İNŞAAT EKONOMİSİ ESSAM. Editörler Ercan Sancak S. Cem Karaman. TURGUT ÖZAL ÜNİVERSİTESİ EKONOMİK, SOSYAL ve SİYASAL UYGULAMA ve ARAŞTIRMA MERKEZİ

Transkript

1 İNŞAAT EKONOMİSİ Editörler Ercan Sancak S. Cem Karaman ESSAM TURGUT ÖZAL ÜNİVERSİTESİ EKONOMİK, SOSYAL ve SİYASAL UYGULAMA ve ARAŞTIRMA MERKEZİ ANKARA, 2015

2 Turgut Özal Üniversitesi Yayınları No: 021 ISBN: Bu eserin dil ve bilim bakımından sorumluluğu yazarlarına aittir. Tüm hakları saklıdır. İzinsiz kopyalanamaz, aktarılamaz, çoğaltılamaz. Copyright Turgut Özal Üniversitesi Editörler Tasarım Baskı Baskı Tarihi : Baskı Adedi : 300 : Ercan Sancak, S. Cem Karaman : Arif Poyraz : Sage Yayıncılık Reklam Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Zübeyde Hanım Mah. Kazım Karabekir Cad. Kültür Han No:7/ İskitler, Altındağ, Ankara Tel:

3 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...7 İNŞAAT EKONOMİSİ: SEKTÖRÜN YAPISI VE PİYASALAR...9 Ercan SANCAK S. Cem KARAMAN 1. Giriş Ekonomide Yatırımlar Ve İnşaat Sektörü İnşaat Sektörünün Sınıflandırılması İnşaat Sektörü: Piyasalar, Kurumlar Ve Araçlar Konut Sektöründe Yenilikler İnşaat Sektörüne Özgü Bazı Özellikler İnşaat Sektörü: Türk Ekonomisindeki Yeri Ve Temel Göstergeler Sonuç Ve Değerlendirme...19 TÜRKİYE DE HİZMETLER SEKTÖRÜ İÇİNDE İNŞAAT SEKTÖRÜ...21 S. Rıdvan KARLUK 1. Giriş Türkiye de Hizmet Sektörü İnşaat Sektörünün Performansı Sonuç...29 TÜRKİYE DE İNŞAAT SEKTÖRÜNDE BİR BALON VAR MI?...31 S. Cem KARAMAN 1. Giriş Pembe Panjurlu Ev mi, Yatırım mı? Konut Sektöründeki Gelişmeleri Açıklayıcı Diğer Faktörler Genç Nüfus Ev Sahibi Olma Oranları Gelir Dağılımındaki Eşitsizlikler Sonuç...37

4 2008 KRİZİ SONRASI ABD VE TÜRKİYE DE İNŞAAT SEKTÖRÜNÜN KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ...39 Erkan DEMİRBAŞ 1. Giriş ABD ve Türkiye İnşaat Sektörünün Mevcut Durumuna Genel Bir Bakış Türkiye Konut Sektörünün Mevcut Durumuna Genel Bir Bakış Sonuç...52 RUSYA KONUT SEKTÖRÜ: PİYASALAR VE DEĞİŞİM...55 Ercan SANCAK 1. Giriş Rusya da Konut İnşaatı Sektörü Konut Piyasası ve Enflasyon Konut Sektörünün Finansmanı Rusya İnşaat Sektörünün Bazı Sorunları Rusya Pazarında Türkiye: Avantajlar ve Riskler...66 ÇİN İN DÜNYANIN EN BÜYÜK EKONOMİSİNE DÖNÜŞMESİNİN TEMEL DİNAMİKLERİ VE EMLAK VE İNŞAAT SEKTÖRÜNÜN ROLÜ...71 Ramazan TAŞ 1. Giriş Dünya Ekonomisinde Ülkesel Bazda Milenyum Değişim Trendleri Ve Çin Dünya Ekonomisinde Gelişmekte Olan Ülkelerin Ve Çin in Rolündeki Artış Çin Ekonomisini Dünyanın En Büyük Ekonomisi Yapan 10 Temel Dinamik Dünyanın En Büyük Ekonomisi Olan Çin de Emlak Ve İnşaat Sektörünün Rolü Sonuç Ve Değerlendirme...93 TÜRKİYE DE YAPI MÜHENDİSLİĞİ UYGULAMALARI: YENİ UFUKLAR...99 Yalçın BULUT 1. Giriş Yapı Sağlığı İzleme Nükleer Güç Santralleri Sonuç

5 FAİZ ORANLARININ KONUT ARZI ÜZERİNE ETKİSİ S. Cem KARAMAN 1. Giriş Balon Riski Konut Arzı mı, Konut Talebi mi? Analiz Veri Birim Kök Testleri Eşbütünleşme Testleri Türkiye de Konut Arzını Belirleyen Faktörler Sonuç TÜRKİYE DE ALTYAPI İNŞAAT YATIRIMLARI Prof. Dr. Ramazan KILIÇ Doç.Dr. Erkan DEMİRBAŞ 1. Giriş Kamu Ulaştırma Yatırımları Karayolu Ulaştırması Demiryolu Ulaştırması Denizyolu Ulaştırması Havayolu Ulaştırması Boru Hattı Ulaştırması Kamu Enerji Yatırımları Türkiye de Elektrik Üretimi ve Enerji Santralleri Kamu Baraj Yatırımları Sonuç ve Değerlendirme

6 Ercan SANCAK Dr. Sancak, Trabzon/ Köprübaşı nda doğmuştur. Akademik eğitimini Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Çalışma Ekonomisi ve Endüstrisi (1994), Uluslararası Türk-Türkmen Üniversitesi ( Yüksek Lisans, 1996), Azerbaycan Devlet Ekonomi Üniversitesi nde (doktora) Geçiş Ekonomilerinde Enflasyon Problemi adlı tez ile tamamlamıştır yılları arasında Azerbaycan da Qafqaz Üniversitesinde öğretim görevlisi olarak ekonomi dersleri vermiştir. Bu üniversitede spor ve sağlık daire başkanlığı yapmış, yıllarında Moskova/Rusya da özel bir şirkette genel müdür olarak çalışmış, ardından yılları arasında Fatih Üniversitesi nde öğretim üyesi olarak akademik çalışmalarına devam etmiştir yılında doçent olarak Turgut Özal Üniversitesi iktisat bölümüne atanmış ve halen bu bölümde ekonomi alanında lisans ve yüksek lisan düzeyinde dersler vermektedir. Başlıca araştırma alanları; makroekonomi, uluslararası ekonomi-politik, Türk Dünyası ekonomisi, Rusya ekonomisi ve şehir ekonomisi. Bir çok dergi ve gazetede akademik ve köşe yazısı şeklinde makaleleri yayınlanmıştır. İngilizce ve Rusça bilen Sancak, evli ve üç çocuk babasıdır. İrtibat: esancak@turgutozal.edu.tr Süleyman Cem KARAMAN Dr. Karaman 1974 yılında Akşehir de doğmuştur. İlk, orta tahsilini Gaziantep te, lise tahsilini Ankara da tamamlamıştır. Akademik eğitimine, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Matematik (Lisans 1997), Bilkent Üniversitesi, Ekonomi (Yüksek Lisans 2000) ile devam etmiştir ve doktora eğitimini University of Pittsburgh da (ABD) Ekonomi alanında Para Politikalarının Öğrenilebilirliği konusunda tamamlamıştır. Dr. Karaman doktora çalışmasından sonra ABD nin Oregon ve California eyaletlerinde akademik ve profesyonel çalışmalarda bulunmuş, 2013 yılında Türkiye ye dönmüştür yılından itibaren Turgut Özal Üniversitesinden öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Başlıca araştırma alanları; makroekonomi, merkez bankası politikaları ve ekonomide beklentilerdir. İngilizce bilen Dr. Karaman evli ve 2 çocuk babasıdır. İrtibat: ckaraman@turgutozal.edu.tr 6

7 ÖNSÖZ Bu kitabın amacı inşaat sektöründe oluşan ekonomik faaliyetleri, ana eğilimleri ve gelişmeleri somut veriler ışığında ortaya koymak ve analiz etmektir. Bu amaçla öncelikle inşaat ekonomisinin kapsamı, sınıflandırılması ve bu sektör içerisinde yer alan endüstrilerin rolü incelenmiştir İnşaat sektörü dinamik bir sektördür ve toplumun gelişmesi ölçüsünde, yeni ihtiyaçlara ve taleplere göre yeni binalara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu ihtiyaçlar piyasa ekonomisinde birey, firma yöneticileri ve kamu otoriteleri tarafından çeşitli yöntemlerle tespit edilir. İnşaat sektörü diğer sektörlerde olduğu gibi teknolojiyi, bilgiyi üretme ve yönetme ile ilgilidir. Nitelikli ürünler ortaya koyabilmek; teknolojinin, bilginin en iyi şekilde ve en doğru zamanda kullanılmasını zorunlu kılmaktadır. İnşaat sektörünün gelişiminin istikrarlı ve sürdürülebilir olması için bilimsel temelde yapılan çalışmalara ihtiyaç vardır. Bir ülkenin herhangi bir sektöründe meydana gelen olumlu veya olumsuz gelişmeler ülke sınırlarını aşmakta ve uluslararası alana yayılmaktadır. Dünyanın küresel bir piyasaya dönüştüğü 21. yüzyılın başında inşaat sektörü de küresel gelişmelerden etkilenmektedir. Günümüzde teknolojinin en hızlı şekilde uygulandığı sektörlerden biri de inşaat sektörüdür. İnşaat piyasasında giderek artan rekabet baskısı, sektörün aktörlerini daha verimli, daha ekonomik ve daha estetik yapılar inşa etmeye zorlamaktadır. Teknolojik gelişmeler sayesinde inşaatlar daha kısa sürede, daha az üretim faktörü ile, daha kullanışlı malzemeler kullanılarak ve daha çevreye duyarlı biçimde yürütülmektedir. Ulusal ve küresel seviyede işgücünün verimliliğinin sürekli artırılması, siyasi otoriteler, firmalar ve üniversiteler tarafından dikkate alınmaktadır. Eğitim seviyesinin yükselmesi ve nitelikli işgücü miktarındaki artışlar firmaların kârlarını artırmanın yanında sektörel seviyede de gelişmelere imkân sağlamaktadır. 7

8 Bu çalışmada, ülke ekonomisine yüksek katkısından dolayı, inşaat sektöründe meydana gelen gelişmeler, ulusal ve uluslararası boyutlarıyla bütüncül bir perspektifle ele alınmıştır. Bu açıdan eserde, inşaat sektörünün yapısı incelenmiş, ardından Türkiye, ABD, Çin, Rusya olmak üzere ülke örnekleri çerçevesinde inşaat sektörünün gelişimi mukayeseli biçimde ele alınmıştır. Eserin, sektörde çalışanların bilgi seviyelerine küçük de olsa bir katkı sağlamasını beklemekteyiz. Ercan SANCAK Süleyman Cem KARAMAN 8

9 İNŞAAT EKONOMİSİ PİYASALAR VE EĞİLİMLER İNŞAAT EKONOMİSİ: SEKTÖRÜN YAPISI VE PİYASALAR 1. Giriş Ercan SANCAK * S. Cem KARAMAN İnşaat sektörü ülkelerin gayri safi yurt içi hasılalarında önemli yer tutan ekonomik sektörlerden bir tanesidir. Barınma ihtiyacı insanların en temel ihtiyaçlarından bir tanesidir ve yeri başka bir şeyle doldurulamadığı için inşaat sektörü önemini kaybetmeyecek bir sektördür. Bu sektörün önemi sadece kendisiyle değil, beslediği 200 den fazla yan sektörle beraber anlaşılmalıdır. Madencilikten ağır sanayiye, ulaşımdan enerji üretimine bir çok yan sektörün canlılığı inşaat sektörüyle beraber hareket etmektedir. Bu nedenden dolayı inşaat sektöründe görülebilecek bir durgunluk bütün ekonomiyi olumsuz yönede etkilemektedir (Consortium, 2000). İnşaat sektörü, ekonomik faaliyetler içerisinde hayata yönelik doğrudan fayda ve refah sağlayan bir alandır. Bu açıdan siyasi iktidarların daima göz önünde olan bir faaliyettir. Bu açıdan sektörün teorik temellerinin ortaya konulması konunun anlaşılması için gereklidir. Öncelikle inşaat sektörünün hangi genel ekonomik faaliyetler içerisinde yer aldığı, niteliği ve ekonomideki etkileri ele alınacaktır. İnşaat sektörü büyük ölçüde bina ve altyapılardan oluşmaktadır. Binalar, toplumda bireylerin çeşitli ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla inşa ettikleri yapılardır. Bina ihtiyacı ekonomik ihtiyaçlar hiyerarşisinden en temel ihtiyaçlar arasında kabul edilmiş ve insanlar da tarih boyu bina inşaatlarına gerekli önemi göstermişlerdir. Altyapı yatırımları özellikle 19 ve 20 yüzyılda şehirlerin gelişmesi ile birlikte önem kazanmış ve kamu kurumları ülkenin kalkınması için altyapı yatırımlarına büyük kaynak aktarmışlardır. * Doç. Dr., Turgut Özal Üniversitesi, İktisat Bölümü. Yrd. Doç. Dr., Turgut Özal Üniversitesi, İktisat Bölümü. 9

10 Bir ekonomide yatırımlar, gerçek(reel) yatırımlar ve finansal yatırımlar şeklinde iki kısımda incelenebilir. İnşaat esas itibariyle bir yatırım faaliyetidir ve gerçek yatırımlar kapsamında ele alınır. 2. Ekonomide Yatırımlar Ve İnşaat Sektörü Ekonomide yatırımlar sınıflandırılırken inşaat sektörü de bir yatırım şekli olarak dikkate alınır. Bir ekonomide yatırımlar için en temel ayrım gerçek ve finansal yatırımlar şeklinde yapılır. Gerçek yatırımlar da kendi içerisinde; makine-teçhizat yatırımları, inşaat yatırımları ve stok yatırımları şeklinde üç kısımda incelenir. Gerçek yatırımlar, fiziki sermaye stoğunda artışa yol açan ve mal ve hizmetlere yönelik yatırımlardır. Çeşitli üretim faktörleri kullanılarak ürün elde edilebiliyorsa gerçek bir yatırımdan söz edebiliriz. Finansal yatırımlar ise, finansal varlıkların satın alınması veya bir finansal sözleşme yapılmasıdır. Finansal yatırımlar, ekonomik faaliyetler sürecinde bir hakkı temsil eden finansal araçlar ve sözleşmeler üzerinden yapıldığından bir gayrimenkul gibi pratik bir kullanım değeri yoktur. Ancak, finansal varlıkların likidite özelliği sayesinde bu varlıkların nakde ve sonra da gerçek varlıklara dönüştürme imkânı vardır (Sancak,2012). Bir ekonomide yatırım harcamaları yerli ve yabancı firmalar, devlet ve hanehalkları tarafından yapılmaktadır. Firmalar yatırım harcamalarını yapabilmek için gerekli ve yeterli finansmanı sağlamak zorundadırlar. Bu açıdan bir ülkenin yatırımların sürdürülebilir olması için tasarruf düzeyinin en azından yatırımlara eşit olması arzu edilen bir durumdur. Ulusal tasarruf düzeyinin yatırımlara teorik düzeyde eşit olması durumunda ekonomide yeni gerçek yatırım harcamaları da yapılabilecektir. Yeni yatırım harcamaları kendi içerisinde; yeni makine ve teçhizat, yeni inşaat ve stok artışları gibi alt bileşenlere ayrılmaktadır. Ekonomide finansal piyasalardan sağlanan fonların para ve sermaye piyasalarında yeni ihraç edilen veya önceki dönemlerde ihraç edilmiş bono ve tahvilleri satın almada kullanılması, firma için bir plasman niteliğinde olsa da, sabit sermaye stokunu doğrudan etkilemeyeceğinden makroekonomik anlamda bir yatırım kabul edilmeyecektir. Bu kapsamda, makroekonomik anlamda yatırım harcaması, firmaların yeni makine-teçhizata, yeni inşaatlara ve stok artışlarına yapmış olduğu harcamalar şeklinde tanımlanabilecektir. (Güvel,2011) 10

11 İNŞAAT EKONOMİSİ PİYASALAR VE EĞİLİMLER Yatırımları etkileyen birçok faktör vardır. Bunlar; ulusal tasarruflar, gelir düzeyi, siyasi iklim, faiz oranları, bono ve tahvillerin getirisi, firmalar arası borç ilişkileri, devlet teşvik ve yardımları, dış ülkelerdeki ekonomik durum, hammadde seviyesi, işçi ücretleri, pazarın büyüklüğü gibi faktörlerdir. 3. İnşaat Sektörünün Sınıflandırılması Herhangi bir bilimsel çalışmada en önemli esaslardan biri doğru sınıflandırmanın yapılmasıdır. Bu bakımdan bu başlık altında inşaat sektöründe sınıflandırma konusunda izlenen temel bir yöntem ele alınacaktır. Bir ekonomiyi yapısal olarak incelediğinde sektörler ele alınmaktadır. Ekonomi bir kısım ekonomistlere göre üç sektörden oluşmaktadır. Bunlar; tarım, sanayi ve hizmetler sektördür. Ancak hizmet sektörü içerisinde inşaat sektörünün yüzde ağırlığı nedeniyle üç sektörün yanında dördüncü temel sektör olarak kabul edilmektedir. Zira inşaat sektörü, GSYH deki payı, istihdam sağlamadaki etkisi, çok sayıda endüstriye destekleyici girdiler sağlaması, çok sayıda ekonomik birimi harekete geçirmesi, ülkeye kâr transferi sağlaması gibi nedenlerle ekonominin canlanmasında ve sürdürülebilir büyümenin sağlanmasında önemli işlev görmektedir. Ülkemizde TÜİK tarafından yapılan sınıflandırmada inşaat sektörü bina ve bina dışı olmak üzere iki temel alt başlık altında incelenmiştir. Bina inşaatları da, kendi içerisinde ikamet amaçlı olan ve ikamet amaçlı olmayan binalar olarak iki gruba ayrılmaktadır. (Demirbaş,2011) Öncelikle bina kavramının tanımlanması gerekmektedir. Bina; belli bir eylem için kullanılmak amacıyla, kısa ve uzun sürede kalıcı nitelikte tasarlanmış, bir mekanı veya mekanlar dizisini içerecek şekilde inşa edilmiş yapı olarak tanımlanmaktadır ( Erdoğan, 1999) İkamet amaçlı binaları esas itibariyle konut olarak ifade etmek mümkündür. Konut bir köyde, mahallede, bir şehirde bulunan içerisinde bir daireli, iki daireli veya çok sayıda dairelerden oluşan binadır. Tek katlı bir ev veya içerisinde 50 daire yerleşmiş bulunan bir apartman konut olarak ifade edilmektedir. Konut yatırımları konjonktürel dalgalanmalardan en çok etkilenen yatırım araçlarından bir tanesidir. Toplam yatırımlar arasında da önemli bir yer tutar. Konut yatırımlarının büyüklüğü: konut fiyatlarına, toplumdaki servet miktarına, 11

12 diğer yatırım araçlarının getirilerine, kira gelirlerine ve konut kredilerinin faiz oranlarına bağlı olarak değişir (Bocutoğlu, 2011). İkamet amaçlı olmayan binalar ise otel ve bankalar gibi ticari binalar, ofis binaları, tarım sektöründe kullanılan değirmen gibi binalar; bakanlık, elçilik, hapishaneler, polis karakolları gibi kamu binaları; askeri üs, eğitim tesisleri, mühimmat deposu gibi askeri amaçlı yapılan binalar; alt yapı olarak adlandırılan demir yolu, otoyol, köprüler, tüneller gibi inşaatlar, toptan ve perakende ticaret binaları, trafik ve iletişim binaları, fabrika, depo enerji santrali gibi sanayi binaları, tiyatro, sinema, spor stadyumu, hayvanat bahçesi, spor merkezleri gibi eğlence ve dinlenme tesis binaları; eğitim, hastane ve bakım kuruluşları; dini ibadethaneler ve ikamet amaçlı binalar dışındaki diğer binalardan oluşmaktadır (Towey, 2012). Türkiye de yılları arasında üretilen binaların büyük çoğunluğunun yani %88,8 oranında konutlardan oluşmaktadır. Konut üretiminin toplam bina üretimi içerisindeki payı periyodu hariç 1993 yılına kadar sürekli artmıştır. Konut dışı binaların oranı ise % dir. Kamu ve özel kesim eliyle üretilen konut dışı binaların sayısı yıllarında artmış, 1995 yılına kadar gerilemiştir. 1996da üretilen 14 bin 291 adet konut dışı bina ile kendini toparlayan sektör, 2002 yılına kadar küçülmüştür arasında istikrarlı bir büyüme sürecine giren sektör, yılları arasında tekrar küçülmüştür yılında ise konut dışı bina üretimi 18 bin 56 ya yükselmiştir (Demirbaş, 2011). Tablo 1:Kullanım Amacına Göre Konut Dışı Binaların Dağılımı (Bina Sayısı, %) Toptan ve Perakende Sanayi ve Depo İkamet Amaçlı Binalar Dışındaki Diğer Binalar Ofis Kamu Eğlence, Eğitim ve Hastane Otel Halka Açık ikamet yerleri Trafik ve İletişim TOPLAM ,6 27,7 8,9 11,3 9,3 8,7 0,8 0, ,2 25,4 7,6 9,9 6,0 11,1 1,1 0, ,3 27,2 7,7 7,6 7,4 10,0 1,4 0, ,2 22,5 11,6 7,3 8,5 9,8 1,6 0, ,0 20,8 12,0 17,3 8,6 9,6 2,5 1, ,0 24,5 16,0 18,5 8,6 5,8 2,2 1, ,2 20,7 16,3 15,0 9,7 8,7 2,6 1, ,9 20,8 14,5 11,7 9,9 8,1 2,6 1, ,8 22,3 16,6 10,5 8,9 7,4 4,3 1, Toplam 30,8 23,0 12,9 12,6 8,7 8,7 2,2 1, Kaynak: Erkan Demirbaş, Yayınlanmamış doktora tezi 12

13 İNŞAAT EKONOMİSİ PİYASALAR VE EĞİLİMLER Bina dışı inşaatlar ise genelde altyapı inşaatları olarak bilinmekte olup bu grup kapsamında boru hatları, iletişim ve elektrik hatları, ulaşım altyapıları, sanayi alanları üzerindeki kompleks inşaatlar ve diğer bina dışı inşaatları yer almaktadır. Altyapı yatırımları içerisinde önemli bir paya sahip olan ulaşım inşaatları kapsamında ise şehirler arası yollar, şehir içi yollar, karayolları, demiryolu ve diğer raylı yollar, havaalanı pistleri, köprüler, viyadükler, tüneller ve yeraltı yolları, limanlar, suyolları, barajlar ve diğer su işleri, sanayideki kompleks inşaatlar yer almaktadır. Altyapı yatırımları bir ülkenin kalkınması ve gelişmesi için zaruri olan yatırım arasında yer almaktadır. Altyapı yapılarının finansmanı kamu otoriteleri tarafından sağlanmakta ancak inşa sürecinde özel sektör firmaları da yer alabilmektedir. Altyapı inşaatları ekonominin büyümesinde, istihdam artışı sağlamada ve kaynakların etkin kullanımında çok önemli olmaktadır. Özellikle ekonominin durgunluğa ve krize girdiği dönemlerde devlet ekonomiye bizzat müdahalede bulunmakta ve bunun araçsal yöntemi genelde altyapı yatırımları şeklinde gerçekleşmektedir. Kamu altyapı inşaat harcamalarının yılları arasında GSYH içerisindeki payı yüzde 3,1, toplam rakamsal değeri ise 83,2 trilyon TL dir de GSYH nin yüzde 3,2 lik kısmını oluşturan kamu altyapı inşaatları, 1987 de yüzde 4,7 gibi rekor bir düzeye yükselmiştir. Ardından dalgalı bir sürece giren kamu altyapı inşaatlarının GSYH içerisindeki payı 1995 yılında yüzde 2,2 ye kadar gerilemiştir meydana gelen ekonomik kriz kamu yatırımlarına sekte vurmuş ve 2004 yılına kadar devam eden bir küçülme süreci yaşanmıştır. Kamu altyapı inşaatlarının payı 2005 yılında yüzde 2,5; 2006 da ise 2,7; 2007 yılında 2,4 olmuştur (Demirbaş, 2011). Kamu altyapı yatırımları, üç temel belirleyiciden oluşmakta olup, bunlar sırasıyla ulaştırma yatırımları, enerji yatırımları ve baraj yatırımlarıdır. Kamu altyapı inşaatları yılları arasında gerçekleştirilen toplam inşaat yatırımlarının yüzde 24,8 ini oluşturmaktadır. Kamu altyapı inşatlarının toplam inşaatlar içerisindeki payı yıllara göre yüzde aralığında değişmektedir. Bu bağlamda ele alınması gereken diğer bir konu da arsadır. Binaların gerçekleşebilmesi için arsaya ihtiyaç vardır. Binaların planlanması, arsanın ve çevrenin topoğrafyası, zeminin özellikleri, çevrenin iklimsel özellikleri, arsanın yönü, manzarası gibi hususlar arsa konusu ile ilgilidir ve inşaat ekonomisi kapsamında ele alınması gerekir. 13

14 4. İnşaat Sektörü: Piyasalar, Kurumlar Ve Araçlar İnşaat sektörü bir ekonomin en önemli yapılanma alanlarından birini oluşturur. Faaliyetlerinin genişliği piyasaların, kurumsal yapıların ve araçların ortaya çıkmasını gerektirmiştir. İnşaat piyasasında temel oyuncular, bireyler, firmalar, bankalar, üniversiteler ve devlet yer almaktadır. Piyasada mal üretenler ve bu malları talep edenler karşı karşıya gelmektedirler. Üniversiteler, inşaat piyasasının elemanlarının, emek faktörünün eğitilmesinde önemli rol oynamaktadırlar. Bir ülkenin inşaat sektöründeki başarısı büyük ölçüde disiplin, bilgi ve çağdaş donanımlara sahip kadroları ile mümkündür. Emek faktörünün eğitilememesi ise verimsizliklere, inşaat ürünlerinde tehlike ve risklerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Üniversitelerde verilen inşaat eğitiminin yanında mimarlık, şehirleşme gibi alanlarda ülkenin inşaat sektörünün gelişmesine büyük etki yapmaktadır. Günümüzde inşaat piyasası ulusal ve uluslararası ekonomik faaliyetlerden ve krizlerden oldukça etkilenmektedir yılında dünyayı sarsan ekonomik krizin kaynağı inşaat sektörü ile yakından ilgilidir. Bir yandan inşaat üretimi diğer yandan sektörün finansman biçimindeki yöntemler krizin tetikçisi olmuştur. Dünya inşaat harcamaları 2008 yılında %1 artmıştır ve 2002 yılından sonraki dönem için en düşük harcamadır. (Ceylan,2011) Türkiye de inşaat sektörünü yönlendiren en önemli kurum Bayındırlık Bakanlığıdır. Bakanlık dışında belediyeler, firmalar, kooperatifler ve sivil toplum kuruluşları da inşaat sektöründe önemli rol oynamaktadırlar. Araçlar ise hammadde, ara madde ve makine-teçhizattan oluşmaktadır. Hammaddeler, yarı işlenmiş hammaddeler ve ara maddeler inşaat sektöründe kullanılan temel malzemelerdir. Bunlar kum, çakıl, taş, ağaç vb. İnşaat sektöründe ekipman olarak adlandırılan çok sayıda araç ve gereç vardır. Bir inşaat sahibinin alması gereken en önemli kararlardan bir tanesi inşaat yapımında kullanılacak doğru ekipmanların seçimi ve bunların elde edilmesidir. Ekipmanın doğrudan satın alınması bir seçenek olduğu gibi, kiralanması ya da projenin ekipman gerektiren kısmının tamamen dışarıdan bir firmaya yaptırılması da bir seçenektir. Böyle bir kararın alınmasında bir 14

15 İNŞAAT EKONOMİSİ PİYASALAR VE EĞİLİMLER çok faktör rol oynar. İnşaat sahibinin genelde yaptığı iş türleri, ekipmanın işletme maliyeti, bakım maliyeti, ekipmana ödenecek paranın fırsat maliyeti bu faktörlerden bazılarıdır. Doğru kararın alınmasında maliyet-fayda analizinin iyi yapılması gerekir (Peurifoy, ve diğerleri, 2011). Ekipmanlara örnek olarak; dozerler, ekskavatörler, çeşitli elektrikli aletler, vinçler, yarı işlenmiş malzemeler veya ara maddeler ise, hazır beton, seramik, demir gösterilebilir. İnşaat malzemelerinin üretimi de inşaat sektörünün araçsal yönünü tamamlamaktadır. Bir ülkede yeterli inşaat malzemesi üretilemezse o ülkenin inşaat sektörü dışa bağımlı olur ve krizlere açık hâle gelir. Çimento, alçı, kireç, beton, tuğla, kiremit, çatı kaplama, demir inşaat sektörünün temel girdilerindendir. Malzemelerin üretiminde nitelik ve nicelik faktörlerinin dikkate alınması inşaat sektörünün gelişiminde önemlidir. Zira inşaat insan faydası ve güvenliğine yönelik bir sektör olduğundan uygun özelliklere sahip olmayan malzemelerin inşaatlarda kullanılması can ve mal kaybına neden olması bakımından dikkate alınması gerekir. 5. Konut Sektöründe Yenilikler Bir çok sektörde olduğu gibi inşaat sektöründe de teknolojinin ve anlayışların değişmesiyle beraber yenilikler ortaya çıkmaktadır. Özellikle 1980 li yıllarda başlayan doğal kaynakların verimli kullanılması, sürdürülebilir gelişme, yenilenebilir enerji kavramları inşaat sektörünü de etkilemiştir. Ülkemizde sürdürülebilir iskan işlerinin gelişiminin istenen seviyede olduğu söylenemez. Teknolojinin gelişmesiyle beraber yeşil evler denen yeni ev tipleri gelişmiştir. Bu evlerde güneş enerjisi, evin içinde bulunduğu şartlara özgü özel olarak biçimlendirilmesi, çevreci yapı malzemelerinin kullanılması, su kullanılımında tasarruf sağlayan uygulamalar bulunması, çamlarının özel tasarlanması, çatısının yeşil çatı olarak yapılması ve ev içi geri dönüşüm gibi özellikler vardır (Friedman, 2007). Sürdürülebilir gelişme uzun vadede ümit vaad etsede kısa vadede üstesinden gelmesi gereken bazı problemleri vardır. Öncelikle, sürdürülebilir yapılaşma maliyetleri artıran bir faktördür. İnsanlarda çevre bilincinin yeterli olmadığı durumlarda sürdürülebilir yapılaşmada talep eksikliği gözlenmektedir. Test edilmemiş yeni yapı malzemelerinin kullanılması da bir riski beraberinde getirmektedir. Yeni yapı malzemelerinin ve yeni teknolojilerin uzun vadede 15

16 ne kadar dayanaklı olacağı da başka bir tartışma konusudur. Uzun vadede maliyetini amorti edebilecek bu yeni teknolojilerin yaygınlaşmasında devlet desteğine ihtiyaç olduğu kesindir. 6. İnşaat Sektörüne Özgü Bazı Özellikler İnşaat sektörünün kendine özgü yönleri vardır. Diğer üretim tesisilerinin aksine, kalıcı bir fabrikası olmayan inşaat firması işinin bulunduğu yere fabrikasını taşır. Her bir inşaat projesinin kendine özgü özellikleri vardır ve birbirinden faklıdır. Bu farklılıklar fiyatlandırmada ve maliyet hesaplarında değişik problemleri ve riskleri barındırır. Bununla beraber inşaat firmasının işini zamanında yapması ve bir miktar kar yapması gerekir. İnşaat sektörü pahalı ve farklı ekipmanlarının alınmasını gerektiren bir sektördür. Bu pahalı ekipmanlar sadece bir projenin sonlandırılmasıyla maliyetini çıkarabilecek türden değillerdir. Bu problem bu ekipmanların maliyetinin birden çok projeye dağıtılmasını gerektirir ve bu da kendine özgü bir risk doğurur. Zira her proje farklıdır ve her birinin farklı ekipman ihtiyaçları olabilir. İnşaat sektörü, taraflara belirlili hukuki yükümlülükler yükleyen sözleşmeleri de içermektedir. İnşaat sektöründe sözleşmelere uymak ve sözleşmenin hükümlerini yerine getirmek çok önemlidir. İnşaat işleri ve idare hukuku hükümlerine tabi kamu ihalelerinin çekirdeğini inşaat sözleşmesi oluşturur. (Kaplan,2013) İnşaat sektörü ölümlü ve yaralanmalı kazaların en çok olduğu sektörlerden bir tanesidir. İşin doğasından ötürü inşaat işçileri yükseklerde riskli işler yapmaktadırlar. Her hangi bir ölümlü ya da kalıcı yaralanmalı kaza inşaat sahibine yüksek maliyetler getirmektedir. Hava durumuna da bağlı olan inşaat projeleri beklenmeyen hava şartlarından olumsuz yönde etkilenebilmektedirler. Bu da yine inşaat sahiplerinin karşılaştıkları riskler arasındadır (Peurifoy, ve diğerleri, 2011). İnşaat sektörünün bir diğer özelliği de ekonomide meydana gelen devresel dalgalanmalardan hızlı etkilenemesidir. Son küresel ekonomik krizin de inşaat sektörü ve bağlantılı piyasalardan çıkmış olması bu bağlamda değerlendirilebilir. 16

17 İNŞAAT EKONOMİSİ PİYASALAR VE EĞİLİMLER 7. İnşaat Sektörü: Türk Ekonomisindeki Yeri Ve Temel Göstergeler Ekonomide meydana gelen değişmeleri analiz edebilmek için sebep-sonuç ilişkilerini kurmak ve somut veriler ışığında analiz yapmak gerekir. Bu açıdan inşaat sektöründe meydana gelen değişmeleri analiz etmek için bir takım istatistiki verilere ulaşmak ve bunları yorumlamak gerekir. Yıllar Tablo 2:İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Sabit Fiyatlarla Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Temel Fiyatlarıyla İnşaat Sanayi Tarım Sanayi Ticaret Ulaştırma ve haberleşme Kaynak: TÜİK 17

18 Türkiye de inşa sektörünün yapısal durumunun ortaya konabilmesi için inşaat harcamalarının belirleyicileri olan bina inşaatları ve bina dışı inşaatları incelenmelidir. Bina inşaatlarının incelenebilmesi için, bina inşaatlarının belirleyicileri olan konut üretimi ve konut dışı bina üretiminin ele alınması gerekmektedir. Bu başlıklardaki üretimlerin yapı sahipliği, binaların değerleri, yüzölçümleri ve sayıları itibarıyla incelenmesi konunun anlaşılmasına katkı sağlayacaktır. Ayrıca yapı sahipliği ve kullanım amaçlarına göre yapılacak karşılaştırmalı analizler sayesinde, bina üretimlerinin kıyaslamalı olarak değerlendirilmesi mümkün olacaktır li yıllardasırasıyla, 2010 (%18.3), 2006 (%18.5) ve2004 (%14.1) yıllarındainşaatsektöründeyüksekbüyümeoranlarınaerişilmiştir.2004, 2005 ve 2010 yıllarındaisekonutruhsatsayılarındaenyüksekartışoranlarıyaşanmıştır. Bu yıllarkarşılaştırıldığı zaman görülenisekonutruhsatalımınınzirveyeulaşması, inşaatsektöründegörülenbüyümeileaynıyıldaya da takipedenyıldaolduğugörülür (TMB,2012) yılında %11,3 büyüyenınşaatsektörüsiyasiistikrarsızlığınyaşandığı 2012 yılındabeklenengelişmeyigösterememişve ilk 9 aydabüyümeoranı %1 de kalmıştır. Bu dönemdekonutsatışlarında da %2,35oranındabirdüşüşyaşanmıştır. Artaninşaatmaliyetlerivesektöreldaralmabualandaçalışandiğersektörleri de olumsuzetkilemiştir(intes, 2014). Tablo 3:Türkiye de İnşaat Sektöründe Temel Göstergeler GSYH büyüme hızı İnşaat büyüme hızı Konut Satışları (Toplam) Kaynak: TUIK, İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Sabit Fiyatlarla Gayri Safi Yurtiçi Hasıla, NACE Rev temel fiyatlarıyla ve İllere ve Yıllara Göre Konut Satış Sayıları,

19 İNŞAAT EKONOMİSİ PİYASALAR VE EĞİLİMLER Konut sektöründe Türkiye de kayıtdışı ekonomini varlığı önemli ölçüdedir. Şöyleki; müteahhitler vergiden kaçınmak amacıyla konut satış fiyatlarını olduğundan daha düşük gösterme eğilimindedirler. Yapılan araştırmalarda kayıtdışı faaliyetlerin oranı%40 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Bu nedenden dolayı inşaat sektörünün payı ölçülenden daha yüksek olduğu söylenebilir. Türkiye de sektörler arasındaki yapısal mukayese yaptığımızda inşaat sektörünün GSYH daki payının çok ciddi değişmediğini hatta 2007 den sonra nispi olarak azaldığını söylemek mümkündür. Bunun çeşitli nedenleri olabilir. Bu nedenler arasında Türkiye nüfus artış hızının düşmüş olması ve piyasada önceki yıllara göre daha düşük oranlı bir talep sözkonusudur. Öte yandan karayolu, baraj inşaatı gibi kamu yatırımlarında da önemli ölçüde doyuma gidilmektedir. 8. Sonuç Ve Değerlendirme İnşaat ekonomisi, bir ülke ekonomisinin en önemli üretim alanlarından biridir. Emek, sermaye, teknoloji ve girişimcilik gibi üretim faktörlerinin yoğun olarak kullanıldığı, ekonominin gelişmesi ve büyümesi için inşaat sektörünün önemi pek çok ülke için hayati öneme sahiptir. İnşaat sektörü çok çeşitli faktörlerden etkilendiği gibi ekonominin birçok alanına etki etmektedir. Bir ülkenin sermaye birikimi, yetenekli personel kadroları, teknolojik imkânları, makine ve teçhizat üretim kapasitesi, girişimcilik ruhu ve deneyimi, coğrafi ve lojistik özellikler, ücret seviyesi gibi mikro ekonomik etkiler yanında enflasyon hızı, uluslararası siyasi gelişmeler ve ilişkiler, döviz kuru, faiz oranı, istihdam seviyesi gibi makro seviyede oluşan gelişmelerden de etkilenmektedir. İnşaat sektörünün sorunları ve çözüm önerileri birçok ülkede benzer özellikler taşımaktadır. Bunlardan biri inşaat sektöründe olumlu gelişmeler olduğunda ekonominin canlandığı; ekonomide durgunluk ve kriz emareleri sözkonusu olduğunda ise inşaat sektörünün krizden önemli ölçüde etkilendiğidir. İnşaat sektöründe öne çıkan sorunlar şöyledir: sektörde uzmanlaşmış müteahhitlerin azlığı, bürokratik engellerin fazlalığı, finansman sorunu, Ar-Ge faaliyetlerinin yetersiz olması, işçilerin nitelik sorunu, işçilik maliyetleri, iş güvenliği sorunu, devlet desteklerinde meydana gelen değişmeler gibi sorunlardır. 19

20 Kaynakça Bocutoğlu, E. (2011). Makro iktisat: teoriler ve politikalar: Murathan Yayınevi. Ceylan,Cengiz (2011).Küreselleşmenin Sektörel Etkileri, İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları, s.463 Consortium. (2000). Eastern Anatolia Project Master Plan, Industry and Services (Vol. 3): T.R. Prime Ministry, State Planning Organization Undersecretariat. Demirbaş,Erkan (2011). Türkiye de Kamu İnşaat Harcamalarının Belirleyicileri İle Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişki, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Erdoğan, Nevnihal ( 1999). Bina Bilgisi I, Edirne: Trakya Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları. Friedman, A. (2007). Sustainable residential development, New York:Mc- Graw-Hill. Güvel Enver Alper (2011). Makro Ekonomi I, Adana: Karahan Yayınları, s.106. İNTES, Türkiye İnşaat Sanayicileri İşveren Sendikası (2014). İnşaat Sektörü Raporu, Ankara: Türkiye İnşaat Sanayicileri İşveren Sendikası Yayını Kaplan, İbrahim (2013). İnşaat Sözleşmeleri Hukuku ve Endüstri Yatırım Sözleşmeleri, Ankara: Yetkin Yayınları, s.43 Peurifoy, R. L., Schexnayder, C. J., Shapira, A., & Schmitt, R. L. (2011). Construction planning, equipment, and methods: McGraw-Hill. Sancak, Ethem (2012). Bireysel Tasarrufları ve Yatırımları Koruma Rehberi, Ankara: Gazi Kitabevi,s.6. Towey, D. (2012). Construction Quantity Surveying: A Practical Guide for the Contractor s QS: John Wiley & Sons. TMB, Türkiye Müteahhitler Birliği (2012). İnşaat Sektörü Analizi, Ankara: Türkiye Müteahhitler Birliği Yayını 20

21 İNŞAAT EKONOMİSİ PİYASALAR VE EĞİLİMLER TÜRKİYE DE HİZMETLER SEKTÖRÜ İÇİNDE İNŞAAT SEKTÖRÜ S. Rıdvan KARLUK * 1. Giriş Avustralya kökenli İngiliz iktisatçı Colin Grant Clark, ekonomik faaliyetleri, tarım, sanayi ve hizmetler olarak üç ana gruba ayırmıştır. BM in yapmış olduğu ayırıma göre hizmetler sektörü; hükümet hizmetleri, genel kamu hizmetleri, teşebbüs ve özel kuruluşların hizmetleri, dinlenme, eğlence ve benzeri hizmetler ile kişisel hizmetleri kapsamaktadır. Bu hizmetler, son yıllarda teknolojik yeniliklerin katkısıyla büyük gelişme göstermiş ve hizmetler sektörü ticaretinde önemli artışlar olmuştur. Hizmetler piyasalarının küreselleşmesinin mal piyasalarına göre farklı bazı şartları vardır. Arbitraj, üreticilerin bölge ya da ülke değiştirmelerine gerek bırakmaz. Önemli olan, malların serbest dolaşımıdır. Fakat hizmetler piyasaları için durum farklıdır. Birçok hizmetin tüketiciye sunulabilmesinin ön şartı, tüketicinin veya üreticinin bulunduğu yerde olmaktadır. Bu sebeple hizmetler sektöründe arbitraj sürecinin işleyebilmesi, büyük ölçüde tüketici ile üreticilerin bir bölgeden (ülkeden) diğerine serbestçe dolaşabilmelerine bağlıdır. Sigortacılıkta üretici serbestçe çalışabilmeli, turizmde tüketici ilgili ülkede serbestçe dolaşabilmelidir. Ancak, üreticilerin serbest dolaşımı ön şartı yerine gelse bile, hizmetler alanında dünyada tek fiyat oluşması zordur. Bunun bir sebebi, hizmetlerin çoğu zaman farklılaştırılmış olmalarıdır. Diğer sebebi de turizmde olduğu gibi üretim yapılan bölgelerin sunulan hizmetin ayrılmaz parçası olmasıdır. Hizmetlerin ülkeler arasında dolaşımına en fazla serbestlik * Prof. Dr., Turgut Özal Üniversitesi, İktisat Bölümü. 21

22 veren kuruluş Avrupa Birliği dir. Uruguay Turu Nihai Senedi içinde yer alan Hizmetler Anlaşması ile üye ülkelerin çok çeşitli ve karmaşık mevzuatına göre yürütülen hizmetler ticaretine bir çerçeve düzenlemesi getirilmiştir. Dünya ekonomisi içindeki payı giderek artan hizmetler ticaretinin gelişimi, dünyada yaşanan hızlı şehirleşmeye, kamu sektörünün gelişmesine, tüketici hizmetlerine ve diğer sektörlere girdi olarak kullanılan ara hizmetlere olan talebin artmasına bağlanabilir. Ülkelerin yeterli hizmetler alt yapısına sahip olması, ekonominin tüm sektörlerindeki üretkenlik ve rekabet gücü için çok önemlidir. Dünya Ticaret Kuruluşu (WTO) hizmetler sektöründe yer alan ekonomik faaliyetleri 12 başlık altında ele almıştır: Ticari hizmetler, iletişim hizmetleri, inşaat ve mühendislik hizmetleri, dağıtım hizmetleri, eğitim hizmetleri, çevre hizmetleri, mali (sigorta ve bankacılık) hizmetleri, sağlık hizmetleri, turizm ve seyahat hizmetleri, eğlence, kültür ve spor hizmetleri, ulaşım hizmetleri, bunların dışında kalan diğer hizmetler. 2. Türkiye de Hizmet Sektörü Türkiye de hizmetler sektörü, dünya ekonomisindeki gelişmeye paralel olarak katma değerdeki payını son yıllarda arttırmıştır yılında katma değer içinde hizmetler sektörünün payı yüzde 44.9 iken, 1980 de oran yüzde 48.4 e, 1985 de %55.9 a, 1990 da %52.2 ye 2014 de %70.5 e (cari fiyatlar) yükselmiştir. (2015 Yılı Programı) Bu artışa rağmen hizmetler sektöründe verimlilik artışı sınırlı kalmıştır. Bunun sebepleri arasında; sektöre yönelik rekabet baskısının yeterince oluşmaması, sektörde kayıt dışılığın yaygınlığı, kalifiye insan gücü donanımının yetersizliği, bazı sektörlerde küçük ölçekli üretimin yaygınlığı ve doğrudan mal ve hizmet üretme yeteneği sınırlı olan eğitim ve sağlık gibi sektörlerin bu grupta bulunması sayılabilir (Karluk 2014). İnşaat sektörü incelenirken inşaat ve mühendislik hizmetleri ile inşaat sektörünü ve de inşaat imalat sanayini birbirine karıştırmamak gerekir. İnşaat, (construction), emek yoğun, fazla nitelikli elaman gerektirmeyen, dışa ve ithalata bağımlılığı çok düşük bir sektördür. Önsel ve gerisel ilişkileri kuvvetli olduğu için, inşaat sanayi kollarını uyarır ve bu alanlarda da üretim ve istihdam artışına yol açar. Buna karşılık sanayi yatırımı gibi ekonomide devamlı üretim kapasitesi ve istihdam yaratmaz. Bu sebeple ekonomide sabit sermaye yatırımları içindeki payını iyi değerlendirmek gerekir. Üretken 22

23 İNŞAAT EKONOMİSİ PİYASALAR VE EĞİLİMLER yatırımlardaki payın azalması pahasına sektörün genişlemesi, ekonomideki büyümeyi olumsuz yönde etkileyebilir. Nitekim ekonomiden sorumlu Başbakan Yardımcısı Ali Babacan geçen yıl * Eylül ayında inşaatta dikey büyümeye son verilerek sanayi odaklı büyümeye geçilmesine yönelik açıklamada bulunmuştur. Türkiye nin sanayi ile büyümesi gerektiğini ifade eden sanayiciler ise bunun gerçekleşmesi için sanayi yatırımlarının önündeki engellerin kaldırılması gerektiğini vurgulamışlardır. Türkiye işveren Sendikaları Konfederasyonu (TİSK) bu konuda yaptığı açıklamada büyümenin sanayiye dayanmasından ve sanayi reformunun hükümetin temel öncelikleri arasında yer almasından yana olduklarını şöyle belirtmiştir: Sayın Babacan ın sanayi sektörünün geliştirilmesi gerektiği görüşüne tamamen katılıyoruz. Yeniden sanayileşme, özellikle Fransa ve ABD gibi ülkelerde değeri yeniden anlaşılan bir olgudur. TİSK olarak böyle bir yaklaşıma her türlü katkıyı sağlamaya hazırız. İnşaat hizmetler alt sektörü, topluma fayda sağlayan her türlü yer altı ve yer tüstü yapıları içine alır. Bu anlamda konut, sağlık, eğitim, spor, ticari ve turistik idari yapıları kapsayan çok geniş bir alt sektördür. Konut üretimi, Türkiye de toplam yapı üretiminde yüzde 90 lık bir paya sahiptir. Türkiye de ekonomik faaliyet kollarına göre GSYH nın hesaplanmasında inşaat sanayi ile konut sahipliği ayırımı yapılmıştır. İnşaat sektörü içinde konut, en önemli olanıdır. Çünkü konut, insanların yerleşme ve barınma ihtiyacını karşılar. Konut kapsamına, her türlü konut inşaatı, ev ve apartman girmektedir. Konut, şehir-köy ayırımının giderilmesinde, hızlı şehirleşmenin yarattığı gecekondu sorununun önlenmesinde çok önemlidir. Bundan dolayıdır ki, Türkiye de sabit sermaye yatırımları içinde son yıllarda birinci sırayı almaktadır li yıllardan sonra konut sektörünün toplam sabit sermaye yatırımları içindeki payının hızlı artışında ve özel sektör yatırımları içindeki payının yükselişinde Emlak Kredi Bankası nın konut kredilerindeki hızlı artış ile Toplu Konut Fonu nun kurularak konut yapımını ucuz kredi ile desteklemesinin önemli etkisi vardır. Ayrıca, enflasyonist ortamda tasarruf sahiplerinin enflasyondan korunmak için konuta yönelerek sektöre talep yaratmasını da unutmamak gerekir. * 2014 yılı 23

24 10. Kalkınma Planı döneminde ilgili Özel İhtisas Komisyonu nun adı İnşaat, Mühendislik-Mimarlık, Teknik Müşavirlik ve Müteahhitlik Hizmetleri Özel İhtisas Komisyonu olarak belirlenmiştir. Ancak, Komisyon adında yer alan teknik müşavirlik ve müteahhitlik kelimeleri, ilgili hizmet alanlarını ifade etmekte iken, bu hizmet alanları ile birlikte diğer alt-sektörleri de içeren (yapı malzemeleri, iş makinaları vb.) inşaat ifadesi bir sektörü, mühendislik-mimarlık ifadesi ise bir meslek grubunu kapsamaktadır. Özel İhtisas Komisyonu toplantılarında Komisyon adının İnşaat Sektörü Özel İhtisas Komisyonu olarak değiştirilmesinin daha uygun olabileceği konusu gündeme gelmiş, rapor hazırlanırken de, inşaat sektörü temelde teknik müşavirlik ve müteahhitlik hizmetlerini içerecek şekilde irdelenmeye çalışılmıştır. İnşaat sanayi, imalat (manufacturing), sanayiin bir alt dalı olup, bir hammaddeyi veya yarı mamulü işleyerek bir sanayi ürünü, bir mal üretme işlemlerinin bütünüdür(european Commission, 2012). İnşaat sektörünün Türkiye için bir sanayi kategorisi haline gelmesi sonucunda inşaat sanayiciliği kavramı literatüre girmiş ve Türkiye İnşaat ve Tesisat Müteahhitleri İşveren Sendikası olan İNTES, 25 Eylül 2002 tarihinde adını Türkiye İnşaat Sanayicileri İşveren Sendikası olarak değiştirmiştir. ( İntes in Mart 2014 İnşaat Sektör Raporu na göre barajlar, enerji üretim tesisleri, yollar, havaalanları, kentsel mekânlar, fabrikalar, hastaneler ve diğer tüm yaşamsal mekânlar ile o mekânları yaşanılır kılabilecek tüm altyapının ilk adımı inşaatla atılmaktadır (İntes, Mart-2014). İnşaat sektörü 7,5 trilyon dolarlık iş hacmiyle dünya ekonomisinin ortalama yüzde 13,4 nü oluşturmaktadır. Global Construction 2020 Raporu nda, 2020yılında inşaat sektörünün iş hacminin yüzde 70 lik bir büyüme ile 12,7 trilyon dolara ulaşacağı ve dünya ekonomisinin yüzde 14,6 sını oluşturacağı tahmin edilmektedir (PWC 2013). Türkiye de inşaat sektörü yetişmiş insan gücü, teknik birikim, teknolojiye adaptasyon, iş deneyimi ve disiplini, coğrafi konum, bölge ülkeleri ile yakınlık avantajlarının kullanılması ile yurt dışına açıldığı 1972 den sonra 94 ülkede 10 bine yakın proje üstlenmiştir. İnşaat sektörü, kendisine bağlı 200 den fazla alt sektörün ürettiği mal ve hizmete talep yaratmakta, ortalama olarak GSYH nın dörtte birinden fazlasını oluşturmaktadır. İngiltere deki bir araştırmanın sonuçlarına göre 24

25 İNŞAAT EKONOMİSİ PİYASALAR VE EĞİLİMLER yeni bir evde 150 farklı meslek kolunu ilgilendiren 23 bin parça vardır. İnşaat sektörünün gelişmesinde hükümet politikalarının, uluslararası kredi kuruluşlarının, politika ve ekonomiyi etkileyen kararlarının doğrudan etkisi bulunmaktadır. 3. İnşaat Sektörünün Performansı İnşaat sektörü üretiminin ileri ve geri bağlantıları düşünüldüğünde sektör, diğer birçok sektörün lokomotifi durumundadır. Sektörde gözlenen yüksek performansın etkileri diğer sektörlere olumlu olarak yansımaktadır. Ekonominin büyümesi ile sektörün büyümesi arasında kuvvetli bir ilişki vardır. Sektör, dış faktörlere aşırı duyarlıdır. Krize erken giren fakat geç çıkan, olumsuz şartlardan etkilenen, şartlar ortadan kalktığında toparlanma sürecine hemen girebilen bir sektördür. Sektör, ekonominin daraldığı dönemlerde daha yüksek bir hızla küçülen, ekonomik genişleme dönemlerinde ise itici güç haline gelen bir yapıya sahiptir. Diğer sektörlerle olan girdi-çıktı ilişkisi ve geniş istihdam yaratması sebebiyle önemlidir. Sektörün iyi yönetilememesi, rekabet ortamının sağlıklı bir şekilde düzenlenememesi, stratejiler geliştirilirken sistematik yaklaşımların kullanılamaması, Türk teknik müşavirlik firmalarının düşük sermaye yapısı ve ölçek sorunu sebebiyle sektörde istihdam sürekliliğinin sağlanamaması, iç pazarda iş hacminin düşüklüğü, teknik müşavirlik sisteminin gelişmesi için gerekli yasal düzenlemelerin olmaması, büyük kamu yatırımlarının kamu ve özel sektör tarafından ortaklaşa ve alternatif finansman yöntemleri kullanılarak gerçekleştirilmesine imkân sağlayan kamu-özel sektör işbirliğinin yeterli olmaması sektörünün rekabet gücünü azaltmaktadır yılında İstanbul-Esenler de başlayan kentsel dönüşüm, inşaat sektörü açısından çok önemli bir dönüm noktasıdır. Sürdürülebilir yapılanma için kentsel dönüşümde yeni yaklaşımlar geliştirilmelidir. Türkiye de toplam 6,5 milyon binanın 20 yıllık süreçte yeniden inşa edilmesini kapsayan kentsel dönüşüm, Türk toplumunu etkileyen sosyo- kültürel bir oluşumun yanında ekonominin canlanması açısından çok önemlidir. Türkiye İnşaat Malzemesi Sanayicileri Derneği(İMSAD), 2013 yılında yayınladığı Güvenli Yapılar Yol Haritası raporunda güvenli, sürdürülebilir, çağdaş yapılar ve kentsel dönüşüm konusunu mercek altında alarak öneriler getirmiş, Kentsel Dönüşüm ve Finansmanı Raporu hazırlayarak finansman açısından da konuyu irdelemiştir. 25

26 Türkiye ekonomisinde inşaat sektörü 2001 krizinin ardından hızla küçülmüş, 2002 yılında uygulanan istikrar programı ile toparlanma sürecine girmiş, 2004 yılından sonra sektör büyüme göstermiştir. İnşaat sektörü, 2005 yılında yüzde 21,5 gibi yüksek oranda artış gösteren sektör olmuştur yılında yüzde 18,5 gelişen sektör, 2007 yılından sonra durgunluk dönemine girmiştir yılında konut talebindeki azalma, seçim dönemi ve ekonomik ve siyasi belirsizlikler durgunluk döneminde etkili olmuştur. (İntes, Temmuz 2012) 2007 yılında ABD deki ipotek kredileri krizi ile başlayan finansal kriz, 2008 yılı Eylül ayından sonra küresel ölçekte ekonomik krize dönüşmüştür yılında başlayan durgunluk 2008 yılında başlayan küresel krizden ve ekonomik daralmadan en çok etkilenen sektörlerin başında inşaat sektörü gelmiştir yılında inşaat sektörü yüzde 8,1 oranında küçülmüş, 2009 yılında küçülmeye devam etmiştir ve 2011 yıllarında sırasıyla yüzde 18,3 ve 11,5 oranlarda büyümüş, 2012 yılında ekonomide görülen yüzde 2,2 oranındaki büyümeye paralel büyüme hızı %0,6 olmuştur. Bunun sebebi, kamu harcamalarındaki daralma ve tüketim harcamalarındaki düşüş ile özel sektör yatırımlarındaki azalmadır döneminde inşaat sektörünün GSYH içerisindeki payı yüzde 5 ile yüzde 6,5, toplam istihdamdaki payı ise yüzde 5 ile yüzde 7 arasında olmuştur. Sektörün GSYH içindeki payı 2011 yılında %5,8 iken 2012 yılında % 5,7 ye düşmüştür. İnşaat Malzemesi Sanayicileri Derneği nin (İMSAD) hazırladığı Aralık Ayı Sektör Ekonomi Raporu na göre genel ekonomik büyüme ile beraber inşaat sektöründeki büyüme yavaşlamıştır. Özel sektör inşaat harcamaları yılın üçüncü çeyreğinde yüzde 3,8, inşaat sektörü ise yüzde 1 büyümüştür. Geçen yıl yüzde 7 büyüyen inşaat sektöründe büyüme 2014 yılında yavaşlamıştır. İlk çeyrekte yüzde 5,1 olan büyüme, 2014 yılının dokuz ayında yüzde 2,9 olmuştur ün ilk dokuz ayında gayrimenkul ve iş faaliyetleri sektörü ise yüzde 2,2 büyümüştür (İMSAD 2014) İnşaat sektöründe 2013 yılında oluşan yüzde 7 büyümenin tamamı kamu inşaat harcamalarından kaynaklanırken, özel sektör inşaat harcamaları geçen yıl yüzde 1 daralmıştır. Özel sektör inşaat harcamalarında iki yıl üst üste yaşanan küçülmenin ardından, 2014 yılı üçüncü çeyrekte yüzde 3,8 ve dokuz ayda yüzde 5,3 büyüme gerçekleşmiştir. 26

27 İNŞAAT EKONOMİSİ PİYASALAR VE EĞİLİMLER 2014 ün ilk on ayında ihracat 17,77 milyar dolar olurken, ihracat yüzde 1,6 artmıştır yılı Ekim ayında yıllık ihracat 21,64 milyar dolar olmuş ve yıllık ihracat artışı 2013 sonuna göre yüzde 1,7 olarak gerçekleşmiş, ithalat ağustos ayı dışında yıl genelinde gerilemiştir. Döviz kurlarındaki artışlar ve inşaat sektöründe yavaşlama ithalatta belirleyici olmuştur (Milliyet 2014) yılında ekonomideki büyüme yüzde 4,1 iken yüzde 7,0 oranında büyüyen sektör, 2014 yılının ilk altı ayında yüzde 3,8 oranında büyüme gerçekleştirmiştir. Sektörün GSYH içindeki payı 2012 yılında yüzde 5,7 iken 2014 yılının ilk altı ayında yüzde 6 olarak gerçekleşmiştir yılında sektörde yaşanan düşük büyüme hızı istihdama yansımış, 2011 yılına göre yüzde 2,2 oranındaki istihdam artışı sağlanmıştır yılında ortalama bin kişi olan sektör istihdamı, 2012 yılında sınırlı bir artış ile ortalama bin olarak gerçekleşmiştir yılındaki yüzde 7 lik büyümeye karşılık istihdam artışı bir önceki yıla göre yüzde 3 seviyesinde kalmıştır yılının ilk altı ayında ise bir önceki yılın aynı dönemine göre istihdamda önemli oranda bir bir art ş artış eğilimi eğilimi gözlenmektedir. İnşaat sektörünün İnşaat sektörünün toplam istihdam içerisindeki payı yüzde 7 dolaylarındadır. istihdam içerisindeki pay yüzde 7 dolaylar ndad r. Tablo 1:İnşaat Sektörü İstihdam Endeksi Ve Değişim Oranlari, Tablo 1: İnşaat Sektörü İstihdam Endeksi Ve Değişim Oranlari, ,0 120,0 Endeks, 2005= ,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 Kaynak: TÜİK Kaynak: TÜİK İnşaat sektörünün üretim süreciyle tutarl bir biçimde, yap inşa izinlerinde görülen ar 27 azal şlar 1-2 y l gecikmeli olarak yap kullan m izinlerine yans maktad r.

28 İnşaat sektörünün üretim süreciyle tutarlı bir biçimde, yapı inşa izinlerinde görülen artış veya azalışlar 1-2 yıl gecikmeli olarak yapı kullanım izinlerine yansımaktadır yılında yapı inşa izinlerinde yaşanan yüzde 29,9 oranındaki düşüş sonucunda 2012 yılında yapı kullanım izinlerinde önemli bir yavaşlama olmuş ve artış oranı yüzde 1 le sınırlı kalmıştır yılında yapı inşa izinlerinde gerçekleşen yüzde 28 oranındaki artış ise 2013 yılında ve 2014 yılının ilk yarısında sırasıyla yüzde 28,7 ve yüzde 39,9 luk artışla yapı kullanım izinlerine yansımıştır yılında yapı inşa izinlerinde yüzde 10,7 oranında bir artış gözlenmiştir. Türkiye İstatistik Kurumuna(TÜİK) göre inşaat sektöründe 2012 yılında 143 bin girişim faaliyet göstermiş, piyasaya giriş ve çıkışlarda hızlı bir hareket gözlenmiştir. İnşaat sektörü, Türkiye de 2013 yılında kurulan şirketlerinin toplamı içindeki payı yüzde 18, kapanan şirketlerin toplamı içindeki payı yüzde 16 olmuştur. TOBB verilerine göre 2013 yılında inşaat sektöründe adet şirket kurulmuş, adet şirket kapanmıştır. Tablo 2:Brüt Ücret-Maaş Endeksi Tablo 2:Brüt Ücret-Maaş Endeksi 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0, Endeks Kaynak: TÜİK Kaynak: TÜİK 2015 Yılı Programı na göre (s. 255) inşaat sektörünün gelişimi açısından iç piyasada 2015 iki Y l temel Program na sorun, yurt göre içi (s. rekabetin 255) inşaat kalite sektörünün eksenli olmaması gelişimi aç s ndan ile talep iç piyasada niteliğinin yüksek bulunmamasıdır. Kalite ve yüksek nitelikli talebin yeterli sorun, yurt içi rekabetin kalite eksenli olmamas ile talep niteliğinin yüksek bulunmamas d r yüksek nitelikli talebin yeterli olmamas, teknik müşavirlik hizmetlerine yeterince önem veril 28 yol açmakta, yenilikçiliğin gelişmesini engellemekte ve küçük ölçekli, teknik birikimi