58 Metal Borsası 60. Içindekiler. Türkiye den Kısa Kısa. Dünyadan Kısa Kısa. Endüstriyel Mineraller Kısa Kısa. Teknolojinin Nimetleri

Transkript

1

2

3 Türkiye den Kısa Kısa Dünyadan Kısa Kısa Endüstriyel Mineraller Kısa Kısa Teknolojinin Nimetleri Soma Özel Dosyası Röportaj: Ali Kahyaoğlu YMGV den Haberler Maden Tarihi Makale: Prof. Dr. Mustafa TOPALOĞLU Makale: Dr. A. Vedat OYGÜR 58 Metal Borsası 60 STANDART LAB ANAGOLD MADENCİLİK IDC SONDAJ Içindekiler Endüstriyel Mineral Fiyatları ÖN KAPAK İÇİ ARKA KAPAK İÇİ ARKA KAPAK ÇOLAKOĞLU 1 DAMA MÜHENDİSLİK 3 MADEN TÜRKIYE 2014 FUARI 4 ALEX STEWART 6 ANT GROUP 7 META-MAK 8 ETİ BAKIR A.Ş 9 METEK MAD. VE ENERJİ TEK. 33 TÜPRAG METAL MADENLERİ 39 KİREMİTÇİLER MADENCİLİK 45 PARK ELEKTRİK ÜRETİM A.Ş. 51 ÇAYELİ BAKIR İŞLETMELERİ 61 REMAS MAK.SAN.AŞ 65 ÜNAL MÜHENDİSLİK 67 TÜFEKÇİOĞLU MAK.VE MAD. SAN 68 AYDIN LİNYİT 69 DBC 70 ADG 71 MAK. EKİPMAN TANITIM KATALOĞU 72 Türkiye nin İlk Madencilik Dergisi Nisan, Mayıs, Haziran 2014 Sayı 51 Yayın Türü Yaygın Süreli YÖNETİM İmtiyaz Sahibi: YMGV adına Prof. Dr. Güven ÖNAL YMGV Yönetim Kurulu Prof.Dr. Güven Önal (Başkan), Prof.Dr. Işık Özpeker (Bşk.Yrd.), Murat Turan (Genel Sekreter) Selçuk Buyurgan (Muhasip Üye), Alp Gürkan (Üye), Prof.Dr. Erdoğan Yüzer (Üye), Nijat Gürsoy (Üye), Doç.Dr. Sami Demirbilek (Üye), İsmet Sivrioğlu (Üye) Denetim Kurulu Dr.Dündar Renda, Günaydin Yirmibeşoğlu, Özer Altay YMGV Mütevelli Heyeti Tüzel Kişiler Altın Madencileri Derneği, MTA, Eti Bakır A.Ş., TKİ, Eti Maden, TTK, İTÜ Maden Fakültesi, Tümmer, MİGEM, Türkiye Maden İşçileri Sendikası, Maden Müh. Odası, Türkiye Madenciler Derneği YMGV Mütevelli Heyeti Gerçek Kişiler Abdullah Mısırlıoğlu Ali Erguvanlı Ali Türkoğlu Alp Gürkan Antony Caouki Atılgan Sökmen Behçet Süleymanoğlu Cemil Ökten Dündar Ergünalp Dündar Renda Ekrem Yüce Enver Erdoğan Erdoğan Yüzer Gülhan Özbayoğlu Günaydın Yirmibeşoğlu Güngör Tuncer Güven Önal H.Nijat Gürsoy Halil İbrahim Kırşan Halim Demirel Hayrettin Elmas Işık Özpeker İ.Hakkı Arslan İlhami Tezcan İsmet Kasapoğlu İsmet Sivrioğlu Lütfi Çallı Mahir Vardar Melih Turhan Metin Balıbey Mevlüt Kemal Murat Dedeman Murat Turan Mustafa Sönmez Necati Kurmel Nizamettin Çoban Oktar Kızılsencer Ömer Yenel Özer Altay Rıfat Kont Sabri Karahan Sadrettin Alpan Sami Demirbilek Selahaddin Anaç Selçuk Buyurgan Selim Çiçek Senai Saltoğlu Taşkın Akdeniz Tolga Yalçın Tuğrul Erkin Yener Cander Yüceer Göver Zeki Doğan ZekiYavuztürk Yönetim Yeri Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı Cumhuriyet Cad.No.179/5, Daire:10 Harbiye İSTANBUL Tel.: Fax: e-posta: ymgv@ymgv.org.tr YAYIN YÖNETİM Yazı İşleri Müdürü: Prof.Dr. Işık Özpeker Yayın Koordinatörü: Mad. Yük. Müh. Dündar Ergunalp Yayın Kurulu: Mad. Yük. Müh. Dündar Ergunalp, Doç. Dr. Sami Demirbilek, Mad. Yük. Müh. Murat Turan Reklam Sorumlusu: Gülseren Koçer - gulseren@ymgv.org.tr Grafik Tasarım: Özge Öztürkoğlu - ozgea@live.com BASKI-CİLT Karakter Color Matbaası A.Ş Yıl Mah. Massit 3. Cadde No: 200 Bağcılar / İstanbul Tel: Faks: Sertifika No: SEKTÖRMADEN DERGİSİ YURT MADENCİLİĞİNİ GELİŞTİRME VAKFI TARAFINDAN 5680 SAYILI BASIN KANUNUN 9/2 MADDESİ GEREĞİNCE İSTANBUL VALİLİĞİNE BEYAN- NAME VERİLEREK AYNI KANUNUN 9.MADDESİNE GÖRE TANZİM EDİLEN TARİHLİ İZİNLE ULUSAL GAYRİ SİYASİ VE YAYGIN SÜRELİ TÜRÜNDE 3 AYDA BİR YAYINLANMAKTADIR. SEKTÖRMADEN DERGİSİ ABONELERİNE DAĞITILMAKTADIR. DERGİYE GÖNDERİLEN YAZILAR VE FOTOĞRAFLAR GERİ İADE EDİLMEZ. YAYINLAN- MASI İSE YAYIMCININ KARARINA BAĞLIDIR. YAYINLANAN YAZI VE FOTOĞRAFLARIN SORUMLULUĞU YAZARINA AİTTİR. KAYNAK GÖSTERİLEREK ALINTI YAPILABİLİR.

4 Başkandan Değerli Okuyucular, Soma da yaşanan faciadan sonra, elim kaleme gitmedi. Uzun bir süre bu Önsöz ü yazamadım. Hatta sonsöz adı altında yazmayı bile düşündüm. Soma faciasının madenciliğin, özellikle Kömür Madenciliğinin, aleyhine kullanılan bir slogan haline getirilmesi ve bunun ülkenin çıkarlarına aykırılığı beni uyandırdı. Ülkemiz doğal kaynaklarının özellikle kömürün işletilmesinin, ülke ekonomisi ve gerçek kalkınma için zorunlu olduğunu tekrar hatırlatma gereğini duydum. Türkiye nin en önemli ve vazgeçilmez öz enerji kaynağı kömürdür. Ayrıca, cari açığının %85 i, enerji hammaddeleri ile maden ürün, yan ürün ve metallerinin, dış alımından kaynaklanmaktadır. Sevgili Okuyucular, Soma faciasının ülkemiz için bir milat olmasını diliyorum. Yani, tüm görevli ve sorumlular, yasama, yürütme organları, kamu kurumları, üniversiteler, sendikalar, STK lar, özel sektör kuruluşları, idareciler, mühendisler ve tüm çalışanlar, öz eleştiri yapıp kendilerini yenilemeli ve bundan böyle bu tür faciaların olmaması sağlanmalıdır. Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı nın projesi olan Uygulamalı Madencilik Eğitim Merkezi nin bir an önce tamamlanması için kamu ve özel sektörün desteklerine ihtiyaç duyulmaktadır. Böyle bir eğitim merkezinin devreye girmesi halinde ülkemizde maden kazası riskinde büyük oranda azalma olacaktır. Soma faciasında hayatını yitiren vatandaşlarımıza Allah tan rahmet, aile ve yakınlarına, Türk milletine başsağlığı ve sabır diler, böyle faciaların tekrar yaşanmaması gerektiğini vurgularım. Sağlıcakla kalınız Prof. Dr. Güven Önal Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı Yönetim Kurulu Başkanı HAZİRAN 2014 {Nisan, Mayıs, Haziran} 2014 SEKTÖRMADEN 7

5

6

7 Türkiye den Dünya madencileri İstanbul da buluştu Doç. Dr. Sami Demirbilek i kaybettik Aynı zamanda YMGV Yönetim Kurulu Üyesi de olan Enerji Bakanlığı eski Müsteşarı ve Ciner Holding Maden ve Enerji Grubu Başkanı Doç. Dr. Sami Demirbilek geçirdiği kalp krizi sonucu yaşamını yitirdi. Gerek akademisyen, gerek bürokrat gerekse de özel sektördeki yönetici olarak ülkemiz madenciliğine büyük katkılar sağlamış olan Sami Demirbilek i Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı ve Sektörmaden Dergisi olarak saygı ve rahmetle anıyor, ailesine dostlarına ve madencilik camiamıza baş sağlığı diliyoruz. Türkiye Madenciler Derneği Genel Kurulu yapıldı Sami Demirbilek kimdir? 1959 yılında Ankara Beypazarı nda doğan Sami Demirbilek Ankara Atatürk Lisesini bitirdikten sonra İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi nden mezun oldu (1980). Aynı okuldan Yüksek Lisans derecesi aldı. (1982). Bu arada Anadolu Üniversitesi nde Araştırma Görevlisi olarak görev yaptı. İngiltere de Oxford Lake School da İngilizce eğitimi, arkasından Nottingham Üniversitesi Maden bölümünden Doktora derecesi aldı (1986). TKİ, DPT gibi çeşitli Devlet kurumlarında Mühendis olarak görev aldıktan sonra 1990 yılında Doçent oldu. Ankara Üniversitesinde Öğretim Üyesi, Yem Sanayi ve Ticaret AŞ. de Genel Müdür Yardımcısı ( ), Sivas Demir Çelik İşletmeleri AŞ de Genel Müdür Vekili(1996), K.T.Ü Mühendislik Fak.de Öğretim Üyesi (1997), Sanayi ve Ticaret Bakanlığı nda Proje Yöneticisi(1998), Polatlı, Edirne ve Urfa Ticaret Borsalarında Danışman ( ), Gemlik Gübre San. (1999) ve EBK da (1999) Yön. Kur. Üyeliği, Sektörel Ve Bölgesel Politikalar Daire Başkanı (2001), Başbakanlık Müşaviri ( ), Petrol İşleri Genel Müdürü (2003) olarak görev yaptı yılları arasında Enerji Bakanlığı Müsteşarlığı yapan Demirbilek emekli olduktan sonra özel sektörde üst düzey görevlerde yer aldı. 3. Avrasya MENA Madencilik Zirvesi, Nisan 2014 tarihlerinde, İstanbul Sheraton Ataköy Otel de gerçekleştirildi. EBY International Summit ve Türkiye Madenciler Derneği işbirliği ile organize edilen zirvenin açılışı Türkiye Madenciler Derneği Başkanı Mustafa Sönmez tarafından yapılırken Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Bakan Yardımcısı Doç. Dr. H. Murat Mercan da açılışa katılarak bir konuşma yaptı. Madencilik, finans, enerji, teknloji ve lojistik şirketlerini bir araya getirerek kaynakların etkin ve verimli kullanımına, sektörün finansman sorunun çözümüne katkıda bulunmaya, geniş bir coğrafyada yeni yatırım, üretim ve pazarlama ihtiyaçlarını sağlamaya yardımcı bir platform olarak düzenlenen Avrasya MENA Madencilik Zirvesi bu yıl 30 a yakın ülkeden 500 e yakın katılımcıya ev sahipliği yaptı. Türkiye Madenciler Derneği nin 54. Olağan Genel Kurulu 24 Mayıs 2014 tarihinde İstanbul da yapıldı. Genel Kurulda kararlaştırılan yeni Yönetim Kurulu şu isimlerden oluşuyor: M. Atılgan Sökmen (Başkan), Ali Emiroğlu, Y. Suha Nizamoğlu, B. Benjamen Pinto, Mustafa Kerpişçi, Ali can Akpınar, Sabri Altınoluk, G. Şeyda Çağlayan, Savaş Şahin. Sektörmaden Dergisi olarak Türkiye Madenciler Derneği nin yeni yönetimine başarılı çalışmalar diliyoruz. Çayeli Bakır deneyimlerini paylaştı Uluslararası madencilik firmalarının temsilcileri, finans sektörü yetkilileri ile tedarikçilerin bir araya geldiği zirvede Çayeli Bakır Genel Müdürü Ian Anderson da bir sunum yaptı. Çayeli Bakır ın faaliyetleriyle ilgili bilgi veren Anderson, yılda 1,3 milyon ton ham bakır ve çinko cevheri üreten Çayeli Bakır ın 30 yıllık başarısını şirketin çalışma kültürüne entegre edilmiş sürekli gelişim ilkesine ve çalışanlarına borçlu olduklarını ifade etti. Anderson, bu ilke doğrultusunda uyguladıkları Yenilikçi Operasyon adı verilen sürekli gelişim projesinin maliyet ve verimlilik gibi konulara olumlu etkilerini ve bu konudaki deneyimlerini sektörle paylaştı. Sunumunda 2019 yılında Çayeli Bakır ın maden ömrünün tamamlanacağını belirten Anderson, Maden ömrümüzü uzatarak ve bulmayı umduğumuz ek rezervlerle birlikte üretim kapasitemizi artırmayı hedefliyoruz. Ayrıca şu anda Blue Sky adını verdiğimiz bir proje üzerinde çalışıyoruz. Bu projenin amacı, madenin ilk zamanlarında çıkartılamayan ve ürüne dönüştürülemeyen cevherin değerlendirilmesidir. Bu sayede madenin ömrünü yaklaşık 2 yıl daha uzatabileceğimizi ümit ediyoruz. dedi. İMİB de Başkan Ali Kahyaoğlu İstanbul Maden İhracatçıları Birliği (İMİB) Genel Kurulu 27 Nisan 2014 tarihinde İstambul da yapıldı. Genel Kurulda Ali Kahyaoğlu, iki yıl aradan sonra tekrar başkan seçildi. Seçimlerin ardından konuşan Kahyaoğlu, bundan sonra biz yokuz, hepimiz varız mantığının hakim olacağını belirterek, yeni dönemde çevreyle barışık bir madencilik anlayışını yaygınlaştıracaklarını söyledi. Kahyaoğlu, yabancı yatırımcıya karşı olmadıklarını vurgulayarak, Ama maden sahalarımızın da yabancıya bedavaya gitmesine karşı çıkacağız. Petrol zenginliği yıl sonra bitecek ama maden zenginliğimiz sürecek. O nedenle madenlerimizin kıymetini bileceğiz. Bizim 2023 hedefimiz 23 milyar dolardır. Bu hiç de hayalci bir söz değil değerlendirmesinde bulundu. Ali Kahyaoğlu ile birlikte yeni Yönetim Kurulu Bilger Güneş, Hasan Ayvacı, Mahmut Çevik, Beyazıt Özgan, Mustafa Mermerci, Raif Türk, Ahmet Oğuz ve Ali Ertan dan oluştu. 12 SEKTÖRMADEN 2014 {Nisan, Mayıs, Haziran} {Nisan, Mayıs, Haziran} 2014 SEKTÖRMADEN 13

8 Dünyadan Rio Tinto da güvenlik kadınlara emanet Rio Tinto nun Bunder elmas projesi Hindistan ın en büyüğü, dünya da ise ilk ona girecek çapta de bulunmasını takip eden beş yıl içinde çalışmalar 34.2 milyon karat elmas içeren, 53.7 milyon tonluk bir Kimberlit yatağı ortaya çıkardı. Halen 7 milyon dolarlık bir modüler pilot tesis çalışmakta. Akabinde ise 500 milyon dolarlık bir yatırım yapılacak. Bonanza tabir edilen bu zenginlik, kadın hakları ihlalleriyle sık sık haberlere konu olan ülkenin en geri kalmış eyaletlerinden Madhya Pradesh te. Kadınların %55 inin okuma yazma bilmediği eyalette geçen yıl sadece rapor edilen kadınlara saldırı vakası adedi Madenin etrafında her birinin nüfusu civarında 15 köy var. Bölgedeki feodal yapı Rio Tinto yu başlangıçta oldukça zorlamışsa da bir toplantıda kadınlarının çoğunun sürücü olma isteklerini farkedince bu konuda çalışma başlatmış. Dört aylık bir sürücü kursunun ardından ilk etapta yaşları 18 ile 35 arasında bir düzine kadın hafif araçlarda çalışmaya başlamış. Akabinde benzer bir çalışma güvenlik görevlileri için de yapılmış ve halen madende giriş çıkışlar kadınların kontrolünde. (E&MJ Mart, s. 66) Hazırlayan Mad. Yük. Müh. Dündar ERGUNALP Kömür tozu ölçümünde son karar Artan pnömokonyos vakaları karşısında MSHA (ABD Maden Emniyeti ve Sağlığı Kurumu) kömür madenlerinde solunabilir toz sınır değerlerini düşürdü. Nihai karara göre daha önce 2 mg/m3 olan sınır değer 1.5 mg/m3 olarak revize edildi. Diğer bir değişiklik ise toz numunelerinin maden %80 kapasite ile çalışırken alınması oldu. Önceki uygulamada bu işlem maden %50 kapasite çalışırken yapılabiliyordu ancak MSHA bunun temsili numune olmadığına kanaat getirmiş. Yeni kurallara göre ölçümlerin her vardiyada yetkili uzmanca kontrol edilip, sınır değerinin aşılması durumunda acil müdahelede bulunulması da gerekiyor. Uzmanlar pnömokonyosa ilaveten artan amfizem vakalarından da endişeli. Centerra Gold Öksüt altın yatağında ön değerlendirmesini tamamladı Centerra Gold un Öksüt altın yatağında yaptığı değerlendirmede konvansiyonel açık işletme ve yığın liçi öngörülüyor. Buna göre işletme günde azami 11,000 ton istihsal yapacak. Çalışmada altın fiyatı olarak 1300 $/oz öngörülmüş. Madenin ömrü, arası, 11 yıl olacak ve bu sürede 893,000oz altın üretilecek. Toplam yatırım 166 milyon $ ve bunun 4.5 yılda geri kazanılacağı hesaplanıyor. Vergiler hariç üretim maliyeti 914 $/oz. Öksüt projesi Keltepe ve Güneytepe yataklarından oluşuyor. Çalışmaya göre Keltepe yatağında 29 milyon ton 1.2g/ton tenörlü muhtemel kaynak, Güneytepe de ise 4.7 milyon ton 0. 9 g/ton tenörlü mümkün kaynak bulunmakta. Üretim iki açık ocaktan taşeron marifetiyle yapılacak. Maden üretimi maliyeti 2.77 $/ton, proses maliyeti 4 $/ ton, idari giderler ise yılda 9 milyon $ olarak hesaplanıyor. Maden randımanı %95, proses randımanı ise %77 olarak öngörülüyor. (E&MJ, Mart, s. 20) Okunası kitaplar CSIRO yayınevi 2009 yılında LOP (Large Open Pit) uluslararası araştırma geliştirme projesi çerçevesinde açık işletme madenciliğinde şev stabilitesi üzerine esaslı bir çalışma yayınlamıştı: Guidelines for Open Pit Slope Design (Read & Stacey). Bu kitapta yer alan hidrojeolojik modelleme bölümün devamı niteliğinde sayılabilecek Guidelines for evaluating water in pit slope stability tam da isminin ifade ettiğini yerine getirir nitelikte, bir çeşit açık işletmelerde suyla başa çıkma kılavuzu. Kitap hidrojeolojik çalışmalarda en iyi uygulamalar ve son teknolojinin bir araya derlendiği altı bölümden oluşuyor; şev stabilitesinde suyun etkisini değerlendirmek için yapılması gereken çerçeve çalışma, sahada su basıncı nasıl ölçülür, hidrojeolojik model konsepti nasıl oluşturulur, su basınçları sayısal olarak nasıl modellenir, şevlerde su basıncı nasıl düşürülür ve son olarak basıncı düşürme çalışmasının şev tasarımına uygunluğu nasıl takip edilir. Kitap maden, jeoteknik, mühendislik jeolojisi, hidrojeoloji ve inşaat mühendisliği alanlarında çalışanlara açık işletmelerde su basıncını nasıl kontrol altına alabileceklerine dair bir yol haritası niteliğinde. 616 sayfalık kitabın fiyatı 195 Avustralya Doları (ISBN: ) Yurdışından bakınca Türkiye nin maden yatırımcısına cazibesi Her yıl yayınlanan Fraser Enstitüsü maden raporuna göre maden yatırımları için dünyanın en cazip yeri 2013 yılı itibarıyla Batı Avustralya. 112 ülkenin değerlendirildiği çalışmada Türkiye madencilik politikaları açısından 37., mevcut uygulamalar çerçevesinde mineral potansiyeli açısından 27., madene yatırım çekiciliği açısından 29. sırada yeralıyor. Çalışma hukuk sistemi, vergi rejimi, altyapı, güvenlik, ticaret sınırlamaları, jeolojik veritabanı kalitesi, iş kanunu gibi pekçok parametre açısından ülkeleri değerlendiriyor. Çalışmanın tamamına bakılınca genel olarak geçtiğimiz yıllara göre Türkiye nin ilerleme kaydettiği söylenebilir. Raporun tamamı www. fraserinstitute. org sitesinden temin edilebilir. 14 SEKTÖRMADEN 2014 {Nisan, Mayıs, Haziran} {Nisan, Mayıs, Haziran} 2014 SEKTÖRMADEN 15

9 Endüstriyel Mineraller Hazırlayan Mad. Yük. Müh. Dündar ERGUNALP Tesla nın kuracağı giga akü tesisi lityum ve grafit üreticilerini heyecanlandırdı ABD li elektrikli oto üreticisi Tesla 5 milyar Dolarlık bir yatırımla 2020 yılında yılda adet lityumlu akü üretecek bir giga-tesis kuracağını açıkladı. Tesla nın projesinin arkasındaki gerçek elektrikli araçlarının maliyetinin yarısını akülerinin meydana getirmesi. Bu yatırımla akü maliyetlerini, dolayısıyla da araç maliyetlerini düşürmeyi planlayan Tesla halen global lityum akülerinin üçte birini tüketiyor. Tesla nın tesisi bugünkü üretimin üzerine ton/yıl daha fazla lityum, ya da %50 büyüme anlamına geliyor. Akülerin katodunu oluşturan lityum kadar anodunu oluşturan grafit de bu yatırımdan nasibini alacak. Akülerde kullanılan grafit, lityum miktarının 6 ile 15 misli olabiliyor. Ancak uzmanlar kullanılacak grafitin doğal mı yoksa sentetik mi olacağı konusunda henüz hemfikir değil. Tahminler giga tesisin yılda ton doğal grafite eşdeğer küresel grafit tüketeceğini gösteriyor. Asteroid madenciliği yeraltı madenciliğinden daha cazip olabilir Planetary Resources firmasına göre teknik sorunların üstesinden gelinirse 5 yıl içinde asteroid madenciliği başlayabilir. Firma yeryüzünde kaynakalar azaldıkça daha derinlere inmektense uzayda çapları yüzlerce kilometreyi bulan yüzbinlerce asteroide ulaşmanın daha rasyonel olacağını savunuyor. Aramalara hız veren firma Nasa ile işbirliğine giderek, Mart ayında asteroidleri tanımaya yardımcı olacak algoritmaları geliştirenler arasında $ ödüllü bir yarışma düzenledi. Kullanılacak teknolojinin yeni olmayacağı, mevcut teknolojinin adapte edileceği söyleniyor. Firmaya destek olan milyonerler arasında en dikkat çekici isim bilimkurgu filmleri yapımcısı James Cameron. Firma öncelikle uzay çalışmalarının ihtiyaçlarını karşılayacak mineralleri hedef alıyor, bunları dünyaya getirmeden doğrudan uzayda kullanıcısına sunmayı hedefliyor. Yeni kuşak yeşil oto lastikleri neodymiume talebi arttıracak Birçok firma neodymium un katalist olarak kullanıldığı polibutadien denen sentetik lastiğin üretimine hazırlanıyor. Neodymium halen lastiklerde katalist olarak kullanılan titanyum ve lityumdan üstün özelliklere sahip. Alman üretici Lanxess şimdiden Michelin gibi üreticilere polibutadien lastik satıyor. Firma neodymiumlu lastiklerin sürtünme direncinin daha az olduğunu, daha dayanıklı olduklarını ve aracın frenleme mesafesini düşürdüğünü söylüyor. Rakamlarla ifade edildiğinde ortalama bir binek aracının yakıt tüketimini %7, 40 tonluk bir kamyonunkininse %8. 5 düşürdüğü söyleniyor. Lanxess halen Singapur da 324 milyon Dolarlık bir yatırımla ton/yıl kapasiteli Dünya nın en büyük poibutadien lastik tesisini kuruyor. Lastik Üreticileri Birliğine göre Dünyada kullanılan lastiğin %70 i sentetik ve bu da 26 milyon tona denk geliyor. Endüstriyel mineral raporlamada JORC 2012 Son dönemlerde ilgi odağı haline gelen grafit, lityum gibi endüstriyel mineral kaynaklarının en büyük, dünya çapında gibi tariflerle raporlanması herkesi olduğu kadar JORC komitesini de rahatsız etmiş olmalı ki, komite 2012 standartlarında endüstriyel minerallerin pazar ilintili özelliklerle tarif edilmesini gerektiren değişiklikler yaptı. JORC 2004 ile 2012 versiyonları arasındaki temel fark 49. maddede yazılı. Buna göre ürün özellikleri ile tarif edilen mineralleri raporlarken, sözkonusu özellikler de belirtilmeli. Buna ilaveten pazara yakınlık, ürünün satılabilirliği de gözönüne alınmalı. Şayet birden fazla uygulaması olabilen bir mineral sözkonusu ise bunlar ayrı ayrı veya toplamın yüzdesi olarak ifade edilmeli. Aksi takdirde meydana gelen karmaşaya pek çok örnek vermek mümkün ama ülkemizde yagın bentonit yatakları en kolay anlaşılır olanı. Bunları sadece montmorillonit içeriği olarak raporlamak muhtemel pazarına dair hiçbir bilgi vermez. Aynı montmorillonit içeriğine sahip bentonitler döküm ya da sondaj uygulamasında tamamen farklı performans gösterebilir. Bentonit kalitesi bozunmanın yoğunluğuna bağlı olarak da değişir. Örneğin, mavi bentonit sığ derinliklerde oksidasyona uğrayarak sararır ki bu da sondaj performansını arttırır. Dolayısıyla, yatak JORC standartlarına göre raporlanacaksa ne kadarı sondajlık bentonit, ne kadarı döküme uygun ya da pelletlemeye uygun ayrı ayrı ifade edilmeli. Refrakter sanayinde andalusite talep artıyor Andalusit, kyanit ve silimanit Al2O3 içeriği %63 ile %40 arası, silika içeriği de %37 civarında olan mineraller. Kimyasal içerikleri aynı da olsa yapıları ve fiziksel özellikleri farklı olan bu mineraller %72 Al2O3 içeren mullite dönüştürülünce ideal birer refrakter malzeme haline gelmekte. Andalusit bazlı refrakterler hammaddenin olduğu yerlerde şamot ve boksite tercih edilmekte derecelerde andalusit mullite dönüşmekte. Kyanit ve sillimanitin aksine ön kalsinasyon gerektirmeyen andalusitin enerji tasarrufu açısından da avantajı var yılında Güney Afrika Maden ve Metallurji Kurumunun yaptığı karşılaştırmalı bir çalışmada refrakter uygulamaları açısından andalusitin boksite göre avantajları yüksek kimyasal saflık, kimyasal korozyona dayanım ve termal şok dayanımı. Son 25 yıldır andalusit G. Afrika ve Avrupa da yaygın kullanılmakta, pazarın yüzde 70 i Imerys SA tarafından kontrol edilmekte. 16 SEKTÖRMADEN 2014 {Nisan, Mayıs, Haziran} {Nisan, Mayıs, Haziran} 2014 SEKTÖRMADEN 17

10 Teknolojinin Nimetleri Block-Buster Bu tabiri daha çok Amerikalılar gişe rekoru kıran filmler için mecazi anlamda kullanır. Ancak Flexicon firmasının ürünü tam da isminin ifade ettiği işi yapıyor: torbaların içinde katılaşmış, blok haline gelmiş malzemeleri dağıtıyor. Madenlerde kullanılan jumbo ya da 25/50 kg lık torbalarda stoklanmış malzemelerin zamanla kaskatı olduğunu biliriz. Block-Buster bu torbaları hidrolik sisitemiyle adeta hoplatıp, zıplatıp çevirerek içindeki malzemeyi tekrar akışkan hale getiriyor. Hazırlayan Mad. Yük. Müh. Dündar ERGUNALP Kepçesinde kırıcı olan yükleyici Allu Finland iş makinalarına takılan ilave aparatlar yapan bir firma. M serisi kepçeleri aynı zamanda kırıcı vazifesi de görüyor. 50mm den 150mm ye kadar nispeten sert olamayan parçaları kıracak şekilde tasarlanmış. 8.5m3 kadar hacimli herhangi bir lastikli kepçeye takılabilmekte, ki bu durumda azami kapasitesi 450ton/saat olarak ifade edilmekte. Ekskavatörler için ise en fazla 200 tonluk makinalara, ya da 6m3 kepçe hacmine kadar takılabilecek ebatta kırıcılı kepçeleri var. ( Gücünü sudan alan sondaj İki yıl önceki maden fuarını ziyaret edenler LKAB Wassara nın hidrolik gücünü yağ yerine su ile temin eden sondaj teknolojisini hatırlayacaklardır. Firma Dünyada gövde yüksekliği 15m üzerinde olan baraj olduğunu ve bunların sızıntıyı önlemek için enjeksiyon yapmaya ihtiyacı olduğunu tespit etmiş. Bu işi etrafına zarar vermeden yapabilecek iki çeşit enjeksiyon sondajı tekniği var; rotari sondaj ve su kullanan DTH vurmalı sondaj. Firma her iki teknolojiyi karşılıklı test için Chicago da, 130m derinlikte 128 adet sondajın yapıldığı bir baraj perdeleme projesinde kullanmış. Sonuçlar Wassara nın teknolojisinin avantajlarını ortaya koyuyor. ABD ordu mühendislik birimi tarafından hazırlanan çalışma raporunu Wassara dan temin etmek mümkün. (E&MJ Mayıs, s.108) Susuzlaştırmadan kaçış yok Atık yönetmeliğinin de gereği olarak bu konu çok önem kazandı. Çökeltme tanklarında en iyi şartlarda atıktaki suyun %80 - %90 kadarını ayırsak da alt çamurun hala taşınabilir halde olmadığını tesis çalıştıranlar bilir. Bu çamur eskiden havuzlarda dinlendirilirdi, ama büyüyen kapasiteler ve çevre mevzuatları artık buna elvermiyor. Ülkemizde pekçok firmanın bu sulu atıklara acil çözüm bulmaya ihtiyacı var. Çare filtre kullanmakta. Bu konuda Japon Ishigaki diğerlerinden bir adım önde gözüküyor. Firmanın Lasta MC adını verdiği filtre presler nemi atıkta %14, konsantrede %8 e düşürüyor. 20 yıldır bu filtreleri üreten firmanın halen 100 ün üzerinde filtresi çalışıyor. Filtrede iddialı isimlerden biri de FLSmidth. Firma Colossal adını verdiği yeni tasarımıyla eşdeğer filtre alanında diğerlerinden daha fazla suyu ayırdığını iddia ediyor. Avusturya lı Andritz Separation ın hiperbarik filtreleri özellikle ince kömürü susuzlaştırmada dikkati çekiyor. ABD de 50 li yıllardan beri kömürcülerin favorisi Peterson Filter Corp. imalatı olan vakumlu filtreler. Eskiden adı Diemme olan Bilfinger Water Technologies 2010 da Dünyanın en büyük filtre presini imal etti. Hindistan da çelik fabrikasında çalışan filtre saatte 200 ton %5 ile %9 arası nemli filtre keki yapıyor. Çok çeşitli filtre imal etmekle birlikte Fransız Gaudfrin dikey yaprak filtreleriyle öne çıkıyor. 25 ülkede 300 adet patentli Diastar filtresi kullanılmakta. (E&MJ Mart, s.46-51) ( Putzmeister den küçük madencilere yeraltı çimentolama aracı Geçen yıl fuarlarda tanıtımı yapılan Mixkret 5 e ilaveten Putzmeister karıştırıcı hacmı 4m3 olan yeni modelini de sundu: Mixkret 4. Bu iş makinasının boyu 6.5m, eni 2.2, yüksekliği ise 2.5m, dönüş çapı ise 5.7m. Araçla 9 ton kadar çimento taşınabiliyor. %30 eğimli yokuşa tırmanabilen aracın motoru 6 silindirli 130 kw gücünde. ( Ülkemizde gıda sektöründe çok yaygın kullanılan ayıklayıcılar maden sektöründe 1970 lerde optik ayırıcılar olarak kullanılmaya başlandı. Bugün teknoloji optik ayırıcılara ilaveten pek çok seçenek sunuyor: kızıl ötesi, röntgen transmisyon (XRT), indüktif algılayıcılar, analiz yapabilen röntgen (XRF), radyometrik algılayıcılar, mor ötesi (UV). Uygulamada optik ayırıcıların renk farkına dayalı hemen hemen her türlü minerali, XRT sistemlerinin şelit, volfram, kömür, demir, elmas ayırmada başarılı olduğu, indüktif ayırıcıların daha ziyade sülfürlü cevherlerde kullanıldığını, XRF in nikel, bakır, çinko, altın, kromit, mangan, boksit için, radyometrik ayırıcıların ise uranyum cevherlerinde kullanıldığını görüyoruz. Geçen yıl Commodas Ultrasort ile birleşen Tomra önde gelen üreticilerden. Halen 2 mm ile 300 mm arası parça boyutunda çalışan 200 ün üzerinde ayıklayıcısı var. Firmanın özellikle bakırın hem sülfürlü, hem de oksitli minerallerini ayrıştırabilen 300 t/ saate kadar kapasiteye sahip cihazı dikkat çekici. Tomra ön zenginleştirmede kullanılan cihazlarıyla %15 kadar enerji tasarrufu yapılacağını savunuyor. Norveç menşeli Comex yeni ve iddialı firma. Geliştirdiği karmaşık görüntü algılama teknolojisi sayesinde ayıklayıcılarının %95-99 arasında randımanla çalıştığını iddia ediyor. Bu konuda çalışan bir Alman firması da Steinert Elektromagnetbau. Cihazı Avustralya da tungsten/bizmut/molibden madeninde deneniyor. (E&MJ Nisan, s.46-50) 18 SEKTÖRMADEN 2014 {Nisan, Mayıs, Haziran}

11 Soma Özel Dosyası İş güvenliğinde karanlık tablo Yanan bizdik, siz kömür sandınız Maden Mühendisleri Odası Zonguldak Şubesi tarafından düzenlenen 19. Türkiye Kömür Kongresi nin ana gündemini Soma da yaşanan facia ve madenlerdeki iş güvenliği sorunları oluşturdu. 301 madencimizin yaşamını yitirdiği, yüzlercesinin de yaralandığı Soma daki büyük maden faciasının ardından siyasetçisinden bilim dünyasına, sendikalardan sivil toplum kuruluşlarına, işçisinden işverenine bütün toplumun dikkati bir kez daha ve son derece güçlü bir şekilde bir konu üzerinde toplandı: İşçi sağlığı ve iş güvenliği. Meydana gelen kaza ve can kayıplarından kimin sorumlu olduğu meselesi bir tarafa, istatistikler ülkemizin bu konudaki karnesinin çok zayıf olduğunu gösteriyor. Ülkemizde madencilikten inşaat sektörüne, gemi inşa sektöründen tarıma kadar hemen bütün iş kollarında meydana gelen kazalarda her gün ortalama 3 işçi yaşamını yitiriyor. Bu konudaki kayıtların tutulmaya başlandığı 1946 yılından 2010 yılına kadar iş kazaları sonucu ölen işçilerin sayısı tam Yani son 55 yılda her yıl 9226 yurttaşımızı iş kazalarında kaybetmişiz. Son on yılın toplamı ise can kaybı, yılda ortalama 1072 işçimiz iş kazalarında ölüyor demek. Bu rakamlara Soma faciasında ve son üç yılda meydana gelen diğer iş kazalarındaki can kayıplarının dahil olmadığını da ekleyelim. Uluslar arası Çalışma Örgütü (ILO) verilerine göre dünyada her yıl 250 milyon kişi iş kazasına uğruyor. Türkiye deki bir kömür işçisinin bir maden kazasında ölme olasılığı Amerikalı bir işçiden 36, Çinli bir işçiden ise 6 kat yüksek. 160 milyon kişi ise meslek hastalığına yakalanıyor kişi iş kazası ve meslek hastalığı sonucu yaşamını yitiriyor. Ülkemizde ise sadece 2010 yılında meydana gelen 63 bin iş kazasında 1444 işçi hayatını kaybetmiş yılında ise bu rakam 5 Soma faciası kadar. Yine ILO nun istatistiklerine göre, son 10 yılda dünya genelinde iş kazalarında ölüm oranları düşerken, Türkiye de yükselmeye devam ediyor. Ülkemiz ölümlü iş kazalarında Avrupa birincisi, dünya üçüncüsü. ILO nun 82 ülkeyi kapsayan verilerine göre Türkiye de ölümle sonuçlanan iş kazalarının oranı 100 binde 20.5 iken bu oran Avrupa Birliği geneli için 100 binde 2.5, Norveç, İsveç, İsviçre ve Danimarka gibi gelişmiş ülkelerde 100 binde 2 seviyesinde. Yani Türkiye deki bir işçinin bir iş kazasında ölme riski Avrupa lı bir işçiden 8 kat yüksek. Bu rakamlar, iş kazalarının ve ölümlerin işin doğasında olduğu iddiasını çürütür nitelikte. Madenler daha da karanlık Bu iç karartıcı tablo, madencilik sektörüne gelindiğinde daha da karanlık bir hal alıyor döneminde kömür sektöründe iş kazaları ve meslek hastalığı nedeniyle toplam 2 bin 554 kişi yaşamını yitirdiği Türkiye bu Hazırlayan Sektörmaden rakamlarla dünyada ilk sırada bulunuyor. ILO nun verilerine göre, 100 bin maden işçisinden iş kazalarında ölen Çin de 106 iken, Türkiye de bu sayının 133 olduğu belirtiliyor. Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı nın (TEPAV) yaptığı çalışmaya göre, 100 milyon ton kömür üretimi başına düşen ölüm sayısı ABD de 1 ile 6 arasında değişirken, Türkiye de bu sayı yıllara göre 900 ü dahi aşıyor. Buna göre, 100 milyon ton kömür üretimi başına en az ölüm 256 kişi ile 2006 yılında oldu. Türkiye de 100 milyon ton üretimde 2000 yılında 710 kişi ölürken, bu rakam 2003 yılında 923, 2008 yılında ise 722 olarak gerçekleşti. Bu dönemde dünyanın en büyük kömür üreticileri ABD ve Çin deki 100 milyon ton kömür üretimi başına düşen ölüm oranları Türkiye nin çok gerisinde kaldı yılında ülkemizin 100 milyon ton kömür üretimi başına düşen ölüm oranı 722 iken, bu oran ABD de 20 oldu. Geçmişte büyük çaplı maden kazaları ile gündeme gelen dünyanın en büyük kömür üreticisi Çin ise son yıllarda aldığı tedbirlerle bu rakamı 2008 yılında 127 ye düşürmeyi başardı. Yani Türkiye deki bir kömür işçisinin bir maden kazasında ölme olasılığı Amerikalı bir işçiden 36, Çinli bir işçiden ise 6 kat yüksek yılından bu tarafa 2 yılda bir düzenlenen Türkiye Kömür Kongresi nin 19. su, Mayıs 2014 tarihleri arasında 395 delegenin katılımıyla Zonguldak`ta gerçekleştirildi. Maden Mühendisleri Odası Zonguldak Şubesi tarafından düzenlenin kongrenin bu yılki ana temaları Kömür Madenciliğinde Mekanizasyon ve Termik Santraller olarak belirlenmiş olmasına rağmen, programda yapılan değişiklikle Soma`da yaşanan facia ve madenlerde iş güvenliği konusu özel bir sunumla değerlendirildi ve kongre süresince her oturum içinde çeşitli yönleriyle ele alındı. Kongre süresince, bilimsel kurul tarafından seçilmiş ve bildiriler kitabında da yer almış olan 8 i çağrılı, 3 ü yabancı olmak üzere toplam 43 adet bildiri, 2 farklı salonda gerçekleştirilen teknik oturumlarda sunuldu. Kongre süresince açık tutulan Maden Makineleri ve Donanımı Sergisi nde ise kamu ve özel sektörden 31 katılımcı ürün ve hizmetlerini tanıttı. 30 yılda 956 can kaybı Kongre nin ardından yayınlanan sonuç bildirgesinde ele alınan temel konu da yine Soma Faciası ve madenlerdeki iş güvenliği sorunları idi. Ölen bizdik siz kömür sandınız başlıklı sonuç bildirgesinde, 1983 yılından bu yana ülkemizdeki kömür madenlerinde meydana gelen iş kazaları ve can kayıpları sıralanarak iş güvenliği konusundaki vicdan yaralayan tablo ortaya konuldu ve çözüm önerileri sıralandı.kongre nin sonuç 21 Yılın acı blançosu: bildirgesinde, madenlerde iş güvenliği sorunlarının çözümüne yönelik öneriler de dile getirildi. Zonguldak ve Soma gibi büyük bir havza geneline yayılmış kömür damarlarının işletilmesinde teknik açıdan Havza Madenciliği nin uygulanması gerektiği dile getirilen bildiride, kömür havzaları bir bütün olarak değerlendirilmeli, havalandırma, nakliyat, işçi sağlığı ve iş güvenliği yatırımları havza bütünü ele alınarak projelendirilmelidir, denildi. Madenlerde taşeron, rödövans, hizmet alımı işlemleri ve özelleştirmelerin durdurulması gerektiği ifade edildi. İş güvenliği konusunda etkin bir denetimin önemine de dikkat çekilen sonuç bildirgesinde, siyasi iradeden bağımsız bir İş Teftiş Sistemi kurulması ve yeteri sayıda ve yeterli donanıma sahip uzman kadroların tahsis edilmesi gerektiği vurgulandı. Bildirgede ayrıca, Madenlerde Güvenlik ve Sağlık Sözleşmesi adıyla anılan 176 sayılı sözleşme olmak üzere, bekleyen bütün ILO sözleşmelerinin geciktirilmeden onaylanması gerektiği ifade edildi. TTK/ Armutçuk/kömür 7 Mart 1983 Grizu patlaması (103 Ölü) TTK/ Kozlu/kömür 10 Nisan 1983 Grizu patlaması (10 Ölü) Yeniçeltek/Amasya/kömür 14 Temmuz 1983 Grizu patlaması (5 Ölü) TTK/ Kozlu/kömür 31 Ocak 1987 Göçük ( 8 Ölü) TTK/ Amasra/kömür 31 Ocak 1990 Grizu patlaması (5 Ölü) Yeni Çeltek/Amasya/kömür 7 Şubat 1990 grizu patlaması (68 Ölü) TTK/ Kozlu/kömür 3 Mart 1992 Grizu patlaması (263 Ölü) Yozgat/Sorgun/kömür 26 Mart 1995 Grizu patlaması (37 Ölü) Erzurum/ Aşkale/kömür 8 Ağustos 2003 Grizu patlaması (8 Ölü) Karaman/Ermenek/kömür 22 Kasım 2003 Grizu patlaması (10 Ölü) Çorum/ Bayat/kömür 9 Ağustos 2004 Grizu patlaması (3 Ölü) Kastamonu/ Küre/metal 8 Eylül 2004 Yangın (19 Ölü) Kütahya/ Gediz/kömür 21 Nisan 2005 Grizu patlaması (18 Ölü) Balıkesir/Dursunbey/kömür 2 Haziran 2006 Grizu patlaması (17 Ölü) Bursa/Mustafakemalpaşa/kömür 10 Aralık 2009 Grizu patlaması (19 Ölü) Balıkesir/ Dursunbey /kömür 23 Şubat 2010 Grizu patlaması (13 Ölü) TTK/ Karadon/kömür 17 Mayıs 2010 Grizu patlaması (30 Ölü) Kahramanmaraş/Afşin/Kömür 6 ve 10 Şubat 2011 Şev kayması (11 Ölü) TTK/ Kozlu/kömür 07 Ocak 2013 Degaj (8 Ölü) Soma/ Soma/kömür 13 Mayıs 2014 Yangın (301 Ölü) 20 SEKTÖRMADEN 2014 {Nisan, Mayıs, Haziran} {Nisan, Mayıs, Haziran} 2014 SEKTÖRMADEN 21

12 Soma Özel Dosyası Neden oldu? Ne yapmalı? Soma da meydana gelen ve 301 madencinin hayatını kaybettiği, yüzlercesinin de yaralandığı ülkemiz tarihinin en büyük maden faciasının ardından bütün toplumun dikkati madenlerdeki iş güvenliği sorunlarına odaklandı. Biz de Sektörmaden Dergisi olarak madencilik camiasının önde gelen isimlerine bu felaketin nedenleri ve çözüm önerilerine ilişkin görüşlerini sorduk. İşte aldığımız yanıtlar: Sektörü teknokratlar değil siyasiler yönetiyor Murat Turan Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı Genel Sekreteri Soma da meydana gelen faciayı anlamak ve topluma anlatabilmek aşağıdaki temel noktalara dikkat çekmek gerekir. Öncelikle, ne yazık ki sektörü teknokratlar değil siyasiler yönetip yönlendirmektedir. Normalde, maden sahaları ile ilgili her türlü düzenlemeyi, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı adına Maden İşleri Genel Müdürlüğü nün yapması gerekirken Soma da ne bu kurumu ne de yetkililerini göremedik. Sadece Bakan vardı. İkinci olarak, bir maden sahasının nasıl ruhsata bağlanıp izinlerinin nasıl alınacağı (işletme ruhsatı, Orman izni, çevre ile ilgili izinler) yasayla düzenlenmiş ve yetkiler Enerji, Orman, Çevre ve Çalışma Bakanlığı bürokrat ve teknokratlarına verilmişken bu yetkilerin tümünün Başbakanlık makamında toplanması da manidar ve bir o kadar da düşündürücüdür. Bir maden sahasının nasıl ruhsata bağlanıp izinlerinin nasıl alınacağı yasayla düzenlenmiş ve yetkiler Enerji, Orman, Çevre ve Çalışma Bakanlığı bürokrat ve teknokratlarına verilmişken bu yetkilerin tümünün Başbakanlık makamında toplanması düşündürücüdür. Madencilikle ilgili yasa ve yönetmeliklerin tüm sektörde gerçekten ve etkili bir şekilde uygulandığını ne yazık ki söyleyemiyoruz. Kaldı ki, bu yasa ve yönetmelikleri uygulamakta yükümlü kurumlar, ne yeterli personele, ne de bu sorumluluğu taşıyacak yeterli uzmanlığa sahip değiller. Yürürlükte olan iş güvenliği, işçi sağlığı yönetmeliğine baktığımızda işin vahametini görebiliriz. Bir diğer önemli konu da fenni nezaretçilerin durumudur. Maden Kanunu ruhsat sahasından sorumlu bir fenni nezaretçinin bulunmasını şart koşar, ancak bir mühendise kâğıt üzerinde verilen yetki pratikte işlememektedir. Fenni nezaretçi ruhsat sahibine bağlı onun personeli konumundadır. Enerji Bakanı, Fenni Nezaretçi isterse ocağı kapatır, diyor. Böyle bir uygulamayı yapan mühendis anında kendini kapı dışında bulur li yıllardan bu yana ısrarla dile getirilen fenni nezaretçilerin patronun işçisi konumundan çıkarılarak ücretini bakanlıktan alan görevliler konumuna getirilmesi talepleri yazık ki dikkate alınmamıştır. En önemli konulardan biri de çalışan personelin eğitimi sorunudur. Özellikle yer altı işçisi hiçbir eğitime tabi tutulmaksızın yeraltına indirilmekte bu da kazalara davetiye çıkarmaktadır. Hepimiz sorumluyuz Bu tür facialarla tekrar karşılaşmamak için öncelikle toplum bilincinin yeniden oluşması gerekir. Hepimiz erdemli bir insanın sahip olması gereken değerlere sahip olduğumuz zaman bu ülkede herkes mutlu olur ve kazalar kader olmaktan çıkar. Bu kadar büyük boyutta kazalar değil ama riskler mesleğin doğasında vardır. Ancak bu risklerin ölümlü iş kazası ile neticelenmesinin işin fıtratı ile doğrudan ilgisi yoktur. Kazaların ölümle sonuçlanmasının nedeni ihmal, kusur ve sorumsuzluktur. Tabii ki yapılan iş çok risklidir. Ancak kaza mutlaka yaşanmak zorunda olmadığı gibi mutlaka ölümle sonuçlanması da gerekmez. Alınacak tedbirlerle kaza riski minimize edilebilir. Kaza istem dışı, tüm önlemler alınmasına rağmen meydana gelen olaylara denir. Bu tip felaketlerin sorumlusu önceki felaketlerden gereken dersi çıkarmayan herkestir. Madencilik İş güvenliği plan ve programı çerçevesinde gerekli adımlar atılmamış, ihmal ve sorumsuzluk bir politika olarak süregelmiştir. İktidarlar da eksik devraldığı sistemi sistemsiz olarak devam ettirdiği kötüleştirdiği, Vergi affı, SGK affı, paralı askerlik, 2 B yasası, imar affı, genel af, mali af gibi af yasaları çıkartarak yasalara aykırı davrananlara yasalara uyanlar karşısında üstünlük sağladığı için, toplumun yasalar karşısında duyarsızlaşmasına yol açtığı için sorumludur. Proje peşinde koşmaktan öğrencisini eğitemeyen, hiç maden ocağı görmemiş mühendis yetiştiren üniversiteler sorumludur. Sırf ticari kaygılarla, kâr öncelikli düşünerek alması gereken önlemleri eksik alan, kaza riskini maksimize eden işletmeci ile buna göz yuman sendikalar da sorumludur. Denetlemeyi yapmayan denetim görevlisi ile işe ve paraya ihtiyacı olsa dahi, denetim gelince bunun üstünü örten mühendis ve işçi de sorumludur. Toplumun aleyhine salt Cemil Ökten Genç Maden İşletmecileri Derneği Başkanı kişisel maddi varlığını artırma gayreti içinde olanları sırf sahip oldukları varlık ve statü nedeni ile toplum nezdinde yücelten ve örnek insanın tanımını niteliksiz hale getiren medya da sorumludur. Toplumsal sorunlara eğilmeyen, kendi toplumsallığından kopuk sanat camiası da sorumludur. İçinde yasadığı toplumu önemseyen, insanlara değer veren yasalara saygılı yurttaşlar bile bu tip olumsuzluklar karşısında, haklarını aramadıkları boyun eğdikleri için maalesef sorumludur. Kabul etmek gerekir ki Hepimiz bu suçun belli oranda ortaklarıyız. Kimse kendinden başka sorumlu aramasın. Bu tür facialarla tekrar karşılaşmamak için öncelikle toplum bilincinin yeniden oluşması gerekir. Ahlak erdem gibi sahip olunması gereken insani özelliklerin içinde yaşadığımız toplum nezdinde yeniden tanımlanması gerekir. Topluma rağmen var olma eğilimi yerine kalkınan ve refah düzeyi artan toplumun içinde bir fert olarak zenginleşebilmenin en doğru ye kalıcı yol olduğu hepimiz tarafından yeniden anlaşılmalıdır. Sonuç olarak hepimiz erdemli bir insanın sahip olması gereken değerlere sahip olduğumuz zaman bu ülkede herkes mutlu olur ve kazalar kader olmaktan çıkar. Ancak o zaman, bizler bu faciada hakkın rahmetine kavuşan 301 yiğit insanını kaybeden 432 çocuk ve ailesinin yüzüne utanmadan bakabiliriz. 22 SEKTÖRMADEN 2014 {Nisan, Mayıs, Haziran} {Nisan, Mayıs, Haziran} 2014 SEKTÖRMADEN 23

13 Soma Özel Dosyası Prof. Dr. Ali Kahriman Okan Üniversitesi Öğretim Üyesi Ülkelerin gelişmişlik seviyelerini belirleyici en önemli unsur, yer altı varlıklarını katma değere dönüştürmeleridir. Stratejik planlamalara dayanan üretim politikaları geliştirilmeksizin, günü birlik yaşanan olumsuzluklardan hareketle bu kaynaklarımızın üretiminden vazgeçmek; egemenliğimizden, özgürlüğümüzden, bağımsızlılığımızdan vazgeçmekle eşanlamlıdır. Tüm dünyada, bir yandan iş sağlığı ve güvenliği önlem ve ekipmanına yatırım yapılırken, öte yandan da üretim yöntemlerinde ileri teknoloji ürünlerine, yeraltında insansız robotik sistemlere geçilmiştir. Bunun sonucunda da, ağır ve tehlikeli işler kapsamında olan yeraltı işletmeciliğindeki iş kazalarında da üretim değerlerine göre önemli azalmalar olmuştur. Fakat bu gelişmeler ne yazık ki ülkemizde karşılığını bulamamıştır. Ülkemizde son 30 yılda uygulanan ekonomik politikalar sonucunda bir yandan devlet madencilik alanından çekilirken öte yandan özel girişimlerin bu sektörün gerektirdiği kapasiteye uygun olarak madenciliğe girişi sağlanamamıştır. Bu da, eğitim öğretim - istihdam - iş güvenliği, üretim ve verimlilik politikalarımızda önemli açmazlar, ihmaller ve vurdumduymazlıklara yol açmıştır. Soma Faciasını bu sürecin bir sonucu olarak değerlendirebiliriz. Madencilikten vazgeçmek bağımsızlıktan vazgeçmektir Soma faciası ülkemizin eğitim, öğretim, istihdam, iş güvenliği, üretim ve verimlilik politikalarındaki açmazların, ihmallerin ve vurdumduymazlıkların sonucudur. Madencilik sektörümüzde bir daha bu nevi faciaların yaşanmaması için alınması gereken önlemlerden başlıcaları şunlardır: Tüm kömür havzaları, üretim yöntemi seçiminden teknoloji ve kapasite seçimine kadar bir mastır plan bağlamında ele alınmalıdır. Maden yasasında gerekli düzenlemeler yapılarak finansman sorunu olmayan kuruluşların sektöre kazandırılması sağlanmalıdır. İşletmelerde çalıştırılan tüm personel, mesleki yeterlilikler çerçevesinde yapılacak iş analizi, iş gerekleri ve iş kimliği tariflerine uygun olarak hizmet içi eğitim programlarına tabi tutularak sertifikalandırılmalıdır. Maden yeraltı işletmelerinde örgüt kültürü ve örgütsel davranış modelinin oluşmasını engelleyen taşeronluk gibi geçici modellerden kaçınılmalıdır. Merkezi denetim sistemi gözden geçirilmeli, uzman maden mühendislerinden oluşan bölgesel modele geçilmelidir. Sendikalara iş güvenliği uygulamaları konusunda denetimi de kapsayan yetki ve kaynaklar sağlanmalıdır. İş sağlığı ve güvenliği önlemlerini teşvik eden mali düzenlemeler yapılmalıdır Gelinen bu noktada teknik, ekonomik ve güvenlik yönünden yeterlilik arz edecek olan, usulüne uygun, kayırma anlayışından uzak, hiyerarşik ayrıcalıkların olmadığı bir özelleştirme ya da sivil toplum kuruluşlarının öncülüğünde gerçekleştirilecek bir özerkleştirme; yıllardır kaderine terk edilmiş, dışa bağımlı enerji politikalarımızın alternatifi olan kömür varlığımız başta olmak üzere tüm yer altı kaynaklarımız için bir çıkış olacaktır. Çözüm bilimsel, güvenli madencilikte Facianın sorumluları mevcut sistem ve onun yürütücüleridir. Çözüm ise madencilikten vazgeçmekte değil, bilimsel, güvenli madenciliği hayata geçirmektedir. Bunu yapabilecek bilim insanları ve mühendisler ülkemizde mevcuttur. Yaşadığımız olayda yapılan tespitler gösteriyor ki, hepimizin yakından bildiği önlemler alınsaydı şu anda 301 emekçimiz bizler gibi nefes alıyor olacaktı. Sonuçta kaza yaşananlar için doğru tanımlama değildir. Kaza öngörülemeyen vakalar için kullanılan bir kavramdır, bilim ve teknolojinin gelişimi öngörülemeyenleri minimize eder ve öngörülen risklere karşı, mekanizasyonun arttırılması, iş güvenliği önlemlerinin alınması ve iş güvenliği ekipmanlarının layıkıyla kullanımı gerçekleştirildiğinde risk ortadan kalkar. Son yılarda sıkça kullanılan iş cinayeti kavramı çok acımasız gibi görünse de bu söylem kişileri değil mevcut zihniyeti, daha fazla kar, daha fazla üretim odaklı sistemi hedef almaktadır. Bu facianın sorumluları ilk başta mevcut sistem ve onun yürütücüleridir. Taşeronlaşma ve özelleştirme politikalarıdır. İş kazalarında ilgili Bakanlıklar ve tabii ki Çalışma Bakanlığı konunun baş sorumlularıdır. Madencilik sektöründe de Enerji Bakanlığı ve MİGEM, madenin ruhsat sahibi ve elbette işveren de asli sorumlulardır. Öncelikle taşeronlaştırma, özelleştirme politikasından vazgeçilmelidir. Denetleme mekanizmaları iyi çalışmalı, yeterli sayıda eğitimli, tecrübeli denetçiler olmalıdır. Arama, proje, üretim, her aşamada gerekli denetim harfiyen uygulanmalı ve caydırıcı yaptırımlar olmalıdır. Konu işverenin inisiyatifine ve vicdanına bırakılamaz. Kamu adına denetleme yapan teknik nezaretçilerle ilgili bir düzenlemeye gidilerek işveren ile organik bağı kesilmeli, denetim süreçleri bağımsızlaştırılmalıdır. Denetim süreçlerine meslek odaları ve sivil toplum kuruluşları dahil edilmelidir. Çalışanların iş güvenliği konusundaki eğitimlerine gereken önem mutlaka verilmelidir. Eğitim, asla bir formalite ya da zaman kaybı değildir. Sendikal örgütlenme ve faaliyetler önündeki tüm engeller kaldırılmalıdır. Sendikalar işçinin iş yerindeki tüm koşullarını iyileştirme mücadelesi için vardır. Madencilikle Nedret Durukan Maden Müh. Odası İstanbul Şube Başkanı ilgili yasal mevzuatın oluşturulmasında konunun tüm taraflarının katılımı sağlanmalı, doğru bir madencilik politikası konunun tüm tarafları ile birlikte ele alınmalıdır. Mevcut ocaklarda hızla iyileştirme çalışmaları yapılmalı, risk taşıyan ocaklarda üretim geçici olarak durdurularak acil önlemler alınmalı, teknoloji ve iş güvenliğine yatırım yapılmalıdır. TKİ ve TTK gibi tecrübe barındıran, madencilikte bir okul haline gelmiş kurumlar asli görevlerine dönmelidir. Havza madenciliğine dönülmeli, konu tekrar tartışılmalıdır. Üniversiteler de gözden geçirilmelidir. Üniversiteler sadece eğitim yapıp öğrenci mezun etmeye çalışan kurumlar değil, sektörün çözümlerini üretecek olan bilimsel yapılardır. Alt yapısı yetersiz maden mühendisliği bölümleri kapatılmalı koşulları görece iyi olanlarla birleştirilerek bölüm sayısı ve kontenjan azaltılmalıdır. İhtiyacın çok üzerinde maden mühendisi mezun edilmesinin bir sonucu da işsizliğin artması ve işsizlik tehdidi altındaki meslektaşlarımızın, iş yaşamının geldiği kölelik düzeninde, bağımsızlığını yitirmesine neden olmaktadır. Çözüm madencilikten vazgeçmekte değil bilimsel, güvenli madenciliği hayata geçirmektedir. Bunu yapabilecek bilim insanları ve mühendisler ülkemizde mevcuttur. 24 SEKTÖRMADEN 2014 {Nisan, Mayıs, Haziran} {Nisan, Mayıs, Haziran} 2014 SEKTÖRMADEN 25

14 Röportaj Ülkenin madene ihtiyacı var Maden ihracatçısının benim kanunumda ocağın yolu yazmıyor diyerek madenleri görmezden gelmesi söz konusu olamaz. Türkiye nin siyasete ihtiyacı yok. Türkiye nin sektöre ihtiyacı var. Hatta maden sektörüne ihtiyacı var. re giderek pazarlara yerinde ulaşıp, müşteriyle birebir temas kuracağını anlatan Kahyaoğlu, böylece ödeneklerin de çok daha verimli kullanılmış olacağının altını çizdi. Siyasete değil madene ihtiyaç var İhracatçı Birliğinin benim kanunumda ocağın yolu yazmıyor diyerek madenleri görmezden gelemeyeceğini kaydeden Kahyaoğlu, Türkiye nin siyasete ihtiyacı yok. Türkiye nin sektöre ihtiyacı var. Hatta maden sektörüne ihtiyacı var. Ormanda bize kiraya verilen yerin metrekaresine göre, o alanı satın alsak vereceğimiz para daha az olurdu diyerek devlete ödedikleri kira giderlerinin çok yüksek olduğunu vurguladı. Devletin, madencileri sadece para kaynağı olarak görmemesi gerektiğini ifade eden Kayhaoğlu, konudaki sitemini de şu sözlerle aktardı: Kiraladığımız yerlerde ben devletle mücadele vermekteyim. Köylülerin en fazla şikâyet ettiği ocaklar; mıcır yapılan ocaklardır. Madenciler köye ekonomi ve para götürür. Camiyi okulu tamir eder. Köye hizmet anlamında para verilir. Köylü arabalarımızdan rahatsız olabilir, zira madenci araçları toz kaldırmaktadır. Sulama ile bu sorun çözülebilir. Ama köylü bu dağlarda biz de oturmaktayız, bizi de ortak et gibi yaklaşımda bulunmaktadır. Köylüler bazı insanlar tarafından kışkırtılmaktadır. Bu ülkede madencilik yapılmak zorundadır. İnsanların kullandıkları ve yaşam için gereken malzemeler madenlerden faydalanıyorsa kapatalım madencilik yapmayalım gibi yaklaşımlar yanlıştır. Ali Kahyaoğlu Röportaj: Recep Erçin İstanbul Maden İhracatçılar Birliği (İMİB) Yönetim Kurulu Başkanı Ali Kahyaoğlu ile sektörün durumunu ve Soma da yaşanan maden faciasını konuştuk. Nisan ayında yapılan İMİB seçimlerini kazanan Kahyaoğlu söyleşimiz esnasında, özellikle Soma faciası ve madencilikle ilgili yasal düzenlemelere ilişkin sert söylemlerde bulundu. Maden İhracatçıları Birliğinin geçen yılki ihracatının 5 milyar 42 milyon dolar olduğunu belirten Kahyaoğlu, bunun yaklaşık yarıya yakınının mermer kalan kısmının da diğer madenlerden oluştuğunu söyledi. Mermer sektörü bakımından, Türkiye nin en büyük alıcısının blok ürünlerde Çin, kesilmiş ürünlerde ABD olduğunu kaydeden Kahyaoğlu, Irak ın ihracatımızda ön sıralarda yer aldığı bilgisini verdi. Blok satışların sanılanın aksine ucuz olmadığını mesela bazı blok satılan mermerlerin kesilmiş ürünlerden çok daha fazla fiyata gittiğini ifade etti. Kahyaoğlu na sektörde inovasyona verilen önemi ve özellikle Avrupa pazarına daha kaliteli ürünlerin nasıl satılacağını sorduğumuzda da görüşlerini şöyle paylaştı: Kelime anlamına bakılırsa inovasyon ve Ar-Ge çok önemli şeyler. Eğer bunların altı dolu değilse yapılan tasarım ın bir anlamı kalmamaktadır. Tasarım mücevher için gereklidir ve ses getirir. Projeye şekil verebilecek, ürün sunabilecek insanlar seçilmeli ve üretim yapılan ürünler pazarlanmalı. Farklı ülkelerde okuyan çok fazla öğrenciler var ve onların bu sektör içerisinde keşfedilmesi lazım. Başkan Kahyaoğlu, fuarlar için harcanan yüksek miktarlardaki paraları eleştirerek, sektörde yetişmiş gençlerden oluşan bir şirket kurmayı planladığını da açıkladı. Bu gençlerin birer ihracatçı olarak, hedef ülkele- Madenciliği bilmeyen ahkâm kesmesin Manisa Soma da yaşanan felaket sonrası sektöre ilişkin yapılan yayınlara değinen Kayhaoğlu, Kazanın şokunu atlatmaya çalışan ülkede biz de bundan en fazla etkilenen grubuz. Kara propagandalarla karşı karşıyayız. Sosyal medyada yazılan saçma bir yoruma binlerce insan kapılmaktadır. İnsanlar yorum yaparken detayına inmeden karalama yapıyorlar. Madenciler, sanki çevreyi katleden insanlarmış gibi bir izlenim var kamuoyunda diye konuştu. Kahyaoğlu, zihinlerde oluşan bu olumsuz algının silinmesinin ise maalesef çok zor olduğunu sözlerine ekledi. Devletin sektör temsilcileriyle beraber masaya oturarak gerekli düzenlemeleri yapmasını isteyen Kahyaoğlu, ayrıca ilgili bakanlık ve kuruluşların da iş güvenliği konusunda sektörde ne yapılması gerektiğine ilişkin toplantı yapılmasını önerdi. Kahyaoğlu, Manisa Soma da yaşanan ve 301 madencimizin yaşamını yitirdiği elim kazaya ilişkin görüşlerini de şöyle aktardı: İnceleme yapan birimlerin suistimali varsa, ki var gibi görünüyor, bunun hesabı mutlaka sorulmalıdır. Trafik levhası olmadığı için çukura düşen insanın ölümüne sebebiyet vermekle müfettişin gerektiği gibi incelememesi de aynı şeydir. Bizim kurtarma ekibimiz yok, benim reklama ihtiyacım yok. Oradaki insanların o gün kurtarma çalışmasına ihtiyacı var. İnsanlar öldü kim getirecek onları? Dul kalan geç kadınlar belki evlenebilirler ama kalan çocuklar babalarını nasıl ne zaman geri getirecekler? Başbakan, ulusal yas ilan etmeden biz 9 u 20 geçe başsağlığı çektik, ama insanlar direk karalamaya başladılar. İnsanlar çok gaddarlar ve acımasızlar. Hiç madenciyi sabah tertemiz giysileriyle akşam kapkara giysileriyle görmediyseniz, siz barlarda oturduğunuz yerlerde ahkâm kesmeyeceksiniz. Bu ocakta etrafı teneke olan konteynır içerisine hortum sallansa ve jeneratör konsa, çok ilkel bir çözümden bahsediyorum ama bu bile akla getirilmemiş. Gene insanlar ölebilirdi ama 300 kişi değil en fazla 50 kişi olurdu kayıp sayısı. Eğitimsizlik değil vurdumduymazlık buradaki sorun. 26 SEKTÖRMADEN 2014 {Nisan, Mayıs, Haziran} {Nisan, Mayıs, Haziran} 2014 SEKTÖRMADEN 27

15 YMGV den Haberler 54. Danışma Kurulu Toplantısı yapıldı Balya ya öğrenci gezisi Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı ile İTÜ Maden Fakültesi Cevher Hazırlama Mühendisliği Kulübü nün işbirliğinde Balya da bulunan Esan Yeraltı Kurşun-Çinko İşletmesi ve cevher zenginleştirme tesisine bir teknik inceleme gezisi gerçekleştirdi. Cevher Hazırlama Mühendisliği öğrencilerinin madencilik uygulamalarını yerinde görmesi ve bilgilerini arttırılması amacıyla organize edilen ve 23 Nisan 2014 tarihinde gerçekleştirilen geziye Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı Mütevelli Üyesi ve İTÜ Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ekrem Yüce ve Maden Yük. Müh. Ayşe Koç un liderliğinde İTÜ Cevher Hazırlama Mühendisliği Bölümü nden 34 öğrenci katıldı. 1 günlük teknik inceleme gezisinde Esan Eczacıbaşı yetkilileri tarafından öğrencilere Kurşun-Çinko madeni ve cevher zenginleştirme tesisi hakkında bilgi verildikten sonra, yeraltı ocağı ve tesisler gezildi. Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı nın 54. Danışma Kurulu Toplantısı 26 Nisan 2014 tarihinde, İTÜ Vakfı Sosyal Tesislerinde 51 Danışma Kurulu üyesinin katılımı ile gerçekleştirildi. Prof. Dr. Erdoğan Yüzer in açış konuşmasıyla başlayan toplantıda bir önceki toplantı tutanağının özetlenmesinin ardından Prof. Dr. Işık Özpeker Vakfın 2013 Kasım 2014 Nisan dönemi faaliyetleri ile ilgili bir sunum yaptı. Sunumda, Vakfın ve İktisadi İşletmenin 2013 yılı Aralık sonu itibariyle gelir-gider durumunun yanı sıra gerçekleştirilen etkinlikler, yapılmış, katılınmış veya desteklenmiş toplantı, tanıtım (TV programı), sempozyum, seminer, basılmış kitap ve teknik geziler hakkında bilgiler verildi. Prof. Dr. Caner Zanbak sürdürülebilir madencilik ve çevre sorunları ile ilgili yaptığı sunumda, zeytincilik konusunda hukuki sorunun devam ettiğini, ÇED süreci ile ilgili bir gelişme olmadığını, Maden Atıkları Yönetimi yeni taslağı ile ilgili gelişmelerin beklendiğini belirtti. Prof. Dr. Mustafa Topaloğlu yeni Orman Yönetmeliği ile ilgili sunumunda, yönetmelikte ön izin adı altında yeni bir kavramın ortaya çıkarıldığını belirterek bu maddede yer alan tutarsızlıkların, çit ile sahanın çevrilmesi, toprak dolgu izni, bedellerin tespiti ve tahsili ile getirilen katsayıların, ön izin bedelleri ve teminatlar konularının irdelenmesi gerektiğini ve bazı hususların dava konusu olabileceğini ifade etti. Madencilikle ilgili yeni mevzuat çalışmaları ve uygulamaları konusunda güncel gelişmeler ile ilgili sunum MİGEM Daire Başkanı Mehmet Tombul tarafından yapıldı. Tombul, Başbakanlık genelgesi uygulamasının devam ettiğini, bu sürecin iyi yönetilmesinin madenciliğe yararı olabileceğini, yaşanan bazı sıkıntıların aşılmaya başlandığını söyledi. Toplantıda son olarak söz alan İstanbul Milletvekili Prof. Dr. Haluk Eyidoğan Başbakanlık genelgesi ile verilen izinlerin yüzde 68 den yüzde 20 ye düştüğünü hatırlatarak, bunun istihdamı azaltarak büyük kentlere göçü arttıracağı konusunda uyarılarda bulundu. Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı iş güvenliği uzman ekibi oluşturacak Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı ndan Şili-Brezilya-Arjantin Teknik İnceleme Gezisi Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı Yönetim Kurulu nun 20 Mayıs 2014 tarihinde yaptığı toplantıda önemli kararlar alındı. Prof. Dr. Güven Önal ın başkanlığında yapılan toplantının gündem maddeleri arasında, Soma da meydana gelen maden faciası da vardı. Toplantıda, madenlerde çalışma güvenliği ve işçi sağlığı konularının önemine dikkat çekilerek bu konuda özel bir ekibin oluşturulmasına karar verildi. Yönetim Kurulunun aldığı karar uyarınca, Vakıf bünyesinde madenlerdeki proje, üretim planı, çalışma emniyeti ve işçi sağlığı konularında maden yönetimine yardımcı olacak uzman bir ekip oluşturulacak. Faaliyette olan madenlere birer yazı gönderilerek emniyet konusunda inceleme yapılması önerilecek ve bu inceleme için maden işletmecisinden yalnızca inceleme yapacak ekibin zorunlu masrafları talep edilecek. Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı Yönetim Kurulu, ayrıca maden yasası ve işçi sağlığı ile ilgili mevzuat düzenlemelerine Vakıf olarak müdahil olunup katkı sağlanmasını da karar altına aldı. Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı, amaçları doğrultusunda, her yıl Dünyadaki başlıca maden ve tesislere teknik inceleme gezileri düzenlemektedir. Bu gezilerde incelenen yeni teknolojiler madencilerin bilgi ve görgüsünü arttırmaktadır. Kazanılan bilgilerin ülkemizde uygulanması, kaliteyi arttırma ve maliyeti düşürme sonuçları doğurduğundan ülke madenciliğinin gelişmesine katkı sağlamaktadır. Bu yıl, 19 Ekim 1 Kasım 2014 tarihleri arasında, Şili, Brezilya ve Arjantin e düzenlenen teknik inceleme gezisi sırasında, Bakır, Kurşun, Çinko, Altın ve Kömür maden ve tesisleri ile Brezilya M.T.A sı CETEM ziyaret edilecek, Şili nin Santiago kentinde düzenlenen Uluslararası Cevher Hazırlama Kongresine katılınacaktır. Maden ve tesislerin ziyaretinde elde edilecek teknik bilgi ve görgülerin yanı sıra, Santiago, Rio de Jenario, Porto Allegre, Brasilia, Iquasu Şelaleleri ve Bounes Aires kentleri tarihsel ve külterel açıdan incelenecektir. 28 SEKTÖRMADEN 2014 {Nisan, Mayıs, Haziran} {Nisan, Mayıs, Haziran} 2014 SEKTÖRMADEN 29

16 YMGV den Haberler 59. Mütevelliler Toplantısı yapıldı Bilim ve teknolojinin ışığında her türlü güvenlik önlemleri alınarak yapılacak madenciliğin, ülkemiz yeraltı kaynaklarının değerlendirilmesi açısından vazgeçilmezliği bilinen bir gerçektir. Başka bir deyişle, ülkemizin öz varlığı olan madenlerimizin işletilmemesi asla çözüm değildir. Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı nın 59. Mütevelliler Toplantısı 24 Mayıs 2014 tarihinde İTÜ Maçka Sosyal Tesislerinde yapıldı. Tuğrul Erkin in Divan Başkanlığında yapılan toplantıya 36 mütevelli heyet üyesi katıldı. YMGV Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Güven Önal ın yaptığı açılış konuşması ve Soma da meydana gelen faciada yitirdiğimiz madenciler anısına bir dakikalık saygı duruşu ile başlayan toplantıda, Divan Başkanı Tuğrul Erkin, gündeme geçmeden önce, Soma da şehit düşen madenciler anısına bir bildiri yayınlanmasını önerdi ve bu öneri oy birliğiyle kabul edildi. Prof. Dr. Güven Önal Vakfın 2013 yılı faaliyetleriyle ilgili bir sunum yaptı. Önal, Madencilik Ana Planı, Kömür Konseyi ve eğitim seminerleri gibi faaliyetler hakkında bilgi vererek, teknik incelenme ve eğitim gezileri ile basın toplantıları gerçekleştirildiğini ve Sektörmaden dergisinin 4 sayısının basıldığını bildirdi. Sunumda ayrıca Vakfın 2013 yılı gelir-gider durumu ve bilançosu ile ilgili bilgiler de verilerek Vakfa destek verenlere teşekkür edildi. Madencilikle ilgili yeni mevzuat çalışmaları, uygulamaları ve gelişmeler konusunda Yener Cander mütevellilerine bilgi verdi. Cander Soma kazasının ardından madencilik mevzuatı ile ilgili çalışmaların hız kazandığını ifade etti. Türkiye Madenciler Derneği Başkanı Mustafa Sönmez de, Soma faciasından sonra yapılacak yasal düzenlemelere madenciliğin bütün bileşenlerinin katılması gerektiğini belirtti. Prof. Dr. Işık Özpeker in madencilik sektörünün temsilcilerinin katılacağı sektörün sorunlarının ve çözüm önerilerinin saptanacağı detaylı bir çalışmanın yapılabilmesi yönünde madencilikle ilgili sivil toplum örgütlerinin toplantıya çağrılması için Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı Yönetim Kuruluna yetki verilmesi önerisi oybirliği ile kabul edildi. Soma faciası üzerine Toplantıda oluşturulan komisyonca kaleme alınan ve Mütevellilerin oy birliği ile kabul edilen açıklama şöyle: Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı Mütevellilerinin 24 Mayıs 2014 tarihinde yaptığı olağan toplantıda, Manisa-Soma da yaşanan elim olay, ayrıntılı olarak tartışılmış ve aşağıdaki hususların kamu oyu ile paylaşılması kararlaştırılmıştır. Bilim ve teknolojinin ışığında her türlü güvenlik önlemleri alınarak yapılacak madenciliğin, ülkemiz yeraltı kaynaklarının değerlendirilmesi açısından vazgeçilmezliği bilinen bir gerçektir. Başka bir deyişle, ülkemizin öz varlığı olan madenlerimizin işletilmemesi asla çözüm değildir. Bu olayda bir kez daha tüm çıplaklığı ile ortaya çıktığı üzere, ilk okuldan başlayacak eğitim ve her düzeydeki iş güvenliği bilincinin kazandırılması sürecinin ısrarla uygulanması ve izlenmesi, özellikle yüksek risk taşıyan sektörümüz için gereklidir. Bundan sonra acilen yapılacak çalışmalara ve yasal düzenlemelere, sektörün tüm bileşenlerinin katılımı zorunlu görülmektedir. Bu elim olayın benzerlerinin tekrarlanmaması içten dileği ile yaşamlarını yitiren madenci kardeşlerimizi rahmetle anıyor, yakınlarının ve çalışma arkadaşlarının acılarını içten paylaşıyoruz. Ülkemizin başı sağ olsun. Eğitim Semineri: Maden, Çevre ve Orman Mevzuatı Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı, madencilik sektöründeki profesyonellerin bilgi ve yetkinliklerinin arttırılması amacıyla gerçekleştirdiği eğitim çalışmaları çerçevesinde Maden, Çevre ve Orman Mevzuatında Yenilikler, Uygulamalar ve Öneriler konulu bir eğitim semineri düzenledi Mayıs 2014 tarihlerinde Ankara da, TKİ Genel Müdürlüğü nde düzenlenen iki günlük eğitim seminerine 57 madenci katıldı. Açılış konuşmalarını MİGEM Genel Müdürü Mehmet Hamdi Yıldırım, TKİ Genel Müdürü Mustafa Aktaş ve YMGV Başkanı Prof. Dr. Güven Önal ın yaptığı Maden, Çevre ve Orman Mevzuatında Yenilikler, Uygulamalar ve Öneriler başlıklı eğitim seminerinin ilk günü, MİGEM Genel Müdürü Mehmet Hamdi Yıldırım ın Madencilikte Genel Politikalar başlıklı sunumu ile başladı. Yıldırım ın ardından MİGEM Metalik Maden ve Enerji Hammaddeleri Daire Başkanı Mehmet Tombul Maden Mevzuatındaki Yenilikler, Uygulamadaki Sorunlar ve Öneriler başlıklı kapsamlı bir sunum yaparak katılımcılara maden mevzuatına ve bunun uygulanmasına ilişkin ayrıntılı bilgiler verdi, ve seminer katılımcılarının sorularını yanıtladı. Seminerin ikinci günü öğleden önceki oturumda Mad. Müh. M. Oğuz Güner Madencilikte Çevre Mezuatı, Yenilikler, Uygulamadaki Sorunlar ve Öneriler başlıklı sunumu gerçekleştirirken, öğleden sonraki oturumda ise, T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, İzin ve İrtifak Dairesi Başkanı İzzeddin Yurtoğlu madencilikle ilgili orman mevzuatı konusunda Madencilikte Orman Mevzuatı, Yenilikler, Uygulamadaki Sorunlar ve Öneriler başlıklı bir sunum yaptı. Seminer süresince yapılan sunumların ardından gerçekleştirilen soru-cevap bölümleri katılımcıların konuları her yönü ile kavramalarına yardımcı oldu. 30 SEKTÖRMADEN 2014 {Nisan, Mayıs, Haziran} {Nisan, Mayıs, Haziran} 2014 SEKTÖRMADEN 31

17 YMGV den Haberler Çalıştay başarıyla gerçekleşti Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı nın düzenlediği Kömür Gazlaştırma, Kömürden Sıvı Yakıt Üretimi ve Kaya Gazı başlıklı Çalıştayda kömürden gaz üretimi, kömürden doğrudan akaryakıt üretimi, gazdan akaryakıt üretimi, kaya gazı ve üretim teknolojileri konuları işlendi. Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı, yerli enerji kaynaklarımızın verimli bir şekilde ekonomiye kazandırılması hedefi çerçevesinde düzenlediği Kömür Gazlaştırma, Kömürden Sıvı Yakıt Üretimi ve Kaya Gazı başlıklı Çalıştay 8-9 Mayıs 2014 tarihlerinde, Antalya Papillon Ayscha Otel de gerçekleştirildi. Kömür ve enerji sektörüne yönelik olarak düzenlenen ve 81 kişilik bir katılımla gerçekleşen iki günlük çalıştayda konularında uzman konuşmacıların yaptığı sunumlarla, kömürden gaz üretimi, kömürden doğrudan akaryakıt üretimi, gazdan akaryakıt üretimi, kaya gazı ve üretim teknolojileri konuları işlendi. Çalıştayın ilk günü sabah oturumunda, ABD nin kömür gazlaştırma konusunda sayılı şirketlerinden biri olan Synthesis Energy Systems in Teknoloji Bölüm Başkanı Francis Lau, kömür gazlaştırma konusunda ayrıntılı bir sunum yaptı. Lau sunumunda kömür gazlaştırma prosesinin teknik ayrıntılarından ve bunun Dünyada uygulanan örneklerinden bahsederken aynı zamanda Türkiye kömürlerinin gazlaştırma proseslerine uygunluğu konusunda da ayrıntılı bilgiler verdi. Öğleden sonraki oturumda ise ABD li bilim adamı Kent Perry kaya gazı konusunda bir sunum yaptı. Kaya gazının ne olduğunu ve dünya enerji piyasaları açısından önemini anlatan Perry bunun çıkarılmasındaki kilit teknolojiler olan yatay sondaj ve hidrolik çatlatma konularında ayrıntılı açıklamalarda bulundu. Sunumda ayrıca, Dünyada ve Türkiye deki kaya gazı rezervleri konusunda da bilgiler verildi. Çalıştayın ikinci günü ise kömürden doğrudan ve dolaylı akaryakıt üretimi konuları mercek altına alındı. Sabah oturumunda, Çin Ulusal Temiz Enerji Enstitüsü Başkan Yardımcısı Dr. Wenhua Li kömürden doğrudan akaryakıt üretim prosesini ayrıntılı olarak anlattı ve dünyadaki uygulamalarından örnekler verdi. Öğleden sonraki oturumda ise, ABD Pittsburg Üniversitesi Kimya ve Petrol Mühendisliği Profesörü Dr. Badie Morsi kömür gazlaştırma ve kömürden dolaylı akaryakıt üretimi tekniği olan Fisher-Tropsch sentezi prosesi konusunda bir sunum yaptı. Konuyla ilgili ayrıntılı teknik bilgiler veren Prof. Morsi bunun Dünyadaki uygulamalarından da bahsetti. İkinci gün akşamı tüm katılımcılarla birlikte yenen gala yemeği ile sona eren Çalıştayın ardından, Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı, katılımcılara sunumların yer aldığı CD ler ile birer teşekkür yazısı göndedi. İTÜ de panel: Madencilik ve Yerbilimlerinde İş Olanakları Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı (YMGV), 31. Vakıflar Haftası etkinlikleri çerçevesinde, İTÜ Maden Fakültesi ile işbirliği içerisinde Madencilik ve Yerbilimlerinde İş Olanakları konulu bir açık oturum düzenledi. 6 Mayıs 2014 tarihinde İTÜ Maden Fakültesi İhsan Ketin Konferans Salonunda düzenlenen panelin oturum başkanlığını, Maden Fakültesi Dekanı ve Maden Fakültesi Vakfı Başkanı Prof. Dr. Fatma Arslan yaparken, Ciner Grubu Enerji ve Maden Bölümü Başkanı Doç. Dr. Sami Demirbilek, Soma Holding Yönetim Kurulu Başkanı Alp Gürkan, Koza Altın İşletmeleri Genel Müdürü İsmet Sivrioğlu, Metek Madencilik ve Enerji Teknolojileri Yönetim Kurulu Başkanı Maden Yük. Müh. Selçuk Buyurgan da panelde konuşmacı olarak yer aldılar. Büyük ilgi gören panelin katılımcıları arasında, İTÜ Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Mehmet Sabri Çelik, Maden Fakültesi Bölüm Başkanları, öğretim üyeleri, asistanları ve öğrencilerinin yanı sıra İÜ Maden Mühendisliği Bölümü Öğretim üye ve öğrencileri, YMGV yönetim kurulu üyeleri ve madencilik ile ilgili şirketlerin temsilcileri yer aldı. Panelde Maden Fakültesi mezunlarının iş bulma konusunda karşılaştıkları sorunlar, şirketlerin işe alma politikaları, mezuniyet sonrası iş konusunda ilgili alandaki mühendislerin karar verme süreçleri ve benzeri konular öğrencilerle de soru cevap halinde masaya yatırıldı ve bu tür toplantıların daha sık yapılmasının faydalı olacağı sonucuna varıldı. Panel sonunda YMGV Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Güven Önal tarafından panelistlere birer teşekkür plaketi sunuldu. Vakıf bursiyerleri ile buluştu Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı burs verdiği öğrenciler ve mühendis adayları ile bir araya geldi. 22 Mart 2014 tarihinde İTÜ Maçka Sosyal Tesislerinde gerçekleştirilen ve Prof. Dr. Güven Önal ın başkanlık ettiği toplantıya Vakıf Yönetim Kurulu üyeleri Murat Turan ve Dr. Nijat Gürsoy, İTÜ. den Doç. Dr. Ekrem Yüce, İÜ. den Doç. Dr. İlgin Kurşun, Maden Yük. Müh. Ayşe Koç ile İÜ. ve İTÜ. den toplam 33 mühendis adayı katıldı. 32 SEKTÖRMADEN 2014 {Nisan, Mayıs, Haziran} {Nisan, {Ocak, Mayıs, Şubat,Mart} Haziran} 2014 SEKTÖRMADEN 33

18 YMGV den Haberler Maden Türkiye 2014 te yerinizi alın Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı işbirliği ile düzenlenen Maden Türkiye Uluslararası Madencilik, Maden Makine ve Ekipmanları, İş Makineleri Fuarı Kasım 2014 te, İstanbul da Tüyap Fuar ve Kongre Merkezi nde açılıyor. Maden Türkiye Fuarı, madencilik sektöründe faaliyet gösteren üretici firmalar, tedarikçiler, makine üreticileri, hizmet sağlayıcılar, ithalatçılar, dış ticaret firmaları, eğitim ve danışmanlık firmaları, sektörel sivil toplum kuruluşlarının katılımı ile hazırlanıyor. Ülkemiz maden ve doğal taş zenginliği açısından dünya genelinde çok güçlü bir konuma sahip. Her geçen yıl büyüyerek madencilik sektörünün gelişimine destek olan Maden Türkiye Fuarı da istikrarlı büyümesi ve yıldan yıla artan katılımcı ve ziyaretçi sayısı ile, 2013 yılı itibarıyla uluslararası unvanını almış bulunuyor. Bu özelliği ile, Maden Türkiye 2014 Fuarı, Avrasya bölgesinde düzenlenen en kapsamlı ticari etkinliğe ev sahipliği yapıyor ve ülkemiz ekonomisine katkı sağlıyor. KOSGEB tarafından desteklenen yurtiçi fuarlar kapsamına da alınan Maden Türkiye 2014 Fuarı daha şimdiden satışlarının %90 ını tamamlamış bulunuyor. Sektörün tüm paydaşları ile aynı ortamda olarak pazar araştırması, sektör analizi yapmak ve bu sayede pazarın değişen talep ve beklentilerini yakından takip edebilmek, yeni ürün ve hizmetler sayesinde daha fazla iş bağlantısı, müşteri ve daha fazla fırsat yakalamak adına sizleri Maden Türkiye 2014 e katılmaya davet ediyoruz. Ayrıntılı bilgi için: maden-satis@tuyap.com.tr Kömür Broşürü güncellenerek yeniden basıldı Ülkemizin enerjideki dışa bağımlılığını azaltmak ve yerli kaynakların kullanımını geliştirmek amacıyla uzun yıllardır çalışmalar yapmakta olan Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı, bu çalışmaları kapsamında vazgeçilmez bir enerji hammaddesi olan kömür ile ilgili stratejileri geliştirmek amacıyla, kamu ile başlıca özel sektör kömür üreticilerinden oluşan bir Kömür Konseyi kuruluşuna ön ayak oldu. Kömür Konseyi nin başarıyla gerçekleştirdiği çalışmalardan biri de daha önce hazırlanarak yayınlanmış olan Kömür Broşürünün güncellenerek tekrar basılması oldu. Broşür, kömürün kimyasından iktisadına, üretim tekniklerinden kullanım alanlarına kadar kömüre ilişkin pek çok bilgi ve veriyi bir araya getiriyor. 34 SEKTÖRMADEN 2014 {Nisan, Mayıs, Haziran}

19 YMGV den Haberler Teknik geziler devam ediyor Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı nın madencilerin madencilik uygulamalarını yerinde görmesi, bilgi ve görgülerinin arttırılması amacıyla düzenlediği teknik inceleme gezilerinin bu seferki adresi Beypazarı Trona Tesisleri ile Çayırhan Yeraltı Kömür İşletmesi ve Termik Santrali idi Nisan 2014 tarihlerinde yapılan geziye Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı ndan Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Güven Önal, Eğitim Koordinatörü Lütfi Çallı, Ayşe Koç, Taner Dileklen, Maden İşleri Genel Müdürlüğü nden 2 günlük teknik inceleme gezisinin ilk günü ziyaret edilen Beypazarı-Trona tesislerinde Eti Soda yetkilileri tarafından katılımcılara çözelti madenciliği ve trona hakkında Mehmet Tombul, Erdal Kaçmaz, İTÜ Maden Fakültesinden Doç. Dr. Ekrem Yüce, TTK dan Ferhat Kazaz, Mehmet Kuduz, Melih Başören, Özcan Yaralı, Mevlüt Kaya, Sami Ören, Ercan Madencilikten Emin Ünal, Ali Altuntaş, Tuğrul Vedat Akyürek, Kumyol A.Ş. de Mithat Kumyol, Meltem Kumyol, Şen Madencilikten Mustafa Aydın, Hattat Enerji ve Maden den Eren Soyer, Erol Özakça, Yılmaz Madencilikten Kadir Yılmaz, Standart Laboratuvar dan Şeniz Kızıldağ ve Tolga Kızıldağ olmak üzere toplam 24 kişi katıldı. Dünyanın en büyük çözelti madeni: Eti Soda Beypazarı Trona Madeni Tamamen çözelti madenciliği yöntemi ile işletilen Beypazarı Trona madeni, yönlü sondaj teknolojisinin ülkemizde bir madencilik çalışmasında kullanıldığı ilk işletme olmanın yanında, eşzamanlı işletilen kuyu/ünite sayısı ile dünyanın en büyük çözelti madenidir. bilgi verildikten sonra, tesisler gezildi. Maden Müdürü, Maden Yük. Müh. Güray Çakmakçı gezi katılımcılarına yaptığı sunumda şu bilgileri verdi: Eti Soda A.Ş. tarafından işletilmekte olan Beypazarı Trona Çözelti Madeni 1979 yılında MTA tarafından bulunan Beypazarı trona yatağını ülke ekonomisine kazandırmak amacıyla yılları arasında süren araştırma, projelendirme, montaj ve devreye alma çalışmalarının ardından 2009 yılı Nisan ayında ticari soda külü ve rafine sodyum bikarbonat üretimine başlayan bir işletmedir. Bu işletmenin en önemli özelliği, burada kullanılan yerinde çözelti madenciliği (in-site solution mining) yöntemidir. Beypazarı Trona Çözelti Madeni bu yanıyla dünya ma- Trona nedir? Trona cevheri, tabiatta doğal olarak bulunan soda minerallerinden en yaygın olanıdır. Doğal Soda Külü üretiminde kullanılan temel hammaddedir. Sodyum seskikarbonat veya Tabii Soda olarak da adlandırılır. Trona esas olarak ticari alanda bazı yöntemler ve proseslerden geçirildikten sonra farklı dökme yoğunluklarında Doğal Soda Külü ne yani sodyum karbonata dönüştürülür. Soda Külü başta cam sanayi olmak üzere, deterjan ve kimya sanayinde ve daha pek çok alanda kullanılmaktadır. Soda külü standart camların miktar olarak ikinci maliyet olarak birinci büyük girdisidir. Yine bir ana ürün olan rafine sodyum bikarbonat (yemek sodası) ise gıda, yem ve ilaç sanayinde sıklıkla kullanılmaktadır. Beypazarı neojen havzası içinde yer alan trona yatağı orta Miyosen yaşlı olup, playa-göl ortamında çökelmiştir. Evaporit tipi yatağın yayılım alanı yaklaşık 8.0km2 dir. Genel olarak ince-orta kalınlıkta ( m) 12 adet bağımsız trona damarından meydana gelen çok damarlı bir karaktere sahiptir. Trona yatağının altında Çayırhan Linyit Havzasının uzantısı olan üçüncü linyit damarı gözlenmektedir. Trona cevher derinliği 220m ile 480m arasında değişmektedir. Karotlu arama sondajlarında toplam 33 adet damar tespit edilmiş olmasına karşın, bunlar özellikle yeraltı madenciliği yöntemleri ile işletilebilirliği yönünden değerlendirilmiş ve 12 damar seçilerek kodlanmıştır. Fosil tipi bir doğal soda kaynağı olan trona yatağı, doğal olarak yeraltı su dolaşımından tamamen izole bir yapıdadır. Damarların ortalama trona tenörü yüzde 84, soda külü eşdeğer tenörü ise &%59 dur. Trona suda çözünebilen bir mineraldir. Bu özellik, yerinde çözelti madenciliği metodunun seçiminde göz önüne alınmıştır. Çözelti madenciliğinin avantajları şu şekilde sıralanabilir:(1) Yeraltı suyu yönetimi daha güvenlidir; (2) Gaz ve doğal salamura risklerine karşı daha güvenlidir; (3) Yatırım ve işlet- me maliyetleri düşüktür; (4) İş güvenliği ve çevreye duyarlılığı yüksektir; (4) İşletme yönetimi kolaydır. dencilik literatüründe önemli bir yer tutmaktfyru. Madenin en önemli özellikleri şu şekilde sıralanabilir: (1) Tamamen çözelti madenciliği yöntemi ile işletilen dünyanın en büyük madenidir; (2) Eşzamanlı işletilen kuyu/ünite sayısı ile dünyanın en büyük çözelti madenlerinden birisidir; (3) Yerüstü teşkilatı (yol, boru ve otomasyon ağı) ile dünyanın en büyük çözelti madenciliği sistemine sahiptir; (4) Petrol endüstrisi kökenli yönlü sondaj teknolojisinin ülkemizde bir madencilik çalışmasında kullanıldığı ilk işletmedir. Bu yöntemin zayıf yönleri ise, hidrolik (borular, pompalar), termodinamik, elektrik, otomasyon ve kontrol mühendisliği, yüzey ve kuyu jeofiziği, hidrojeoloji, jeomatik, sondaj, petrol ve doğal mühendisliği gibi birçok disiplini gerektirmesi ve etkin bir izleme altyapısı oluşturabilmek için dolaylı metotlar ve yüksek teknolojili ekipman gerektirmesidir. Bu gereklilikler tavizsiz yerine getirilmeli, insan kaynağı, malzeme ve ekipman uygun şekilde seçilmelidir. Beypazarı çözelti madeninde trona çıkarımı çok kuyulu çözelti madenciliği tekniği ile yapılmaktadır. Yöntemin en basit uygulaması bir dik ve bir yatay kuyudan meydana gelen kuyu çiftleridir. Lokal şartlara bağlı olarak farklı kuyu kombinasyonları da uygulanmaktadır. Ünitenin bir ucundaki kuyudan seyreltik soda çözeltisi çözücü olarak basılmakta, cevher yeraltı boşluğunda (kaverna) çözündürülmekte ve %16 soda içerikli konsantre çözelti ünitenin diğer ucunda yeryüzüne alınmaktadır. 36 SEKTÖRMADEN 2014 {Nisan, Mayıs, Haziran} {Nisan, Mayıs, Haziran} 2014 SEKTÖRMADEN 37

20 YMGV den Haberler Yönlü sondaj ve yerinde liçleme Yönlü sondaj, bir sondajı düşey konumdan saptırarak belirlenen bir rota doğrultusunda ilerletip yine önceden belirlenmiş bir derinlik ve mesafedeki hedef noktasını bulma tekniğidir Yönlü sondaj, kırıklı (belli bir açı ile bükülmüş) bir muhafaza içine yerleştirilmiş çamur motoru (PDM: positive displacement motor) yardımıyla, matkabın açılı kısmın işaret ettiği yönde saptırılması ile gerçekleştirilir. Yönlendirme, mevcut doğrultu ve eğim verilerinin kontrolünü sağlayan MWD (Measure While Drilling) sisteminden alınan verilere bağlı olarak önceden yapılan delgi tasarımı dahilinde gerçekleştirilir. MWD sistemi ile delik içinden izlenen sondaj dizisi konumu ve rota verileri, sondörün görüp değerlendirebilmesi amacıyla sinyaller halinde yeryüzüne iletilir. Beypazarı Trona Çözelti Madeninde farklı kaverna uygulamaları ve kuyu kombinasyonları bulunmaktadır. 2 kilometrekarelik kuyu sahasında 69 dik ve 51 yatay kuyu, 45 liçleme ünitesi ve sağlanabilecek çözelti bakımından değerlendirildiğinde 55 adet birim ünite yer almaktadır. Kuyu sahasındaki toplam kuyu sayısı ise 120 dir. Tüm kuyular API sınıfı petrol/gaz boruları ile teçhiz edilmektedir. İç içe iki çelik boru dizisi API sınıfı çimento şerbeti ile zemine bağlanmaktadır. Böylece madencilik faaliyeti dış ortamdan izole edilmektedir. Yatay kuyular en az iki dik kuyuyu birleştirerek düşük basınçlı bir akış koridoru oluşturmak amacıyla delinmiştir. Bir yatay kuyu akifer seviyelerinin altına inilinceye kadar dik pozisyonda ve konvansiyonel şekilde delinmiş, daha sonra yönlü sondaj sistemi ile bu seviyeden (Kick-off Point) saptırmaya başlanmıştır. Hedef damar içine girildiğinde kuyunun pozisyonu tamamen yatay pozisyona geçmiş ve kuyu bu noktaya kadar teçhiz edilmiştir. Kuyunun kalan kısmı damar tabanını takip edecek şekilde yaklaşık yatay pozisyonda devam ettirilmiş ve diğer uçtaki dik kuyuyla kesiştirilerek bağlantısı sağlanmıştır. Birleştirme işleminin eksenin en ucunda yer alan dik kuyu ile sağlanmasının ardından kule sökülerek yatay kuyu başı yerleştirilir ve oluşturulan akış koridorunun (sondaj deliği) göçerek kapanmaması için kısa süre içinde çözücü enjeksiyonuna başlanır. Çözünme sonucu kesiti genişleyen koridorun boyutuna bağlı olarak diğer uçtan (dik kuyu çıkışı) alınan çözeltinin soda içeriği zaman içinde artış göstermektedir. Olgunlaştırma dönemi olarak anılan süreç sonunda ünite istenen konsantrasyon ve debide trona çözeltisini vermeye hazır duruma gelmektedir. Beypazarı Trona Çözelti Madeninde bulunan 55 birim ünitenin ortalama çözelti performansı 23 m3/saattir. Dolayısıyla madeninin nominal çözelti besi kapasitesi yaklaşık 1287m3/sa olarak verilmektedir. Nihai kapasitede işletilen proses tesisinin çözelti ihtiyacı ise, m3/ sa civarındadır. Sahada enjeksiyon kuyusu ve çözelti çıkarım kuyusu olarak kullanılan kuyuların işlevi sabit olmayıp her bir kuyu her iki pozisyonda da işletilebilmektedir; dönemsel olarak ünitelerde enjeksiyon yönleri değiştirilmektedir. Kuyu enjeksiyonları merkezi bir pompa istasyonundan sağlanmaktadır. Liçleme ünitelerine %3-5 eşdeğer sodyum karbonat içeriğine sahip 65-80oC sıcaklıkta seyreltik bir alkali çözelti enjekte edilmektedir. Çözücü olarak adlandırılan bu çözelti, yeraltındaki özütleme sonucu daha yüksek konsantrasyonlara ulaşmakta, aynı zamanda ortam kayaçlarına ısı transferi sonucunda daha soğuk bir çözelti şeklinde diğer kuyudan yeryüzüne çıkmaktadır. Kuyu sahasında çözücünün ve çözeltinin iletildiği ısıl izolasyonlu boru hatları yerüstünde mesnetler üzerine yerleştirilmiştir ve pompaj aktivitesi kapalı bir devredir, başka bir deyişle dış ortama tamamen kapalı şekilde sağlanmaktadır. Pompaj merkezinden çıkan ve dönen boru hatları ile her bir kuyu başındaki akış parametrelerinin takibi için yüksek teknolojili izleme cihazları kullanılmaktadır. Sahadaki izleme cihazlarının tümü merkezi bir otomasyon sistemine bağlıdır ve akış parametreleri (debi, yoğunluk, basınç, sıcaklık, toplam geçen kütle) maden işletme merkezindeki operatörler tarafından izlenebilmekte, kontrol edilebilmektedir. Kuyu sahasından alınan %15-17 eşdeğer soda içerikli çözelti soda külü tesisine gönderilerek soda külü ve rafine sodyum bikarbonat (yemek sodası) üretmek üzere işlenir. Trona cevher bir yarı mamul sayılabileceği için oldukça yalın bir proses mevcuttur. MVR destekli buhar kompresyonu özelliği içeren evaporasyon, yaş kalsinasyon ve kristalizasyon işlemlerinin ardından doygunluğa ulaştırılarak kristalize edilen çözelti daha sonra, bölümünde 3 adet sepetli tip (pusher) santrifüj vasıtasıyla susuzlaştırılıp akışkan yataklı kurutucuda kurutularak ağır soda külü mamul haline getirilmekte ve piyasaya sunulmaktadır. Çayırhan Termik Santrali ve Linyit İşletmesi Çayırhan Linyit İşletmesindeki tam mekanize yeraltı ocaklarından çıkarılan düşük kalorili linyitler, Çayırhan Termik Santralinde yakılarak elektrik üretimi yapılmaktadır. Burası yeraltından çıkardığı linyit kömürünü ana yakıt olarak kullanan ülkemizdeki tek santraldir. Gezinin ikinci günü ise Çayırhan yeraltı kömür işletmesinin tam mekanize üretim yapılan yeraltı kömür ocakları, kömür zenginleştirme tesisi ve Termik Santral gezildi ve şirket yetkililerinden bilgiler alındı. Park Termik A.Ş. Çayırhan İşletme Müdürü Bülent Taşkın ve İSG Müdürü Cemalettin Sığırcı gezi katılımcılarına şu bilgileri verdiler: Park Termik A.Ş. Çayırhan Termik Santrali, Ankara ya 120 km, Beypazarı na 22 km ve Nallıhan a 37 km mesafededir. Santralin yeri, kömür kaynağına yakın seçildiği gibi soğutma suyunun sağlanacağı Sarıyar Baraj Gölüne de yakın seçilmiştir. Ayrıca, santralden çıkacak çok miktardaki artık küllerin çevreyi rahatsız etmeden santralden uzaklaştırılma ve depolama imkânı; karayolu ulaşımının kolaylığı, enerji iletim hatlarına bağlantı kolaylığı, rüzgar yönü, rutubet, yağış gibi meteorolojik koşulların santral tekniği ve çevre kirlenmesi yönünden uygunluğu gibi koşullar da yer seçiminde dikkate alınmıştır. Kömürün üretimi İşletmede yeraltından kömür üretimi dönümlü göçertmeli tam mekanize uzun ayak yöntemi ile gerçekleştirilmektedir. Mevcut durumda, 6 adet yeraltı sahasında madencilik faaliyetleri yürütülmektedir. İşletmede maden yatağının modellenmesinde, 3D modelleme bilgisayar programı (micromine) kullanılmaktadır. Ocakların projelendirilmesinde; taban yolu ihtiyacını en Yıllık 5-5,5 milyon ton kömür üretiminin yapıldığı Çayırhan Linyit İşletmesinin kömür damarları yeryüzünden m derinlikte bulunmaktadır. Havzada bulunan kömür genellikle koyu kahve ve siyah renge sahiptir. Kömür düzensiz bantlı, yarı parlak ve parlak cinstedir. Sertliği bakımından orta-sert kömür grubuna girmektedir. Yeryüzüne çıkarıldığında su kaybı nedeni ile kısa zamanda çatlamakta ve donuk bir hal almaktadır. Kalori değeri kcal/kg ve kükürt içeriği % 3-5 arasındadır. Kömürün yoğunluğu 1,4 1,5 g/cm3 arasında değişmektedir. aza indirmek, rezervlerin daha etkin kullanılmasını sağlamak, kömürün kendiliğinden yanma riskini azaltmak, vb. hususlar göz önünde bulundurularak panoların alt taban yolları bir sonraki panonun üst taban yolu olacak şekilde projelendirilmiştir. Hazırlık çalışmaları, kollu galeri açma makinelerinin (Dosco Mk2A, Dosco Mk2B ve Pk9R) ve bunlara uygun kazı nakliyat sistemlerinin kullanılması ile gerçekleştirilmektedir. Hazırlık kazıları ile projeye uygun şekilde panolar oluşturulmaktadır. Hazırlık galerilerine insan ve malzeme nakliyatı tekkars sistemi (monoray) ile sağlanmaktadır Hazırlık galerilerinin havalandırmasında üfleyici tali vantilatörler kullanılmaktadır. Üretim çalışmalarında; kesici-yükleyici makineler (Eickhoff SL 300 ve Eickhoff SL 500) kullanılarak ayaktan kömürün kazısı yapılmaktadır. Kazılan kömür ayak içi zincirli konveyörlerden, taban yolu zincirli konveyörlerine (aktarma konveyörü) aktarılmaktadır. Aktarma konveyörü üzerinde iken kırıcıdan geçirilmek suretiyle, bant konveyör nakliyatına uygun boyuta getirilmiş olan mal- 38 SEKTÖRMADEN 2014 {Nisan, Mayıs, Haziran} {Nisan, Mayıs, Haziran} 2014 SEKTÖRMADEN 39