendirmek çok daha kolay olacaktır. Sektörün özellikle AB Ülkeleri ile olan ilişkileri nedeniyle Hollanda, İtalya ve Almanya gibi ülkelerde sektörün nasıl şekillendiğini, üreticilere sağlanan desteklerin ülkemizdeki üreticilere de verilmesi ve desteklenmesi gerekmektedir. Bu teşvikler sulama sistemleri, alet-ekipman, enerji, sera yapımı, arazi edindirme, KDV oranlarının düşürülmesi, düşük faizli krediler kullandırılması, işletme yatırım teşvikleri, kırsal kalkınma destekleme programlarından yararlandırılması vb olarak sıralanabilir. Süs bitkileri üretimi ve pazarlamasında ürünün kalitesini ve satış koşullarını belirleyecek hiçbir düzenleme bulunmamaktadır. Sektörde kayıt ve sertifikasyon zorunluluğu getirilmelidir. Özellikle ihracat potansiyelimizin arttırılması için uluslararası standartların üretimde esas alınması; kaliteli üretimin hem teşvik edilmesi hem de belgelenmesi gereklidir. -Süs bitkilerinde ürün çeşitliliğinin sağlanmasında AR-GE çalışmalarının önemi büyüktür. Bu konuda gerek kamu elinde gerekse özel sektörde çalışmalar oldukça sınırlıdır. AR-GE çalışmalarında, üniversite, araştırma kuruluşları ve özel sektör iş birliği içinde olmalı ve araştırma sonuçları üreticiye ulaştırılmalıdır. Islah çalışmaları konusunda sektör oldukça zayıftır. Bu konudaki çalışmalarında artması gerekmektedir. AR-GE ve ıslah çalışmaları desteklenmeli, AR-GE çalışmaları sektörün taleplerine göre yapılmalı, Üniversite ve tarımsal araştırma kurumlarıyla işbirliği geliştirilmeli ve belli bölgelerde, uygun çeşitlerin üretimi desteklenmelidir. KAYNAKLAR Anonim, Süs bitkileri sektör raporu. SÜSBİR Çelik, A., Torun, E., Kocaeli de Perakende Çiçekçilik ve Ürün Çeşitliliği: İzmit Merkez İlçe Örneği, V. SÜS Bitkileri Kongresi Mayıs 2013, Yalova, Cilt:1, ss Groot, S. P., Floriculture Worldwide Trade and Consumption Patterns, Roma, World Conference On Horti. Research. S Gülgün, B., Dünyada Ve Türkiye de Süs Bitkilerine Genel Bakış, Problemler Ve Çözüm Önerileri, TÜRKTOB Dergisi, sayı:14, Nisan-Haziran ss. 4-8 Karagüzel, O., A.B. Korkut, B. Özkan, F.G. Çelikel, S. Titiz, Süs Bitkileri Üretiminin Bugünkü Durumu, Geliştirilme Olanakları ve Hedefleri. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası, Ziraat Mühendisliği 7. Teknik Kongresi Bildiriler Kitabı-1, Ocak 2010, Ankara, s Sakal, A., Ülkemiz Süs Bitkisi Sektörünün Son On Yıldaki Gelişimi. Doktora Semineri, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Subaşı S. O., Hocagil, M. M. ve Söğüt, Z., Doğu Akdeniz Bölgesi Dış Mekan Süs Bitkileri Sektörü Üretim, Pazarlama Yapısı ve Dışsatım Olanakları. IV. Süs Bitkileri Kongresi, Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü, ( Ekim), 41 47, Mersin. Torun, E., Çelik., Kocaeli İzmit Merkez İlçedeki Çiçekçilerin Sosyo Ekonomik Durumunu, V. SÜS Bitkileri Kongresi Mayıs 2013, Yalova, Cilt:1, ss Yazgan, M. E., Korkut, A. B., Barış, E., Erkal, S., Yılmaz, R., Erken, K., Gürsan, K., Özyavuz, M.,2004. Çiçekçilik Sektörünün Durumu, Sorunları Ve Gelişme Önerileri, İstanbul Ticaret Odası, Yayın No İstanbul. Yüksek, T., Çilli M., Dinçer D., Süs Bitkisi Yetiştiriciliğinde Nitelikli iş Gücü Eksikliği ve Bunun Giderilmesi: Örnek Çalışma RUSEM Süs Bitkisi Yetiştiricilik Kursu. V. SÜS Bitkileri Kongresi Mayıs 2013, Yalova. 1116