Uygun Maliyet ve Uygun Tedarik için sonuç almak istediğinizde Metso ya ulaşmanız çok kolay

Transkript

1

2

3 ENERJİ: ENERJİ YÖNETİMİ Enerji üretimindeki yakıt maliyetleri dikkate değer orandadır. Bu nedenle; enerji talebindeki ve yakıttaki değişimler, enerji üretim ve tüketim tahminleri yapılırken dikkate alınmalıdır. Günümüzde modern enerji sistemleri enerji maliyetlerini optimize eder. metsodna Energy Management System tesisin üretim ve tüketim ihtiyacı arasındaki enerji dengesinin sağlanmasında yardımcı olur ve ihtiyaç duyulacak satın alma ile tüketim arasındaki optimizasyonu sağlar. Bu durum size enerji maliyetinizde ve tesisin tüketiminde hatırı sayılır fayda sağlar. metsodna Energy Management System mevcut enerji üretim ve tüketim dengesini, kullanımı kolay araçlar ile hesaplar. Kısa ve uzun zamanlı eneri üretim ve tüketim ihtiyacınızı optimize eder. 1. Gerçek zamanlı enerji balansı, 2. Tüketim tahmini, 3. Tedarik tahmini, Kanıtlanmış 500 uygulama referansı, Yaşam döngüsü öngörülü tasarım, Uygun Maliyet ve Uygun Tedarik için sonuç almak istediğinizde Metso ya ulaşmanız çok kolay Daha fazla bilgi için adresini ziyaret ediniz veya Metso Automation Türkiye ofisini arayınız Tel: Faks:

4 çindekiler 8 Kapak Enerji verimlili i Reklam ndeksi 4 Halefflan Sümen Dalga Geçme nin anlam de iflti! 6 Endüstride letiflim / Recep Akbayrak Vecta m, UFO mu? 8 Kapak / Enerji verimlili i 9 Elektrikte enerji verimlili i 12 Fan-pompa uygulamalar nda enerji verimlili i 13 Enerji verimlili i tebli inde standardizasyon amaçlan yor 14 Frekans konvertörü ile enerji verimlili i 16 AC motor h z kontrol üniteleri ile fan ve pompa sistemlerinde enerji tasarrufu 18 Binalarda enerji verimlili i 20 Otomotiv sektöründe enerji kalitesi 22 Kom Enerji güç elektroni ine yo unlaflacak Haber 24 Türkiye enerji verimlili inde israflar ülkesinden f rsatlar ülkesine dönüfltü 24 Hudson Mucizesi Eaton Systems in katk s sayesinde gerçekleflti 25 Türkiye nin en baflar l ve en köklü uluslararas enerji organizasyonu ICCI sektörü 13 May s ta buluflturuyor 26 Günefl Enerjisi yasas ile birlikte çat larda kiremitlerin yerini günefl panelleri alacak 28 Kontek yeni ürünleriyle yeni yolunda! 30 Günefl enerjisi yat r mc lar na teflvikler yetersiz 31 Ekin Endüstriyel, Danfoss plakal s eflanjörlerini de ürün portföyüne ekledi 31 Fuji Electric ve Semikron dan dev iflbirli i Enerji Verimlili i ve Kalitesi Sempozyumu sektöre damgas n vuracak 33 Vijeo Citect Scada Tasar m Yar flmas bu kez üniversite ö rencileri için düzenleniyor 34 Çevreci teknolojide dünya lideri Siemens 1.Ulusal Enerji Verimlili i Forumu na kat ld 34 Rittal den Siemens e ürün semineri 36 nform toplant s bölge yetkililerini bir araya getirdi 36 Rittal WIN 09 Fuar nda yüksek teknolojili ürünlerini sergiledi 38 Onduline Avrasya bayilerini Barcelona da a rlad 38 Schneider Electric Demirba n marka haklar n sat n ald Röportaj 40 Günefl enerjisi sektöründe ülkemiz neden merkez olmas n? 42 ENYSTAR evrensel bir üründür 46 EPLAN avantajlar n flimdi daha da yak ndan hissedeceksiniz 48 Hedefimiz her elektrik prizinin arkas nda var olmak Teknik Makale 52 On-line dinamik UPS (Kesintisiz aküsüz jeneratörlü güç kayna ) 54 Çok fonksiyonlu ölçü aleti: Siemens Sentron PAC Rüzgar enerjisinin en yeni jeneratörü: Sicmewind 4P OTOMASYON...23 ARÇEL K...Ön Kapak çi BM MAK NA...55 CH NT DAL EMSAN...29 HABER ORTAK...44 HENSEL ICCI...56 KAZAK STAN...50 KONTEK...17-Arka Kapak KT ELEKTR K...37 METSO...1 MGT...27 NORM ENERJ...5 POWER ELEKTR K...11 SEM KRON...3 SIEMENS...Arka Kapak çi VATEK...35 N SAN AYI DERG LER Dergiler Y ll k Periyot S.T. Otomasyon 12 Say S.T. S.T. Demir Çelik ve A r Sanayi 6 Say S.T. Robotik-Mekatronik 6 Say S.T. Makina 12 Say S.T. Ak ll Binalar ve Güvenlik Sis. 6 Say S.T. Konveyör- ç Lojistik 6 Say Derginin Ad : SEKTÖREL TANITIM ELEKTR K-ENERJ Say : 2009/02 Mart 2009 Alternatif Yay nc l k Tan. Hiz. San. ve Tic. Ltd. fiti. Ad na mtiyaz Sahibi: Recep Akbayrak Emirgazi Cd. Zümrüt Sk. Elmas fl Merkezi B Blok K.2 D.4 (Hyundai Plaza) Okmeydan / stanbul info@alternatifyayincilik.com / info@sektoreltanitim.com Genel Yay n Yönetmeni Halefflan Sümen Sorumlu Yaz flleri Müdürü Gülcan Arzuhal Emirgazi Cd. Zümrüt Sk. Elmas fl Merkezi B Blok K.2 D.4 (Hyundai Plaza) Okmeydan / stanbul Haber Merkezi Murat Tan k Reklam Grubu Eflref Y ld r m Gamze Tepe Vildan Ekren Ender Küçük Grafik Alternatif Grafik Atölyesi Bilgi fllem Dilek Y ld r m U ur Y lmaz Semin Ya yapan Ercan Arzuhal Yönetim Yeri Adresi: Emirgazi Cd. Zümrüt Sk. Elmas fl Merkezi B Blok K.2 D.4 (Hyundai Plaza) Okmeydan / stanbul Tel.: Fax: Yay n Türü: Yerel, Süreli, ki Ayda Bir Yay mlan r Bask Has Matbaac l k 100. Y l Mah. MASS T Matbaac lar Sitesi 3. Cad. 199/A Ba c lar / stanbul Tel.:

5 3

6 halefflan sümen Dalga Geçme nin anlam de iflti! 25 Mart 2009 tarihli gazetelerde Türkiye Elektromekanik Sanayi (TEM- SAN) ve Ulusal Bor Araflt rma Enstitüsü (BOREN) iflbirli iyle deniz dalgalar ndan elektrik enerjisi üretildi i haberini epeydir bir teknik baflar ya hasret kalmam z n da etkisiyle mutlulukla okudum. Sakarya da gerçeklefltirilen proje günde ortalama iki buçuk kwh elektrik enerjisi sa layarak iki evin gereksinimini karfl l yormufl. Enerji üretiminde dalgalardan yararlanma çal flmalar eskilere dayan yor. 70 lerde gelgit enerjisini dönüfltüren santrallerin denemelerine bafllanm flt. 1985'de bir Japon mühendis aç k denizlerdeki fl kl flamand ralar n elektrik ihtiyac n karfl lamak amac yla dalgalardan yararlanan bir sistem gelifltirmiflti. Dalgalar n yaratt hava ak m n n bir turbo jeneratörü döndürerek elektrik enerjisi üretti ini duymufltuk. Japonya'da ayn prensiple çal flan bir de 2MW gücünde Kaimei santrali bulunuyor. Fransa'da da 240MW gücündeki Rance santrali de dünyadaki önemli gelgit santralleri aras nda yer al yor. Rusya da da benzerlerinin bulundu u bilinmekte. Baz çevreler nükleerden sonra en büyük enerji kayna olarak dalga enerjisini göstermekteler. Dalgalardan enerji üretmenin kendine özgü avantajlar bulunmas ve potansiyelin çok yüksek olmas bunun nedeni. Teorik hesaplar okyanuslarda bulunan dalga enerjisinin sadece % 20 sinin bile tüm dünyan n elektrik ihtiyac n karfl layabilece ini ortaya koyuyor. fiu anki teknoloji ve enerji fiyatlar ile dalga enerjisinin dünyan n elektrik ihtiyac n n % 10 unu karfl layabilece ine inananlar n say s da az de il. Bu de erler dalgay dalgaya almamam z gerekti ine iflaret ediyor. 100 kw MW aral nda santral kurulabilmesi, gürültü kirlili i yaratmamas, d fl ba ml l k getirmemesi, ayn zamanda dalyan olarak kullan labilmesi gibi üstünlükleri dalga enerjisinin önünü iyice aç yor. Avrupa Birli i henüz dalga enerjisini dikkate alm yor y l için yenilenebilir enerji alan ndaki stratejik hedefleri aras nda fotovoltaik çat, rüzgar ve biyokütle enerjisi alanlar nda art fllar öngördü- ü halde dalga enerjisine de inmemifl. Ancak Sakarya daki dalgalar n enerjisi AB ye de fl k tutabilir. TEMSAN, BOREN ve projeye eme i geçen herkesi kutluyoruz. yazar n tüm köfle yaz lar da 4

7 5

8 endüstride iletiflim recep akbayrak Vecta m, UFO mu? S an r m hepimizin bir flekilde haberi olmufltur. Bir süre önce moleküler s transferi sistemiyle yüzde 80 enerji tasarrufu sa lad iddias yla Baytek firmas, Vecta markal bir s t c y tüketicilerin be enisine sunmufltu. Kulland sistemle çok ciddi bir enerji tasarrufu sa lad iddias tepki toplad ve bu konuda çok say da suçlamaya maruz kald. Vecta n n rakibi olan UFO, Yönetim Kurulu Baflkan Vekili Abdullah Yeflil arac l - yla bir aç klama yapt : Baytek adl firma Vecta markas yla tüketiciyi yan ltmaktad r. Vecta markal sobalar n moleküler s transferi sistemiyle yüzde 80 enerji tasarrufu sa lamas halinde, UFO`nun tüm mal varl n Mehmetçik Vakf na ba fllamaya haz r z. Tart flmalar ve suçlamalar n ard arkas kesilmedi. Makine Mühendisleri Odas zmir fiube Sekreteri Melih Yalç n, Elektrikli sobalar n 860 kcal den fazla s ortaya ç karmas asla mümkün de ildir. Bu gerçeklerin aksini iddia etmek fizi in temel kanunlar ndan olan enerjinin korunumuna ayk r iddiada bulunmakt r dedi. Tüketiciyi Koruma Dernekleri de benzer aç klamalar yaparak, Vecta n n tüketiciyi yan ltt n iddia ettiler. fiimdi Vecta n n reklamlar da devam ediyor, tüketici kand r l yor tart flmalar da Peki, nas l oluyor da bir bilirkifli raporu ile bu konuya son nokta konulam yor? Bunun önündeki engel ne? E er Vecta gerçekten moleküler s transfer sistemiyle yüzde 80 enerji tasarrufu sa l yorsa neden insanl k böyle bir bulufltan mahrum kals n? Yok, böyle bir enerji tasarrufu söz konusu de ilse Reklam Kurulu neden gere ini yapm yor? Yoksa bu konunun çözümü biz tüketiciden mi bekleniyor? Hepimiz biri UFO di- eri Vecta markal 2 elektrikli soba alal m, birini ifl yerimizde di erini de evimizde kullanal m. Ay sonunda gelecek elektrik faturas na göre kendi karar m z verelim, öyle mi? Peki ya UFO gibi infrared teknolojisiyle s nanlar! Vecta n n moleküler s transferi sistemiyle büyük bir enerji tasarrufu sa lay p sa lamad tart fl ladursun, peki UFO nun kulland n iddia etti i infrared teknolojisi insan sa l na zararl m? Avrupa da çeflitli ülkeler bu teknolojiyle s nan sobalar yasaklad lar m? nfrared teknolojisiyle s nanlar baflta katarakt gibi göz hastal na, hatta cilt kanserine kadar çok ciddi sa l k problemleriyle karfl karfl ya olabilirler mi? nsanl k ad na daha fazla zaman kaybetmeden çözün bu kördü ümü! yazar n tüm köfle yaz lar da 6

9 7

10 kapak Enerji verimlili i Sürekli artan enerji fiyatlar, üreticileri daha az enerji ile çal flan ürün gelifltirmeye yönlendirirken, enerji ve maliyet tasarrufu yapmak isteyen firmalar n ilgisini de kayda de er ölçüde art rmaktad r. Tüketilen enerji miktar n n; üretimdeki miktar ve kaliteyi düflürmeden, ekonomik kalk nmay ve sosyal refah engellemeden en aza indirilmesi anlam na gelen enerji verimlili i konusunda trendler, daha çok alternatif enerji kaynaklar ve yeni enerji tasarruf teknolojilerine do ru kayarken, yayg n kullan ld nda büyük tasarruflar sa layabilecek teknik çözümler de daha fazla ilgiyi hak ediyorlar... Do al enerji kaynaklar n n henüz yo- un olarak kullan lamamas, enerjiye olan talebin art fl ve hammadde fiyatlar ndaki yükselmeler sonucunda bütün dünya ülkelerinde oldu u gibi ülkemizde de enerjinin daha verimli kullan lmas na yönelik önlemler giderek gündeme oturmaya bafllad. Enerji maliyetlerindeki bitmeyen art fllar, hem üreticilerin daha az enerji ile çal flan ürün ortaya koyarak rakiplerinden bir ad m daha öne geçmek için bir f rsat olarak görmesine, hem de tüketicilerin giderlerini k smak için daha dikkatli davranmas na sebep oluyor. Biz de gerek iflletmelerimizde gerekse evlerimizde enerji verimlili ini sa layacak, tasarrufu art racak çözümleri bu ayki kapak konumuzda inceliyoruz. 8

11 kapak Elektrikte enerji verimlili i Mustafa Fazl o lu Elektrik Mühendisi mustafa.fazlioglu@emo.org.tr Elektrik hiç flüphe yok ki günümüzde en önemli enerji türlerinden biridir. nsano lu için vazgeçilmez olan bu enerji türünün ayd nlatmada kullan l rl n n yan s ra bugün dünyada kullan lmad yer yok denecek kadar az. Peki bizler hava ve su gibi gerekli olan bu enerji türüne gereken önemi veriyor muyuz? Bu enerjiyi verimli ve kaliteli kullanabiliyor muyuz? Enerji verimlili i, enerjinin verimli ve rasyonel olarak üretilmesi, depolanmas, iletilmesi, da t lmas ve kullan lmas d r. Di- er bir ifadeyle enerji verimlili i, tüketilen enerji miktar n n, üretimdeki miktar ve kaliteyi düflürmeden, ekonomik kalk nmay ve sosyal refah engellemeden en aza indirilmesidir. Enerji verimlili inde en önemli faktör ise enerji tasarrufudur. Ülkemizde enerjinin verimli kullan lmas na etken olan tasarruf, zaman zaman enerjinin az kullan lmas veya iki ampulden birinin söndürülmesi olarak alg lanmaktad r. Oysa enerji verimlili ini artt rmada en önemli etken olan tasarruf, enerji de eri olan at klar n de erlendirilmesi, enerji verimlili i yüksek cihazlar n kullan lmas ve mevcut enerji kay plar n n önlenmesi yoluyla kalite ve performans düflürmeden enerji ihtiyac - n n en aza indirilmesi olarak tan mlanmaktad r. Enerji tasarrufu enerji kullanmamak anlam na gelmez. Enerji tasarrufu enerjinin gereksiz kullan m sahalar n belirlemek ve bu israf, en az düzeye indirgemek veya k s tlamak olarak düflünülmelidir. Enerji tasarrufu ile enerji tüketicisi, ayn miktarda mal ve hizmetleri daha az enerji ile üretebildi i gibi ayn miktar enerji ile daha fazla ürün ve hizmeti üretebilir. Enerji etkinli i, enerji kaynaklar n n olabildi ince verimli flekilde kullan labilmesi için uygulanan önlemlerin tümüdür. Önerilen önlemlerin baz lar çok basit görülebilir, ancak hepsi birlikte uyguland nda daha önemli di er önlemlerle birlikte ülke düzeyinde k sa bir sürede önemli miktarlarda enerji tasarrufu sa lanabilir. NEDEN ENERJ VER ML L? Bilinen fosil enerji kaynaklar azal yor, Alternatif kaynaklar henüz yeterli veya ekonomik de il, Artan talep fiyatlar t rmand r yor, Yerli kaynaklar ithal ba ml l n önleyemiyor, Ekolojik denge alarm veriyor. Günümüzde elektrik üretim merkezlerinde kaliteli üretim gerçeklefltirilse bile da t m hatlar nda voltaj de iflimleri, de iflken yükler, yüksek frekans parazitleri ve elektrik kesintileri meydana gelmektedir. Ülke genelinde yeterli elektrik üretimi olmas na ra men iletim flebekesindeki yetersizlikten dolay da birçok bölgede baz zamanlarda yeterli ve kaliteli elektrik olmamas kaç n lmazd r. Da t m flebekelerindeki yetersizliklerden dolay bir flehrin baz semtlerinde kesintiler ve yetersizlikler olabilir. Bu olaylar neticesinde tüketicilerde zaman kay plar ve maddi zararlar oluflmaktad r. Birçok kurulufl ve kifliler sadece elektrik kesintilerinden dolay kay plara u rad n düflünüyor. Bunun yan nda enerjinin verimsiz kullan m ve kalitesiz enerjinin düzeltilme yoluna gidilmemesi gibi etkenler de zaman ve maddi kay plar oluflturmakta. Ekonomik olarak enerji verimlili inin artt - r lmas, ilave yeni enerji kaynaklar n n devreye sokulmas için yap lacak yat r mlardan daha caziptir. Bu manada enerji verimlili ini artt rmak için uygulanacak enerji tasarrufu daha çabuk ve ucuza elde edilebilen bir enerji kayna d r. Ülke ekonomisine katk s n n yan s ra, sanayi sektörümüzdeki tesis baz nda enerji tasarrufu ile üretim kademelerinde enerji tüketiminin azalt lmas ve böylece mamul maddenin üretimindeki maliyetlerin düflmesi sa lanabilecek, bu da sanayi kurulufllar m z n iç ve d fl pazardaki rekabet flans n artt racakt r. Dünyam zda ve ülkemizdeki enerji verimlili i ve kalitesiyle ilgili küresel projeksiyonlar n bütün yönleriyle ayr flt rarak; bilimsel, toplumsal ve stratejik geliflmeler do rultusunda ulusal ve uluslararas sahada bu alanda en etkili ve yetkili kurulufllar m - z n her türlü çal flmalar na da destek sa lanmal d r. Bu çal flmalardan en önemlilerinden biriside May s 2009 da Kocaeli nde düzenlenecek olan 3.Enerji Verimlili i ve Kalitesi sempozyumu. Sekreteryas n Elektrik Mühendisleri Odas Kocaeli fiubesi nin yürüttü ü, Sakarya Üniversitesi ve Kocaeli Üniversitesi nin destekledi i bu sempozyumda enerji kalitesi ve enerji verimlili i bafll klar alt nda sektör irdelenecek ve teknolojinin paylafl m sa lanacak. Sempozyumda bilimsel veriler ile birlikte akademik çal flmalarla sektörlerdeki sorunlar, ülkemizdeki enerji kaynaklar n n kullan m nda yaflanan problemler, ekonomiye etkileri gibi konularda bildiriler sunu- 9

12 kapak larak paneller yap lacak. Enerji politikalar n n ve uygulamalar n n da ele al naca dolay s yla do al enerji kaynaklar n n kullan lmas nda insanl n gelece ini etkileyecek çal flmalar n yap laca sempozyum, kalitenin artt r lmas, bununla beraber verimli enerji kullan lmas - na yönelik ülkemize bir katma de er katacak. ELEKTR KTE TASARRUFU NASIL YAPAB L R Z? Evlerde kullan lan elektri in %16 s n n ayd nlatma için kullan ld düflünülürse, gereksizce yap lan ayd nlatman n oldukça önemli miktarda enerji sarf na neden oldu- u aç kt r. Çok basit önlemler ile bu giderleri azaltabilirsiniz. Ayd nlatma enerji tasarrufunun basit tedbirlerle sa lanmas bizim için önemli bir avantajd r. Burada önemli olan konuya gereken ilginin gösterilmesidir. Ayd nlatmada enerji tasarrufu, ayd nlatma kalitesini düflürmeden iyi bir ayd nlatman n gereklerini yerine getirerek yap lmal d r. yi bir ayd nlatma daha verimli ayd nlatma elemanlar yla sa land için, sonuçta ayn ayd nlatma seviyelerini daha az enerji tüketimi ile sa lam fl oluruz. Evlerimizdeki elektrikli ev aletleri istenilen hizmet ve konfor seviyesini etkilemeksizin daha az enerji ile kullan labilir. Verimli ev aletlerini kullanarak elektrik faturalar nda azalma sa lanabilir. Verimli aletlerin fiyatlar benzer modellerinden pahal olabilir. Bununla birlikte verimli aletlerin sat n al nmas esnas nda ödenen fiyat fark daha sonra elektrik faturalar ndaki düflüfl ile kullan c ya geri ödenir. Ayd nlatmada tasarruf Kullan lamayan odalardaki fl klar söndürün. Gündüzleri gerekli fl, elektrikle ayd nlatma yerine gün fl ndan yararlanacak flekilde sa lay n. Lambalar fl ndan en fazla yararlanacak biçimde yerlefltirilmelidir. E er çal flma veya okuma masan zda bir masa lamban z varsa tüm oday ayd nlatman za gerek yoktur. Düflük güçlü birden fazla lamba kullanmak yerine yüksek güçte tek bir lamba kullanmak daha verimli bir ayd nlatma sa lar. Lamba ve armatürlerin periyodik olarak bak mlar yap lmal d r. Ayd nlatma sistemlerinin bak mlar yap ld nda daha verimli olarak çal fl rlar. Kir ve pislikler, sigara duman ve tozlar fl emer ve geriye yans tmaz, oday ayd nlatan lamban n yüzeyinde birikerek lamban n ayd nlatma verimini azalt rlar. Tüm lambalar n fl k ç kt lar zamanla azal r. Ifl k ç kt lar azalan yani verimi düflen lambalar yenisiyle de ifltirilmelidir. Ev aletlerinde tasarruf... Elektrikli ev aletlerini kullanmad n z zamanlarda fiflte tak - l b rakmay n z. Kullanmad n z zaman aletinizi kapat n. Bu tamamen enerjinin bofla harcanmas d r. Odadan ç karken teybi, TV yi, radyoyu kapatmay unutmay n. Enerji verimlili i olan bir aleti sat n almak baflta pahal olabilir ancak bu aletin ömrü boyunca yapaca enerji tasarrufu çok önemli boyuttad r. Bir aleti sat n almadan önce di erleri ile karfl laflt rarak ne kadar enerji tüketece ini araflt r n. Buzdolab n n kapa n mümkün oldu u kadar az aç n veya uzun süre aç k tutmay n. Elektrikli süpürgenin torbas s k s k boflalt lmal d r. Bu ifllem süpürgenin emme gücünü yükseltece inden daha verimli ve daha çabuk temizlemeyi sa layacakt r. Eskimifl f rçalar yenilenmelidir. Y lda en az bir kez motor bölümü aç l p buradaki toz ve pamukçuklar temizlenmelidir. Bulafl k makinan z tam kapasite ile çal flt r n. Fakat kapasiteden daha fazla yüklememeye dikkat edin. Çamafl r makinan z tam kapasitede çal flt r n. Kapasitenin üstüne ç kmay n. E er makinan za az çamafl r koyuyorsan z ona göre de az miktarda su koyun. Çamafl rlar n z makinada kurutmak yerine do al yöntemlerle kurutursan z hem enerjiden tasarruf edersiniz, hem de çamafl rlar n z n daha yumuflak ve uzun ömürlü olmas n sa lars n z. Çok kirli ve fazla lekeli çamafl rlar n z önceden slat n veya makinan n s tma fonksiyonunu kullanarak ikinci y kamay kullan n. Modern f r nlarda, ön s tma oldukça h zl d r. Bu nedenle, çok gerekli de ilse ön s tma yap lmamal, yap lsa bile bu süre 10 dakikay geçmemelidir. Sanayi sektöründe tasarruf... Sanayide enerji verimlili i uluslararas rekabet gücü aç s ndan çok önemlidir. Sanayide enerji verimlili ini art rmak için, enerji muhasebesi, kontrol sistemleri, yal t m, yeni teknolojiler ve endüstriyel süreçler, hammadde özellikleri, ürün çeflitleri ve özellikleri, iklim flartlar ve çevresel etkiler, kapasite kullan m gibi alanlarda çal flmalar yap lmaktad r. Proses ayd nlatmas nda floresan ve civa buharl lambalar, yüksek bas nçl sodyum lambalarla de ifltirin. Gerekmedi i zamanlarda egzost fanlar n, f r nlar, motorlar vb. kapat n. Motorlar n çal flt rd ekipmanlardaki kay p ve kaçaklar önleyin ve bak mlar n ihmal etmeyin, htiyac ndan fazla motor gücü kullanmay n, Eskimifl veya verimsiz motorlar n verimlisi ile de ifltirin, yapam yorsan z en az ndan de iflken h z sürücüsü kullan n. Kaynaklar: * EMO-MMO Elektrikte tasarruf çal flma notlar * * Endüstride Merak Etti iniz Konular çin Siz Zaman Harcamay n! Bize Sorun, Biz Araflt ral m... Konusuna göre ilgili dergimizde yay nlayal m, ayn dergiye sizi de 3 ay ücretsiz abone yaparak bilgilendirelim... e-posta: haber@alternatifyayincilik.com - Fax: Tel: devam 12. sayfada

13 11

14 kapak Fan-pompa uygulamalar nda enerji verimlili i Schneider Elektrik Türkiye Son zamanlarda gün geçmiyor ki enerji alan nda bir haber duymayal m. Petrol varil fiyatlar n n 75 dolar geçmesi, nükleer santral çal flmalar n n h z kazanmas, gizlenen, aç klanmayan (aç klanamayan) bitmeyen pil projeleri, rüzgar enerjisinin kullan m belki de ilk akl m za gelenler. Çin de artan enerji talebi, Ortado- u da süren belirsizlik, çevresel koruma önlemleri, flebeke iletim hatlar ndaki kay plar, do al afetler gibi bir çok etken enerji maliyetlerinin düflmesine engel olmaktad r. Enerji sarfiyat maliyetlerinin günden güne artmas ise hem üreticilerin daha az enerji ile çal flan ürün ortaya koyarak rakiplerinden bir ad m daha öne geçmek için bir f rsat olarak görmesine, hem de tüketicilerin giderlerini k smak için daha dikkatli davranmas na sebep olmufltur. Eskiden buzdolab al rken dizayn na, genifl iç hacmine bakarken art k bunun yan nda enerji sertifikas nda A s n f olmas dikkat etti imiz bir baflka karfl laflt rma unsuru oldu. Bina ve endüstriyel ortamlar dikkate al nd nda kullan lan enerjinin % 73 ünün motorlarda ve bu motorlar n % 63 ünün ise fan ve pompa uygulamalar ndan olufltu u görülmüfltür. Amerika da resmi kurulufllar, okullar ve hastaneler dikkate al narak yap lan bir araflt rma elektrik enerjisinin en çok nerelerde kullan ld n flu flekilde ortaya koymufltur; oldu u belirtilmektedir. H z kontrol cihaz kullan m enerji tasarrufu sa layacak ana kompanentlerden biridir. H z kontrol cihazlar ile enerji tasarrufunun nas l sa lanaca n anlamak için öncelikle HVAC sistemlerinde s tma ve so utma ifllem döngülerine reel olarak ne kadar ihtiyaç duyuldu unu tespit etmek yerinde olacakt r. Bir çok HVAC sistemi en s cak günlerde ortam so utabilecek ve en so- uk günlerde ortam s tabilecek flekilde dizayn edilmifltir. Bununla birlikte bir y l içerisinde HVAC sistemlerinin tam kapasitede çal flmas n gerektirecek so uk gün say s sadece 10 ve s cak gün say s ayn flekilde sadece 10 dur. Di er 345 günde HVAC sistemlerinin daha düflük kapasite ile çal flmas ihtiyac karfl layacakt r. H z kontrol cihazlar sayesinde de iflken hava ak fl ile istenen s cakl kta konforlu ortam sa lan rken bu 345 günde enerji tasarrufu da sa lanabilecektir. Enerji tasarrufu sa laman n temel prensibi motor h z n düflürmektir. H z kontrol cihazlar tam kapasite ile çal flmay gerektirmeyecek durumlarda motor h z n düflürerek ihtiyac n z kadar enerjiyi harcaman z sa layacakt r. H z kontrol cihaz kullan lmayan binalarda hava ak fl motorun h z ile de ifltirilmemektedir. Damper ve klepe kullan m ile mekanik olarak sa lanan de iflken hava ak fl için motor h z de ifltirilmez ve dolay s yla enerji tasarrufu sa lanamaz. Bir HVAC sistemi içerisinde h z kontrol cihaz kullan labilecek bölümler flunlard r; Klima santral fanlar Egzoz fanlar Chiller su pompalar Chiller kompresörleri S cak su pompalar So utma kulesi pompalar So utma kulesi fanlar Bina sahipleri ve sorumlu kifliler sürekli olarak enerji tasarrufu için sürekli yeni yollar aramaktad r. Yukar da verilen bilgiler fl nda enerji maliyetlerinin büyük bir k sm n n HVAC uygulamalar nda kullan ld ortaya ç kmaktad r ki bu uygulamalar enerji tasarrufunun en kolay sa lanabilece i alanlard r. CEMEP ( European Committee of Manufacturers of Electrical Machines and Power Electronics ) taraf ndan yap lan araflt rma HVAC uygulamalar nda yap lacak modernizasyon veya iyilefltirmeler ile ne seviyede enerji tasarrufu sa lanaca belirtilmifltir. Yüksek Verimli Motor Kullan m %10 H z Kontrol Cihaz Kullan m %30 Mekanik Sistem Optimizasyonu %60 Görüldü ü gibi binalarda % 50 ye varan bir enerji tasarrufu sa laman n mümkün Bir bina içinde yer alan HVAC sisteminin bölümleri. VSD (H z kontrol cihaz ) NE KADAR ENERJ TASARRUFU SA LANAB L R? HVAC sistemini oluflturan fan ve pompa ekipmanlar n n ak fl de erlerine göre sarfettikleri enerji miktar afla daki grafikte gösterilmektedir. Mekanik sistemlerde h z kontrol cihaz yerine fan girifli veya ç k fl na damper konulmaktad r. Grafik karfl laflt rmal olarak çizilmifltir. 12

15 kapak Genel olarak fan veya pompa uygulamalar % 80 lik bir kapasitede çal flmaktad r ki ak fltaki % 20 lik düflme grafiklerden de anlafl labilece i gibi % 50 enerji tasarrufu sa lamaktad r. Enerji tasarrufu için örnek uygulama: 37 KW bir fan bir y lda 250 gün ve her gün 10 saat çal fl rsa...sürekli sabit h zl çal flmada 37 KW x 2500 saat x 0.12 YTL = YTL Fakat fan n sürekli tam kapasitede çal flmas gerekmeyecektir Bu sürenin %25 >>>% 100 yükte %50 >>>% 80 yükte %25 >>>% 60 yükte 37 KW x 625 saat x 0.12 YTL x (1.0)? = 2775 YTL 37 KW x 1250 saat x 0.12 YTL x (0.8)? = 2842 YTL 37 KW x 625 saat x 0.12 YTL x (0.6)? = 600 YTL Toplam sarfiyat = 6217 YTL Y ll k kazanç: = 4883 YTL H z kontrol cihaz kullanarak de iflken hava ak fl n n sa lanmas ile y ll k kazanç 4883 YTL olacakt r. Yat r m maliyeti ne kadar sürede enerji tasarrufu ile geri kazan l r? HVAC sistemlerinde h z kontrol cihaz yat - r m maliyeti ortalama ay içerisinde enerji tasarrufu ile geri kazan lmaktad r. Bu süre binadaki s tma ve so utma ihtiyaçlar na göre sistemin büyüklü ü, tipi, motorun çal flma h z ve saatine ba l olarak de iflecektir. Binalardaki HVAC sistemlerinin ortalama ömrünü 10 y l olarak de erlendirirsek 8-9 y l gibi bir süreçte sürekli enerji tasarrufu sa lanacakt r. Sisteminizdeki enerji tasarruf seviyelerini adresinden temin edebilece iniz Eco 8 yaz l m ile hesaplayabilirsiniz. HIZ KONTROL C HAZI KULLANIMININ D ER AVANTAJLARI H z kontrol cihazlar ana kullan m amac olan enerji tasarrufunun yan nda buna ek Enerji verimlili i tebli inde standardizasyon amaçlan yor olarak baz avantajlar getirmektedir. Binalardaki hava ak fl ve s cakl k regülasyonu ile konforlu ortamlar sunmaktad r. Sistemler sadece çal fl-dur mant ile de il HVAC sistem yöneticileri taraf ndan ayarlanan ortam s cakl n sabit tutmak için h z regülasyonu ile de çal flarak sürekli devreye girip devreden ç kma sürecini oluflturmayacakt r. Telemecanique Altivar 61 h z kontrol cihazlar çal flma esnas nda ç k fl sinyallerini oluflturan anahtarlama frekans n otomatik olarak ayarlayarak gürültü kirlili- ini de minimum düzeye çekmektedir. Buna ek olarak mekanik ekipmanlar n daha uzun ömürlü olmas n ve gürültülü bir flekilde devreye girip ç kmas n da engellemektedir. H z kontrol cihazlar al fl lagelmifl yöntemlerin aksine motorlar n yumuflak kalk fl ve durufllar sayesinde mekanik aksamda ve ba lant noktalar nda oluflabilecek ar zalar minimum seviyeye indirgeyerek sistem ömrünü uzatacak, istenmeyen durufllara engel olacakt r. Ayr ca merkezi sistem ile haberleflme hatlar üzerinden iletim sa layarak tam bir kontrol ve izlemeye olanak sa lamaktad r. Bina yönetim sistemlerinde en çok tercih edilen Lonworks ve Bacnet haberleflme protokolleri Telemecanique Altivar 61 h z kontrol cihazlar taraf ndan desteklenmektedir. Sonuç olarak; ülkemizde kurulu HVAC sistemlerinin ancak % 10 unda h z kontrol cihazlar kullan ld da göz önüne al nd nda önemli seviyede enerji tasarrufu sa lanabilece i, sistemlerin daha uzun ömürlü ve daha az ar za oluflturacak olmas da dikkate de er noktalard r. Elektrik flleri Etüt daresi Genel Müdürlü ü nün 6 fiubat ta Resmi Gazete de yay mlanan tebli i ile enerji kaynaklar n n ve enerjinin kullan m nda verimlili in art r lmas na dair yönetmeli in uygulanmas nda gerçek ve tüzel kifliler taraf ndan yap lacak çal flmalarda düzenlenecek belge ve dokümanlarda standardizasyonun sa lanmas amaçlan yor. Enerji Verimlili i Kanunu kapsam nda yap lacak yetkilendirmeler, sertifikaland rmalar, raporlamalar ve projeler konusunda uygulanacak usul ve esaslar, yay nlanan enerji verimlili i tebli iyle kamuoyu ile paylafl ld. Elektrik flleri Etüt daresi Genel Müdürlü ü nün 6 fiubat ta Resmi Gazete de yay mlanan tebli i ile enerji kaynaklar n n ve enerjinin kullan - m nda verimlili in art r lmas na dair yönetmeli in uygulanmas nda gerçek ve tüzel kifliler taraf ndan yap lacak çal flmalarda düzenlenecek belge ve dokümanlarda standardizasyonun sa lanmas amaçlan - yor. BAfiVURULARDA TAAHHÜTLER ÇEREN B R YAZI HAZIRLANACAK Tebli e göre, yetkilendirilmifl kurumlar ve flirketler, yetki belgesi için yapacaklar baflvurularda sunacaklar taahhütleri içeren bir baflvuru yaz s haz rlayacak. Bu kurulufllar taraf ndan düzenlenecek enerji yöneticisi sertifikalar ile e itim-etüt-proje sertifikalar da, standarda uygun olacak. Yetkilendirilmifl kurum ve flirketlere, baflvuru s ras nda sunacaklar tercih formuna göre yetki belgesi verilecek, bu kurum ve flirketler, en az bir tercih yapacak. Yetkilendirilmifl kurumlar taraf ndan her y l mart ay sonuna kadar Genel Müdürlü e, flirketler taraf ndan da her y l ocak ay sonuna kadar yetki belgesini ald klar Genel Müdürlük veya yetkilendirilmifl kuruma sunulacak faaliyet raporlar, tebli ekinde yer alan örneklere uygun haz rlanacak. 13

16 kapak Frekans konvertörü ile enerji verimlili i Yazar: Tomi Ristimäki Product Manager CentraLine c/o Honeywell GmbH FK HIZ AYARI SAYES NDE ENERJ TASARRUFU Vantilatörler, pompalar ve kompresörler gibi ak fl üreten cihazlar genellikle h z ayar olmadan kullan lmaktad rlar. Bunun yerine ak fl geleneksel metodla regülatörler, valflar ve supaplar yard m ile kontrol alt na al nmaktad r. Ak fl de iflken motor h - z yla kontrol edilmedi inde, motor sürekli tam h zda çal fl r. HLK sistemlerinin azami debiye nadiren ihtiyaç duymalar yüzünden, h z ayars z bir sistem ço u zaman önemli miktarda enerji israf etmektedir. FK ile motor h z n n ayarlanmas % 70 e varan bir enerji tasarruf imkan sunmaktad r. fiekil.1, temel prensibi aç klamaktad r. fiekil 1. FK h z ayar sayesinde enerji tasarrufu prensibi FREKANS KONVENTÖRÜ (FK) NED R? HLK ve su boru hatt sistemlerinde kullan lan elektrik motorlar n n ço u, indüksiyon veya asenkron motor olarak da bilinen k sa devreli motorlard r. Benimsenmifl olmalar, nispeten uygun fiyatl, az bir bak m masraf gerektirmeleri ve yüksek oranda güvenilir olmalar na dayanmaktad r. Bu modellerde, motor dönme say s n kontrol alt na alman n tek yolu, girifl ak m (alternatif ak m) frekans n de ifltirmek ile mümkündür: Frekans konventörünün devreye girdi i yer buras d r. Frekans konvertörü; invertör, de iflken h zl sürücüler (VSD), de iflken frekansl sürücüler (VFD) veya Frekans dönüfltürücüsü gibi birçok isimle bilinmektedir. Tüm bunlar ayn fleyi tan mlar: Elektrik motorlar nda kademesiz h z ayar n sa layan bir elektronik cihaz. Günümüzdeki VFD sistemleri, sistem içerisindeki di er elemanlar n kontrolü ve korunmas gibi farkl fonksiyonlar da yerine getirirler. Sürekli artan enerji fiyatlar, enerji ve maliyet tasarrufu yapmak isteyen firmalar n ilgisini kayda de er ölçüde art rd. Bu konudaki görüflmeler genellikle alternatif enerji kaynaklar ve yeni enerji tasarruf teknolojileri aras nda dönerken, yayg n kullan ld nda büyük tasarruflar sa layabilecek mevcut teknik çözümlere çok az önem verilmesi flafl rt c d r. Kan tlanm fl ve düflük yat r m maliyetli bir çözüm, s tma, havaland rma ve iklimlendirme uygulamalar nda kullan lan Frekans Konventörleri dir (FK). Bunun gibi di er teknolojilerin sadece çok az yap lan yat r m bir y ldan daha az bir sürede geri kazand rabilmektedir. Ayn zamanda bu cihazlar HLK sisteminin kontrol edilebilirli ini art rarak çok fazla avantaj da sunmaktad r. AFF N TE KANUNLARI Bas nç, basma yüksekli i, debi, transmisyon devir say s ve güç gibi de iflkenlerin kendi aralar ndaki iliflki, benzerlik kanunlar arac l ile ifade edilebilmektedir. Bu kanunlar hem radyal hem eksenel fan ve pompalar için kullan l r. (bkz. fiekil.2). Bu kanunlardan, debinin h z ile do ru orant l olarak artt ve bas nc n da h z n karesi ile orant l olarak artt görülmektedir. Enerji tasarrufu bak m ndan en önemli nokta, güç tüketiminin h z n kübü ile orant l olarak artmas d r. Bunun anlam, devir say s n n en küçük seviyede azalmas n n dahi elektrik tüketiminde büyük tasarruflara sebep olaca d r. Dolay s yla, örne in fiekil.2 den de görüldü ü gibi, h z %75 mertebesine çekmek, debiyi % 75 e çekerken harcanan güç, tam h zda çal - flan motorun enerjisinin % 42 sidir. Debi % 50 ye çekildi inde bu güç tüketimi % 12.5 seviyesine iner. HIZ AYARININ, HAC M AKIM AYARLAMASI- NIN D ER METOTLARI LE KARfiILAfiTIRIL- MASI Hacim ak m ayarlamas n n di er tipik imkanlar afla daki gibidir: 1. Damper ve valf yard m ile k sma ayarlar 2. Vantilatörün içine girecek olan hava ak m - n s n rland rmak için radyal vantilatörlerde girifl sürgülerinin devreye sokulmas 3. Vantilatör ve motor aras ndaki dönme momentinin ayarlanmas için viskoz ve indüksiyon ak m kavramalar n n devreye sokulmas, 4. Açma/ Kapama ayarlamas 5. Eksensel vantilatörlerde kanat diklik ayar - n n de ifltirilmesi: Debinin ayarlanmas için, vantilatör kanatlar n n aç s de ifltirilmektedir. Ak fl kontrolüne dair al fl lagelmifl türlerin dezavantaj, bunlar n hiçbirisinin elektrik tüketimine yönelik direk olarak etki etmemesidir. Bu unsurlar n baz lar nda elektrik tüketimini azaltmaya yönelik imkanlar söz konusudur, ancak bunlar n hiç biri enerji tasarrufunda FK h z ayar n n kullan m kadar etkin de ildir. Örnek olarak açma/ kapama kontrolü, artan bafllatma ve durdurmalar ile FK kullan lmad için elektrik kayna ndaki oynamalara ba l olarak çok daha fazla mekanik gerilme ve bas nç art fllar yarat r. Afla da bulunan fiekil.3 h z kontrolü ve damper ile k sma kontrolünün güç tüketimlerini karfl laflt rmaktad r. fiekil 3. % 60 debide h z ve k sma kontrolünün karfl laflt r lmas T P K B R HLK S STEM N N ÇALIfiMA ÇEVR M Tipik bir sistem nadiren ihtiyaç duyulan azami talebi karfl layabilecek flekilde tasarlanm flt r. Bu, vantilatör ve pompalar n iflletim sürelerinin büyük bir bölümü için gerekti inden daha büyük seçildi ini gösterir. fiekil.4, bir HLK sisteminin çal flmas esnas nda ço unlukla kullan lan kapasitenin % 100 ün alt nda oldu unu göstermektedir. Pompa veya vantilatör motorlar n n devir say lar ayarlanabilir, affinite kanunlar kullan larak önemli tasarruflar elde edilebilirdi. Afla daki flekilde de çal flma süresinin % 90 dan fazla bir bölümünde debinin % 70 in alt nda gerçekleflti ini gösterir. fiekil 2. Affinite kanunlar dönüfl h z ve di er büyüklükler (veriler) aras ndaki iliflkiyi belirtir. VANT LATÖRLER VEYA POMPALARIN KULLANIM ÖMRÜ BOYUNCA MAL YETLER Vantilatör ve pompalar n sat n al nma fiyatlar, toplam yaflam devresi maliyetlerinin sadece küçük bir parças d r. Bak m giderleri, önemli derecede büyük olsa da, iflletme gi- 14

17 kapak fiekil 4. Bir HLK sisteminin tipik yük profili. (Kaynak: UK Department of Trade and Industry) derlerinin büyük k sm enerji tüketiminden kaynaklanmaktad r. fiekil.5, bir pompan n tipik yaflam devresi maliyetlerini göstermektedir. Burada, % 70 e kadar olabilecek enerji tasarruflar n n, yaflam devresi maliyetlerine yönelik olarak ne kadar önemli oldu u aç kça belli olmaktad r. Vantilatörler için olan tipik yaflam devresi maliyetleri buradaki pompalar için belirtilmifl olanlar ile son derece benzerdir. DAHA ÇOK ENERJ TASARRUFU Ç N ÖZEL FONKS YONLAR CentraLine NX VFD ürün ailesi, pompalar n ve vantilatörlerin enerji tüketimini optimize edecek fonksiyonlar sunmaktad r. FK sistemleri, normalde direk oranl frekans-voltaj iliflkisi temeline dayal bir flekilde çal flmaktad rlar. Bu, motorun frekans/devir say s n n % 10 artmas n n, voltaj %10 artt rd anlam na gelmektedir. CentraLine NX ailesinin in FK s Flux/Ak optimizasyonu olarak adland r lan bir otomatik fonksiyona sahip olup, bu sayede frekans-voltaj iliflkisini uyarlama vas tas yla voltaj kademelerini optimallefltirmektedir. Bu fonksiyon % 5 e kadar olan ek bir enerji tasarrufu sa lamaktad r. Bunun haricinde, tüm ürün gam, ihtiyaç olmad durumlarda kendi so utma vantilatörlerini kapatma imkan na sahiptir. Bu da düflük bile olsa yeniden bir enerji tasarrufu sa layarak FK nin tek hareketli parças n n kullan m ömrünü uzatmaktad r. UYGULAMADA ENERJ TASARRUFLARI Daha önceden de belirtildi i gibi, FK kullan - larak gerçekleflen enerji tasarruflar, giderler ve amortisman zaman n n de erlendirilmesi dahilinde dikkate al nacakt r. Vantilatörler ve pompalar n CentraLine tasarruf potansiyeli hesaplama programlar, FK deki yat r mlar - n za yönelik de erlendirmede, size tasarruf imkanlar konusunda de erli yard m sunar. Hesaplama programlar, vantilatörler için k sma damperleri yard m ile ak fl ayarlamas veya pompalar için açma/kapama valf ayarlar gibi en s k kullan lan al fl lagelmifl ayarlama ifllemlerinin karfl laflt r lmas na dayanmaktad r. fiekil.7, vantilatörler için CentraLine tasarruf hesaplay c s n n bafllang ç görünümünü göstermektedir. VANT LATÖR UYGULAMALARINDA Hesaplama için de ilk etapta afla daki verilere ihtiyaç duyulmaktad r: Girmekte olan gaz n verileri: Bir HLK uygulamas nda hava dolafl m söz konusu oldu u için, bu veriler standart de erlerde b rak labilirler. Vantilatörün verileri: Nominal debi ve nominal bas nç art fl vantilatörün veri formundan görülebilmektedir. Etkinlik: - Mümkün oldu u müddetçe gerçek de erleri kullan n z, aksi halde standart de erler tahmini de erlerdir. - Söz konusu olan vantilatör direk hareket tertibat na sahip oldu undan etkinli i 1 dir. - CentraLine FK normal durumda 0.98 oran nda efektiftir. Mümkün olan en iyi hesaplamay elde edebilmek için, enerji fiyat olarak gerçek fiyat verilmelidir. Y ll k iflletim saatleri tahmini de erlerdir. Bu hesaplama, hava sistemleri için %80 kullan m olarak varsay larak yap l r. Bu hesaplamadaki gider fark, bir FK ve bu büyüklükte k sma damper sistemi için tahmin edilen fark miktar d r. FK sistemindeki bir yat r m için, enerji fiyatlar ndaki y ll k tasarruf potansiyeli 992 Euro ve amortisman zaman 0.65 y l olan bir hesaplama sonucunu vermektedir. KÜÇÜK FK LARIN POMPA UYGULAMALA- RINDA G DER TASARRUFLARI Afla da, direk ba lanm fl ve FK kontrolü alt nda bulunan pompa sistemleri aras ndaki yat r m masraflar n n kabaca hesaplamalar - n n karfl laflt r lmas n göreceksiniz. ÖZET Pompa, vantilatör ve kompresörler gibi ak fl fiekil 5: Pompalardaki tipik yaflam devresi maliyetleri. (Kaynak: Hydraulic Institute fiekil 6. CentraLine NX ailesi (soldan): NXL Compact, NXL HVAC ve NXS. fiekil 7. CentraLine vantilatör hareket tertibat için tasarruf hesaplay c s ENERJ TASARRUFLARI Verilen örnek, tipik bir 5,5 kw-santrifüj vantilatörünün hava haz rlama uygulamalar na yönelik tasarruf hesaplamas n göstermektedir. Afla da CentraLine FK üzerinden h z ayar ve k sma damperi ile ak fl ayarlamas karfl laflt - r lmaktad r. fiekil 8. 5,5 kw vantilatör için CentraLine tasarruf hesaplay c l enerji tasarrufu hesaplamas cihazlar n n h z ayar na yönelik frekans konvertörlerini kullanmak yeni bir fikir de ildir. Yine de bu alandaki yeni teknolojiler, daha da düflen maliyet giderlerinden dolay bunlar daha da ilgi çekici hale getirmektedir. HLK sistemlerinde de iflken h z ayarl elektrik motorlar n n daha çok kullan lmas ile büyük bir enerji tasarruf potansiyeli mevcuttur. Bu teknoloji, bölgesel ve uluslar aras anlaflma ve standartlara yönelik enerji tasarruf politikas na önemli bir katk sa layan ve CO2 emisyonunu düflüren bir uygulamad r. CentraLine hakk nda daha kapsaml bilgiye ve ile selcuk.sandan@honeywell.com adresinden ulaflabilirsiniz. 15

18 kapak AC motor h z kontrol üniteleri ile fan ve pompa sistemlerinde enerji tasarrufu % 27 gibi bir azalma ile enerji tasarrufu yapacakt r. Fan ve pompalarda verim; P1 / P2 = (n1 / n2) 3 => P2 = P1 / (n1 / n2) 3 Gürbüz Yüceba Sat fl Müdürü ABC Enser Otomasyon ve Güvenlik Teknolojileri A.fi. ÖZET Her üretim sanayi tesisinde enerji sarfiyatlar çok önemli yer tutmakta ve gider tablolar nda büyük bir pay almaktad r. Bu nedenle sanayi tesislerinde enerji tasarrufu önemleri gündemin ilk s - ralar nda yerini almaktad r. Endüstrideki yap lm fl olan eski sistemi revize ederek, yeni teknolojik geliflmeleri kullanarak birçok sistemde enerji tasarrufu yap labilir. Ancak yap lmas nda sorunlarla karfl lafl lmakta, yat r m ilk bak flta bofla para harcanacak yer olarak gözükmektedir. Oysa uzun süreli düflünüldü ünde yat r m bedeli geriye fazlas yla dönmektedir. Ömrünü tamamlam fl olan mekanik sistemler küçük bir otomasyon sistemi ile yenilendi inde sistem daha verimli çal flacak ve daha az elektrik enerjisi tüketecektir. Sistem size hem iflgücü kazand racak hem de üretimi art rma olana na sahip olma flans verecektir. G R fi Sanayi kurulufllar n n en büyük giderlerinden birisini de elektrik enerji bedeli oluflturmaktad r. Sanayi de birçok elektrik motoru bulunmaktad r. Genellikle motorlar seçilirken çal flma güçleri yerine toleransl olarak daha fazla güçte seçilirler ve % 100 performans nda da kullan lmazlar. Bu nedenle ço u zaman gereksiz yere enerji tüketirler. Motor veya sistemlerin gereksinimleri oldu u zaman gereksinimleri kadar enerji tüketmeleri için basit bir otomasyon sistemi kurulmas halinde enerji tüketim miktar azalacakt r. Enerji tasarrufu yap lacak yerlerden baz lar da fan ve pompa sistemlerinin kontrolü için kullan lan klapelerin yerine AC Sürücü kullan lmas d r. Motor AC H z Kontrol cihazlar ile kontrol edildi inde istenen debideki hava veya su devir ayarlanarak sa lanacak ve gerekti i kadar bir enerji flebekeden çekecektir. Dolay s ile devir düfltü ünde flebekeden çekilen güç de azalacakt r. Devir say s nda olabilecek % 10 bir azalma, güç sistemine yaklafl k Bunun ile ilgili yap lm fl olan bir uygulamaya ait enerji tasarruf hesab Tablo.1 dedir. Uygulama yap lan sanayi tesisi pik, sfero, temper dökme demir ürünleri ile otomotiv, beyaz eflya, inflaat makina, su gaz, boru ekleme ve elektrik gibi sektörlere yönelik çal flmaktad r. Bu uygulama Trakya bölgesinde bulunan dökme demir ve fittings üreticisi olan bir firmada 30 kw kum so utucu fan motoru ile 45 kw sfero gaz emme fan motoruna yap lan bir çözümdür. S STEMDE YAfiANAN SORUNLAR Kullan lan fan motorlar na y ld z/üçgen yol verilmekte idi. Devir ayar yap lmad ndan dolay elektrik sarfiyatlar fazla olup, yüksek elektrik faturalar ödüyorlard. Fanlarda balans problemleri yan nda afl r vibrasyon bulunmakta idi. Kay fl kasnak afl nmalar ve zaman zaman kay fl kopmalar yaflan p sistemi istem d fl durufllar yaflat - yordu. Dolay s ile bak m masraflar n ve zaman art yordu. Bu da üretime ve ürün kalitesine yans yordu. ÇÖZÜM 30 kw kum so utucu fan motoru ile 45 kw sfero gaz emme fan motoruna AC motor h z kontrol üniteleri tak larak devir ayar yap lm flt r. Bunun sonucu olarak Tablo.1 de hesaplanan hiç de küçümsenemeyecek seviyede enerji tasarrufu da sa lanm fl bulunmaktad r. Bunu ile birlikte yaflanan balans problemleri, vibrasyon, kay fl kasnak afl nmalar ve kopmalar ortadan kalkm fl ve problemler azalm flt r. Fan ve aspiratörlerin, h z kontrol cihazlar ile düflük devirlerde çal flt r lmalar sonucu önemli seviyede enerji tasarrufu da sa lanm fl bulunmaktad r. Ayr ca bu çözüm ile enerji tasarrufu yan nda sistemde Tablo. 1 yaflanan problemler de azalm fl veya giderilmifltir ENERJ TASARRUFU Enerji tasarrufu flu flekilde yap larak sa lanm flt r. Sistemde 1 adet 30 kw, 1 adet 45 kw fan motor bulunmakta idi. Bu motorlar y ld z/üçgen yol verilerek çal flmakta idi. Bu motorlara AC h z kontrol ünitesi tak larak devirleri afla ya çekilmek suretiyle hem istenen çal flma flekli sa lanm fl hem de enerji tüketimi düflürülmüfltür. Örne in Tablo.1 de kum 30 kw l k so utucu fan motoru görüldü ü 1450 d/d dan 1073 d/d ya yani frekans 50 Hz den 37 Hz e indirilmifl, 45 kw l k sfero gaz emme fan motoru ise 1450 d/d dan 928 d/d ya yani 50 Hz den 32 Hz e indirilmifltir. Tablo.1 de yap lan hesaplamalar bulunmaktad r. ENERJ TASARRUFU M KTARI Y ll k dolar enerji tasarruf sa lanmaktad r. Bu durumda sistem sadece elektrik tasarrufu ile kendini geri ödeyecektir. Bu tasarrufa ek olarak kullan lan AC motor sürücüleri ile motorlarda güç kompanzasyonu otomatikman yap lmakta ve güç faktörü 1 e yaklaflmaktad r. Notlar: 1. Sürücü uygulamas nda afla daki formül ile milden al nan güç hesaplanm flt r. P1 / P2 = (n1 / n2) 3 Bu de ere motorun verimi ve sürücü kay plar yans t larak flebekeden sürücü kullan lmas durumunda çekilen güç hesaplanm flt r. Motor verimi % 88, sürücü kay plar ise % 3 olarak al nm flt r. 2. Direk yol vermede harcanan güç, motor verimi de dikkate al narak (0.88) hesaplanm flt r. 3. Tasarruf sistemin 340 gün ve günde 16 saat çal flt göz önüne al narak hesaplanm flt r. Enerji bedeli kw/saat için 7 Cent al nm flt r. SONUÇ Bu örnekte oldu u gibi birçok sistemde ve uygulama alan nda günümüzde var olan teknoloji kullan larak hem sistemimizin daha sa l kl, verimli, uzun ömürlü çal flmas sa lanm fl olacak hem de kendi ve ülkemiz ekonomisine yarar sa lanacakt r. 16 devam 18. sayfada

19 17

20 kapak Binalarda enerji verimlili i Ömer Fevzi Onat Genel Müdür ista Enerji Hizmetleri Tic. Ltd. fiti. Günümüzün en önemli konusu enerji verimlili i kavram d r. Dünyada boy gösteren enerji krizleri ve enerjinin her geçen gün daha da de erli hale gelmesi, onun daha verimli tüketilmesi için özverili tasarruf önlemlerinin al nmas n zorunlu k lmaktad r. ista, 1902 den günümüze dünyan n 25 ülkesinde enerji verimlili i çözümleri sunmaktad r. Yaklafl k 5 bin çal flan ve 1 milyar avro luk cirosuyla Türkiye de de kendi yat r m gücü ve deneyimi ile faaliyet göstermektedir. 100 y ll k tecrübesiyle ista Türkiye de de uzmanl k alan olan enerji tüketimini ölçme ve faturaland rma hizmeti sunmaktad r. Türkiye de kullan lan sayaçlardan çok farkl olarak kaçak kullan ma izin vermeyen ve enerjinin her bir damlas - n ölçebilen sayaçlar yla ista enerji tasarrufu yan s ra, daha adil paylafl m, daha verimli enerji ve daha temiz çevre için tüketiciye dikkate de er bir fayda sa lamaktad r. ista sayaçlar n n piyasadaki sayaçlar ile karfl laflt r ld nda bu sayaçlar n daha modern ve özellikli oldu unu görüyoruz. Türkiye deki enerji kaça n n önüne sadece bilgilendirme ve e itim ile geçilemeyece- i, yasal yapt r mlarla birlikte kaçak kullan ma izin vermeyen sayaç sistemlerinin de kullan lmas yla geçilebilece i bir gerçektir. TÜRK YE DEK ON YILLIK ENERJ SAVURGANLI I YAKLAfiIK ATMIfi ADET GAP PROJES MAL YET NE Efi T Türkiye de ciddi anlamda bir savurganl k söz konusu ve bunun on y ll k faturas n n 198 milyar Amerikan Dolar oldu u bilinmekte. GAP projesinin ortalama maliyetinin üç milyar dolar oldu u düflünülürse, atm fl adet GAP projesi yap lacak bir milli servet on y lda soka a at l yor. stanbul a her gün ortalama 2 milyon metreküp içme suyu pompalan yor ve bu suyun yaklafl k %40 çeflitli nedenlerden, ne yaz k ki faturalanam yor. Bir metreküp içme suyunun maliyeti 1 EUR oldu u düflünülürse, bunun her gün bizlere maliyetinin ne oldu u hesaplanabilir. Bu durumun çözümlerinden biri de ista n n Türkiye de sundu u uzaktan sayaç okuma teknolojisidir. Bu teknoloji yard m ile enerji tüketimini devaml kontrol alt nda tutulabilir. Her türlü istismara aç k eski sayaçlar yerine, bu modern sayaç sistemlerinin kullan lmas halinde Türkiye nin çok ciddi miktarda enerji ve su tasarrufu sa layaca n n alt n da çizmek gerekir. DÜNYANIN H ÇB R ÜLKES NDE HER YAPTI I KONUTA KOMB TAKAN ÜLKE YOK Kombi müstakil evler için tasarlanm flt r ve dünyada genellikle bu tip konutlarda kullan lmaktad r. Kombiyle enerji tasarrufu yap lamayaca gibi, kombinin beraberinde güvenlik sorunlar n da getirdi i bilinmektedir. Türkiye den baflka senede bir milyon kombi sat fl yap lan baflka bir ülke yoktur. Toplu konut yap m nda merkezi sisteme göre kombi tedarik ve iflletme maliyetleri çok yüksektir. Binlerce toplu konut projelerinde kombi tak lmas n flart koflanlar n, bu uygulamalar ile enerji verimlili i aç s ndan ülkemize telafisi mümkün olmayan zarara neden olduklar da bilinmektedir. ista payölçer ve kalorimetre cihaz yla merkezi sistemle s nan evlerde adil yak t paras paylafl m yapmaktad r. Termostatik ayarl radyatör vanalar kullanan ista, bu flekilde konutlarda yüzde 40 lara varan enerji tasarrufu gerçeklefltirebilmektedir. Ayr ca kombi yerine s cak su haz rlama istasyonlar kullanarak daha fazla enerji ve su tasarrufu, daha fazla konfor elde edilebilir. Artan do algaz fiyatlar yla birlikte bu tedbirlerin ve ak ll sistemlerin önemi daha da iyi anlafl lmaktad r. THAL ETT M Z ENERJ N N %38 N B NALARI ISITMAK Ç N DÖRT AYDA TÜKET YORUZ Ülkemizde ithal etti imiz petrol ve do al gaz ile enerji üreterek, bunun da yaklafl k % 20 sini kara yolu tafl mac l nda, % 42 sini bütün y l sanayide ve % 38 ini de sadece dört ayl k k fl ay nda binalar m z s tmak için tüketiyoruz. Bir baflka de iflle sanayide üretim için bir y lda harcad m z enerjiden daha fazlas n dört ayda tüketiyoruz. Merkezi sistem ve ayarl radyatör vanalar n n kullan lmamas, bunun yerine camlar n aç lmas, binalarda s yal t m n n olmamas, tesisat ve kapasite hesap hatalar neticesinde enerjiyi de verimsiz olarak tüketti imizi düflünürsek, daha pahal ya tafl yor, daha pahal ya üretiyor ve daha pahal ya s n yoruz. K sacas bu bilinçsiz ve verimsiz enerji tüketimi sonunda nas l bir ulusal servetin yok olup gitti ini biliyor, fakat buna karfl bir önlem alma zahmetinde de bulunmuyoruz. ISINAMAMANIN SEBEB VE ENERJ VE- R ML L N N ÖNÜNDEK EN BÜYÜK EN- GEL ESK T P RADYATÖR VANALARIDIR Binalar m z n ço unlu unda y ll k radyatör vanalar vard r. nflaat maliyetlerini düflürmek için de bu vanalar n en ucuzundan ve en niteliksiz olanlar ndan kullan lm flt r. K sacas yanl fl yerden tasarruf edilmifltir. Bu vanalar sonuna kadar aç lm fl ve bir daha da kullan lmam fllard r. Fazla oynan rsa ak t rlar ve bu flekilde de pimleri kireçlendi i için fonksiyonlar n yerine getiremezler. Radyatörlerimiz de zaten estetik aç dan sakland klar ndan, kimse buralara yaklaflmaz. Kalorifer veya s tma tesisimizde enerjiyi tafl yan sudur ve su da t kanm fl kireçli vanalardan kolay geçemez derece s cak su kazandan en üst kata pompalan r ve flemsiye metodu dedi imiz usulde kolonlu yap tipinde afla katlara do ru hareket eder. Su kazan dairesine ulaflt nda derece yerine, 20 dereceye kadar düflmektedir. Enerjiyi tafl yan su engellenmeden daha h zl bir flekilde alt katlara ulafl rsa tabii ki çok daha az s kayb olacakt r. Bu flekilde s namama veya s - tamama problemi de ortadan kalkacakt r. Suyu 60 derece s tmak için harcanan enerjiden, çok daha az bir enerji harcanacak ve bu flekilde de önemli derecede yak t paras tasarrufu elde edilecektir. TERMOSTAT K AYARLI RADYATÖR VA- NALARI VE PAY ÖLÇERLER KULLANILA- RAK, % 40 LARA VARAN YAKIT PARASI TASARRUFU VE AD L YAKIT PARASI PAY- LAfiIMI MÜMKÜNDÜR Söz konusu vanalarda yap lan bir derecelik k sma, yaklafl k % 6 yak t tasarrufu demektir. De iflen vanalar ile su yollar da aç lm fl, su dolafl m da h zland r lm fl olacakt r. Ayn zamanda her gün gece gündüz farklar, güney kuzey cephesi ve bina fiziki flartlar do rultusunda oda oda, radyatör radyatör koflturarak bir ayarlama yapamayaca n za göre, bu vanalar size bireysel istekleriniz do rultusunda tasarrufun yan s ra, daha fazla konfor getirecektir. Ucuzdur vard r illeti, pahal d r vard r hikmeti atasözünden yararlanarak ve yanl fl yerden tasarruf etmeye kalkmadan, daha nitelikli, 18