Spor fizyolojisi I. Dr. M. Emin KAFKAS İnönü Üniversitesi Beden Eğitimi Spor Yüksekokulu Antrenörlük Eğitimi Bölümü

Transkript

1 por fizyolojisi I Dr. M. Emin KAFKA İnönü Üniversitesi Beden Eğitimi por Yüksekokulu Antrenörlük Eğitimi Bölümü

2 Outline (İzlence) 1. Hafta HÜCRE VE HÜCRENİN YAPII 2. Hafta ORGANELLER VE GÖREVLERİ 3. Hafta ORGANELLER VE GÖREVLERİ 4. Hafta ENERJİ VE ENERJİ İTEMLERİ 5. Hafta DİNLENME VE EGZERİZ IRAINDA ENERJİ İTEMLERİ 6. Hafta YORGUNLUK VE TOPARLANMA 7. Hafta LİF TİPLERİ VE KA KAILMAI 8. Hafta KAILMA ÇEŞİTLERİ 9. Hafta ARA INAV 10. Hafta İNİR İTEMİ VE EGZERİZ 11. Hafta İNİR İTEMİ VE EGZERİZ 12. Hafta EGZERİZE METABOLİK VE HORMONAL CEVAPLAR

3 POR FİZYOLOJİİ İNAN YARATILIŞI The God created man

4 Vücudumuzun var olan elementler nelerdir?

5 Vücudumuzda var olan elementlerin görevleri nelerdir? Oksijen (O): Tüm canlıların solunumu ve uygulamada tüm yanma olaylarının gerçekleşebilmesi için gereken temel elementtir. Beyin fonksiyonları, Karbon-Azot döngüsü, İnsan vücudunun 3 / 2. uyun 10 / 9.

6 Karbon (C): Dünyadaki tüm hayatın yapı taşıdır. Karbon çok sayıda organik bileşiğe sahiptir. Çünkü hem kendisi ile hem de diğer elementlerle güçlü bağlar kurabilir. Karbonhidratlar, Proteinler, Nukleik Asitler.

7 Hydrogen (H): Evrenin kütlesinin %75 ini oluşturan ve evrende en çok bulunan elementtir. Ph dengesini yani asit-alkali ortamını, Kanın hafif alkali ortamını, DNA yapısında,

8 Nitrojen (N): Havanın %78 ini kaplayan (Azot) gazıdır. Amino asitler, Amonyak, Nitrik Asit.

9 Vücudumuzu meydana getiren moleküller nelerdir?

10 Organizmayı meydana getiren öğeler nelerdir?

11 Hücre nedir? Geometrik şekli küre veya elipsoit olan canlının en küçük birimidir (75 milyon). Kimyasal ve fiziksel yapısı vardır. Organizmanın; Büyüme, Metabolizma, Hareket.

12 Hücre oluşturan öğeler nelerdir? } Hücre; u, Elektrolit, Protein, Lipid ve Karbonhidrat. Plazma (hücre zarı), Organeller, toplazma, Hücre algı ve Depo Alanları.

13 Hücrenin kimyasal yapısı nasıldır? Hücre kimyasal yapısının yaklaşık %75-90 sudur. Hücre içindeki sıvıya stoplazma adı verilir. toplazma yarı geçirgen ve içinde birçok kimyasal madde bulunduran sıvıdır. Protein, Karbonhidrat, Lipit ve inorganik maddeler bulunur, İnorganik maddeler ve karbonhidratlar suda çözünür.

14 U Protein İnorganik maddeler (Ca, K) Yağ toplazma Hormonlar Karbonhidrat Enzim Vitamin

15 Vücudumuzdaki su hangi bölgelerde ve ne kadar bulunur? Hücre içi ve dışı olmak üzere ikiye ayrılır: Hücre içi (İntrasellüler %60), Hücre dışı (Ekstrasellüler (40). Lenf %1 Kan plazması %24 İntertisyel sıvı (doku sıvı) %75.70*%60=42*%60=25 lt,.70*%60=42*%40=17 lt.

16 Vücudumuzdaki u Hangi Bölgelerde ve Ne kadar Bulunur?

17 Hücre zarı, Mitakondria, Lizozom, Golgi kompleksi, Endoplazmik retikulum, Nükleus, Ribozom, entriol.

18 Hücre (Membran) Zarı; toplazmik hücre zarı, eçici geçirgen, İçte ve dışta protein (%65), Ortada lipid (%35) katmanı, Hücre biçimini, Besin ve artık maddelerin girişçıkışı, Ozmotik denge, Enzim taşıyıcı, Uyarı iletimi, Hücrenin koruyucusudur.

19 Nukleus (Çekirdek); Ökaryat hücrelerde bulunan zarla kaplı organel, Genetik bilgiler (DNA ve kromozom), Çekirdek genom, Genlerin bütünlüğünü ve gen ekspresyonu,

20 Mitokondria (iplik+ tane); Bölünüp çoğalma, Ökaryatik (oksijen soluyan) hücrelerde, Enerji üretimi, Ribozom, RNA ve DNA vardır, Çift zarları vardır.

21 Lizozom; Hücre içi ve dışı sindirim, Yaşlanmış molekül ve organelleri parçalar, Hareketsiz kasların erimesi, Alyuvarların ve mikropların yok edilmesi.

22 Golgi kompleksi (Camillo Golgi); Çoğu ökaryatik hücrede, Proteinlerin hedef noktalara gitmeden önce işlenip paketlendiği nokta, Endo-membran sistemin bir bölümünü oluşturur, Lipitlerin hücre içinde taşınması,

23 Endoplazmik retikulum; Proteinlerin katlanması ve taşınması, Kalsiyum depolama, Lipit ve bazı makromoleküllerin depolanması,

24 Ribozom; Protein ve (rrna), Hücrenin protein sentez yerleri.

25 entriyol; Varil biçiminde hücre organeli, Hücre bölünmesinde, Replikasyonda.

27 BIOENERGETIC OR METABOLIM Besin maddelerinin kimyasal süreçlerle enerjiye dönüştürülmesidir. Herhangi bir yanma olayı için gerekli olan oksijen insan vücudu tarafından besinlerin enerjiye dönüştürülmesinde kullanılır. Odun yanarsa; ışık, ısı, kül, CO2 Besin maddesi; ısı, enerji, su, CO2.

28 BIOENERGETIC OR METABOLIM Biyoenerjitiği veya metabolizmayı anlamak için vücudun egzersiz ve dinlenim sırasında enerjiyi nasıl karşıladığını kavranması gerekir. Aynı zamanda biyoenerjitiğin uzun dönem etkilerinin anlaşılması (kilo alımı/kaybı) oldukça önemlidir.

29 ENERJI KAVRAMLARI Enerji çeşitli formlarda elde edilmektedir. Kimyasal, Elektirik, Isı, Mekanik. Aynı zamanda enerji bir formdan diğer forma dönüştürülebilir. kimyasal enerji mekanik enerji. (besin maddeleri) (vücut fonksiyonu, hareket)

30 ENERJI KAVRAMLARI Metabolizmanın fonksiyonlarını tartışmadan önce organik maddeler hakkında nasıl metabolize olduklarını bilmemiz gerekir. Enerji elde etmek için neden enzimler gereklidir. Hem aerobik sistem, Hem de anaerobik sistem.

31 KARBONHIDRATLAR Karbonhidratlar hızlı ve hazır enerji kaynağıdır. Monosakkarit (glukoz, fruktoz), Disakkarit (maltoz+glukoz), Polisakkarit (nişasta). Glukoz vücutta enerji elde edilme sürecinde kullanılan tek formudur. Karbonhidrat tükettiğimizde vücudumuz karbonhidratları glukoz olarak depolarlar. Kan (50-60 gr), Kas ( gr), Karaciğer ( gr).

32 KARBONHIDRATLAR Glikojen bitki bulunmayan ve hayvanlarda glukoz deposu olarak bulunan polisakkarit formudur. Glukoz kas şekeri olarak dolaşıma salınır. Benzer şekilde birden fazla glukoz birleşerek kas veya karciğerde glikojen oluşturur (Glikojenesis). Egzersiz sırasında ihtiyaç duyulan enerjinin glukoz tarafından sağlanamaması durumunda glikojenden glukoz parçalanabilir (Glikojenolosis).

33 KARBONHIDRATLAR Glukoz ve glikojen egzersiz ve dinlenim metabolizması için son derece önemlidir. Egzersiz sırasında ihtiyaç duyulan enerji dolaşımdaki glukozdan yada kas içerisinde depo glikojen (glikojenolisis) kaynaklarından sağlanır. Aynı zamanda glikojenolisis egzersiz sırasında ve dinlenimde kan şeker seviyesinin sürdürülmesine yardımcı olur.

34 YAGLAR Enerji üretimi için vücutta bol miktarda bulunan ve metabolize olan organik bileşiklerdir. Yağlar hem hayvan hem de bitki hücrelerinde bulunurlar. Yağ asitleri (unsaturated, saturated) bitki yağları, katı yağlar, Trigliserit; vücutta yağ asitlerinin depo edilme formudur (3 yağ asidi). Yağ hücrelerinde, vücudun diğer dokularında (kas doku) depo edilebilir. Enerji ihtiyacı olduğunda trigliseritler yağ asidine (gliserol) indirgenerek (Lipoliz) kullanılırlar.

35 PROTEINLER Proteinler hem hayvanlarda hem de bitkilerde bulunurlar. Proteinlerin yapı taşları (20) amino asitlerdir. Essential (9 tane, insan vücudu sentezleyemez, dışarıdan alınması gerekir), Non-essential (11 tane, vücut üretebilir) Vücut çok küçük miktarda proteini enerji olarak kullanır (nitrojenden dolayı).

36 ENZIMLERIN ROLU Kimyasal reaksiyonların kolaylaştırılmasını sağlayan protein molekülleridir. Yeterli enerji varsa enzimler olmadan reaksiyonlar gerçekleşebilir. Enzimler reaksiyonları oluşturmazlar hızlanmalarına yardımcı olur. Bazı enzimler katabolik süreçlere katılırlar (ayırma-parçalama), Bazı enzimler anabolik reaksiyonlara (birleştirme-oluşturma).

37 ENZIMLERIN ROLU Enzimler çoğu kolaylaştırdıkları kimyasal reaksiyonu gösteren ase son ekiyle isimlendirilir. Lipaz enzimi; Lipid Trigliserit gliserol (fatty acids) Egzersiz sırasında iki önemli faktör (sıcaklık ve asidite) vardır. ıcaklık (enzim aktivitesini hızlandırır), Asidite (Ph aktivitesinde ve enzim aktivitesinde azalma). Enzim fonksiyonları için bir diğer önemli faktör co-enzim aktivitesidir. Eğer bir enzim co-enzim yardımına ihtiyaç duyuyorsa onsuz çalışmayacaktır. B vitamin bir co-enzimdir (yağ, karbs ve protein sentezi). Bu vitaminin eksikliği enerji üretiminin aksamasına neden olur. Bundan dolayı hem enzimler hem de co-enzimler biyoenerjitik reaksiyonlar için gereklidir.

38

39 POR FİZYOLOJİİ ENERJİ Temel olarak yiyeceklerin vücutta oksijen ile yakılması (oksidasyonu) sonucu oluşur. Karbonhidrat, yağ ve protein adını verdiğimiz besin maddelerinin kimyasal bağları arasında depolanan kimyasal enerji, bu besin maddelerinin enzimlerce kontrol edilen karmaşık kimyasal reaksiyonlarla parçalanması sırasında yavaş ve az miktarda serbest bırakılır. Açığa çıkan bu serbest enerjiye Adenozintrifosfat (ATP) adı verilir.

40 POR FİZYOLOJİİ ATP vücutta bulunan tüm kas dokusu hücrelerinin içinde depolanır. İhtiyaç halinde ATP nin kimyasal olarak parçalanması depolanmış enerjinin açığa çıkmasını sağlar. ATP ye fosfat bağlarının birinin parçalanması sonucu, ATP ADP Bir fosfot (P) molekülü ile serbest enerji açığa çıkar

41 POR FİZYOLOJİİ ATP Adenozin adı verilen kompleks bir elemanda ve bu maddeye bağlı üç fosfat grubundan oluşur. Enerji ise, bu fosfat gruplarını birbirine bağlayan kimyasal bağlar arasında depolanır. Bir ATP molekülünün parçalanmasıyla 7-12 kcal/mol enerji açığa çıkar. Kalori bir gram suyun sıcaklığını 1 o C yüksetmek için gerekli olan ısı miktarıdır. Kilokalori 1000 kaloridir.

42 POR FİZYOLOJİİ ATP ENTEZI AGLAYAN KIMYAAL REAKIYONLAR Anaerobik istem ATP-CP veya Fosfojen, Laktik Asit veya Anaerobik Glikoliz, Aerobik istem Oksijen veya Oksidatif Glikolitik.

43 POR FİZYOLOJİİ ANAEROBIK METABOLIZMA adece karbonhidratların (yağlar ve proteinler hariç) oksijen kısmen kullanılmadan (tamamen değil) parçalanması ile bir ara maddeye (laktik asit) dönüşümünü içerir. Bu yol aerobik yola kıyasla çok daha az miktarda enerji üretimi sağlar.

44 POR FİZYOLOJİİ ATP-PC veya Fosfojen istem Fosfojenler adı verilen ATP ve kreatin fosfat (PC veya CP) kasların içinde bir miktar depo halde bulunur. Kısa süreli maksimal yüklenmelerde kas içine depo edilmiş olan bu fosfojenler enerji olarak kullanılır (0-10 sn). Yüksek şiddetli ve kısa süreli aktivitelerde ATP oldukça hızlı olarak kullanılır. Organizmanın oksijen sistemi aynı oranda ATP üretme hızına sahip değildir. Bu nedenle, ATP nin çok hızlı bir şekilde üretilmesine ihtiyaç duyulduğunda, kas içinde depolanmış olan enerjiden zengin PC bileşimi kullanılır.

45 POR FİZYOLOJİİ ATP-PC veya Fosfojen istem PC, tıpkı ATP gibi kas içerisinde bir miktar depolanabilir. Büyük miktarda enerji açığa çıkarır. Açığa çıkan bu enerji ile ATP nin ADP ve Pi moleküllerinden yeniden sentezlenmesi sağlanır. Başka bir ifadeyle; kaslarda depo haldeki PC nin parçalanması ile açığa çıkan enerji, ADP ve Pi nin (kas kasılması sırasında ATP nin kullanıldığı hızda) bir araya gelmesi ile yeniden elde edilmesidir (reproduce).

46 POR FİZYOLOJİİ ATP-PC veya Fosfojen istem Bu yolla elde edilen enerji miktarı oldukça sınırlıdır. Ancak bir kaç saniye sürecek aktiviteler için kullanılabilir. Kas içindeki PC depoları çok hızlı şekilde azalır ve sn içinde yorgunluk oluşur. Fakat PC dinlenme sırasında çok çabuk yenilenebilir (egzersizden 1-3 dk içerisinde). Tam sürat egzersizi, çok kısa süreli yüksek şiddetli tekrarlanan aktiviteler yapılabilir.

47 POR FİZYOLOJİİ ATP-PC veya Fosfojen istem ATP hücrelere kan veya bir başka doku tarafından sağlanamaz. Her hücre içerisinde ATP üretimi ve tekrar sentezi (resynthesis) meydana gelir. Vücutta yaklaşık 85 gr ATP deposu vardır. Maksimum bir egzersizi ancak bir kaç saniye devam ettirmeye yetebilir. Resentezi sağlayan PC depoları ATP ye nazaran 3-5 kat daha fazladır. PC enerjiden zengin fosfat rezervi görür.

48 POR FİZYOLOJİİ ATP-CP veya Fosfojen istem Kaslar içinde depolanan toplam ATP ve CP bayanlarda ortalama 0.3 erkeklerde 0.6 mol kadardır. Bu enerji ile yaklaşık sn süren şiddetli aktiviteler yapılabilir. ATP-CP sistemi enerji üretme oranı ile ilgili değil ne kadar hızlı enerji ürettiği ve yenilendiği ile ilgilidir (Egzersiz sonrası 2-3 dk içerisinde). ürat koşusu, atlama, atma, vurma ve buna benzer birkaç saniyelik hareketlerin yapılabilmesi için gerekli olan enerji kaynağıdır.

49 POR FİZYOLOJİİ LAKTİK AİT VEYA ANAEROBİK GLİKOLİZ İTEM Bu sistemde glukoz (karbonhidratların kaslarda kullanılabilir hali) oksijen yokluğunda kısmen parçalanarak pirüvik asit adı verilen bir ara maddeye dönüşür. Kimyasal reaksiyonlarla oluşan bu parçalanma sırasında ATP üretilir. Bu esnada kaslarda yeterli oksijen bulunmuyorsa oluşan pirüvik asit laktik asite dönüşür ve kaslarda laktik asit birikmeye başlar.

50 POR FİZYOLOJİİ LAKTİK AİT VEYA ANAEROBİK GLİKOLİZ İTEM Glukozun oksijen kullanılmadan parçalanması sonucu oluşan laktik asit kaslarda birikmeye başladığında ve yüksek miktarlara eriştiğinde, kaslarda yorgunluk ortaya çıkar. İstirahat sırasında kanda laktik Asit (LA) miktarı 1 mmol/lt. Yoğun bir egzersizde LA miktarı mmol/lt ye yükselebilir.

51 POR FİZYOLOJİİ LAKTİK AİT VEYA ANAEROBİK GLİKOLİZ İTEM Bu sistemin olumsuzlukları; Erken LA oluşumu, Yorgunluk meydana gelir, 1 mol glukoz molekülü oksijen yokluğunda parçalandığında en fazla 3 mol ATP üretilir. Eğer kan glukozu kullanılırsa 2 mol ATP üretilir. Aradaki 1 mol ATP kan glukozunun metabolize edilmesi için kullanılır.

52 POR FİZYOLOJİİ LAKTİK AİT VEYA ANAEROBİK GLİKOLİZ İTEM Glikojenin glukoza ve glukozun LA oluşumuna kadar parçalanması bir dizi kimyasal reaksiyonlarla (Glikolitik Reaksiyonlar) gerçekleşir. Glikolitik reaksiyonlar 12 kimyasal reaksiyonu içerir ve her kimyasal reaksiyon için bir spesifik enzim (katalizör, hızlandıran, kolaylaştıran) gerekir. Bu enzimlerden reaksiyonları kontrol edici rol oynayanlar; Fosfofruktokinaz (PFK), Heksokinaz (HK), Laktat Dehidrogenaz (LDH).

53 POR FİZYOLOJİİ LAKTİK AİT VEYA ANAEROBİK GLİKOLİZ İTEM Bu enzimleri etkileyen her şey glikolitik reaksiyonları da etkiler. Bu enerji yolu ile oluşan LA kaslarda belli bir seviyenin üzerinde birikmeye başladığı zaman PFK enzimini inhibe (engeller) eder. İnhibe olmuş PFK katalize etmesi gereken reaksiyonu katalize edemez ve glikolitik reaksiyonlar zinciri devam edemez. ATP üretim süreci bozulur ve böylece egzersiz için gerekli olan enerji elde edilemez (yorgunluk oluşur).

54 POR FİZYOLOJİİ LAKTİK AİT VEYA ANAEROBİK GLİKOLİZ İTEM Laktik Asit istemi, oldukça önemli bir sistemdir. Çok hızlı ve acil ATP elde edilmesini sağlar. Özellikle 1-3 dk süren yüksek şiddetli egzersizlerin yapılmasına olanak sağlar m koşu, m yüzme.

55 POR FİZYOLOJİİ LAKTİK AİT ATIM YOLLARI Vücutta biriken LA oksijen yeterli olduğu zaman egzersiz sonrasındaki istirahat sırasında çeşitli şekillerde vücuttan metabolize edilir. LA karbonhidratların parçalanması sonucu ortaya çıkan bir ürün olduğundan, tekrar karbonhidratlara geri dönüştürülür (Glikoneojenesis). 1-3 dk süren yüksek şiddetli egzersizler sonucu kaslarda biriken LA, karaciğerde ve kaslarda tekrar glukoz ve glikojene dönüşür. Bu yolla biriken toplam LA miktarının %18 i metabolize olur.

56 POR FİZYOLOJİİ LAKTİK AİT ATIM YOLLARI OBLA (Onset Blood Lactic Acid) Nedir? Biriken LA büyük bir kısmı (%72) ise, kaslarda oksijen ile okside olur ve enerji olarak kullanılır. Oksijen var olduğu sürece, LA pirüvik asite geri dönüşür ve oksijen sistemi içerisinde kullanılarak enerji elde edilir.

57 POR FİZYOLOJİİ AEROBİK VE OKİJEN (OKİDATİF GLİKOLİTİK) İTEM Bu sistem temel besin maddeleri olan, karbonhidrat, yağ ve proteinlerin oksijen ile tamamen yanarak (parçalanarak) CO 2 ve H 2 O ya dönüştüğü sistemdir. Bu sistem diğer iki Anaerobik sisteme göre daha karmaşık ve daha fazla kimyasal reaksiyon gerektirir. Fakat bu sistemde çok daha fazla enerji (ATP) elde edilir. 1 mol glukozdan (180 gr) aerobik sistemle 39 mol ATP üretilir.

58 POR FİZYOLOJİİ AEROBİK VE OKİJEN (OKİDATİF GLİKOLİTİK) İTEM Aerobik sistem yağların enerji olarak kullanıldığı tek sistemdir. Bir molekül yağ asidinin oksijenli ortamda parçalanması sonucu karbonhidratlara göre çok daha fazla ATP üretimi gerçekleşir. 1 mol glikojen = 39 mol ATP 1 mol palmitik asit (1 karbonlu serbest yağ asidi) = 129 mol ATP Bundan dolayı anaerobik sisteme göre enerji üretim miktarı açısından oldukça etkilidir.

59 POR FİZYOLOJİİ AEROBİK VE OKİJEN (OKİDATİF GLİKOLİTİK) İTEM Aerobik sistemde, oksijenin kaslara, hatta kas içindeki mitokondri (hücrenin enerji yeri, fabrikası) organeline ulaşması gerekir. Anaerobik sistemlerde enerji üretimi hücrenin stoplazmasında gerçekleşirken Aerobik sistemde mitokondrilerin içerisinde gerçekleşmektedir.

60 POR FİZYOLOJİİ AEROBİK VE OKİJEN (OKİDATİF GLİKOLİTİK) İTEM Kan tarafından taşınan oksijen, kapiller damarlardan hücreler arası (intertisyel) sıvıya geçer ve buradan da hücrenin içerisine girer. Hücre içerisinde sitoplazmada bulunan miyoglobine bağlanarak, mitokondirilerin içine taşınır. Yağ, karbonhidrat ve gerekirse proteinler mitokondirilerde oksijenin kullanıldığı bir seri kimyasal reaksiyonla parçalanarak CO 2 ve H 2 O ya dönüşür ve ATP üretilir. OKİJEN KANA VE HÜCREYE NAIL ULAŞIR?

61 POR FİZYOLOJİİ Kas dokusu, mitokondri ve miyoglobin (hücre içinde oksijen taşıyıcı) açısından zengindir. Kırmızı kas lifleri oldukça fazla mitokondri ve miyoglobin içerir.. Bu nedenle aerobik kas lifleri denilir. Mitokondri ve miyoglobinin fazla olması, aerobik kimyasal olayların daha fazla gerçekleşmesi, oksijenin daha çok kullanılması ve böylece daha fazla enerji üretilmesi sağlanmaktadır.

62 POR FİZYOLOJİİ AEROBİK VE OKİJEN (OKİDATİF GLİKOLİTİK) İTEM Aerobik istemde, diğer iki Anaerobik isteme göre daha fazla enerji üretilmesine ek olarak, LA gibi bir yan ürün (atık madde) oluşmaz. Yalnızca ATP, CO 2 ve H 2 O oluşur. ATP gerekli enerji için kullanılır. CO 2 kas hücresinde kana diffüze (geçiş) olur. Kandan solunum organına ve oradan ekspirasyon yoluyla atmosfere verilir. H 2 O ise, hücre için gerekli olduğu için, stoplazmada kalır.

63 POR FİZYOLOJİİ AEROBİK VE OKİJEN (OKİDATİF GLİKOLİTİK) İTEM Aerobik Glikoliz (glukozun oksijenli ortama giriş için parçalanması, Beta Oksidasyonu (Yağ asitlerinin oksijenli ortama giriş için parçalanması), Kreps Çemberi (Cycles), Elektron Transport (Taşıma) istemi.

64 POR FİZYOLOJİİ AEROBİK VE OKİJEN (OKİDATİF GLİKOLİTİK) İTEM Glukoz kan yolu ile kaslara gelir. Kas içerisinde enerji üretimi için kullanılır veya glikojen olarak depolanır. Enerji üretimi gerektiğinde tekrar kullanılır. Glikoliz; glukozun ve glikojenin parçalanması olayıdır. Aerobik Glikoliz; glukozun ve glikojenin oksijen varlığında parçalanarak pirüvik aside dönüşmesidir. LA oluşmamasının nedeni kimyasal reaksiyonlar sırasında oksijen varlığıdır. Oksijen metabolik olaylar sırasında hidrojen alıcı olarak görev yapar ve pirüvik asidin LA dönüşmesini inhibe eder.

65 POR FİZYOLOJİİ AEROBİK VE OKİJEN (OKİDATİF GLİKOLİTİK) İTEM Beta Oksidasyonu; vücuttaki yağ moleküllerinin parçalanma olaylarının ilk kısmına verilen isimdir. Yağların vücuttaki depolanmış haline trigliserit (TG) adı verilir. TG, 1 mol gliserol molekülünden ve ona bağı 3 mol serbest yağ asidinden oluşur. 1 mol TG parçalanması yolu ile oluşan 1 mol gliserol, glukoza dönüşebilir ve glikolitik yollar ile parçalanarak oksijen sistemine gider. Ancak 1 mol TG parçalanması sonucu oluşan 3 mol yağ asidinin Kreps Çemberine (oksijen sisteminin başlangıcı) girebilmesi için, çembere giriş maddesi olan Asetil CoA ya dönüşmesi gerekir. Bu dönüşüm olayları içeren kimyasal reaksiyonlar dizisine beta-oksidasyon adı verilir.

66 POR FİZYOLOJİİ AEROBİK VE OKİJEN (OKİDATİF GLİKOLİTİK) İTEM Kreps iklusu; bir dizi kimyasal reaksiyonlar zinciridir ve oksijen (aerobik) sistemin başlangıcıdır. Aerobik glikoliz ve beta-oksidasyon sonucunda, karbonhidratlar ve yağlar Asetil CoA molekülüne dönüşürler. Asetil CoA kreps çemberinin başlangıç maddesidir. Hans Kreps (1953, Nobel Prize). Trikarboksilik asit veya sitrik asit siklusu olarak adlandırılır. Kreps siklusu bütün besin maddelerinin enerji üretimi için ortak reaksiyonlar zinciridir.

67 POR FİZYOLOJİİ AEROBİK VE OKİJEN (OKİDATİF GLİKOLİTİK) İTEM Kreps çemberi sırasında iki önemli kimyasal değişiklik oluşmaktadır. CO 2 oluşumu, Elektronların uzaklaştırılması (Oksidasyon). CO 2 kana difüze olur oradan akciğerlere ve atmosfere bırakılır. Kimyasal olarak oksidasyon, bir kimyasal maddeden elektronların uzaklaştırılmasıdır. Kreps çemberinde elektronlar (e - ), karbon (C) atomundan hidrojen (H) atomu olarak uzaklaştırılır.

68 POR FİZYOLOJİİ AEROBİK VE OKİJEN (OKİDATİF GLİKOLİTİK) İTEM Bu H atomları önce glukozun, daha sonrada pirüvik asidin C atomlarından uzaklaştırılan atomlardır. Bir H atomu pozitif yük taşıyan bir protondan (hidrojen iyonu) ve negatif yük taşıyan bir elektrondan oluşur. Hidrojen atomları bir kimyasal molekülden uzaklaştırıldığı zaman, o molekül okside olmuş anlamına gelir. Kreps çemberi sırasında elektronlar FAD ve NAD adı verilen moleküller ile elektron taşıma sistemine (ET) taşınırlar Nikotinadenin dinükleotid (NAD), Flavinadenin dinülleotid (FAD).

69 POR FİZYOLOJİİ

70 POR FİZYOLOJİİ AEROBİK VE OKİJEN (OKİDATİF GLİKOLİTİK) İTEM NAD ve FAD molekülleri hidrojenle birleşerek NADH ve FADH 2 dönüşür (H + alıcı görev yaparlar). Daha sonra ET de hidrojen iyonlarının O 2 ile birleşmesinden H 2 O meydana gelir ve bu sırada ATP üretimi gerçekleşir. 1 NADH = 3 mol ATP 1 FADH 2 = 2 mol ATP Pirüvik asit C, H ve O 2 içermesi nedeniyle kreps çemberi sırasında okside olur. H + uzaklaştırıldığı zaman sadece C ve O 2 kalır (CO 2 kimyasal elementleri).

71 POR FİZYOLOJİİ AEROBİK VE OKİJEN (OKİDATİF GLİKOLİTİK) İTEM ET Nedir? Besin maddelerinin enerji üretimi için parçalanmaları sırasındaki son aşamadır. Oksijenin kullanıldığı kimyasal reaksiyonlardan oluşur. Kreps çemberi gibi mitokondriler içerisinde gerçekleşir. Bu spesifik kimyasal süreçler sırasında oksijen kullanılır.

72 POR FİZYOLOJİİ AEROBİK VE OKİJEN (OKİDATİF GLİKOLİTİK) İTEM Kreps çemberinden ve daha önceki reaksiyonlardan (glikoliz ve betaoksidayson) taşınan H + iyonu ve elektronlar, bir seri enzimatik kimyasal reaksiyon sonucu moleküler oksijene transfer edilir ve H 2 O meydana gelir. Elektronların bu sistemde bir molekülden diğerine transfer edilmeleri sırasında, H 2 O ve ATP üretilir. 1 mol glukoz = 39 mol ATP 1 mol palmitik asit = 130 mol ATP

73 POR FİZYOLOJİİ AEROBİK VE OKİJEN (OKİDATİF GLİKOLİTİK) İTEM Yağları enerji kaynağı olarak kullanmanın bir avantaj olduğu görülmektedir. Fakat dikkat edilmesi gereken bir diğer konu oksijen kullanımıdır. Yağlar daha fazla ATP üretirler, ancak yağların okside olabilmesi için daha fazla O 2 ye ihtiyaç duyulmaktadır.

74 POR FİZYOLOJİİ AEROBİK VE OKİJEN (OKİDATİF GLİKOLİTİK) İTEM 1 mol ATP (glikoz) = 3.5 lt O 2 1 mol ATP (PA) = 4.0 lt O 2 (%15 fark). Dinlenimde lt ( mililitre), Her 12 dk 1 mol ATP üretilir. Max Egzersizde her dakikada 1 mol ATP, İyi antrene edilmiş sporcular 1.5 mol ATP.

75 Parametreler ATP PC (Fosfojen) istem Laktik Asit (Anaerobik Glikoliz) istem Oksijen (Aerobik) istem O 2 İhtiyacı (O 2 Require) Anaerobik (Anaerobic) Anaerobik (Anaerobic) Aerobik (Aerobic) ATP Üretim Hızı (peed of ATP Produce) Çok Hızlı (Very Fast) Hızlı (Fast) Yavaş (low) Enerji Üretim Kaynağı (Energy ource) Depolanmış ATP ve CP (torage ATP and CP) Karbonhidrat (glikojen ve glukoz) Karbonhidrat ve Yağlar (glikojen, glukoz ve trigliserit) Enerji Üretme Kapasitesi Çok ınırlı (very limited) ınırlı (Limited) ınırsız (Besin maddeleri var oldukça) Kullanılan Egzersiz Türleri Çok şiddetli, kısa süreli, patlayıcı kuvvet gerektiren aktiviteler 1-3 dk süren şiddetli aktiviteler Dayanıklılık gerektiren aktiviteler Diğer Özellikler Kaslarda depolanmış ATP ve CP kaynakları çok sınırlıdır ve bu nedenle çok kısa süreli enerji sağlarlar. onuçta laktik asit birikimi olur ve bu da yorgunluğa neden olur. Yağların enerji kaynağı olarak kullanabilmek için O 2 kullanım kapasitesinin oldukça gelişmiştir

76 Parametreler ATP PC (Fosfojen) istem Laktik Asit (Anaerobik Glikoliz) istem Oksijen (Aerobik) istem O 2 İhtiyacı (O 2 Require) Anaerobik (Anaerobic) Anaerobik (Anaerobic) Aerobik (Aerobic) ATP Üretim Hızı (peed of ATP Produce) Çok Hızlı (Very Fast) Hızlı (Fast) Yavaş (low) Enerji Üretim Kaynağı (Energy ource) Depolanmış ATP ve CP (torage ATP and CP) Karbonhidrat (glikojen ve glukoz) Karbonhidrat ve Yağlar (glikojen, glukoz ve trigliserit) Enerji Üretme Kapasitesi Çok ınırlı (very limited) ınırlı (Limited) ınırsız (Besin maddeleri var oldukça) Kullanılan Egzersiz Türleri Çok şiddetli, kısa süreli, patlayıcı kuvvet gerektiren aktiviteler 1-3 dk süren şiddetli aktiviteler Dayanıklılık gerektiren aktiviteler Diğer Özellikler Kaslarda depolanmış ATP ve CP kaynakları çok sınırlıdır ve bu nedenle çok kısa süreli enerji sağlarlar. onuçta laktik asit birikimi olur ve bu da yorgunluğa neden olur. Yağların enerji kaynağı olarak kullanabilmek için O 2 kullanım kapasitesinin oldukça gelişmiştir

78 POR FİZYOLOJİİ YORGUNLUK VE TOPARLANMA Egzersiz sonrası toparlanma, egzersizde meydana gelen O 2 borçlanmasına, kullanılan enerji kaynaklarına ve oluşan laktik asidin düzeyine bağlıdır. O 2 Borçlanması (Toparlanma oksijeni), Enerji kaynaklarının yenilenmesi, Kan ve kastan LA uzaklaştırılması, O 2 miyoglobin depolarının yenilenmesi

79 POR FİZYOLOJİİ O 2 BORCU (TOPARLANMA OKİJENİ) 1922 de ingiliz fizyolog A.Vivian Hill (Nobel Prize), Egzersiz sırasında enerji; Kan, kas ve karaciğerdeki enerji kaynakları ile sağlanmaktadır (ATP-PCr ve glikojen), ATP nin resentezi için egzersizin şiddet ve süresine bağlı olarak her üç sistem ile sağlanmaktadır.

80 POR FİZYOLOJİİ O 2 BORCU (TOPARLANMA OKİJENİ) Egzersiz periyodu tamamlandığında, Kan ve kastaki laktik asit uzaklaştırılır, Harcanan ATP ve PCr depoları yenilenmekte, Miyoglobinin oksijenasyonu sağlanır, Bu yenilenme işlemleri için fazladan O 2 kullanılmaktadır. Tüketilen O 2 miktarı egzersizdeki O 2 borçlanması ile ilgilidir.

81 POR FİZYOLOJİİ O 2 BORCU (TOPARLANMA OKİJENİ) O 2 borcu terimi, egzersiz sonrasında tüketilen fazla oksijenin organizmadaki başka bir kaynaktan ödünç alındığı ve daha sonra tekrar ödendiği anlamını vermektedir. O 2 borcu egzersizden sonra bütün metabolik sistemleri tamamen normale döndürmek için, fazladan alınması gereken oksijen miktarı olarak tanımlanır.

82 POR FİZYOLOJİİ O 2 BORCU (TOPARLANMA OKİJENİ) O 2 borcu iki yolla oluşmaktadır; Artan O 2 kullanımına bağlı olarak, Miyoglobine bağlı 0.31 ml, Hemoglobine bağlı 1.0 lt, Bütün vücut sıvılarında erimiş 0.25 lt oksijen egzersiz sırasında tüketilmesi, Enerji yenilenmesine bağlı olarak, ATP-PCr (2 lt O 2 ), Glikojen-LA sistem için (8 lt), Egzersiz sonrası oluşan lt O 2 borcu 1 saat veya daha fazla süre.

83 POR FİZYOLOJİİ O 2 BORCU (TOPARLANMA OKİJENİ) O 2 borcu iki yolla oluşmaktadır; Artan O 2 kullanımına bağlı olarak, Miyoglobine bağlı 0.31 ml, Hemoglobine bağlı 1.0 lt, Bütün vücut sıvılarında erimiş 0.25 lt oksijen egzersiz sırasında tüketilmesi, Enerji yenilenmesine bağlı olarak, ATP-PCr (2 lt O 2 ), Glikojen-LA sistem için (8 lt), Egzersiz sonrası oluşan lt O 2 borcu 1 saat veya daha fazla sürede ödenir

84 POR FİZYOLOJİİ O 2 BORCU (TOPARLANMA OKİJENİ) Maksimal bir egzersiz sonrası O 2 borcunun oluşum nedenleri; Egzersiz kaynaklı kaslara yönelen kanın tekrar normal akış düzeyine dönmesi %10 O 2 kullanımı, Şiddetli egzersizlerde akciğer solunumu 8-15 kat artar, solunum kaslarının O 2 ihtiyacı artar, ATP-PCr yenilenmesi, LA uzaklaştırılması, O 2 depolarının yenilenmesi, İç (rektal) ısı artışı, Kalp atım hızı, solunum ve diğer (dolaşım, hormonal, ionik)

85 POR FİZYOLOJİİ O 2 BORCU (TOPARLANMA OKİJENİ) Maksimal bir egzersiz sonrası ATP-PCr ve miyoglobin oksijenasyonu aerobik yolla sağlanır, O 2 borucunun miktarı bazal O 2 tüketiminden 6 kat fazla olabilir,

86 POR FİZYOLOJİİ O 2 BORCU (TOPARLANMA OKİJENİ) Egzersiz şiddeti arttıkça kanda ve kasta laktik asit birikimi artar. Oluşan O 2 borcu yüksektir ve egzersizin yapılması için ihtiyaç duyulan O 2 sağlanamaz, Orta şiddetli ve uzun süreli egzersizlerde O 2 tüketimi O 2 gereksinimini karşılar ve kararlı denge (steady state) oluşur, O 2 borcuna girebilme yeteneği, Egzersiz şiddet ve süresine, Performans düzeyine, Antrenman düzeyine bağlıdır. Anaerobik güç-kapasite artışıyla geliştirilir.

87 POR FİZYOLOJİİ O 2 BORCU (TOPARLANMA OKİJENİ) Alaktasid ve Laktasid O 2 Borcu (Rudolph Margaria 1933), Egzersizde kan ve kasta biriken LA uzaklaştırılması için kullanılan O 2 kullanımına bağlıdır. LA uzaklaştırılması 1 saat (30 dk yarılanma) sürebilir. Total oksijen açığının büyük bölümüdür, O 2 tüketimi yavaş yavaş normal düzeye indiğinden bu döneme yavaş toparlanma dönemi denir. Alaktasid (2-3 dk): fazla oksijenin kullanıldığı ilk bir kaç dakikalık dönemdir, LA ile ilgisi yoktur, O 2 tüketiminde hızlı azalma ve toparlanma görülür.

88 POR FİZYOLOJİİ ENERJİ KAYNAKLARININ YENILENMEI Fosfojen (ATP-PCr) Yenilenmesi; Şiddetli egzersizlerde ATP ve PCr depoları tükenir (10-15 sn), Glikojen LA sistemi bu fosfojenleri dakikada 2,5 mol ATP hızıyla yenileyebilir, Aerobik sistemde dakikada 1 mol ATP hızıyla yenileyebilir, Bir mol fosfojen yenilenmesi için 3.5 lt O 2 kullanılır Dinlenme üresi % ATP PCr Yenilenmesi 10 < Çok az 30 sn sn sn sn > 100

89 POR FİZYOLOJİİ Toparlanma üreci ve Gerekli süreler Toparlanma üreci Alaktasit O2 borcu - Fosfojen Yenilenmesi - Miyoglobin oksijenasyonu Minimum Maksimum ENERJİ KAYNAKLARININ 3 dk YENILENMEI 5 dk 30 sn-3 dk 1 dk 3 dk 2 dk Laktasid O2 borcu - Kas glikojeni tamamlanması - Kısa süreli aktiviteler - Uzun süreli aktiviteler Kas-Kandan LA Uzaklaştırılması - alt (pasif) toparlanma - Aktif (egzersiz) toparlanma - Ter ve idrar ile - Glikoz ve Glikojene dönüştürme - Proteine Dönüştürme - Oksidasyon yolu ile 5 saat 5 saat 10 saat 1 saat 30 dk Önemsiz Minimal Önemsiz Büyük bölümü 48 saat 24 saat 48 saat 2 saat 1 saat

91 Kas nedir? Tellerden (fibrillerden) oluşan, vücudun, organların ve iç organların hareketlerini ayrıca vücudun ayakta durmasını sağlayan yapılardır.

92 Vücudumuzda ne kadar kas bulunur? Kasılma ve gevşeme yeteneğine sahip 650 adet (217 çift civarında) vücut ağırlığının yaklaşık %40-45 kadar kas vardır.

93 Kas yapısal özellikleri nelerdir?

94 Kas yapısal özellikleri nelerdir? Yapısal Ünite Bağ Doku Kas lifi (hücre) Endomisyum Fasikül Perimisyum Kas doku Epimisyum (Fasya)

95 Kas çeşitleri nelerdir? Vücudumuzda 3 tür kas dokusu bulunmaktadır. Düz Kaslar, İskelet Kasları, Kalp Kası.

96 Düz kaslar nasıl çalışır? Otonom sinir sistemi, İstem dışı (involuntary) uyarılan, Aktin ve miyozin (rastgele), Düz görünüm sergilerler, Geç yorulur.

97 Kalp kasları nasıl çalışır? Yapısal çizgili kas özelliği, Otonom sinir sistemi Fonksiyonel düz kas özelliği, Geç yorulurlar.

98 Çizgili kaslar nasıl çalışır? Aktin ve miyozin (sıralı), Çizgili görünüm, İstemli (voluntary) kasılan, omatik sinir sistemi uyarır, Erken yorulur.

99 POR FİZYOLOJİİ Kasların Ortak Özellikleri, Uyarılabilme, İletebilme, Kasılabilme, Elastikiyet, Vizkozite,

100 POR FİZYOLOJİİ İskelet Kasının Fonksiyonları, Hareket, Koruma, Isı Üretimi, Mekanik İş Yapabilme, Postürü ağlama.

101 POR FİZYOLOJİİ Miyofibril ve Miyoflamentler, Kas lifini çevreleyen hücre zarına sarkolemma denir. Kas hücre sınırı olan sarkoplazmada organik ve inorganik bileşikler bulunur. Mitokondiria, arkoplazmik retikulum, Nükleus, Miyoglobin, ATP-PCr

102 POR FİZYOLOJİİ Miyofibriller iskelet kasının kasılma mekanizmasında görev alan fonksiyonel birimlerdir. Miyofibriller sarkomer adı verilen kasılma işini gerçekleştiren en küçük birimdir. arkomerler ince ve kalın filamentlerden oluşmuştur. Aktin, Troponin, Tropomyozin, Miyozin,

103 POR FİZYOLOJİİ arkomerin her iki ucunda aktin flamentlerinin oluşturduğu bölgeye I bandı denir ve açık renklidir. Aktin ve miyozin flamentleri A bandını oluşturur. A bandının ortasında sadece miyozin filamentlerinin oluşturduğu H bandı yer alır. Aktin filamentlerinin oluşturduğu I bandının arasında Z çizgileri bulunur. İki Z çizgisi arasındaki bölgeye sarkomer denir.

104 Kas Çeşitleri

105 POR FİZYOLOJİİ Kas liflerinin Yapısında; Çok sayıda nukleus, arkolemma (kas hücre zarı), T-tübül sistemi, arkoplazmik retikulum, arkoplazma (itoplazma), Fazlaca mitokondria, Glikojen ve iyonlar, Miyofibriller.

106 POR FİZYOLOJİİ Kas Oluşumu; Myofibriller birleşerek fibrili (kas lifini) oluşturur. Her kas lifi sarkolemmanın üzerindeki konnektif doku katmanı (endomisyum) ile sarılır.

107 POR FİZYOLOJİİ Kas Oluşumu; Kas lifleri bir araya gelerek fasikülleri oluşturur. Fasiküller perimisyum olarak adlandırılan konnektif doku katmanı ile sarılır. Fasiküller bir araya gelerek kasın tamamını oluştururlar. Tüm kas epimisyum olarak adlandırılan konnektif doku katmanı ile sarılıdır.

108 POR FİZYOLOJİİ Kas liflerinin Yapısında; Z diski, I bandı, A bandı, H bandı, M çizgisi, Titin, Nebulin.

109 POR FİZYOLOJİİ Dinlenim durumunda olan sarkomerler, Z disikinden başlayan aktin filamentleri

110 Kas Kasılması Kas kasılması ve gevşemesi 5 temel evrede gelişir. Dinlenim, Kasılmanın başlaması, Kasılma, Kasılmanın sürdürülmesi, Gevşeme

111 Kas Kasılması Kas dinlenim durumunda miyozin filamentlerinin çapraz köprüleri aktin filamentlerine doğru uzanır fakat temas edemez. CA ++ iyonlarının sarkoplazmik retikulumda depolu oluşu nedeniyle troponin tropomiyozin kompleksi tarafından kapatılmıştır. Bu yüzden aktin-miyozin etkileşimi engellenir.

112 Kas Kasılması inir uyarıları motor son plağa ulaştığında asetilkolin salınımı ile uyarı kas hücre zarında yayılarak, T tübüller aracılığıyla kas lifi içinr girer, R depo halde bulunan CA ++ iyonlarının sarkoplazmaya salınmasına neden olur. CA ++ iyonları aktinin aktif (tutunma) bölgelerini kapatan tropininle birleşerek aktin-miyozin etkileşimini başlatır.

113 Kas Kasılması Aktomiyozin kompleksinin oluşumu ile myozin çapraz köprü başına önceden bağlanmış bulunun ATP nin parçalanması için, ATPaz enzim aktivitesi harekete geçer. Enerji açığa çıkar. Açığa çıkan bu enerji aktin filamentlerinin miyozin filamentleri üzerinden merkeze doğru (H bandı) kayarak kasılmayı sağlar. arkomer kısalması tendonun bağlandığı kemiği harekete geçirir.

114 Kas Kasılması Bir saniyelik kas kasılmasında çapraz köprüler aktinin aktif bölgelerine yüzlerce defa bağlanıp ayrılırlar. ATP yeniden sentezlenir ve yeniden çapraz köprü başına bağlanır. bu süreç böylece devam eder ve kasılma sürdürülür.

115 Kas Kasılması Kasın motor sinirleri yoluyla gelen sinir uyarıları kesilirse Ca ++ iyonları ile troponin molekülleri arasındaki bağ bozulur. Ca ++ iyonları troponinden ayrılarak R ye geri pompalanır. Bu durum troponin ve tropomiyozin kompleksinin oluşumu ile aktinin tutunma bölgesi örtülür. Böylece aktin-miyozin etkileşimini engeller. Bunun sonucu olarak kas başlangıç durumuna geri döner.

116 Kas Kasılması İskelet kasının istirahat membran potansiyeli -90 mv dur. Aksiyon potansiyeli 2-4 msn sürer ve kas lifi boyunca 5 m/sn hızla yayılır. Aksiyon potansiyelininin depolarizasyon başlangıcında NA girişi, repolarizasyon ise hücre içinde K çıkışı ile olur.

117 Kas Kasılması

118 Kas Kasılma Çeşitleri İzometrik (Isometric), İzotonik (Isotonic), Konsantrik (Concentric) Eksantrik (Eccentric) İzokinetik (Isokinetic),

119 Kas Kasılma Çeşitleri İzometrik kasılma (Isometric contraction) İzo (Iso) = sabit Metrik (metric) = uzunluk Kassal gerim artar, Kasın boyu sabit, Tonus artar, tatik çalışma, Hareket oluşmaz.

120 Kas Kasılma Çeşitleri İzotonik kasılma (Isotonic contraction) İzo (Iso) = sabit Tonik (tonic) = gerim Dinamik kasılma, Tonus aynı, Boyu kısalır, Mekanik iş, Kas gücü artışı

121 Kas Kasılma Çeşitleri Konsantrik kasılma (concentric contraction) Eş veya ortak merkez, Kasın boyu kısalır, Hareket oluşur,

122 Kas Kasılma Çeşitleri Eksantrik kasılma (eccentric contraction) Dış merkezli Dinamik kasılma, Tonus artar, Gerim artar, Boyu uzar, Kas gelişimi yüksek.

123 Kas Kasılma Çeşitleri İzokinetik kasılma (isokinetic contractrion) İzo (iso) = sabit Kinetik (kinetic) = hareket Tüm eklem hareket boyunca, Hareket sürati sabit, Max kasılma, Kas kuvveti, Kas dayanıklılığı artışı.

124 Kas Kasılma Çeşitleri Kasların Grup Hareketleri Agonist (esas unite), Antagonist (ters yön), inerjist (yardımcı), Fiksasyon (stabilizasyon)

125 Kas Kasılma Çeşitleri

126 Temel Motorik Özelliklerin Gelişimi (ürat) Tip I, Tip IIa Tip IIb

129 Kas Tipleri

130 Kas Lif Tipleri

131 Kaslar ve inir istemi inir sistemi; organizmanın kontrol ve işbirliği sistemidir. Canlılar iç ve dış ortamda meydana gelen fiziksel ve kimyasal değişmelere karşı tepki gösterirler. Tepkiye neden olan çevresel değişmelere uyarı (etki) denir.

132 Kaslar ve inir istemi İnsan organizmasında var olan iki temel kontrol (regülasyon) sistemi hormonal ve sinirsel kontroldür. Canlılık devam etmez, Hemostazi sağlar, İç ve dış değişikliklere ani (akut) cevap.

133 Kaslar ve inir istemi inir sistemi iç ve dış ortamda meydana gelen değişiklikleri reseptör vasıtasıyla algılar. Uyarılabilme, Uyarılma sonucu sinyal iletimi, Canlı ile uyaran arasında ilişki, Uyarılmaya cevap (reaksiyon).

134 Kaslar ve inir istemi

135 Kaslar ve inir istemi inir Hücresi (Nöron): sinir sisteminin temel fonksiyonel hücreleridir. Nöron Glia Hücreleri (destek hücreler)

136 Kaslar ve inir istemi inir Hücresi Yapısı: sinir sisteminin yapısal fonksiyonel ünitesi olan nöron bir hücre gövdesi (soma) ve iki türlü uzantıdan (dentrit ve akson) meydana gelir. oma, Dentrit ve akson

137 Kaslar ve inir istemi oma: Hücre gövdesi (soma), stoplazmasındaki nükleus ve nükleolus bulundurulur. Ayrıca mitokondria ve golgi aygıtı gibi hücre organelleride vardır.

138 Kaslar ve inir istemi Dentrit: Kısa sinir uzantılarıdır. Bir veya birden çok sayıda olabilirler. İç yapıları hücre gövdesinin aynısıdır. Nöronun başka nöronlardan ve reseptörlerden gelen uyarılarını (sinyallerini) kabul eden bölgeleridir.

139 Kaslar ve inir istemi Akson (sinir teli): Nöronun aldığı uyarıyı sinir gövdesi ve dendritin bulunduğu bölgeden uzağa doğru ileten hücre uzantısıdır. Myelinli akson: aksolemmanın üzerini örten kılıf. Kesintiye uğrayarak ranvier düğümü oluşturur. Myelinsiz aksonlar: aksolemma ve nörolemma ile örtülmüştür.

140 Kaslar ve inir istemi Nöronlar şekilleri açısından üç grupta sınıflandırılır. Ünipolar (Tek kutuplu): hücre gövdesinde bir uzantı çıkaran nöronlar. Bu uzantılar dallanarak akson ve dendritleri oluşturur.

141 Kaslar ve inir istemi Nöronlar şekilleri açısından üç grupta sınıflandırılır. Bipolar (İki kutuplu) Nöronlar: hücre gövdesinden bir dendrit ve bir akson çıkaran nöronlar. Göz retinası ve iç kulakta bulunur.

142 Kaslar ve inir istemi Nöronlar şekilleri açısından üç grupta sınıflandırılır. Multipolar (Çok kutuplu) Nöronlar: Hücre gövdesinden bir akson ve çok sayıda dendrit çıkaran nöronlardır. Beyin ve medulla spinalisteki nöronların çoğu bu tiptir.

143 Kaslar ve inir istemi Nöronlar fonksiyonları bakımından üç grupta sınıflandırılır. Afferent (Duyu) Nöronlar: Vücudun çeşitli bölgelerinden alınan duyuları ya da uyarıları (impuls) reseptörlerden (duyu organlarından) M ne getiren sinirlerdir. İletimin yönü periferden yani reseptörden merkeze doğrudur (beyin ve omirilik). Perifer ucunda reseptör, İç organlarda visseral afferent, İmpulslar somatik afferent sinirler M getirilir.

144 Kaslar ve inir istemi Nöronlar fonksiyonları bakımından üç grupta sınıflandırılır. Efferent (motor) Nöronlar: inir uyarılarını merkezden alıp effektör organlara (kas, salgı bezi) götüren sinirlerdir. İskelet kaslarına giden efferent sinirlere motor sinirler, düz kas ve salgı bezlerine giden efferent sinirlere otonom efferent sinirler denir. Uyarının yönü M den perifere yani effektör organlara doğrudur.

145 Kaslar ve inir istemi Nöronlar fonksiyonları bakımından üç grupta sınıflandırılır. İnter (ara) Nöronlar: M de bulunurlar. Burada kök alır burada sonlanırlar. M den dışarı çıkmazlar. M de afferent ve efferent bağlantıyı sağlarlar. Herhangi bir sinirsel aktivitede ara nöron sayısı sinirsel aktivitenin kompleksliliği oranında artar. Ara nöronların bağlantıları; Düşünce-His, İrade-Bellek-Öğrenme.