EĞİTİM EKONOMİSİ Yrd. Doç. Dr. Yüksel GÜNDÜZ

Transkript

1 Eğitimin Dışsallıkları Ünite 3 Eğitim Yönetimi Teftişi Ve Planlaması Tezsiz Yüksek Lisans Programı EĞİTİM EKONOMİSİ Yrd. Doç. Dr. Yüksel GÜNDÜZ 1

2 Ünite 3 EĞİTİMİN DIŞSALLIKLARI Yrd. Doç. Dr. Yüksel GÜNDÜZ İçindekiler 3.1. EĞITIMIM DIŞSALLIKLARIYLA İLGILI ARAŞTIRMALAR EĞITIM HIZMETLERININ BIREYE DÖNÜK DIŞSALLIKLARI EĞITIMIN BIR BÜTÜN OLARAK TOPLUMA DÖNÜK DIŞSAL YARARLARI EĞITIMDE YAYILMALAR YEREL OKUL BIRIMLERINDEN YAYILMALAR ULUSLARARASI YAYILMALAR (BEYIN GÖÇÜ) KAYNAKÇA

3 Eğitimin Dışsallıkları Ünite 3 Eğitimin getirilerinin (dışşallıklarının) ne olduğuna geçmeden getiri kavramının tanımlanmasında yarar vardır. Getiri, eğitim ve yetiştirme yatırımlarının sonunda, elde edilen parasal ve parasal olmayan kazançlardır. Getiri bir yatırımın sonunda elde edilmiş olmayı, kazanç ise, bir çabanın ya da çalışmanın sonucunda elde edilmiş olmayı vurgulamaktadır. Eğitim hizmetleri diğer kamusal mallara göre daha fazla dışsal ekonomi yaymaktadır. Bu özelliği nedeniyle eğitim hizmetlerinin dışsallığı, bir çok kamu ekonomisi kitaplarında fayda-maliyet analizlerine örnek olarak gösterilmektedir. Özellilde, temel eğitim hizmetleri söz konusu olduğunda, dışsallıklar yoğ un bir biçimde artmaktadır. Aşağıda göreceğimiz gibi temel eğitim hizmetleri, ekonomik kalkınmayı hızlandırmalüa, toplumdaki suçluluk oranını düşürmekte ve siyasal karar alma mekanizmasının daha etkin bir biçimde işlemesine yol açmaktadır. İşte, eğitim hizmetlerinin potansiyel olarak yaydıkları dışsal ekonomilerden toplumun ve kişilerin yararlandırılması için, söz konusu dışsallıkların içselleştirilmesi gerekmektedir. Dışsal faydaların içselleştirilmesi (internalization) ise, bu hizmetin temel eğitim sırasında bütün toplum bireylerine zorunlu olarak sunulmasiyle sağlanmaktadır. Bu amaçla, zorunlu temel eğitim hizmetleri gelişmiş ülkelerde ortalama 9 yıl kadar verilmektedir. Böylece, toplumun kültür düzeyi yükseltilirken, yukarıda sayılan dışsallıklar kolayca içselleştirilmektedir. Eğitimin dışsal yararları, öğrenci ve aile gibi karar vericiler tarafından elde edilen özel yararların üzerideki ve ötesindeki topluma dönük yararlardır. Bu yararlar karar vericiler tarafından hesaba katılan ve eğitim nedeniyle artan kazanç biçiminde ortaya çıkan parasal veya parasal olmayan yararların ötesindedir. Dışsal yararlar, örneğin, demokratik kuralların işlediği bir toplumda kişilerin yaşama ilişkin doyumlarını ve bu kişilerle ilgili özgürlükleri, düşük suç oranlarını, daha fazla kitabı, daha fazla gazeteyi ve daha fazla yazılmış eseri içerir. Eğitimden kaynaklanan kazanç artışları sadece kişisel yararlar sağlamaz. Aynı zamanda kamu hizmetleri için yapılan ödemeleri de artırarak toplumsal yararlar sağlar ve kamu refah maliyetlerini düşürür EĞITIMIM DIŞSALLIKLARIYLA İLGILI ARAŞTIRMALAR Eğitimin dışsal yararlarını ölçmeye ve yarar türlerini ortaya koymaya yönelik olarak çok sayıda araştırma yapılmıştır. Ancak, dışsal yararların kapsamlı bir şekilde ölçümü daha çok araştırmayı gerektirmektedir. Ayrıca bunun kolay bir iş olmadığını da belirtmek gerekir. Yine de ölçme çalışmaları, dışsal yararların belirlenmesinde önemli bir yardım edicidir. Ölçümlerde büyük dikkat gerektiren ilk konu, çift saymayı önlemektir. Çünkü zaman zaman dışsal bir yarar olarak görülen bir şey öğrenci ya da aileleri için özel bir yarar olabilmektedir. Bir diğer hata ise, dışta bırakma hatasıdır. Bazı yararlar, dışsal yararları tamamen ihmal ederler. Oysa dışsal yararların ve olumluluğunun kabul edilmesi ve önem derecesinin belirlenmesi eğitim için kamu desteğini arttırır. Diğer taraftan eğitimin dışsallıkları benimsenmez ve önemli görülmez ise, eğitimden doğrudan yararlanmayan kişisel karar vericiler, üretilen eğitimin nitelik ve niceliğinin de azalmasına neden olurlar. 3

4 Eğitim Ekonomisi Eğitimin dışsal yararlarının tanımlanması ve analizinde Howard R. Bowen ( 1943) ve Weisbrod ( 1962, 1964) liderlik ve öncülüklerini sürdürmektedirler. Eğitimin spesifik yararlarını ölçmeye yönelik çok sayıda araştırma yapılmıştır. Bunları iki ana başlıkta toplamak mümkündür: 1.Eğitimin bir bütün olarak topluma yararları, 2.İçinde bulunulan çevreye ve işyerindekilere dönük yararları. Eğitimin diğer aile üyelerine olan yararları burada ele alınmamıştır. Öğrencilerin genç oluşu dikkate alındığında, asıl karar verici öğrenciden çok ailesidir. Bu görüşten hareketle, diğer aile bireylerine olan yansımalar dışsallık değil özel yararlardır. Eğitimin getirileri kişisel ve toplumsal getiriler olmak üzere iki grupta ele alınmaktadır. Eğitimin kişisel getirisi, bireyin eğitim ve yetiştirme yatırımları sonucunda sağladığı kazançlar, eğitimin toplumsal getirişi ise, bireylerin eğitimindeki artış nedeniyle tüm ekonomide ortaya çıkan gelir artışına yol açtığı getiriler biçiminde tanımlanabilir EĞITIM HIZMETLERININ BIREYE DÖNÜK DIŞSALLIKLARI Eğitimle ekonomi arasındaki ilişkiyi gelir farklılaşması açısından değerlendiren iktisatçılar, daha fazla eğitim görmüş kişilerin, çalışma yaşamında iş başı eğitimi olanaklarından, daha az eğitim görmüş olanlara göre, daha fazla yararlandıklarını dile getirmektedirler. Bireylerin eğitim ve yetiştirme yatırımlarındaki farklılıklar, kazanç farklılıklarını da yaratmış olmaktadır. Araştırmalar eğitilmiş bireylerin eğitilmemiş, daha az eğitilmiş ya da düşük eğitimsel niteliklere sahip bireylerden daha fazla parasal kazanç sağladıklarını göstermektedir. Gelişmişlik düzeyleri ve ekonomik sistemleri ne olursa olsun, tüm ülkelerde eğitimle kazanç arasında olumlu bir ilişki bulunmaktadır. Araştırmalar, eğitimin iş gücünün beceri ve üretkenlik kapasitesini geliştirme yoluyla ulusal gelirin büyümesine doğrudan katkıda bulunduğunu ve bireylerin kazanç kapasitelerini artırdığım ortaya koymaktadır. Eğitilmiş bireyler daha iyi iş bulmaktadırlar ve bunun sonucu olarak daha fazla vergi vermektedirler. Daha iyi eğitim görenler diğerlerine göre daha iyi çalışma koşullarına sahiptirler, daha fazla ekonomik olmayan yan getiriler elde etmektedirler, daha sağlıklıdırlar ve daha uzun yaşamaktadırlar, daha düşük işsizlik oranına, daha az sakatlık imkânına sahiptirler ve daha iyi tüketim ve yatıran kararları vermektedirler. Bu getiriler doğrudan kazanç sağlamasa bile, dolaylı olarak ekonomik kazanca dönüşebilmektedir. Temel eğitim hizmetlerinin sosyal faydası, özel faydasından daha büyüktür. Buna karşın, temel eğitimden sonraki öğrenim süresi arttıkça, eğitim hizmetlerinin özel faydası da giderek artmaktadır. Bu özelliği nedeniyle, lise ve sonrası üniversite öğrenimi özel faydası daha fazla olan bir tür karma mallar grubu içinde yer alır. Mesleki ve teknik öğrenimle ilgili eğitim harcamalarının özel faydası daha da fazla bir biçimde ortaya çıkmaktadır. Ancak, eğitim hizmetlerinin özel faydası ne kadar büyük olursa olsun, yine de kamusallık özelliği ortadan kalkmaz. Örneğ in, mesleki ve teknik öğrnim nedeniyle keşfedilen yeni üretim teknikleri, kaynak kullanımında tasarruf sağladığından, sosyal fayda sağ lamaktadır. 4

5 Eğitimin Dışsallıkları Ünite 3 Eğitim hizmetlerinin kişiye sağladığı özel faydaya örnek olarak kaliteli yaşamla ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandırılması gösterilmektedir. Marshall bu durumu, eğitimin bir tür tüketim malı gibi değerlendirdiği biçimde açıklamaktadır. Gerçekten, temel eğitim hizmetleri bile kişiye müzik, spor, edebiyat ve sanat dallarında bilgi ve beceri kazandırarak daha kaliteli bir yaşam biçimine hazırlamaktadır. Böylece, eğitim hizmetleri kişilerin fayda fonksiyonlarına diğer tüketim malları gibi girerek, özel fayda yaratmaktadır. Temel eğitim hizmetlerinin ekonomik anlamda tüketim olarak değerlendirilmesine karşın, teknik ve mesleki eğitimin ise insan sermayesine yapılan yatırım olduğu görüşü savunulmaktadır. Gerçekten, mesleki ve teknik öğrenim nedeniyle, kişiler peşin değeri pozitif olan gelir akımlarına sahip olmaktadır. Pozitif bir gelir alnını elde etme durumu, mesleki ve teknik eğitimin bütün aşamaları için geçerli olmaktadır. Örneğin, bir operatör doktorun teknık örenim süresi arttıkça, elde edeceği gelir akımlarının peşin değri de artacaktır. Eğitim süresi ile elde edilen gelir akımları arasındakı dogrusal ilişki nedeniyle, kişiler öğrenime devam etme ya da işe başlama alternatifleri arasında seçim yapabilmektedirler. Ancak, kişilerin öğrenime devam etme ile çalışmaya başlamaya ilişkin olarak verecekleri kararla ilgili olarak, gelir akımlarının net peşin değeriyle, eğitim nedeniyle katlandıkları maliyetleri karşılaştırmmaları gerekmektedir. Bilindiği gibi, eğitim nedeniyle katlanılan malıyetler başlıca iki ögeden oluşmaktadır. Bunlar: 1. Öğrenim nedeniyle katlanılan bütün harcamaların kaynak maliyeti, 2. Çalışma hayatına geç atılma nedeniyle öğrencinin karşılaşacağı gelir kaybı ya da bunun alternatif maliyeti olarak sayılabilir. Mesleki ve teknik öğrenimin net faydası ya da karlılığı, eğitim ekonomisi kitaplarında aşağıdaki eşitlik yardımıyle açıklanmaktadır. Böyle bir hesaplama biçimini örneğin, 18 yaşındaki bir lise mezununn tam gün çalışma ile 5 yıllık yüksek öğrenime devam etme alternatıflerinden birisini seçimine ilişkin olarak verecegı karar yönünden ele alalım. Buna göre, bir öğrencinin öğrenime devam etme. alternatifini seçebilmesi için, mezun olduktan emekli oluncya kdarkı süre boyunca elde edeceği gelirin peşin değerinin, aynı kimsenin 18 yaşında tam gün çalışmaya başlamasiyle elde edeceği gelir akımının peşin değerinden daha büyük olması gerekmektedir EĞITIMIN BIR BÜTÜN OLARAK TOPLUMA DÖNÜK DIŞSAL YARARLARI Bireylere de getiri sağlayan bir etkinliğin kamuca desteklenmesi için, o etkinlikten toplumun diğer bireylerinin de yararlanmasının söz konusu olması gerekir. Kamu desteğini haklılaştırabilmek için eğitim yatırımlarının toplumsal getirisinin olduğunun gösterilmesi gerekir. İlgili araştırma sonuçlarına göre, eğitim getirileriyle ilgili şu genel eğilimleri belirlemiştir: 5

6 Eğitim Ekonomisi Eğitim yoluyla insan sermayesine yatırım yapmanın getirileri, fiziki sermaye yatırımlarının getirilerinden daha yüksektir Gelişmişlik düzeyi düşük olan ülkelerde eğitim getirileri, gelişmişlik düzeyi yüksek olan ülkelere göre daha yüksek çıkmaktadır. Alt eğitim kademelerini tamamlamanın getirileri, yüksek eğitim kademelerini tamamlamanın getirilerinden daha yüksektir. Kadınların eğitimine yatırım yapmanın getirileri erkeklerin eğitimine yatırım yapmanın getirilerinden daha yüksek çıkmaktadır. Eğitim yoluyla insan sermayesine yatırım yapman kişisel getirileri, toplumsal getirilerden daha yüksek çıkmaktadır. Eğitim düzeyi yükseldikçe, kamu giderleri ve sağlık harcamaları azalma eğilimi gösterir. Çünkü bireylerin bilinçlenmelerine bağlı olarak, daha bilinçli üretici ve daha bilinçli tüketici davranışları gösteririler. Yine aldığı eğitime bağlı olarak sağlığını korumada daha duyarlı davranır. Böylece birey harcamalarını kontrol altına alarak, devlet ve kendi hesabına artı değer yaratmış olur. Ne var ki, bireyler eğitime ilişkin harcama yaparken, toplumsal yararları dikkate almaya bilirler. Burada söz konusu olan bireyin kendisi ve geleceğidir. Günümüzde gelişmiş bir ekonomik düzenin ve demokratik bir toplum olmanın ön koşullarından biri de, ülke vatandaşlarının minimum düzeyde eğitim görmeleriyle ilgili bulunmaktadır. Gerçekten, minimum düzeyde verilen eğitim hizmetleri kişilere sağladığı özel faydanın dışında topluma da önemli ölçüde dışsal faydalar yaymaktadır. Böylece, yeterli düzeyde eğitilen vatandaşların ekonomik ve sosyal etkinliklere katılımları sağlanabilmektedir. Şöyle ki, vatandaşlar dilbilgisi, temel mateıatik, kültürel ve sosyal kurumlar hakkında yeterli bilgi ile donatılarak, ekonomik ve sosyal düzenin daha iyi işlemesine katkıda bulunabilmektedirler. Bu nedenle, olumlu dışsal ekonomileri yaygınlaştırmak amacıyla, gelişmiş ülkelerde temel eğitim dönemi 6-14/ 15 yaşları arasındaki çocuklar için zorunlu tutulmuştur. Genel eğitim hizmetleri daha çok sosyal fayda yayarken, daha üst düzeydeki eğitim hizmetleri bireysel ya da özel fayda yaymaktadı. Ancak, temel eğitim hizmetlerinin yaydığı dışsal ekonomiler genellikle tam olarak ölçülemez. Buna karşın, bu tür hizmetlerin toplum.a yaydıgı olulu dışsal ekonomiler aşağıda açıklandığı gibi, ekonomik kalkı.nma, siyasal karar alma mekanizması, suçluluk oranı ve diger vergi mükellefleri üzerinde önemli ölçüde yansırlar. Eğitimin bir bütün olarak topluma dönük dışsal yararlarını aşağıdaki gibi vermek mümkündür. Eğitim, etkin bir demokrasi ve demokratik kurumlar için gereklidir. Jefferson, hükümet ve diğer kurumlardaki özgürlüklerin korunmasında eğitimi bir anahtar olarak görmüş ve eğitimin devletin temel sorumluluklarından birisi olması gerektiğini belirtmiştir. 6

7 Eğitimin Dışsallıkları Ünite 3 Eğitim, etkin piyasalar ve teknik değişikliklere uyum için önemlidir. Schultz (1975); Ekonomik dengesizliklerle başarılı bir biçimde başa çıkma yeteneği ancak eğitimle kazandırılabilir ve modernleşen bir ekonomide eğitilmiş insanların çoğalması eğitimin önemli yararlarından biridir. Düşük suç oranlan ve ceza sistemi giderlerinin azalması. Spiegleman (1968), eğitim görmüş gençlerin suç işlemeye daha az eğilimli oldukları yönünde kanıtlar sunmuştur. Webb (1977) ise; cezaevlerindeki yetişkin mahkumların sınırlı bir eğitim geçmişine sahip olduklarını bulur ve onlardaki bu eğitim eksikliğinin topluma yıllık maliyetinin 19.8 milyar dolar (1982 yılı fiyatları) olduğunu tahmin eder. Yoksullara yardım, sağlık yardımı, işsizlik desteği ve kamu sağlık maliyetlerinde azalma. Garfinkle ve Haveman (1977); hane reisinin eğitimi ile yoksulluk derecesi ve bununla ilişkili olan yoksullara yardım ve sağlık harcamaları arasında güçlü bir negatif ilişki bulmuştur. Tıbbi yardım, konut yardımı ve korunmaya muhtaç çocuklara yapılan yardımlara ilişkin maliyetlerin azaltılmasında eğitimin etkili olduğu söylenebilir. Ayrıca, eğitimle daha sağlıklı olma arasındaki güçlü bağlara ilişkin olarak çalışmalar bulunmaktadır. Sermaye piyasalarının kusurlarının azaltılması. Başka kaynaklardan pek destek görmeyen öğrencilerin, hükümetlerin öğrenci kredi kefaleti ve düşük faizli destekleri olmaksızın kendi eğitimlerini finanse etmek için bankalardan borç alma kapasiteleri sınırlıdır. Burada, öğrencilerin elde ettiği bazı kişisel yararların yanında eğitim için vergi maliyetlerinin azalması biçiminde başkalarına da yansıyan yararlar birbiriyle iç içe girmiştir. Toplum hizmetleri sunan kuruluşlar. Her toplum ve devlet, geniş alana yayılmış gönüllü kuruluşlara sahiptir ve bu kuruluşlar aracılığıyla toplum ruhuyla donatılmış vatandaşlarının hizmetlerinden yararlanır. Bu tür kuruluşlar arasında, toplumu geliştirme komisyonları, yardım toplama kampanyaları, ailelere hizmet kurumları, hastane gönüllüleri gibi pek çok örgütlenme yer alır. Örneğin siyasal bilimciler, lise ve üniversite mezunlarının siyasal etkinlikler gibi yukarıda sözü edilen toplumsal hizmetlere katılmayı daha uygun bulduklarını saptamışlardır. Öğrencilerin eğitim yatırımlarıyla ilgili kararlarını verirken toplum hizmetlerine dönüklüğü dikkate almadıklarını ve bu nedenle onların toplum hizmetlerini kişisel yararlar olarak görmedikleri ileri sürülmektedir. Üretimdeki tamamlayıcılar: Eğitimsel olmayan yararlar: Eğitimsel etkinliklerin bir yan ürünü olarak ilkokullar, çalışan annelere çocuk bakım hizmeti sağlar. Weisbrod, böyle bir hizmetin ABD için yıllık değerinin 5 milyar dolar (1982) olduğunu belirtmektedir. Diğer taraftan sürücü eğitimi sadece sürücülere yarar sağlamaz, daha düşük kaza oranları biçiminde toplumun diğer üyelerine de dışsallık sağlar. Komşuluk ve İşyeriyle İlişkili Yararlar Eğitim sayesinde komşuluk içindeki çocuklar sosyal olarak daha kabul edilebilir davranışlar gösterir ve daha iyi bir akran grubu deneyimi elde ederler. Belirli yerleşim yerlerindeki araştırmalara göre, okul kapatmaları olumsuz komşuluk etkilerine neden olmaktadır. Toplum için yeni hedefler ortaya koymada liderlik, çevresel gelişmeler gibi olumlu etkilere de sahip olabilir. 7

8 Eğitim Ekonomisi Berg ve Freedman (1977), aşırı eğitim görmüş kişilerin sıradan işlerde görevlendirilmesinin moral bozukluğuna yol açabileceğini tartışmıştır. Daha yeni bazı çalışmalarda da, bu tür görevlerin robotize edildiği vurgulanarak eğitilmiş işgörenlerin daha üretken olabilecekleri görevlere kaydırılması öne sürülmektedir EĞITIMDE YAYILMALAR Eğitimdeki yayılmalar, dış göçlerin doğal bir sonucu olarak, eğitimin diğer yerleşim alanlarına (yerel veya uluslararası bölgelere) yayılan yararlarıdır. Eğitim sürecinin gerçekleştiği yerdeki karar birimleri tarafından elde tutulamayıp başka yerlere yansıyan bu faydalar da bir tür dışsallık oluşturur. Böyle bir olgu nedeniyle eğitimden elde edeceği yararları kaybeden yerel karar birimleri eğitime daha az harcama yapma eğilimi göstermektedirler. Weisbrod (1964); nerede dış göç varsa orada eğitime daha az harcama yapıldığının kanıtlarını sunmaktadır. Aşağıdaki açıklamalar, genellikle, yerel okul bölgeleri, eyaletler veya ülkeler arasında yaşanan coğrafi yayılmalarla (hem içe hem dışa) ilgili deneyimleri içermektedir. Özellikle, beyin göçü olarak da tanımlanan uluslararası göçler büyük bir önem taşımaktadır. Yerel birimler tarafından oluşturulan beşeri sermaye, bireylerin başka yerlere (bölge veya ulus) göç etmesiyle kaybolmaktadır. Yani insanlar bilgi ve becerileriyle beraber göç etmektedirler. Bu durum, göç veren birim açısından bir kayıp iken, göç alan birim için kazançtır YEREL OKUL BIRIMLERINDEN YAYILMALAR Yerel okul birimlerinden başka bir yer veya bölgeye olan yayılmalar ülkelerarası göçlerden daha fazladır. Örneğin Weisbrod (1964); ABD nin St: Louis yakınlarındaki kenar mahalle okullarında eğitim görmüş erkeklerin % 87 sinin diğer banliyölere, kent merkezine ve diğer eyalet ve ülkelere göç ettiğini ortaya çıkarmıştır. Böyle bir yayılmanın, göç alan toplum için kamu sektörünün yoksullara yardım ve sosyal maliyetlerinin (ceza maliyetleri, işsizlik bedelleri ve ek eğitim maliyetlerindeki azalmalar ile silahlı kuvvetlere olan yararlar gibi) azalması biçiminde ortaya çıkan ek yararları da vardır. Yine Weisbrod (1964) bir okul bölgesinde sadece eğitim nedeniyle işsizlik bedeli maliyetlerinin dolar azaldığını ancak bunun %87 veya daha fazlasının göç nedeniyle başka yerlere kaybolduğunu hesaplamıştır. Dış göçlerin yüksek olması nedeniyle eğitim yatırımı eğilimlerinin azaldığı yörelere, eğitimli kişilerin ve firmaların gelme olasılığının düşük olduğu ve bu yörelerin gelişemeyeceği iyi bilinir. Her ne kadar devlet yardımları ve ekonomik olarak sağlıklı kalma isteği az harcama yapmayı ertelese de, Weisbrod (1964), çoklu regrasyon analizleriyle her bir % 1 lik net dış göç için, göç veren toplumların kendi okullarında öğrenci başına dolar ( yılı) daha az harcama yaptıklarını ortaya koymuştur. 8

9 Eğitimin Dışsallıkları Ünite 3 James (1911) eğitimin başka yöreler için do.ğurgularına işaret ederek Batılı kentlerden kaç tanesinin New England ın okullu kesimlerinden gelen yetenekli ve eğitim görmüş gençler sayesinde geliştiğini belirtmiştir. Flora (1974) ise; Kansas ın kırsal kesimlerindeki net kaybın, eğitim harcamalarının % ü arasında olduğunu hesaplamıştır ULUSLARARASI YAYILMALAR (BEYIN GÖÇÜ) Beyin göçü iyi eğitim görmüş, kalifiye ve yetenekli işgücünün yetiştiği az gelişmiş/gelişmekte olan bir ülkeden gelişmiş bir ülkeye akışı/göçü olarak tanımlanabilir.kıt ve sınırlı kaynakları ile yetiştirdiği değerli beyinleri kaybeden az gelişmiş/gelişmekte olan ülkelerin beyin göçü nedeni ile gelişmeleri daha da yavaşlarken, gelişmiş ülkelerin yetişmiş beyinlere daha yüksek ücret ve daha iyi olanaklar sağlaması ile gelişmeleri daha da hızlanmaktadır. Beyin göçü ülkeler arasındaki gelişmişlik farkının daha da artmasına neden olmaktadır. Beyin göçü 1960 lı yıllarda başlamış olup, önce doktorlar, mühendisler ve sonra bilim adamları arasında yaygınlaşmıştır. Beyin göçü iç ve dış beyin göçü olarak ikiye ayrılabilir. Ülke içindeki beyin göçüne iç ve ülke dışına olan beyin göçüne ise dış beyin göçü adı verilir. Ülkemizde iç beyin göçü çoğunlukla devlet sektöründen özel sektöre olmaktadır. Dış beyin göçü ise iyi yetişmiş yetenekli işgücünün gelişmiş ülkelere akışı şeklinde algılanabilir. Eğitimdeki uluslararası yayılmalar (beyin göçü) uzun bir geçmişe sahiptir ve hala önemini sürdürmektedir. Demokratik kurumlar ve endüstri devriminin İngiltere nin fabrikalarından, sonraları Almanya ve İskandinav ülkeleri, oradan da Kuzey Amerika ve diğer demokratik Batılı ülkelere geçişinde beşeri sermaye göçünün önemli bir rolü olmuştur. Yüksek gelir ve demokratik ortamın sağladığı özgürlüklerin cazibesine kapılarak fakir ülkelerden zengin ülkelere doğru akan yüksek düzeyde eğitilmiş insangücü göçünü analiz eden Ballendorf (1972), Bernard (1971) ve Winkler ve Agarwal (1984) bu durumun, ekonomik kalkınma peşinde koşan az gelişmiş ülkeler için çok ciddi bir sorun olduğunu ortaya koymuşlardır. Diğer taraftan, Berlin Duvarı ile Doğu ve Batı Avrupa arasındaki duvarın asıl işlevi beşeri sermaye hareketliliği yoluyla ortaya çıkacak olan eğitilmiş insangücü kaybını engellemek olmuştur. İsrail in hızlı ekonomik kalkınmasına katkıda bulunan eğitimdeki yayılmalar ile 1981 yılında Fidel Castro nun hapishanelerinden ABD ye ihraç ettiği insanlar beyin göçü konusunda örnekler olarak gösterilebilir.. Eğer Weisbrod etkisi (1964) her ülkede geçerliyse, bunun yoksul ülkelerde eğitime yapılan harcamaların azalmasına yol açması beklenir. Öte yandan, Dünya Bankası nın, eğitimsel yayılmaların az gelişmiş ülkeler üzerindeki olumsuz etkilerini kısmen de olsa telafi etmek için, beşeri sermayenin gelişimine yardım yoluyla bu ülkelere yönelik girişimleri çok anlamlı görülmektedir. Bununla birlikte az gelişmiş ülkelerdeki beşeri sermayenin gelişimine daha yaygın bir yardım sağlanması ve göç politikalarındaki değişiklikler yoluyla bu tür ülkelerdeki yoksulluğun azaltılması ve dünyadaki insan kaynaklarının etkin tahsisine daha önemli katkılarda bulunulabilir. 9

10 Eğitim Ekonomisi Beyin göçünün ekonomik (düşük üçret politikası varlığı, vergi oranlarının yüksek olması, ekonomik istikrarsızlık varlığı, gelecek endişesi olması), politik (siyasal istikrarsızlık oluşumu, siyasetin iş hayatına girip, onu kontrol etmesi), eğitimm sistemindeki çarpıklık (ulusal gelirden eğitime ayrılan payın düşük olması, kalıcı eğitim politikası yokluğu, eğitimde fırsat eşitsizliği), işsizlik ve yabancı dilde eğitim gibi birçok nedenleri bulunmaktadır. 10

11 Eğitimin Dışsallıkları Ünite KAYNAKÇA Ekinci, E. (2010). Eğitimin Ekonomik Temelleri. Demirel, Ö. Ve Kaya, Z. (Ed.). Eğitim Bilimine Giriş, Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara. Kavak, Y. ve B. Burgaz (Çev.).(1994). Eğitim Ekonomisi: Seçilmiş Yazılar. Ankara: Pegem Yayınları. Şener. O. (1987).Eğitim Ekonomisinin Temel İlkeleri. İ.Ü. Maliye Enstitüsü, III. Türkiye Maliye Eğitimi Sempozyumu Nisan (s:5-22). İstanbul İktisat Fakültesi Yayınları, İstanbul. Ünal, I. (1996) Eğitim ve Yetiştirme Ekonomisi. Ankara: EPAR Yayınları. Bu Ders Notu Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Uzaktan Eğitim Merkezince kullanılmak üzere hazırlanmıştır. Ticari amaçlarla kullanılamaz. Kopyalanması, çoğaltılması ve dağıtılması ilgili birimin yazılı iznine tabidir. 11

12 Eğitim Ekonomisi 12