Adana Yeni (Abdürrezzak Antaki) Cami ve Mersin Camili Köyü Cami Restorasyonlarında Karşılaşılan Geoteknik Problemler

Transkript

1 Adana Yeni (Abdürrezzak Antaki) Cami ve Mersin Camili Köyü Cami Restorasyonlarında Karşılaşılan Geoteknik Problemler İnş. Yük. Müh. Utku Utkan Prof. Dr. Abdulazim Yıldız Vakıflar Bölge Müdürlüğü Seyhan, Adana Çukurova Üniversitesi Sarıçam, Adana Mimar Rabiye Uç Karalar Vakıflar Bölge Müdürlüğü Seyhan, Adana Özet Günümüzde teknolojik gelişmelere bağlı olarak zemin iyileştirme yöntemlerinin kullanımı hızla yaygınlaşmaktadır. Son yıllarda restorasyon faaliyetlerinin artmasıyla birlikte bu yöntemlerin tarihi yapılarda da sıkça kullanıldığı görülmektedir. Bu çalışmada, zemin problemleri nedeni ile hasar görmüş olan Adana kent merkezinde bulunan Yeni Cami ile Mersin de bulunan Camili Köyü Cami restorasyon projeleri kapsamında yapılan zemin iyileştirme çalışmaları anlatılmıştır. Her iki yapıda da oturma kaynaklı problemlerin çözümü için jet-grout kolonları temel zeminine başarı ile uygulanmıştır. Anahtar sözcükler: Restorasyon, Zemin İyileştirme, Tarihi Yapı Temelleri, Jet-Grout 1. Giriş Günümüzde şehirleşmenin artması, turizmin önem kazanması ve insanların bilinçlenerek tarihlerine daha çok önem vermesi gibi sebeplerle tarihi yapıların önemi daha iyi anlaşılmakta ve bu durumun doğal bir sonucu olarak da restorasyon kavramı günlük hayatımızda daha çok yer almaktadır. Restorasyon uygulamaları sırasında tarihi yapılarda görülen yapısal sorunların önemli bir kısmının temel ve zemin problemleri sebebiyle oluştuğu görülmektedir. Bu gerçeğe karşın restorasyon projeleri hazırlanırken güçlendirme konusunda çoğunlukla üst yapıya yoğunlaşılmakta, ancak strüktürel hasarların en büyük nedenlerinden birisi olan zemin ve temel sorunları görmezden gelinmektedir. Temellerin incelenmesinin zorluğu yanında bu yapıların temelleri konusunda uzman mühendislerin eksikliği de bu duruma sebep olmaktadır. Tarihi yapılarda görülen zemin problemlerinin başında oturma ve farklı oturmalar gelmektedir. Yüzlerce yıldır aynı zemin üzerinde bulunan bu yapılarda oturmaların tamamlanmış olması gerektiği düşünülebilir. Ancak yapı etrafındaki şehirleşmenin artmasıyla birlikte yoğun trafik yükü, yapı çevresindeki derin kazı gibi inşaat faaliyetleri, yer altı su seviyesindeki değişiklikler, depremler gibi birçok etken son 219 1

2 bulmuş olması düşünülen oturmaların tekrar oluşmasına ve dolayısıyla yapıda hasar ve deformasyonların meydana gelmesine neden olabilmektedir. Tarihi yapılardaki zemin problemlerinin doğru olarak tespit edilmesi ve uygun zemin iyileştirme yönteminin seçilmesi bu yapıların gelecek nesillere özgün halleriyle aktarılabilmesi için çok önemlidir. Bu da proje aşamasından restorasyon uygulamaları tamamlanıncaya kadar tarihi yapı temellerinde uzmanlaşmış, aynı zamanda koruma teorisi ile koruma konusundaki ulusal ve uluslararası mevzuata hakim bir inşaat mühendisinin mimarlar ile birlikte çalışmasını gerekli kılmaktadır. Bu çalışmada Adana-Seyhan Yeni (Abdürrezzak Antaki) Cami ile Mersin-Akdeniz Camili Köyü Cami restorasyonları sırasında uygulanan zemin iyileştirme çalışmaları anlatılmıştır. 2. Yeni (Abdürrezzak Antaki) Cami Restorasyonu ve Zemin Güçlendirmesi 2.1. Yapının Tarihçesi ve Mimari Özellikleri Yeni Cami, cümle kapısının iç kemerindeki kitabesine göre Osmanlı İmparatorluğu döneminde H.1137/M.1724 yılında Abdürrezzak Antaki tarafından inşa ettirilmiştir. H.1142/M.1729 tarihli minaresinde bulunan diğer kitabesine göre de Abdullah oğlu Ali Beşe tarafından yapıya minare eklenmiştir (Gürel ve Süllü, 2012). Yeni Cami çok kubbeli ulucami plan tipinde, Arap-Memluk mimari etkilerini taşıyan, yerel özelliklerin ağır bastığı bir yapıdır. Cami nin kuzeyinde betonarme muhdes cami, batısında ise abdesthane, tuvalet ve lojman yer almaktadır. Muhdes cami, avlunun kuzey ve doğu yönünü tümüyle kaplamış, avlu içerisinde boş yer kalmamıştır. Cami nin avlusunu istila eden muhdes yapı, zaman içerisinde yapılan kaçak ilavelerle Cami den daha yüksek hale getirilmiş ve ön plana çıkarılmıştır. Bu durum, dengeli mimari oranlarıyla dikkat çeken Cami nin algılanmasını zorlaştırmıştır (Gürel ve Süllü, 2012). Harimin kuzeyinde, doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı, betonarme son cemaat mahalli bulunmaktadır. Harimin doğu ucu, 1960 lı yılların başlarında, burada yer alan iki kubbenin yıkılması nedeni ile kaldırılmış ve betonarme tavan haline dönüştürülmüştür (Şekil 1). Harimin kuzey duvarının doğu ucunda 3.53 m genişliğinde büyük kemerli bir giriş açıklığı bulunmaktadır. Kemerin üst kısmı yok edilerek üzerine ek yapıya ait büyük bir betonarme kiriş yerleştirilmiştir (Şekil 2). Cami genelinde görülen farklı işçiliklerden yapının değişik zamanlarda onarımlar geçirdiği anlaşılmaktadır (Gürel ve Süllü, 2012)

3 Şekil 1 Yeni Cami betonarme ilaveler (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, tarihsiz). Şekil 2 Harim doğu ucu betonarme tavan ve betonarme kiriş Yapıdaki Hasar ve Deformasyonlar 1998 yılında Adana-Ceyhan depreminde hasar gören caminin onarımı protokol ile Cami derneği tarafından yaptırılmıştır. Dış cephe temizliği yapılarak, derzler horasan harcı ile yenilenmiş, Cami üzerinde bulunan kubbelerdeki çatlaklar (Şekil 3) sıvanmış, Cami iç beden duvarlarının derzleri yenilenmiş, tüm ahşap imalatlar yenilenmiştir. Bütün bu restorasyon çalışmalarına rağmen yapının temeli ve temel zemininde herhangi bir inceleme veya güçlendirme çalışması yapılmadığı için kubbe, minare ve beden duvarlarında tekrar çatlamalar oluşmuş, bu hasarlar yapı güvenliğini tehlikeye atacak boyutlara ulaşmış ve Cami derhal askıya alınmıştır (Şekil 4, 5, 6)

4 Şekil depremi sonrası kubbede oluşan çatlaklar. Şekil 4 Kubbe hasarı. Şekil 5 Beden duvarı ve minare hasarı

5 Şekil 6 Kubbe hasarı ve askıya alma iskelesi Arazi Çalışmaları ve Geoteknik Değerlendirmeler Yeni Cami rölöve-restitüsyon-restorasyon projeleri (Gürel, 2012a) hazırlanması işi kapsamında temel zemin durumunun tespit edilmesine yönelik zemin etüdü yapılmış ve zemin etüd raporu doğrultusunda zemin iyileştirme projesi hazırlanmıştır. Zemin etüd çalışmaları kapsamında yerinde jeolojik inceleme, sondaj ve yerinde (in-sitü) zemin deneyleri yapılmıştır. Etüd alanında ve m derinliğinde iki adet sondaj kuyusu açılmıştır. Sondaj boyunca her 1.50 metrede bir SPT deneyleri yapılmıştır (Tablo 1, 2). Çalışma alanında açılan sondajlarda 1 nolu sondaj kuyusunda yüzeyden itibaren 3.00 m derinliğe kadar siltli çakıl geçilmiştir. 2 nolu sondaj kuyusunda ise m arasında dolgu birimi bulunmaktadır. Bu dolgu birimin altında ise temel zeminini oluşturan, kötü boylanmış çakıl blokları yer almaktadır (Şekil 7). Ancak sahanın alüvyonal olması nedeni ile kısa aralıklarda temel zemin biriminde değişiklikler olmaktadır. Dolayısı ile farklı zemin tipleri üzerine oturan yapılarda oturmalar ve taşıma gücü kayıpları oluşmaktadır. Mevcut Cami yapısında da bu durumlar gözlenmiştir (Laman ve diğ., 2012). Yapıda oluşan hasarların bir diğer sebebi ise yapının hemen yanından geçen ağır trafik yükünün sebep olduğu titreşimlerdir. Ayrıca son yıllarda Adana Çatalan Barajı içme suyu projesinin devreye girmesi nedeni ile, içme suyu amaçlı olarak kullanılan su kuyularından su çekiminin durması nedeni ile yeraltı suyu yükselerek temel sistemi altındaki ince taneli zeminlerde taşıma gücü kayıpları oluşmasına sebep olmuş (Laman ve diğ., 2014), bu durum yapıda farklı oturmalara yol açarak hasarlara sebep olmuştur. İnceleme alanında açılan sondajlarda yapılan ölçümlerde yeraltı su seviyesinin m kotunda olduğu tespit edilmiştir. Sondaj çalışmasının tamamlanmasının ardından yapı temel sisteminin tam olarak anlaşılabilmesi için muayene çukuru açılmıştır. Açılan muayene çukuru yardımıyla Yeni Cami temellerinin duvar altı temeli şeklinde olduğu ve kesme taş malzeme kullanılarak inşa edildiği ve yaklaşık olarak 1.60 m derinlikte olduğu görülmüştür (Şekil 8). Tablo 1 1 Nolu Sondaj Kuyusunda Geçilen Birimler ve SPT Sonuçları. Geçilen Birimler SPT Deneyleri SPT N m çakıl (silt içerikli) m çakıl (kil, silt, kum içerikli) m SPT1 (3,3,5) m SPT2 (2,4,5) SPT1-8 SPT m kötü derecelenmiş bloklu çakıl m SPT3 (6,7,9) SPT

6 Tablo 2 2 Nolu Sondaj Kuyusunda Geçilen Birimler ve SPT Sonuçları. Geçilen Birimler SPT Deneyleri SPT N m dolgu m kötü boylanmış bloklu çakıl m SPT1 (8,15,10) m SPT2 (43,31,16) SPT1-25 SPT2-47 Şekil 7 Mevcut jeolojik kesit Zemin Güçlendirme Uygulamaları Şekil 8 Yeni Cami duvar altı temeli. Yapı sahasında yapılan etüt ve incelemeler neticesinde, yapıda meydana gelen hasarların temel zemininden kaynaklı olduğu belirlenmiştir. Tüm bu çalışmalar doğrultusunda hasarlı olan Cami nin duvaraltı temel sistemi altında meydana gelmiş olan oturmaların durdurulmasına yönelik olarak düşey ve açılı jet-grout uygulaması önerilmiştir (Laman ve Kalo, 2013). Zemin güçlendirme uygulamalarına başlamadan ilk iş olarak Cami içerisinde daha önce acilen yapılmış olan askı sistemi kaldırılmış ve yerine Cami yi jet-grout imalatı sırasında oluşabilecek titreşimlerden korumak amacıyla 224 6

7 yeni bir askı iskelesi kurulmuştur (Şekil 9). Cami duvar altı temel sisteminin altında düşey ve açılı olarak cm çapında, 7.00 m boyunda jet grout kolonları uygulanmış minare temelinin altında ise açılı jet grout kolonları uygulanarak yapı altındaki zemin güçlendirilmiştir (Şekil 10, 11, 12). Şekil 9 Askıya alma iskelesi. Şekil 10 Jet Grout kolonları uygulama kesiti. Şekil 11 Açılı jet grout uygulaması

8 2.5. Dayanma Yapısı Uygulamaları Şekil 12 Düşey jet grout uygulaması. Yeni Cami restorasyon projesinde avluda bulunan büyük betonarme eklentinin yıkılarak Cami nin orijinal görünümüne kavuşması amaçlanmıştır (Gürel, 2012b). Ancak orijinal Cami yapısının küçük olmasından dolayı günümüz cemaatine yetersiz geleceği açıktır. Cami nin günümüz ve gelecekteki cemaatin ihtiyaçlarına cevap verebilmesi için restorasyon projesinde avluda yaklaşık m 2 alana sahip bir bodrum katın oluşturulması önerilmiştir. Bodrum katın zemin kotunun ise m olması önerilmiştir. Cami avlusunda yapılacak bodrum kazısı yan duvarları orijinal Cami yapısı, ana cadde ve çevre yapılara bakacağından kazı sırasında oluşabilecek göçmelere karşı kazı çukuru etrafında iksa sistemi önerilmiştir. Bu iksa sisteminin cm çapında ve m boyunda fore kazıklar kullanılarak yapılması kararlaştırılmış ve iksa sistemi projesi hazırlanmıştır (Laman ve diğ., 2013). İksa sistemi tek sıra ankrajlı olarak tasarlanmıştır. Akrajlar m boyunda olup, 8.00 m serbest boy, 9.00 m kök bölgesinden oluşmaktadır. Ankrajlar 17 o açı ile 2.60 m aralıklar ile uygulanmıştır (Şekil 13, 14, 15). Şekil 13 Fore kazık yerleşim planı ve fore kazık imalatı

9 Şekil 14 Fore kazık cephe görünüşü ve fore kazık imalatı. Şekil 15 Yeni Cami iksa sistemi. Şekil 16 Yeni (Abdürrezzak Antaki) Cami restorasyon sonrası

10 3. Camili Köyü Cami Restorasyonu ve Zemin Güçlendirmesi 3.1. Yapının Tarihçesi ve Mimari Özellikleri Camili Köyü Cami (Şekil 17), kitabesine göre H.716/M.1316 yılında Hasan bin Yahşi Ahmet tarafından inşa ettirilmiştir. Kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlı Cami nin girişinde son cemaat mahalli bulunmaktadır. Son cemaat yerinin doğu ve batı yönleri yonu taşı kaplı duvarla kapatılmıştır. Harim, mihraba paralel üç sahın halinde düzenlenmiştir. Mekânın üzeri, ortada dört ayak ile doğu ve batı duvarlarına bitişik ikişer ayağa oturan, doğu-batı yönünde atılmış iki sıra halinde üçer sivri kemerin taşıdığı çıtalı ahşap tavanla örtülüdür. Sivri kemerlerde yer yer çatlamalar, kilit taşlarında ise bozulmalar görülmektedir. Duvarların yüzeyi sıvalı ve boyalıdır. Harim, doğu ve batı duvarlarda üçer, kuzey ve güney cephelerde ikişer olmak üzere dikdörtgen formlu pencereler ile aydınlatılmaktadır. Cami beden duvarı kalınlıkları 90 cm civarındadır. Güneybatı köşede yer alan caminin tek şerefeli, taş minaresi oldukça yüksek inşa edilmiştir. Kaide kısmındaki yazıta göre, minare 1978 yılında yenilenmiştir (Süllü, 2010) Yapıdaki Hasar ve Deformasyonlar Şekil 17 Camili Köyü Cami. Cami 1982 yılında onarılmış fakat yapıdaki deformasyonların ana sebebi olan zemin problemleri üzerinde durulmamış ve bu konuda herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Bu sebepten, aradan geçen zaman süresince duvarlarda, kemerlerde ve avlu zemininde yapı güvenliğini tehlikeye atan çatlamalar olmuştur (Şekil 18, 19, 20)

11 Şekil 18 Beden duvarı ve lento hasarı. Şekil 19 Beden duvarı ve bahçe duvarı hasarı. Şekil 20 Avlu zemini hasarı Arazi Çalışmaları ve Geoteknik Değerlendirmeler Camili Köyü Cami rölöve-restitüsyon-restorasyon projeleri (Gürel, 2010) hazırlanması işi kapsamında temel zemin durumunun tespit edilmesine yönelik zemin etüdü yapılmış ve zemin etüd raporu doğrultusunda zemin iyileştirme projesi hazırlanmıştır. Zemin etüd çalışmaları kapsamında yerinde jeolojik inceleme, sondaj ve yerinde (in-sitü) zemin deneyleri (SPT) yapılmıştır. Etüd alanında 25.00, ve m derinliğinde üç adet sondaj kuyusu açılmıştır. Sondaj boyunca uygun zeminden örselenmiş numuneler (D) ve örselenmemiş (UD) numunesi alınmıştır. Ayrıca her 1.50 metrede bir SPT deneyleri (Tablo 3) yapılmıştır (Laman ve diğ., 2010)

12 Açılan sondaj kuyularında kahverengi kil, karbonatlı kaliçi, koyu kahverengi kiltaşı ve kaliçi birimleri gözlenmiştir (Şekil 21). Yapılan zemin etüdü neticesinde yapıda oluşan deformasyon ve hasarların en önemli sebebinin temel zeminini oluşturan birimlerin su hareketleri neticesinde taşıma gücü kayıplarına uğraması ve bunun sonucu olarak da yapıda oturmaların meydana gelmesi olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca yapı etrafındaki şevden kaynaklanan (Şekil 22) ve kısmen başlamış olan heyelan ile Cami nin yakınındaki bir bölgedeki taş ocağındaki patlamaların sebep olduğu titreşimler de yapıdaki hasarların ilerlemesini sağlamıştır. İnceleme alanında yeraltı suyuna rastlanmamıştır. Tablo 3 1 Nolu Sondaj Kuyusunda Geçilen Birimler ve SPT Sonuçları. Geçilen Birimler SPT Deneyleri SPT N m kaliçi m SPT1 (13,17,20) SPT m kahverengi kil m SPT2 (12,16,18) m SPT3 (11,16,18) SPT2-34 SPT3-34 Şekil 21 Mevcut jeolojik kesit. Şekil 22 Cami nin etrafında bulunan şevli bölge

13 3.4. Zemin Güçlendirme Uygulamaları Tüm bu çalışmalar doğrultusunda zemin ıslahı projesi hazırlanmıştır. Zemin ıslahı projesi kapsamında, Cami yapısının temel zeminini oluşturan yoğun karbonat içerikli kaliçinin su hareketleri nedeniyle çözünme riskinin bulunmasından dolayı temel altına su sızmasını önlemek amacıyla yapı etrafında kesişen şekilde jet-grout kolonlarının oluşturulması önerilmiştir (Laman ve diğ., 2010). Ayrıca yapı etrafındaki şevden kaynaklanan ve kısmen başlamış olan heyelanın önlenmesi amacıyla betonarme istinat duvarı projesi hazırlanmıştır. Jet grout çapının cm, boyunun ise 7.00 m olması öngörülmüştür. Jet grout imalatının yapı altına su sızmasını engelleyecek şekilde bitişik olarak yapılmasına karar verilmiştir (Şekil 23). Zemin ıslah projesine uygun olarak jetgrout imalatı uygulanmıştır (Şekil 24). Şekil 23 Jet grout yerleşim planı. Şekil 24 Güney ve doğu cephe jet-grout imalatı. 231

14 3.5. Deformasyon Ölçümleri Camili Köyü Cami zemin ıslahı çalışmaları sırasında inklinometre okumaları alınarak zemin hareketleri incelenmiştir (Şekil 25). İnklinometre ölçümleri Cami nin doğu ve kuzeyinde bulunan iki adet sondaj kuyusu vasıtasıyla yapılmıştır. Ölçüm sonuçları incelendiğinde meydana gelen yatay deformasyonların 1 mm nin altında olduğu görülmüştür. 3.6 İstinat Duvarı Uygulaması Şekil 25 İnklinometre ölçümü. Camili Köyü Cami jet grout imalatlarının tamamlanmasının ardından yapıda görülen hasarların bir diğer nedeni olan ve kısmen başlamış olan potansiyel heyelan tehlikesinin önlenmesi için çevre istinat duvarı inşaatına, projesine uygun olarak başlanılmıştır. Çevre istinat duvarı Cami nin kuzey, doğu ve batısında yapılmıştır (Şekil 26). Şekil 26 Çevre istinat duvarı. 4. Sonuç ve Öneriler Ülkemizdeki tarihi yapılar incelendiğinde, birçoğunda strüktürel problemlerin olduğu görülmektedir. Büyük bir kısmı deprem bölgesinde bulunan ülkemizde bu durum aslında gayet doğaldır. Deprem, zemin koşullarının değişimi, yer altı su seviyesi değişimleri, yapıya eklenen ilave bölümler, yer altı su hareketleri gibi pekçok etken bu yapılara hasar verebilmektedir. Bu çalışmada incelenen iki örnekte de üst yapıdaki hasarların zemin ve temelde oluşan problemlerden kaynaklandığı yapılan kapsamlı zemin etüd çalışmaları sonucunda görülmüştür. Bu problemlerin giderilmesi ve yapıda oluşan deformasyonların durdurulabilmesi amacıyla jet-grout yönteminin

15 uygulanmasına karar verilmiş ve zemin güçlendirme imalatları başarılı bir şekilde uygulanmıştır. İyileştirme sonrası gözlemler hala devam etmekte olup, iyileştirme sonrası zemin kaynaklı bir problemle karşılaşılmamıştır. Tarihi yapıların zemin ve temellerinin güçlendirilmesinde jet-grout yönteminin kullanılması gün geçtikçe yaygınlaşmakta ancak yöntemin bu yapılarda oluşturduğu titreşim ve deformasyonlar hakkında ciddi endişeler bulunmaktadır. Özellikle tecrübesiz uygulayıcılar elinde jet-grout yöntemi tarihi yapılarda geri dönüşü olmayan hasarlara yol açabilmektedir. Bu gibi durumlardan kaçınmak için tarihi yapılarda uygulanacak zemin iyileştirme imalatları konusunda aşağıda sıralanan hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir: 1. Bu imalatlar mutlaka kagir yapı temellerinde uzmanlaşmış bir inşaat mühendisi denetiminde yapılmalıdır. 2. Hasarlı yapılarda mutlaka zemin etüdü yapılmalı ve bu zemin etüdleri sondajlar ile desteklenmelidir. Yapılacak sondajların temel zemin profilini olabildiğince doğru belirlemeye yetecek sayıda ve derinlikte olmasına dikkat edilmelidir. 3. Eğer mümkünse yapının beden duvarlarının herbirinin altında muayene (araştırma) çukurları açılmalı ve elde edilecek veriler ışığında temel malzemesini, derinliğini, boyutlarını ve temeldeki hasarları gösteren temel rölöveleri çizilmelidir. Ayrıca temellerden alınacak taş ve harç numuneleri konservasyon laboratuarlarında analiz ettirilerek temel malzemesi hakkında detaylı bilgi edinilmelidir. 4. Hazırlanan temel rölöveleri ile zemin ve temel güçlendirme projeleri mutlaka Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurullarının onayına sunulmalı, restorasyon ve güçlendirme faaliyetlerine bu onayın ardından başlanmalıdır. 5. Restorasyonun tüm aşamalarında olduğu gibi zemin ve temel güçlendirmesi çalışmaları detaylı olarak belgelenmeli, yapılan imalatları anlatan fotoğraflı raporlar günlük olarak hazırlanmalıdır. 6. Jet-grout uygulaması sırasında sorumlu inşaat mühendisi tarafından yapı sürekli izlenmeli, gerektiği zamanlarda püskürtme basıncı azaltılarak yapıda oluşabilecek hasarların önüne geçilmelidir. 7. Hasarlı yapılarda jet grout ile zemin güçlendirmesi uygulamasına başlamadan önce tüm yapı askıya alınmalı, böylece oluşabilecek titreşimlerin hasarlı yapıya zarar vermesinin önüne geçilmelidir. 8. Tarihi yapılarda uygulanacak zemin ve temel iyileştirmesi akış şeması aşağıdaki gibi olmalıdır: a) Yapının yerinde incelenmesi, b) Yapılması planlanan sondaj ve muayene çukuru yerlerinin rölöve üzerine işlenmesi, c) Sondaj ve muayene çukuru yerlerini gösteren rölövenin Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu onayına sunulması, d) Sondaj ve muayene çukuru imalatlarının yapılması, zeminden ve temelden örnekler alınması, e) Zemin etüdü doğrultusunda zemin ve temel güçlendirme projeleri ile temel rölövesinin hazırlanması, f) Hazırlanan projelerin Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu onayına sunulması, g) Zemin ve temel güçlendirme uygulamalarının yapılması, h) Zemin ve temel güçlendirme as-built projesinin hazırlanması, i) Zemin ve temel güçlendirme as-built projesinin Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu onayına sunulması (Utkan, 2014)

16 Kaynaklar Gürel, C. (2010) Mersin-Merkez Camili Köyü Camii Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon Projeleri. Kadri Cemiloğlu Mimarlık ve İnşaat Taah. Ltd. Şti. Gürel, C., Süllü, T. (2012) Adana Yeni Camii, Rölöve, Restitüsyon ve Sanat Tarihi Raporu. Zülfikar Tümer İnşaat Tic. San. Ltd. Şti. Gürel, C. (2012a) Adana Yeni Camii Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon Projeleri. Zülfikar Tümer İnşaat Tic. San. Ltd. Şti. Gürel, C. (2012b) Adana Yeni Camii Restorasyon Raporu. Zülfikar Tümer İnşaat Tic. San. Ltd. Şti. Laman, M., Kalo, Ö., Derdiyok, D. (2010) Mersin Merkez İlçesi Camili Köyü 523 Kütük Sayfa No, 8 Pafta, 539 No lu Parselde Bulunan Hasar Görmüş Olan Camii Yapısının Jeolojik ve Geoteknik Değerlendirme Raporu. Soilteknik AŞ. Laman, M., Kalo, Ö., Ablak, H. (2012) Adana İli, Seyhan İlçesi, Kuruköprü Mahallesi, 63 Pafta 297 Ada 1 Nolu Parselde Vakıflar Bölge Müdürlüğüne Ait Arsanın Jeoloji, Zemin ve Temel Etüt Raporu. Soilteknik AŞ. Laman, M. ve Kalo, Ö. (2013) Adana İli, Seyhan İlçesi, Kuruköprü Mahallesi, Vakıflar Bölge Müdürlüğü Tarihi Yeni Camii Zemin İyileştirme ve İksa Proje Raporu. Soilteknik AŞ. Laman, M., Arslan, A., Bildik, S., Utkan, U., Uç Karalar, R., Demir, B. (2013) Adana Yeni Cami Restorasyonunda Geoteknik Problemler. 5. Geoteknik Sempozyumu, 5-7 Aralık, Adana. Laman, M., Arslan, A., Bildik, S., Civelek, S. (2014) Adana Etnografya Müzesi Geoteknik Problemleri. Zemin Mekaniği ve Temel Mühendisliği 2. Özel Konulu Sempozyumu, Nisan, Antalya. Süllü, T. (2010) Mersin Camili Köyü Camii, Rölöve, Restitüsyon ve Restorasyon Projesi, Sanat Tarihi Raporu. Utkan, U. (2014) Tarihi Yapılarda Karşılaşılan Geoteknik Problemler Ve Uygulanan Zemin İyileştirme Yöntemleri. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana