T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı T.C KARABÜK VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ KARABÜK İL ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı T.C KARABÜK VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ KARABÜK İL ÇEVRE DURUM RAPORU KARABÜK-2009

2 K A R A B Ü K Y I L I İ L Ç E V R E D U R U M R A P O R U K A R A B Ü K

3 HAZIRLAYANLAR Ahmet IŞIK Yunus ANKUT H.İbrahim KARAKAŞ Ahmet KOLKIRAN Himmet BAĞ Nazan ŞANLI KOLKIRAN Asuman GİRGİN İl Çevre ve Orman Müdürü Çevre Yönetimi ve ÇED Şube Müdürü Ziraat Mühendisi Y.Çevre Mühendisi Çevre Mühendisi Çevre Mühendisi Biyolog Yayınlayan : Karabük İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Valilik Binası Giriş Kat-KARABÜK Tel : Faks:

4

5 ULUSAL ÇEVRE ANDI Şimdiki Ve Gelecek Kuşakların Temiz Ve Sağlıklı Bir Çevrede Yaşama Hakkına Sahip Olduğu Gerçeğinden Hareketle Çevreye Duyarlı Bir Kalkınmadan Yana Olduğumu Vurgulayarak; Doğal Kaynakların Ekonomik Kalkınmanın Hem Kaynağını Hem Sınırını Oluşturduğunu Bilerek, Çevrenin Korunması Ve Geliştirilmesinde Bireysel Katkı Ve Katılımın Gereğine Ve Önemine İnanarak; Çevresel Değerlere Sahip Çıkıp Zarar Verenleri Uyaracağıma, Doğal Kaynaklardan Faydalanırken Tutumlu Davranacağıma, Sürdürülebilir Kalkınma İlkeleri Doğrultusunda Hareket Edeceğime, Bu Yönde İşbirliği Ve Dayanışma Anlayışı İçerisinde Hareket Ederek, Çevre Konusunda Herkese Örnek Olacağıma Söz Veririm.

6 Çevre, insanların ve diğer canlıların hayatları boyunca birbirleri ile etkileşim içinde bulunduğu bir sistemdir. İçinde bulunduğumuz yüzyılda, hızlı nüfus artışı ve sanayileşme, çevrenin kirlenmesini her geçen gün artırmaktadır. Karabük İlimiz, 1937 yılında Demir-Çelik Fabrikasının kurulması ile ülkemizin en önemli sanayi kentlerinden biri olmuş, ağır sanayi kuruluşu olarak adını Türkiye ve daha sonra dünyaya duyurmaya başlamıştır. Cumhuriyet kenti İlimizin, ağır sanayinin merkezi olması sebebi ile beraberinde çeşitli çevre sorunları da ortaya çıkmıştır. Çevre hakkı, temel insan haklarından biridir. Anayasamızda; herkesin sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahip olduğu, çevreyi geliştirmenin, çevre sağlığını korumanın ve çevre kirliliğini önlemenin devletin ve vatandaşın vazifesi olduğu belirtilmektedir. Gelecek nesillere daha sağlıklı ve güvenli bir çevre bırakmak için; çevre kirliliğine sebep olan etkenlerin önlenmesi, yeşil alanların arttırılarak orman alanlarındaki tahribatın engellenmesi ve kamuoyunun bilinçlendirilmesinin sağlanması gerekmektedir. Çünkü çevre kirliliği; çevreden geri getirilmesi zor hatta imkansız olan varlıkları da alıp götürmektedir. Dünyanın ortak meselesi haline gelen çevre sorunlarının çözümünde hep birlikte çaba sarf etmeli; gelecek nesillerin daha güzel bir ortamda yaşayabilecekleri bir dünya oluşturmalıyız. Nurullah ÇAKIR Karabük Valisi

7 İnsanoğlu, çevre konusunda sonsuz ihtiyaçların bir sonu olduğunu, tükenmez kaynakların ise tükenir olduğunu ve bu kaygı ile soluyabileceği havayı, içebileceği bir yudum suyu, ekebileceği bir avuç toprağı aramaya başlamış ve yakın bir gelecekte bunlardan mahrum kalacağını anlamıştır. Dünyadaki mevcut çevre kirliliğinin %50 sinin son 35 yılda meydana geldiği görülmektedir. Hızla artan dünya nüfusu ve sanayileşmede yaşanan gelişmeler neticesinde doğal kaynaklar sınırsız ve sorumsuz olarak kullanılmış, doğal denge bozulmaya başlamıştır. Bu nedenlerle, çevrenin korunması için çevre bilincinin geliştirilmesi gerekir. Bu bilincin geliştirilmesinde ise tüm topluma görevler düşmektedir. Çevre sorunu hepimizin ortak sorunudur. Bunun için el birliği ile çalışmalı, çevre korumacılığını önce kendi yaşantımızdan başlatmalıyız. İnsan ve çevre arasındaki etkileşimin vazgeçilmez oluşu; ihtiyacı kadar tüketen, gelecek nesillere karşı sorumluluk duygusuyla hareket eden ve çevre sorunlarına karşı duyarlı bir insan modelini, davranış biçimini ve yeni bir dünya anlayışını da beraberinde getirmektedir. Karabük İl Çevre Durum Raporunun yararlı olmasını diler, gelecek nesillere emanet edebileceğimiz bir çevre bırakılması dileklerimle saygılar sunarım. Ahmet IŞIK İl Çevre ve Orman Müdürü

8 İÇİNDEKİLER SAYFA NO A. COĞRAFİ KAPSAM A.1. Giriş 1 A.2. İl ve İlçe Sınırları 7 A.3. İlin Coğrafi Durumu 9 A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu 9 A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 10 A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma 17 A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya 19 B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları 21 B.1.1. Güneş 21 B.1.2. Su Gücü 21 B.1.3. Kömür 21 B.1.4. Doğalgaz 21 B.1.5. Rüzgar 21 B.1.6. Biyokütle 21 B.1.7. Petrol 21 B.1.8. Jeotermal Sahalar 21 B.2. Biyolojik Çeşitlilik 22 B.2.1. Ormanlar 22 B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları 23 B.2.2. Çayır ve Mera 23 B.2.3. Sulak Alanlar 24 B.2.4. Flora 24 B.2.5. Fauna 24 B.2.6. Milli Parklar,Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler 25 B.3. Toprak 26 B.4. Su Kaynakları 28 B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar 28 B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları 28 B.4.3. Akarsular 28 B.4.4. Göller ve Göletler 28 B.5. Mineral Kaynaklar 30 C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) C.1. İklim ve Hava 31 C.1.1. Doğal Değişkenler 31 C Rüzgar 31 C Basınç 31 C Nem 32 C Sıcaklık 32 C Buharlaşma 32 C Yağışlar 33 C Yağmur 33 C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı 33 C Seller 33 C Kuraklık 33 C Mikroklima 33 C.1.2. Yapay Etmenler 34 C Plansız Kentleşme 34 C Yeşil Alanlar 34 C Isınmada Kullanılan Yakıtlar 34 C Endüstriyel Emisyonlar 35 I

9 C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar 36 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları 37 C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman 37 C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları 37 C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları 38 C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları 39 C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları 39 C.3. Atmosferik Kirlilik 39 C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri 39 C.3.2. Asit Yağışlarının Etkileri 40 C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri 40 C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri 40 C Su Üzerindeki Etkileri 40 C Toprak Üzerine Etkileri 40 C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri 40 C İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri 41 C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri 41 D. SU D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı 42 D.1.1. Yeraltı Suları 42 D.1.2. Jeotermal Kaynaklar 43 D.1.3. Akarsular 43 D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar 45 D.1.5. Denizler 45 D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 45 D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 46 D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik 46 D.3.2. Akarsularda Kirlilik 48 D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 50 D.3.4. Denizlerde Kirlilik 50 D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları 50 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 50 E. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI E.1. Genel Toprak Yapısı 51 E.2. Toprak Kirliliği 52 E.2.1. Kimyasal Kirlenme 52 E Atmosferik Kirlenme 52 E Atıklardan Kirlenme 52 E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme 52 E.3. Arazi 52 E.3.1. Arazi Varlığı 52 E Arazi Sınıfları 54 E Kullanma Durumu 55 E.3.2. Arazi Problemleri 58 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.1. Ekosistem Tipleri 59 F.1.1. Ormanlar 59 F Ormanların Ekolojik Yapısı 59 F İlin Orman Envanteri 60 F Orman Varlığının Yararları 62 F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları 64 F.1.2. Çayır ve Meralar 67 F.1.3. Sulak Alanlar 68 F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) 68 F.2. Flora 68 II

10 F.2.1. Habitat ve Toplulukları 68 F.2.2. Türler ve Populasyonları 68 F.3. Fauna 75 F.3.1. Habitat ve Toplulukları 76 F.3.2. Türler ve Populasyonları 76 F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları 81 F Evcil Hayvanlar 81 F Sahipli Hayvanlar 81 F Sahipsiz Hayvanlar 81 F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar 81 F Hayvan Hakları İhlalleri 81 F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği 81 F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki Bilgilerin İsteneceği Alanlar 81 F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 81 F Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları 81 F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları 88 F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a - Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar 92 F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları 92 F /9/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar 93 F /11/1986 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri 93 F Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar 93 F Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar 93 F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler 93 F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar 93 F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar 93 F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar 93 F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar 94 F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 94 F.4.3. Korunması Gereken Alanlar 94 F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) 94 F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf İle, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı 94 F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler İle Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler 95 F Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları 95 F Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar 95 F Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar 95 III

11 G. TURİZM G.1. Yörenin Turistik Değerleri 101 G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri 101 G Konum 101 G Fiziki Özellikler 103 G.1.2. Kültürel Değerler 106 G.2. Turizm Çeşitleri 128 G.3. Turistik Altyapı 129 G.4. Turist Sayısı 132 G.5. Turizm Ekonomisi 133 G.6. Turizm-Çevre İlişkisi 133 H. TARIM VE HAYVANCILIK H.1. Genel Tarımsal Yapı 134 H.2. Tarımsal Üretim 136 H.2.1. Bitkisel Üretim 136 H Tarla Bitkileri 136 H Buğdaygiller 136 H Baklagiller 136 H Yem Bitkileri 137 H Endüstriyel Bitkiler 137 H Bahçe Bitkileri 137 H Meyve Üretimi 137 H Sebze Üretimi 138 H Süs Bitkileri 139 H.2.2. Hayvansal Üretim 139 H Büyükbaş Hayvancılık 140 H Küçükbaş Hayvancılık 140 H Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretimi) 141 H Su Ürünleri 141 H Kürk Hayvancılığı 141 H Arıcılık ve İpekböcekçiliği 141 H.3. Organik Tarım 142 H.4. Tarımsal İşletmeler 143 H.4.1. Kamu İşletmeleri 143 H.4.2. Özel İşletmeler 143 H.5. Tarımsal Faaliyetler 143 H.5.1. Pestisit Kullanımı 143 H.5.2. Gübre Kullanımı 143 H.5.3. Toprak Kullanımı 143 I. MADENCİLİK I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Doğal Malzemeler 144 I.1.1. Sanayi Madenleri 145 I.1.2. Metalik Madenler 146 I.1.3. Enerji Madenleri 146 I.1.4. Maden kanunu na Tabi Olan Doğal Malzemeler 146 I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 147 I.3. Cevher Zenginleştirme 147 I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 147 I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları 148 J. ENERJİ J.1. Birincil Enerji Kaynakları 149 J.1.1. Taşkömürü 149 J.1.2. Linyit 149 IV

12 J.1.3. Asfaltit 149 J.1.4. Bitümlü Şist 149 J.1.5. Hampetrol 149 J.1.6. Doğalgaz 149 J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) 149 J.1.8. Orman 149 J.1.9. Hidrolik 150 J Jeotermal 150 J Güneş 150 J Rüzgar 150 J Biyokütle 151 J.2. İkincil Enerji Kaynakları 151 J.2.1. Termik Enerji 151 J.2.2. Hidrolik Enerji 151 J.2.3. Nükleer Enerji 151 J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi 151 J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı 151 J.4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar 151 K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ K.1. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler 152 K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması 152 K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı 154 K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu 154 K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 154 K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 158 K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği 158 K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği 158 K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği 159 K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği 159 K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar 159 K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı 159 L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME L.1. Altyapı 160 L.1.1. Temiz Su Sistemi 160 L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi 162 L.1.3. Yeşil Alanlar 165 L.1.4. Elektrik İletim Hatları 166 L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları 167 L.2. Ulaşım 167 L.2.1. Karayolları 167 L Karayolları Genel 167 L Ulaşım Planlaması 168 L Toplu Taşım Sistemleri 169 L Kent İçi Yollar 169 L Araç Sayıları 169 L.2.2. Demiryolları 169 L Kullanılan Raylı Sistemler 169 L Taşımacılıkta Demiryolları 170 L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir Taşımacılığı 171 L Limanlar 171 L Taşımacılık 171 L.2.4. Havayolları 171 L.3. Haberleşme 171 L.4. İlin Plan Durumu 171 L.5. İldeki Baz İstasyonları 171 V

13 M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama 176 M.1.1. Kentsel Alanlar 176 M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri 176 M Kentsel Büyüme Deseni 177 M Planlı Kentsel Gelişme Alanları 178 M Kentsel Alanlarda Yoğunluk 179 M Kentsel Yenileme Alanları 179 M Endüstri Alanları Yer Seçimi 181 M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar 181 M.1.2. Kırsal Alanlar 181 M Kırsal Yerleşme Deseni 181 M Arazi Mülkiyeti 181 M.2. Altyapı 181 M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri 181 M.3.1. Kamu Binaları 181 M.3.2. Okullar 182 M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 184 M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler 184 M.3.5. Endüstriyel Yapılar 184 M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar 184 M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar 184 M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar 184 M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma 185 M.3.10.Yerel Mimari Özellikler 185 M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller 185 M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı 185 M.4.1. İş Alanları ve İşsizlik 185 M.4.2. Göçler 187 M.4.3. Göçebe İşçiler (Mevsimlik) 187 M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı 187 M.4.5. Konut Yapım Süreçleri 187 M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri 187 M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri 187 M.5.1. Görüntü Kirliliği 187 M.5.2. Binalarda Ses İzolasyonu 187 M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları 188 M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü 188 M.5.5. Kentsel Atıklar 188 M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı 188 M.6. Nüfus 188 M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi 188 M.6.2. Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı 189 M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları 190 M.6.4. Nüfus Değişim Oranı 190 N. ATIKLAR N.1. Evsel Katı Atıklar 192 N.2. Tehlikeli Atıklar 193 N.3. Özel Atıklar 193 N.3.1. Tıbbi Atıklar 193 N.3.2. Atık Yağlar 194 N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar 194 N.3.4. Pil ve Aküler 194 N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 194 N.3.6. Tarama Çamurları 194 N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar 195 N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar 195 N.4. Diğer Atıklar 195 N.4.1. Ambalaj Atıkları 195 N.4.2. Hayvan Kadavraları 195 N.4.3. Mezbaha Atıkları 195 N.5. Atık Yönetimi 195 VI

14 N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 195 N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Aktarma Merkezleri 196 N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri 196 N.8.1. Katı Atıkların Depolanması 196 N.8.2. Atıkların Yakılması 196 N.8.3. Kompost 196 N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi 196 N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 196 O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM O.1. Gürültü 198 O.1.1. Gürültü Kaynakları 198 O Trafik Gürültüsü 198 O Endüstri Gürültüsü 198 O İnşaat Gürültüsü 199 O Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler 199 O Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültü 200 O.1.2. Gürültü ile Mücadele 200 O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri 200 O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri 200 O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri 200 O.1.4. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri 200 O Fiziksel Etkileri 200 O Fizyolojik Etkileri 200 O Psikolojik Etkileri 201 O Performans Üzerine Etkileri 201 O.2. Titreşim 201 P. AFETLER P.1. Doğal Afetler 202 P.1.1. Depremler 202 P.1.2. Heyelan ve Çığlar 203 P.1.3. Seller 203 P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları 204 P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri 204 P.1.6. Fırtınalar 205 P.2. Diğer Afetler 205 P.2.1. Radyoaktif Maddeler 205 P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar 205 P.2.3. Tehlikeli Maddeler 206 P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri 206 P.3.1. Sivil Savunma Birimleri 206 P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri 207 P.3.3. İlkyardım Servisleri 207 P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı 207 P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası Taşınımı İçin Alınan Tedbirler 207 P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar 208 R. SAĞLIK VE ÇEVRE R.1. Temel Sağlık Hizmetleri 209 R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı 209 R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar 210 R İçme, Kullanma ve Sulama Suları 212 R Denizler 213 R Zoonoz Hastalıklar 213 R.1.3. Gıda Hijyeni 214 R.1.4. Aşılama Çalışmaları 214 R.1.5. Bebek Ölümleri 214 VII

15 R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı 215 R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları 215 R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri 216 R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 216 R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 216 R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 217 R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 217 R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 218 R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma 218 R.2.7. Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 219 S. ÇEVRE EĞİTİMİ S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile İlgili Faaliyetleri 220 S.2. Çevre İle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri 222 S.2.1. Çevre Vakıfları 222 S.2.2. Çevre Dernekleri 222 S.2.3. Çevreyle İlgili Federasyonlar 223 T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 224 T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi 224 T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması 224 T.4. Çevrenin İnsan- Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 224 T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması 225 T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi 225 VIII

16 TABLOLARIN LİSTESİ B.1 Karabük İli 2008 Yılı Aylık Ortalama Rüzgar Hızı (dk) 21 B.2 Karabük İli Çayır ve Mera Varlığı, C.1 Karabük İli 2008 Yılı Aylık Ortalama Rüzgar Hızı 31 C.2 Karabük İli 2007 Yılı Ortalama Basınç Değerleri 31 C.3 Karabük İli 2008 Yıllı Aylık Ortalama Nem Değerleri 32 C.4 Karabük İli 2008 Yılı Sıcaklık Değerleri ( C) 32 C.5 Karabük İli 2008 Yılı Aylara Göre Yağışlar 32 C Yılına Ait Buharlaşma Değerleri 33 C Yılına İat Karla Örtülü ve Sisli Gün Sayısı 33 C Yılı İlimizdeki Sanayi tesilerinin Emisyon Durumları 36 C.9 İlimizde 2008 Yıllı Trafiğe Kayıtlı Motorlu Taşıtlar 36 D.1 Soğanlı Çayı-Karabük 2008 Yılı Anlık Akım Ölçümleri (m 2 /sn) 44 D.2 Yenice Çayı-Balıkısık 2008 Yılı Anlık Akım Ölçümleri (m 2 /sn) 44 D.3 Araç Çayı-Karıt 2008 Yılı Anlık Akım Ölçümleri (m 2 /sn) 45 D.4 Karabük İli Eflani İlçesinde Bulunan Göletler, D.5 Karasu Kaynağı Kimyasal Analiz Deney Sonuçları, D.6 Telekurum Deresi-Çevrikköprü Kimyasal Analiz Sonuçları, D.7 Araç Çayı-Karıt Kimyasal Analiz Sonuçları, D.8 Soğanlı Çayı-Karabük Kimyasal Analiz Sonuçları, D.9 Soğanlı Çayı-Cemaller Kimyasal Analiz Sonuçları, D.10 Yenice Çayı-Balıkısık Kimyasal Analiz Sonuçları, E.1 Karabük İli 2008 Yılı Arazi Dağılımı 53 E Yılı Karabük İli İlçelere Göre Arazi Sınıfları Dağılımı (ha) 54 E Yılı Karabük İli Toprak Sınıflarına Göre Arazi Kullanım Durumu (ha) 54 E Yılı Arazi Kullanımı 55 F.1 Yenice Orman İşletme Müdürlüğü Ormanlık Alanları, F Yılı Yenice Orman İşletme Müdürlüğü Ağaç Servetinin İşletmelere Göre Dağılımı (adet) 61 F Yılı Yenice Orman İşletme Müdürlüğü Üretimi 62 F.4 Yenice Orman İşletme Müdürlüğü Orman Köylerinin Kadastro Durumu, F.5 Yenice Orman İşletme Müdürlüğü Tahdit Kadastrosu Yapılan ve Orman Sınırı Dışına Çıkarılan (2/B) Alanı, F.6 Yenice Orman İşletme Müdürlüğü 6831 Sayılı Orman Kanununun 16,17 ve 18. Maddelerine Göre Verilen İzinler, F Yılı Karabük İlinin İlçelere Göre Çayır ve Mera Varlığı 67 F Yılı Karabük İli Mera Çalışmaları 68 G.1 Karabük İli Turizm İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri, G.2 Karabük İli Belediye İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri, G.3 Safranbolu İlçesi Belediye İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri, G.4 Yenice, Eflani ve Eskipazar İlçeleri Belediye İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri, G.5 Kültür ve Turizm Bakanlığı Belgeli Yeme İçme Tesisleri, G Yılında Konaklama Yapan Yabancı Turist Sayıları 132 H Yılı Karabük İli Arazi Dağılımı 134 H Yılı Karabük İli Arazi Kullanım Durumu 135 H Yılı Üretim Yapılan Sulu Tarım Alanı 135 H Yılı Kuru Tarım Alanı 135 H Yılı Tarla Ürünleri Ekim Alanı ve Üretim Miktarı Değerleri 136 H Yılı Baklagiller Ekim Alanı ve Üretim Miktarı Değerleri 136 H Yılı Yem Bitkileri Ekim Alanı ve Üretim Miktarı Değerleri 137 H Yılı Meyve Ürünleri Ekim Alanı ve Üretim Miktarı Değerleri 138 H Yılı Sebze Ekim Alanı ve Üretim Miktarı Değerleri 139 H Yılı İlimizde Büyükbaş Hayvancılık 140 H.11 İlimizde Hayvancılığın Geliştirilmesine Paralel Olarak Kurulan Kooperatifler 140 H Yılı Su Ürünleri Üretimi 141 H Yılı Süt ve Süt Ürünleri İşletmeleri 142 H Yılı Et ve Et Ürünleri İşletmeleri 142 SAYFA NO : IX

17 H Yılı İlaç Tüketimleri 143 H Yılı Ticari Gübre Tüketimi 143 I.1 Türkiye nin Maden Rezervleri, K.1 Karabük İlindeki Küçük Sanayi Siteleri (2008) 153 K.2 Organize Sanayi Parsel Durumu, K.3 Demir-Çelik Sanayi, K.4 Tekstil Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmeler, K.5 Gıda Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmeler, K.6 Makine Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmeler, K.7 Kimya Sanayinde Faaliyette Bulunan Işletmeler, K.8 Çelik Konstrüksiyon Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmeler, K.9 Döküm Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmeler, K.10 Orman Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmeler, K.11 Dolum Tesisleri Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmeler, K.12 Çimento, Hazır Beton ve Beton Elemanları Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmeler, K.13 Diğer İmalat Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmeler, L.1 Mevcut Depo Karakteristikleri, L.2 Mevcut Pompalar, L3 Karabük İli 2006 Yılı Devlet Yolları YOGT Değerleri 167 L.4 Devlet Yollarının İllere Göre Taşıt-Km, Yolcu-Km Ve Ton Km Değerleri (2007 Yılı) 169 L.5 İlimizde 2007 Yılı Trafiğe Kayıtlı Motorlu Taşıtlar 169 M.1 Karabük İli İlköğretim Okulu İstatistikleri, M.2 Karabük İli Ortaöğretim Okulu İstatistikleri, M.3 Karabük Üniversitesi Fakülte, Yüksekokul, Enstitü Adları ve Öğrenci Sayıları 184 M Yılı Sektörler İtibari ile Çalışan Sayıları 185 M Yılı Kişisel Durumlarına Göre Toplam Kayıtlı Sayısı 185 M Yılı Kişisel Durumlarına Göre Kayıtlı İşsiz Sayısı 186 M Yılı Kayıtlı İşsizlerin Meslek Grupları ve Öğrenim Durumlarına Göre Dağılımı 186 M.8 Karabük İli Göç Durumu, M.9 Karabük İli Taşınmaz İstatistiği, M.10 Nüfusun Yıllara Göre Değişimi ( ) 188 M.11 İlçe Nüfusunun Yıllara Göre Dağılımı ( ) 189 M.12 Karabük İli 2007 Yılı Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 189 M Yılı İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu, Yüzölçümü ve Nüfus Yoğunluğu 190 M ve 2007 Yılı Genel Nüfus Sayımında İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu, Yıllık Nüfus Artış Hızı (%) 191 N.1 İlimizdeki Resmi Sağlık Kuruluşlarına Ait 2008 Yılı Tıbbı Atık Miktarları 193 N.2 Belediyeler Tarafından Toplanan Tıbbi Atık Miktarı, N Yılı İlimizdeki Atık Yağ Miktarları 194 O.1 Karayolu Çevresel Gürültü Sınır Değerleri 198 O.2 Endüstriyel Tesisler İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri 198 O.3 İç Mekan Gürültü Düzeyi Sınır Değerleri 199 P.1 Karabük İli Merkez ve İlçelerinin Bulunduğu Deprem Bölgeleri (2007) 203 P Yılı Yenice Orman İşletme Müdürlüğü Orman Zararlı Türüne Göre Mücadele Faaliyetleri 204 P Yılı Yenice Orman İşletme Müdürlüğü Orman Zararlıları Mücadele Yöntemine Göre Faaliyetleri 204 P.4 Yenice Orman İşletme Müdürlüğü 2008 Yılı Sonu Olağanüstü Hasılat Cetveli 205 P.5 Karabük İlinde Yaşanması Muhtemel Afetler (2007) 206 R Yılı Karabük İli Merkez İlçe Aylara Göre Hastalık Dağılımı 210 R Yılı Karabük İli Safranbolu İlçesi Aylara Göre Hastalık Dağılımı 210 R Yılı Karabük İli Yenice İlçesi Aylara Göre Hastalık Dağılımı 211 R Yılı Karabük İli Eskipazar İlçesi Aylara Göre Hastalık Dağılımı 211 R Yılı Karabük İli Eflani İlçesi Aylara Göre Hastalık Dağılımı 212 R Yılı Karabük İli Ovacık İlçesi Aylara Göre Hastalık Dağılımı 212 R Yılı Su Analiz Sonuçları 213 R.8 Kuduzla Mücadele Çalışmaları (2008) 213 R.9 Karabük İlinde 2008 Yılında İnsanlarda Görülen Zoonotik Hastalıklar 214 R Yılı Aşı Çalışmaları 214 X

18 R Yılı Ölümlerin Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 215 T Yılı ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Faaliyetler Listesi 225 HARİTALARIN LİSTESİ SAYFA NO : Karabük İl Haritası (1/20.000) 8 Karabük İli Jeoloji Haritası (1/50.000) 16 Karabük İli Deprem Haritası (1/50.000) 20 Akifer Alanları Haritası (1/ ) 42 Kretase Yaşlı Karstik Kireçtaşı Alanları Haritası (1/ ) 43 Karabük İli Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfı Haritası (1/25.000) 56 Karabük İli Arazi Kullanım Durumu Haritası (1/25.000) 57 Karabük İli Turistik Harita (1/25.000) 101 Safranbolu İlçesi Turistik Harita (1/25.000) 102 Karabük İli Elektrifikasyon Haritası (1/20.000) Yılı Karabük İli Yol Ağı Durumu Haritası (1/25.000) 168 Karabük İli Yerleşime Uygunluk Haritası (1/25.000) 180 Kuzey Anadolu Fay Zonu Haritası (Bilim ve Teknik, 1999) (1/ ) 202 ŞEKİLLERİN LİSTESİ A.1 Stratigrafik Dikme Kesit 15 J.1. Yenice Ormanları 150 L.1 Karabük İli Arıtma Tesisi Akım Şeması 163 M.1 Karabük İli Kent Yerleşim Krokisi, M.2 Yıllara Göre Nüfus Dağılımı ( ) 188 M Yılı İlçelere Göre Nüfus Dağılımı 190 M Yılı Nüfus Artış Hızı 191 P.1 A-Karabük Fayının Blok Diyagramı; B- Aşınmadan önceki konumu; C- Bugünkü aşınma ile fay izinin konumu ( Saner vd., 1980) 203 SAYFA NO : GRAFİKLERİN LİSTESİ C Yılı SO 2 Aylık Ortalama Ölçüm Değerleri 37 C Yılı PM Aylık Ortalama Ölçüm Değerleri 38 E Yılı Karabük İli Arazi Kabiliyet Sınıfları ve Dağılımı (ha) 54 E Yılı Toprak Sınıflarına Göre Arazi Kullanım Durumu 55 H Yılı Karabük İli Arazi Dağılımı Oranları 134 SAYFA NO : XI

19 (A). COĞRAFİ KAPSAM A.1. Giriş Karabük İlinin adının kaynağına ilişkin üç görüş vardır. Bunlardan birincisine göre Karabük, kara ve bük olmak üzere iki unsurdan oluşan bir kent adıdır. Bu görüşü savunanlara göre kent, adını üzerine kurulu olduğu coğrafi yapıdan almıştır. Anlatımlara bakılacak olursa, kara, tabiat parçaları üzerinde yerleşen ve tabiata damgasını vuran insanoğlunun sık başvurduğu bir sıfattır. Bu sıfat Türk toponimisinde çok önemli bir yer işgal etmektedir. Bük kavramı ise özellikle Orta Karadeniz de çok yoğun olarak bulunan bir bitki türünün adıdır. Buna göre Karabük adı, çalılık fundalıkların karaltısı anlamına gelmektedir. İlin adına ilişkin ikinci görüşe göre; Karabük Türkmen cemaatinin adı olup, bugün Türkiye de bu adı taşıyan çeşitli ilçelere bağlı, yedisi köy olmak üzere, onüç adet meskun yer adı bulunmaktadır. Taşköprü ile Boyabat arasında doğu batı yönünde akan çay da bugün Karabük Çayı olarak bilinmektedir yılında düzenlenmiş olan Adana Tapu Defterleri üzerinde yapılan incelemelerde Yüreğir nahiyesine bağlı, Karabük adını taşıyan Türkmen topluluğu saptanmıştır. Safranbolu yöresindeki köylerin büyük ölçüde Türkmen, boy, oymak ve topluluklarının adını taşımakta olmaları, Karabük adı için de aynı durumu düşündürmektedir. Üçüncü görüş ise, daha önce, Karabük Köyünde oturan ancak şimdilerde aynı adla anılan mahallede yaşayanlar tarafından iddia edilmektedir. Buna göre; bük yerel anlamda üzüm anlamına gelmektedir. Eskiden Karabük Köyünde bol miktarda üzüm bağı bulunmaktadır. Karabük bu anlamda kara üzümlük yer anlamına gelmektedir. Karabük ve çevresinde tarih öncesi ve tarih devirlerinin aydınlatılması açısından önemli sayılabilecek toplam 32 tümülüs ve 4 büyük höyük bulunmaktadır. Bunlardan 24 tümülüs, Safranbolu ile Eflani İlçelerimiz arasında, 5 tümülüs Eskipazar İlçemizde ve 3 tümülüs de Ovacık İlçemizde bulunmaktadır. Höyüklerden 3 tanesi Eflani İlçemizde, 1 tanesi de Eskipazar İlçemiz sınırları içersinde yer almaktadır. Eflani Köle Tepesi Tümülüsü 1

20 1998 tarihinde İngiliz arkeolog Dr. Roger Matthews başkanlığındaki bir ekip tarafından Ovacık ve Eskipazar yerleşimlerinde yapılan arkeolojik yüzey araştırma sonuçlarına göre, Karabük ve çevresinde en eski yerleşme, erken bronz (tunç) devrinde başlamaktadır. Eskipazar İlçemize bağlı Yazıboy köyünde bulunan höyük bu anlamda Karabük ve çevresinin en eski yerleşim alanı olarak kabul edilmektedir. Karabük ve çevresi, Antik Devirde, Homeros un İlyada destanında adından bahsettiği, Paflagonya (Paphlagonia) denilen bölgenin sınırları içinde idi. Paflagonya nın batısında Bitinya, doğusunda ise Pontos bölgesi vardır. Anadolu nun antik devirde siyasi, ekonomik ve toplumsal tarihi, Hitit Devletinin kuruluşu ile başlamaktadır. Karabük ve çevresi, Antik devirde Hitit lerin Kuzey Batı Anadolu yu kontrol altına alma amacına hizmet eden bir ordu yolu geçit bölgesiydi. Hitit lerin, M.Ö tarihinde yıkılmasından sonra Karabük ve çevresi, Frig lerin etkisi altına girmiştir. Bu dönemde Anadolu nun toplumsal ve siyasal yapısı bütünüyle değişti. Kuzey Batı Anadolu da Kastamonu ya kadar olan alana yerleşen Frig lerin yöremizde yerleşmiş olarak göründükleri yer, arkeolojik yüzey araştırma sonuçlarına göre, Ovacık İlçesine bağlı Kışla Köyüdür. Burada bulunan Hesem Değirmen adı verilen yapının kapısı Frig Dönemine aittir. Friglerin, Kuzey Batı Anadolu da egemenliği M.Ö. 676 tarihine kadar sürdü. M.Ö. 695 te Kafkaslardaki İskitlerin (Sakalar) kovaladığı Kimmer oymaklarının bir bölümü Frigya topraklarına girdi. Bütün Frig yapılarını yerle bir eden bu topluluklar geriye kaya mezarlarından ve tümülüslerden başka bir şey bırakmadılar. Karabük ve çevresinde Roma döneminden kalma birçok yapı, mezar ve yerleşim alanı bulunmaktadır. Roma döneminin yöremizdeki en önemli yerleşim alanı Eskipazar İlçemiz sınırlarındaki, Hadrianopolis Kentidir. M.S. 126 yılında bu adı alan kentin asıl ismi Kaisareis Proseilemmenitai dir. Kentin kuruluş tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte M.Ö. 64 tarihinde olduğu sanılmaktadır. Hadrianopolis -mezar İlimiz ve çevresinde Roma döneminden kalma ünlü yapıtlar arasında, Sipahiler köyü Küre Havuzu, Safranbolu Hacılarobası köyünde bulunan İnkaya Kaya Mezarlığı, Akveren ve Yörük köyleri arasında kalan Horozini Kaya Mezarları yer almaktadır. 2

21 Hacılarobası Kaya mezarı Hacılarobası yazıt Eskipazar İlçemize bağlı, Deresamail (Değirmendere Mahallesi), Boncuklar (Yahyalar Mahallesi) ve Tamışlar (Emiroğlu Mahallesi) köylerinde bulunan 20 ye yakın Grekçe yazıt, yöreye ilişkin önemli bilgiler vermektedir. Eflani Grekçe Mezaryazıtı Roma Dön.I.II.yy İç Paflagonya bölgesinin uzun zaman Roma yönetiminde kalması, yöremizde çok sayıda Roma döneminden kalma eserin bulunmasına neden olmuştur. 3

22 Erken Roma Dönemi Kutsal Amaçlı Kaya Nişi Roma Dönemi Kaya Mezarı 395 yılında Roma İmparatorluğu ikiye ayrılınca Karabük ve çevresinde bu defa da uzun sürecek bir Bizans dönemi başlamıştır. Antik dönemin konusu olmamakla birlikte, Bizans, 622 yılında Anadolu ya dolayısıyla Paflagonya yı, İran (Sasani) istilasından kurtardıktan sonra Anadolu da yeniden askeri ve sivil örgütlenmeye gitti. Bizans İmparatoru Heraklius, Anadolu yu 17 Teme (eyalete) ayırdı. Bunlardan birisi de Karabük ve çevresinin içinde bulunduğu Paflagonya Temi idi. Bizans döneminde Paflagonya nın tarihi açık ve belirgin değildir. Bildiğimiz tek gelişme, bölgenin VII. y.y. dan başlayarak 922 yılına kadar olan süreçte, Bizans- Müslüman Arap çatışmasına konu olmasıdır. Bu çatışmalar sırasında bölgede Roma döneminde yapıldığı sanılan Eflani Şatosu, bir akritai olan (Bizans dilinde müstahkem kale) Safranbolu ve Kastamonu kaleleri, Müslüman Araplara karşı verilen mücadeleler sırasında bölgede ön plana çıkmışlar ve adlarını duyururlar. Yine Bizans döneminde Eskipazar ve Safranbolu birer piskoposluk merkezi olarak yörede etkin dinsel yerleşim alanları durumuna gelir. Eflani Kilise Harabesi, Sütun Başlıkları (Bizans Dönemi) 4

23 Anadolu nun Türkleşmesi süreci 1071 Malazgirt Savaşından daha öncesine dayanmaktadır. Karabük ve çevresinde ilk olarak Türkleşme sürecine giren yerleşim birimi, Eskipazar daki Tamışlar Köyü dür yılı itibariyle Karabük ve çevresi bütünüyle Selçukluların kontrolü altına girmiştir. XIV. Yüzyılın başlarına gelindiğinde Eflani de oturan Candar ailesinin (1309) bu bölgede beylik kurduğuna tanık olmaktayız. Candaroğulları Ali Bey in Safranbolu da hüküm sürdüğü sırada Gerede üzerinden, 1332 yılında Safranbolu ya gelen Arap gezgin İbn i Batuta, o yılların Safranbolu sunu; Burası tepe üzerine kurulmuş küçük bir kasabadır. Tepenin eteklerinde hendek, dağın zirvesinde ise kale inşa edilmiştir. Sözleriyle betimlemiştir. Buradan da anlaşılacağı üzere Safranbolu nun gelişmesi yolunda ilk adım Candaroğulları döneminde atılmıştır yılından, Safranbolu nun Osmanlı egemenliğine kesinlikle geçtiği 1416 yılına kadar, kentin her iki beylik arasında birkaç kez el değiştirdiği görülmektedir. Candaroğulları nın, Gerede istikametinden gelecek olan Osmanlıları gözetlemek için, çok geniş görüş alanına sahip Karabük e bağlı Kapullu Köyünü tahkim ettikleri, bu köye kendilerine sadık bir topluluk yerleştirdikleri, köyde bazı Candaroğlu vakıflarının bulunmasından anlaşılmaktadır. Bu köyde aynı zamanda Osmanlı vakıflarının da bulunması, Osmanlıların da Candaroğulları gibi aynı siyaseti izlediğinin bir göstergesidir. Karabük ve çevresinde Candaroğulları ile Osmanlılar arasında tarihlerinde gerçekleşen mücadelelerde, yörede bulunan Türkmen boyları genelde Osmanlıların tarafını tutmuştur. Osmanlıların bu bölgede bulunan Türkmen boylarına yeni fethedilecek, gaza ve cihad yapılabilecek topraklar vaad etmeleri en önemli etkendir. İlimiz ve çevresi, Osmanlıların ilgisini Orhan Bey zamanından itibaren ( ) çekmeye başlamıştır tarihinde Eflani, Osmanlıların eline geçerken aynı tarihte, Candaroğulları Safranbolu yu alarak buradaki Umuroğulları Beyliğine son verirler. Orhan Bey zamanında Karabük ve çevresi, Osmanlıların eline geçer. Ancak Rumeli ye düzenlenen fetihler, bölgeye önem verilmesini engeller. Buna rağmen Osmanlılar bölgeye göçebe Türkmenleri yerleştirmeyi ihmal etmezler. Yöredeki bu Türkmen topluluklarına Yörükan-ı Taraklı adı verilir. Bu yerleştirmenin Safranbolu, Eskipazar ve Yenice üçgeni arasında yoğunluk kazandığı görülmektedir yılı itibariyle Osmanlı egemenliği Karabük ve çevresinde kurulur. Hamamlı Köyü Erken Osmanlı Hamamı 5

24 II. Murat ın tahta geçtiği sırada İsfendiyar Bey Osmanlı egemenliğinden kurtulmak ister. (1421) Çankırı, Kalecik ve Tosya Beyi olan oğlu Kasım Bey i bölgeden uzaklaştırır. II. Murat ın bölgeye ordu göndermesi üzerine; İsfendiyar Bey canını zor kurtarır ve Sinop a çekilmek zorunda kalır. II. Murat a karşı kardeşi Şehzade Mustafa isyan eder. Bundan yararlanmak isteyen İsfendiyar Bey bu defa Karabük üzerine sefer düzenler ve Safranbolu ya girer. Candaroğlu-Osmanlı mücadelesinde sürekli olarak Osmanlının tarafını tutmuş olan Safranbolu halkına karşı şiddet uygular. Kenti yerle bir eder. Karşısına çıkan her şeyi yakıp yıkar. Halka gözdağı verir ve kendisine sadık kalmayanlara haddini bildirir. Safranbolu halkı bir kurul oluşturur ve durumu o sırada Rumeli de bulunan II. Murat a bildirir. Sultan II. Murat haberi alır almaz, ordusuyla bölgeye hareket eder. Her iki ordu 1423 tarihinde Safranbolu da karşı karşıya gelir. Candaroğlu İsfendiyar Bey savaşı kaybeder ve Sinop Kalesine sığınır, 1423 tarihinde taraflar arasında anlaşma imzalanır. İsfendiyar Bey anlaşma koşullarına uyar. Karabük ve çevresi Osmanlı yönetiminde 1423 tarihinden sonra bir süre barış içinde yaşamıştır. Ancak XVI. y.y. ın ikinci yarısından itibaren başlayarak bozulan ekonomik denge beraberinde pek çok sorun getirir. Osmanlı Devletinde 1564 tarihinde başlayan zahire kıtlığı uzun sürer. İmparator zahire ihtiyacını karşılamakta olan şu anda Karabük iline bağlı olan Safranbolu (Taraklıborlu), Eskipazar (Viranşehir) kaynaklarda Bazar olarak da adı geçen Yenice ve Eflani önemli zorluklar yaşar. Karabük ve çevresi, 1560 lardan başlayarak XVII. y.y. ın başlarına kadar Suhte İsyanlarının ( medrese öğrencilerinin çıkardığı ayaklanmalar ) etkisi altında kalır. Özellikle Taraklıborlu bu isyanlardan etkilenir yılından itibaren Karabük ve çevresi bu defa da Celali isyanlarının etkisi altına girer. Bu isyan hareketi yörede tarımsal ve hayvansal üretimin düşmesine neden olur. XVII. y.y. da Karabük ve çevresini konu alan diğer bir gelişme, Osmanlı Padişahı, IV. Mehmet in İkinci Lehistan Seferi sırasında olmuştur tarihinde bu sefer için Bolu Sancağı ndan, 14 kazadan toplanan arpanın miktarı kiledir. Bu arpa Bartın İskelesi nden, İstanbul a gönderilmiştir. İkinci Lehistan Seferi için devlete, Viranşehir, kile arpa vermek zorunda bırakılırken, Eflani ve Taraklıborlu, kile, Yörükhan-ı Taraklıborlu (Yörük Köyü) , Şehabettin (Ovacık) kilo arpa vermekle yükümlü tutulmuşlardır. XIX y.y. da Karabük ve çevresinde bazı önemli olaylar olmakla birlikte yine de bir önceki yüzyıla göre yaşamın sakin geçtiği söylenebilir. XIX y.y. da herşeyden önce idari alanda bir değişiklik yaşandı tarihinde Viranşehir Voyvodalığına son verildi. Milli Mücadele döneminde Karabük ve çevresindeki olaylar Safranbolu merkezli olarak gelişme göstermiş ve tarihe damgasını vurmuştur. I. Dünya savaşı sırasında tümü Safranbolu, Karabük, Eflani ve Ulus yöresi askerlerinden oluşturulan, 42. Alay 1914 yılının Ağustos ayında, Safranbolu nun Harmanlar mevkiinde, yöre halkının katıldığı törenle Çanakkale cephesine uğurlanmıştır. Çanakkale Savaşları sonrasında 42. Alay dan sadece 7 ya da 8 kişi geri dönebilmiştir. I. Dünya Savaşı nda, Safranbolu Askerlik Şubesinden cepheye sevk edilenlerden 1686 vatan evladı şehit olmuştur. Milli Mücadele döneminde Karabük ve çevresinde en önemli gelişme bazı araştırmacıların Safranbolu Olayı ya da Dayıoğlu Olayı olarak bilinen vakadır. Milli Mücadele Döneminde Safranbolu Olayı olarak bilinen hadise 23 Nisan 1920 tarihinde gerçekleşmiştir. Mondros Ateşkesi sonrası İtilaf Devletlerinin Anadolu yu işgal etmeleri tüm yurtta olduğu gibi Safranbolu da da üzüntü ile karşılanmıştır. Nitekim 3 Haziran 1919 tarihinde Mustafa Kemal Paşa henüz Havza da iken, Safranbolu nun ileri gelenleri, bilinç seviyelerinin düzeyini gösterir şekilde telgrafla kanlarının son damlasına kadar düşmanla savaşmak istediklerini bildirmişler, işin başından sonuna kadar bazı alanlar dışında bu hareket noktasından ödün vermemişlerdir. İstanbul un 16 Mart 1920 de resmen işgal edilmesi sonrasında gösterdikleri tepki bunun en güzel örneğidir. Safranbolulular, 20 Mart 1920 de 6

25 düzenledikleri miting hareketi ile İstanbul un resmen işgal edilmesini protesto etmişlerdir. Bu mitingde Safranbolulular, Meclis-i Milli nin işgal edilmesini kınamışlar; hürriyet, insanlık, adalet duygularını kendilerine ilke edinmiş olduklarını belirtmişler ve durumu büyük devletler nezdinde tepki ile karşılamışlardır. Kurtuluş Savaşında da Safranbolu, Kuva-i Milliye nin deri ve ayakkabı ihtiyacını karşılamıştır. Z. Fahri Fındıkoğlu, 1962 tarihinde basılan, Kuruluşunun XXV. yılında Karabük adlı çalışmasında, şu görüşe yer vermiştir. Önce bir istasyon adı, sonra nahiye ve nihayet kaza ismi olan Karabük ve çevresinin Cumhuriyetten önceki devirlerde tarihsiz, mazisiz bir yer olduğu zannedilmesin. Gerçekten de, 1995 tarihinde İl olan Karabük ün, belki İl sınırları içinde olan yerleşim birimleri dolayısıyla tarihi çok eskidir. Ancak, Karabük kenti olarak tarihi o kadar eskilere gitmemektedir. Elimizde bulunan en eski belge, Karabük ün, tarihini Candaroğulları döneminde başlatmaktadır. Bu belgede, Taraklıborlu da Karabük Köyünde Arif Şeyh in Devletşeh Divanındaki 1979 akça olan yeri meşihatlık için vakıftır. Candaroğlu Bayezid Bey den ve Süleyman Paşa zamanından. Daha önceden de belirtildiği ve bu belgeden de anlaşılacağı üzere, Karabük Köyü Candaroğulları döneminde Arif Şeyh adında bir kişiye irşad yani din işlerini yerine getirmek için vakfedilmiştir. Karabük Köyünün vakıfsal özelliği Osmanlılar döneminde de devam etmiştir tarihli Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defterinde Karabük Köyü 11 hane olarak gözükmekte; yaklaşık kişi civarında bir nüfusa sahip olduğu anlaşılmaktadır yılında Safranbolu ya bağlı Öğlebeli Köyü nün, 13 hanelik bir nüfusa sahip mahallesi olan Karabük 1934 yılında Ankara Zonguldak demiryolunun açılması ile bir istasyon adı olarak ilk kez devlet demiryolu haritasında Cumhuriyet tarihinde adı görülmeye başlar. Karabük ün kuruluş öyküsü aynı zamanda Cumhuriyet tarihimizde endüstrileşmenin öyküsü ile eş zamanlı bir anlatımı konu alır. 3 Nisan 1937 yılında Mustafa Kemal Atatürk ün direktifleri ile zamanın başbakanı İsmet İnönü tarafından Demir-Çelik Fabrikasının temeli atılır. Böylece Karabük ün adını Türkiye ve daha sonra dünyaya duyuracak olan süreç başlamış olur. Ağır sanayi kuruluşu olarak Demir-Çelik Fabrikasının üretime geçmesi ile hareketlilik kazanan Karabük te kısa zamanda köyden kurtuluşu sağlayan şehirleşme süreci başlamıştır yılında demiryolunun beldeden geçmesi ile yavaş yavaş nüfus çekmeye başlayan Karabük, nihayet 1939 yılında bir belediyeye kavuşmuştur tarihinde Aktaş nahiyesi haline dönüştürülürken, Karabük nahiye yapılmıştır. Karabük adına 1940 nüfus sayımında rastlanılmaktadır. Karabük adına ilk yer veren nüfus sayımı 1945 yılına aittir. Karabük ün bu ve buna bağlı yıllarda nüfusu hızlı olarak artış gösterirken, 6068 sayılı yasa ile 3 Mart 1953 tarihinde ilçe haline getirilmiştir. Karabük ün bir ilçe olarak adı ilk kez 1955 nüfus sayımında geçmiştir. Yurdumuzda demir çelik ağır sanayinin yayılmasına, gelişmesine öncülük eden ve okul ödevini gören Karabük, 550 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 6 Haziran 1995 tarihinde 78. İl olarak Türkiye siyasi haritasında yerini almıştır. A.2. İl ve İlçe Sınırları Karabük İline bağlı ilçeler; İlçeler: Yüzölçümü (km 2 ): Merkez 760 Safranbolu Yenice 620 Eskipazar 740 Eflani 587 Ovacık 402 7

26 Karabük İl Haritası (1/20.000) Kaynak: Karabük İl Çevre ve Orman Müdürlüğü 8

27 A.3. İlin Coğrafi Durumu Karabük İli; Batı Karadeniz bölümünde yer almakta olup, Araç ve Soğanlı Çaylarının birleşmesiyle meydana gelen Yenice (Filyos) Irmağı nın oluşturduğu vadilerle bunların arasındaki platolardan meydana gelen bir coğrafi yapıya sahiptir. Coğrafi yapı, engebeli olup büyük düzlükler görülmemektedir. Kuzeyde Bartın (80 km.), kuzeydoğu ve doğuda Kastamonu (120 km.), güneydoğuda Çankırı (195 km.), güneybatıda Bolu (130 km.), batıda Zonguldak (170 km.) illeriyle komşudur. Ankara'ya 230 km., İstanbul'a 400 km. uzaklıktadır. Karabük İli, Batı Karadeniz Bölgesi nde I ve I kuzey boylamı, I ve I doğu enlemleri arasında yer alır. Karabük ün yüzölçümü km 2 olup, İl merkezinin rakımı 254 m. dir. A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu Karabük, Araç ve Soğanlı Çayları nın birleşmesiyle meydana gelen Yenice (Filyos) Çayı nın oluşturduğu vadilerle bunlar arasında kalan platolardan meydana gelmiş bir yapıya sahiptir. Karabük il merkezinde genel olarak eğim oranı oldukça fazladır. Karabük şehir merkezinde eğimli (%10-20) ve az eğimli (%0-10) morfoloji göze çarpar. Şehir merkezinin dışına doğru ise; dik (%20-40) ve çok dik (>%40) morfolojinin olması jeoteknik problemlere yol açar. Mevcut durum yerleşim olanağını kısıtlamaktadır. İlimiz etrafı yüksek dağ ve tepelerle çevrili bir havza karakteri gösterir m. yüksekliğe sahiptir. Kuzeyindeki dağlık alandan kaynaklanan tali dereler, şehre doğru taşıdıkları maddelerle alüvyal bir dolgu oluşturmuştur. Doğuda yer alan Safranbolu çevresinde yükseklik 600 m. yi bulur. Buradaki kalker platosu, Gümüş ve Akçasu Derelerinin birleşmesinden oluşan Tabakhane Deresi ile Bulak Deresi tarafından parçalanmıştır. Bulak ve Tabakhane Dereleri Araç Çayına doğru gömük menderesler oluşturarak akmaktadır. İlimizin kuzeydoğusunda kalan Eflani İlçesi ve çevresi küçük akarsularla parçalanmış bir plato durumundadır. Buradan güneye doğru gidildikçe yükseklik artar. Eskipazar İlçemiz çevresindeki arazi, batıdaki Meğri Dağı ndan doğuya doğru eğimlidir. Soğanlı Çayı çevresinde düzlükler yer alırken, sırt olarak isimlendirilen Ovacık- Çerkeş sınırına yakın olan alanlarda yükseklik artmaktadır. Eskipazar çevresinde ortalama yükseklik 740 m. civarındadır. Ortalama yüksekliği m. olan Ovacık, vadilerle parçalanmış plato ve düzlükler üzerinde bulunur. Bu alanı çevreleyen sırt ve dağlar engebeli bir arazi yapısını ortaya çıkarmaktadır. Batıda kalan Yenice ise oldukça engebeli ve dağlık bir yapıya sahiptir. Düzlük ve ovalık olan kesim bulunmamaktadır. Karabük ve Safranbolu yu kuzeyden kuşatan dağlık alanın tektonizmaya uğraması ile kuzeydoğu güneybatı doğrultulu bir fay hattı meydana gelmiştir. Bu alanın hemen güneyinde ise Araç Çayı ve Yenice Irmağının içinde aktığı doğu batı doğrultulu bir senklinal bulunmaktadır. Yapı bakımından geçirimsiz, yumuşak ve dirençsiz olan killi formasyonlar (kayaçlar topluluğu) heyelanlara uygundur. Eğimin son derece fazla olduğu bu alanlarda yağışlardan sonra sık sık heyelan ortaya çıkar. Karabük te bulunan Yeşil Mahalle, Yeni Mahalle, Bayır Mahalle, Çamdibi, Kapullu, Kartaltepe, Kayabaşı ve 100. yıl Mahallelerinde heyelanlar büyük zararlara yol açmıştır. Karabük te genelde dağlık olan dalgalı bir arazi yapısının ortaya çıktığı, büyük ova ve düzlüklerin olmadığı söylenebilir. 9

28 Karabük İli Dağları Kuzey Anadolu Dağlarının bir parçasını oluşturan ildeki dağlar kıvrım dağlarıdır. Bu dağların yüksekliği 2000 m. yi geçmez. Karabük ün kuzeyinde batıya doğru uzanan geniş bir dağlık alan bulunmaktadır. Kuzey Dağları nın uzantıları niteliğindeki bu alanda, ortalama 1400 m. yüksekliğe sahip Çiğdem Tepe, Boyundurluk Tepe, Tekirdağ, İçbel Tepe, Döneğen Tepe ve Başköy Dağları yer alır. Bu alanda Karabük ün ikinci yüksek noktasını oluşturan Sarıçiçek Tepesi (1750 m.) bulunmaktadır. Karabük ün doğusuna rastlayan alanda, Araç ve Soğanlı Çaylarının arasında kalan kesimde Bürnük Tepesi (1143 m.), Esendoğdu Tepesi (1144 m.) ve Tepedağ yer almaktadır. Karabük ün günaybatısında Keltepe, Yenidağ ve Karadağ, güneyde Aladağlar (1040 m.), güneydoğuda ise Çakmak Dağları uzanmaktadır. Keltepe 1999 m. yüksekliği ile Karabük ün ve Batı Karadeniz Bölgesi nin en yüksek noktasıdır. Keltepe Bölgesinden Eskipazar a doğru uzanan alanda Çal Dağı, Kavak Dağı, Kurban Tepesi, Dede Tepesi, Eleman Dağları, Kısaç Dağları; Eskipazar Çayına paralel uzanan Şerafettin Dağları ve doğuda Kuzören Dağı üzerindeki Dikmen Tepesi (1600 m.), Eskipazar ın kuzeybatısında Hodulca Dağı (1730 m.) en önemli yükseltilerdir. Yenice çevresiyle Eskipazar da yer alan dağlar, Bolu ve Köroğlu Dağlarının uzantılarıdır. Safranbolu çevresinde, Araç Çayı ve kollarının parçaladığı platoluk alan üzerinde kuzeydoğuya doğru uzanan Sipahi Dağı yer almaktadır. Daha kuzeyde kalan Eflani çevresinde düzlükler geniş yer tutar. Burada 1416 m. yüksekliğindeki Göktepe ve Tepedağ en önemli yükseltilerdir. Ovacık çevresinde en yüksek dağ Çalyayla Dağı (1432 m.) dır. Bu alanda Ilgaz ve Köroğlu Dağlarının devamı olan Kıraç Tepe, Kocadağ, Sivriçam Doruğu, Karadağ, Boduroğlu ve Erenler Dağları bulunmaktadır. Karabük İli Ovaları Oldukça engebeli ve eğimli yapıya sahip olan Karabük te büyük düzlükler ve ovalar yoktur. Araç ve Soğanlı Çaylarının kenarında küçük düzlük alanlar yer almaktadır. Eskipazar çevresinde Hamamlı, Bayındır, Sadeyaka Ovaları yer alır. Soğanlı Çayı vadisinde, Safranbolu nun Geren Köyü yakınında Geren Ovası bulunmaktadır. Hamzalar Mevkiinde ise Eskipazar Çayının Soğanlı Çayına karıştığı alanda Cemal Ovası yer alır. Karabük İli Yaylaları Merkez İlçede; Avdan Yaylası (1300 m.), Sorgun Yaylası (1650 m.), Dede Yaylası (1670 m.), Büyük Düz Yaylası, Küçük Düz Yaylası, Çakıören Yaylası, Küçük Yayla, Bostancık Düzü Yaylası, Arıcak Yaylası, Safranbolu çevresinde; Sarıçiçek Yaylası ve Uluyayla, Yenice çevresinde Gökpınar, Göktepe, Meğre, Yassıyurt, Alaboğa, Karaboğa, Bağbaşı Yaylaları, Eskipazar çevresinde Dede Yaylası, Keltepe den Eskipazar a doğru uzanan alanda Adiller, Hasanlar, Kulat, Şerafettinler, Eğriova, Sündek, Acemler, Belen Yaylaları, Ovacık çevresinde Boduroğlu, Çakıllı, İmanlar ve Göllü Yaylaları bulunmaktadır. A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi Karadeniz Bölgesi batı bölümünde yer alan Karabük ve çevresinde, Birinci zamandan, Kuvaterner e kadar değişik yaşlarda, pek çok litolojik birim gözlenmektedir. 10