1. Gelişmiş Ülkelerin Bilim ve Teknoloji Stratejileri Çalışma Grubunun Raporu

Transkript

1 Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Cilt 3, Sayı 2 (Haziran 2006) Mak. #36, ss Telif Hakkı Ankara Üniversitesi Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü Haberler Bilim ve Teknoloji Stratejileri Çalıştayı, 31 Mayıs 1 Haziran 2006, Gazi Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Stratejileri Araştırma ve Geliştirme Merkezi, Gölbaşı/Ankara. Sürekli ve hızlı gelişmenin temelinde bilim ve teknoloji yatmaktadır. Bunun için de iyi düşünülmüş, etkin bilim ve teknoloji yatırımları şarttır. Bugün gelişmiş devletlerde (G7, Doğu Asya Kaplanları vb.) bilim ve teknoloji yatırımları artık makro-ekonomiyi sadece yönlendirmekten öte, onun bir parçası haline gelmiştir. Gerçekten de AR-GE harcamaları bu devletlerde çoktan GSMH nın %2 sini aşıp, Japonya ve Güney Kore örneklerinde olduğu gibi %3 ün üzerindedir. Gelişmiş ülkelerin tecrübesi göstermektedir ki, yüksek teknolojinin sadece satın alınıp kullanılması yeterli değildir; bunun yanı sıra yeni teknolojilerin geliştirilmesi ve üretilebilmesi için temel bilimsel araştırmaların yapılması şarttır. Dünya standartlarına göre toplam AR-GE harcamalarından temel araştırmalara %10-15, uygulamalı araştırmalara %20-25 ve yeni teknolojilerin geliştirilmesine %60-70 ayrılmalıdır. Türkiye ekonomisinin krizlerle karşılaşmasının ana sebebi yüksek teknolojinin yeterince üretilememesidir. Bunun sebebi etkin bir milli araştırma-geliştirme (AR-GE) politikasının olmaması ve temel bilimsel araştırmalara yeterince önem verilmemesidir. Bu eksiklikler giderilmez ise, 21. Yüzyılda Türkiye nin bölgesel süper güç olabilmesi boş bir hayal olarak kalacaktır. Eğer kısa sürede (15-20 yıl) gelişmiş ülkeler arasına girmek istiyorsak, acil olarak Türkiye ve Türk Dünyası nda bilim ve teknolojinin hızlı gelişmesine yönelik etkin bir program hazırlanıp bir an önce hayata geçirilmelidir. Bu programa en azından petrol boru hatları kadar önem verilmelidir. Unutulmamalıdır ki, ne Almanyaʹda petrol üretilmekte, ne de Japonya dan petrol boru hatları geçmektedir! ABD ise çok büyük petrol yataklarına sahip olmasına rağmen tüketiminin yarısından fazlasını ithal petrol ile karşılamaktadır! Ülkemizdeki bilim ve teknoloji sisteminin, gereken atılımı gerçekleştirebilecek yapıda bulunmadığı gözler önündedir. Etkin bir bilim ve teknoloji atılım programını

2 Haber 187 hazırlamak için öncelikle; Gelişmiş devletlerin bu alanda neler yaptıklarını ve yapmayı planladıkları incelenerek özgün bir model önermek, Mevcut araştırma ve araştırmacı potansiyelini belirleyip etkin bir şekilde değerlendirmek gerekir. Gazi Üniversitesi, Fen, Mühendislik, Eğitim, İktisadî ve İdari bilimler, Hukuk ve Sağlık bilimleri alanlarında, çok geniş bir yelpazede eğitim-öğretim ve araştırma yapılan bir kurumdur. Üniversite eğitiminin bilgi-beceri-kültür altyapısını oluşturan orta öğretim ve ilk öğretim kurumlarının program ve müfredatlarının geliştirilmesi, koordinasyonu ve yüksek öğretim çerçevesine eklemlenmesi bakımından da sorumluluklar taşımaktadır. Bilim ve teknoloji alanlarında ülkemizin ihtiyaç duyduğu yetişmiş insan gücü, farklı disiplinlerin işbirliği ile hazırlanmış uzun vadeli eğitim, araştırma ve yatırım program ve stratejileri gerektirmektedir. Ülkemiz nüfûsunun tamamını kapsayan insan gücü, eğitim-planlamayönlendirme ve istihdam tasarımı; üniversitemiz ölçeğini aşmakla beraber temel ihtiyaçlarının karşılanması konusunda öncülük edecek elit bir bilim ve teknoloji kadrosunun teşkili için, üniversitemizin mevcut eğitim ve araştırma altyapısını tamamlayıcı, koordine edici ve destekleyici nitelikte disiplinler arası düşünmeyi sağlayacak insan dokusuna sahip birimlerin oluşturulması amaçlanmıştır. Bu cümleden olarak Gazi Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Stratejileri Araştırma ve Geliştirme Merkezi (GAZİ-BİTEM) kurulmuştur. Bilim ve Teknoloji Stratejileri Araştırma ve Geliştirme Merkezi, önce üniversitemiz çapında lisans ve lisansüstü eğitim vermekte olan Fen, Mühendislik, Eğitim, İktisat ve İdarî Bilimler, Hukuk ve Sağlık Bilimleri alanlarına orta vadede, ülkemizin yetenekli gençlerinin talip olmasını sağlamak için disiplinler arası projeler geliştirilmesine ağırlık vererek, giderek güçlenen eleman ve alt yapı dokusu ile hedefini büyüterek bölge ve ülke çapında bilim-teknoloji stratejileri üretmeye yönelmeyi amaçlamaktadır. Bu merkez ile farklı alanlarda çalışan üniversitemiz elemanlarının ortak bir dil ve kavrayış geliştirmeleri için fiziksel mekân ve fırsat yaratarak; Eğitim ve araştırmada bütüncüllük boyutu güçlenecektir. Farklı araştırma alanlarında kendi yollarını çizmek durumunda kalan akademisyen adayları, bu merkez bünyesinde daha kuşatıcı, pratik hayatının gereklerine dönük, ülkemiz ihtiyaçlarını önceleyen konuları seçmek bakımından dolaylı teşvik görerek, araştırmanın bir maliyeti olduğu ve bir fayda üretmesi gerektiği konusunda bir bilinç, öyle değilse bile refleksler gelişecektir. Merkezin üniversitemizin mevcut birimlerinden temel farkı, ihtisaslaşma gereği ayrışma ve izolasyon tehlikesiyle yüz yüze kalan farklı eğitim-öğretim ve araştırma

3 188 Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Cilt 3. Sayı 2. Haziran 2006 alanlarımızı bir araya getirme, bütünleştirme ve birleştirme görevi üstlenmiş olmasıdır. Tüm bunlar göz önüne alındığında GAZİ-BİTEM in üniversitemizin ve daha genelde ülkemiz insanının hayat kalitesine yapacağı katkı açıkça ortaya çıkmaktadır. Ülkelerin gelişmesinin temelinde ülke özelliklerini göz önünde tutarak etkin bir bilim ve teknoloji stratejisinin geliştirilip uygulanması yatmaktadır. Türkiye için etkin bir stratejinin hazırlanabilmesi için Ulusal Bilim ve Teknoloji Çalıştayı düzenlenmeye karar verilmiştir ve DPT, TÜBİTAK, Sanayi Bakanlığı, Bayındırlık Bakanlığı, TAEK, TAİ başta olmak üzere konu ile ilgili kamu ve sivil kurumların katılımları ile bu çalıştay gerçekleştirilmiştir. 31 Mayıs 1 Haziran 2006 tarihlerinde toplanan Bilim ve Teknoloji Stratejileri Çalıştayının, bilim ve teknolojideki gelişmelerin Türk toplumu üzerindeki etkilerinin ve teknoloji alanında Türkiye nin gelecekte nerede olması gerektiğinin uzmanlar tarafından tartışıldığı bir platform olması amaçlanmıştır. Türkiye de öncelikli AR-GE alanlarının belirlenmesinde TÜBİTAK, Devlet Planlama Teşkilatı gibi kurumların çalışmalarının yanı sıra üniversite ve akademisyen perspektifinin de tarafsız bir platformda ortaya konulması şüphesiz gerekli ve faydalı olacağı düşünülmüştür. Çalıştay kapsamında yer alan konu başlıkları ve hazırladıkları raporlar aşağıda sıralanmıştır: 1. Gelişmiş Ülkelerin Bilim Stratejileri ve Öncelikli AR-GE Alanları Yüzyılda Öncelikli AR-GE Alanları 3. Bilim Kentleri - Teknoparklar ve Teknoloji Bölgeleri 4. Türk Dünyasında Bilim ve Ortak Bilim Dili - Bilim ve Toplum 1. Gelişmiş Ülkelerin Bilim ve Teknoloji Stratejileri Çalışma Grubunun Raporu Bilim ve teknoloji stratejileri çalıştayında gelişmiş ve gelişmekte olan bazı ülkelerin stratejik çalışmaları analiz edilerek tartışılmıştır. Temel stratejilerin belirlenmesinde ve sürdürülebilmesinde araştırma ve fikir aşamasından başlayarak ürünün elde edilmesi ve pazarlanmasına kadar olan süreçte yer alan halkaların sürekliliğinin önemi görülmüştür. Bilimsel ve teknolojik üretim süresince başarı kazanılması bu süreçteki halkaların bütünlüğüne bağlıdır. Bu halkalardan birinin kopmasının stratejik amaçları önleyecek nitelikte olacağı ön görülmüştür. Bu çerçevede oluşturulacak strateji planlarında aşağıdaki hususların dikkate alınması görüşündeyiz. 1) Kurumlar arası koordinasyonunun sağlanması, 2) Bundan sonra yapılacak bilimsel ve stratejik çalıştaylarda ulaşım, eğitim, çevre, sosyal bilimler, fen bilimleri ve diğer ilgili bilim dallarından

4 Haber 189 uzman görüşlerinin sağlanması, 3) Temel bilimler alanında yapılacak araştırmalarda kamu desteğinin arttırılması, 4) Bilim ve strateji konusunda yapılacak çalışmalarda, özel sektörün katkısının arttırılması, 5) Kamu sektörünün desteklediği ve destekleyeceği her türlü projenin verimlilik kontrolünün yapılması 6) Uygulamalı araştırmacılığın özendirilerek araştırmacı sayısının en kısa zamanda artırılması, a) Eğitim kalitesinin yükseltilmesi, b) Ara kademe iş gücünün arttırılması, desteklenmesi ve niteliğinin arttırılması, c) Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi (CERN) uluslararası merkezlere girilmesi (üye olunması), 7) Türkiye deki tüm bilimsel ve teknolojik araştırmalarda, ilgili kurumların üretim, yönetim, denetim ve eş güdüm bağlamında Bilim ve Teknoloji bakanlığı adı altında toplanması, 8) Temel ve uygulamalı bağımsız araştırma merkezlerinin kurulması ve sayısının artırılması. Yukarıda belirlenen noktalar göz önünde bulundurularak zamana göre bilim ve teknoloji alanında önceliklerin belirlenmesi ve desteklenmesi önerilmektedir Yüzyılda Öncelikli AR-GE Alanları ve Stratejik Teknolojiler Çalışma Grubunun Raporu 21. yüzyıl teknolojilerinin bilgi ve yoğun teknolojiler olacağı, bilginin katma değerinin en önemli faktör olarak ürün tasarımında ve üretilmesinde ön sırada yer alacağı görülmektedir. Bu çerçevede bilginin üretilmesi, bilginin ürüne dönüştürülmesi ve bilgiye ulaşım büyük önem taşımaktadır. Bilginin insan ve toplum yararına dönüşmesi ve bu kapsamda bilgi üreten bilim insanları ile üretim yapan sanayicilerin işbirliği büyük önem taşımaktadır. Bilginin yarı ömrünün beş yılın altına indiği günümüzde, disiplinler arası alanlar büyük gelişmeler göstermektedir. Birçok bilgiye dayanan yeni ürünün tasarım ve üretimi çok farklı alanlarda uzmanlaşmış bilim adamlarının birlikte çalışmalarını gerektirmektedir. Konu bu çerçevede değerlendirildiğinde disiplinler arası çalışmaların ve üniversite-sanayi işbirliğinin teşviki ve desteklenmesi önem taşımaktadır.

5 190 Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Cilt 3. Sayı 2. Haziran 2006 Bu disiplinler arası alanlar içinde 21. yüz yıla damgasını vuracak AR-GE alanları içinde nanoteknolojinin önemli bir yeri olacağı görülmektedir. Nanoboyut düzeylerinde (metrenin milyarda biri) malzeme tasarımı ve kazanılan yepyeni işlevsel üstün özellikleriyle bu alanda önemli sıçramalar öngörülmektedir. Geleceğin teknolojilerinin atom, molekül ve nanoküme boyutlarında malzemenin şekillerinin kontrol edilmesi, aygıtlara dönüştürülmesi, malzemenin ve yüzeylerin tasarlanması öngörülmektedir. Nanoteknoloji önümüzdeki yıllarda sivil ve askerî stratejileri etkileyebilecek bir olgudur. Malzeme, elektronik, eczacılık yanında bugün düşünemediğimiz pek çok yeni uygulama, mühendislik ve tıp alanındaki birçok gelişme nanoteknolojideki gelişmeler sonucunda mümkün olabilecektir. Araştırma kuruluşlarının üniversitelerin ve sanayinin altyapısı bu teknolojinin geliştirilmesine yönelik olarak güçlendirilmeli ve nanoteknoloji alanında yüksek lisans ve doktora eğitimi veren disiplinler arası programlar açılmalıdır. Nanoteknolojinin yanı sıra dıştan gelen etkilere tepki verebilen ve uyum yeteneği olan ve performansını buna göre ayarlayabilen akıllı malzemelerin tasarımı ve geliştirilmesi ve özellikle istenilen özelliklere sahip terzilenmiş malzemelerin geliştirilmesi ve üretimi, bunların karakterizasyonu önümüzdeki yüz yıla damga vuracak alanlardan birisi olarak gelişmektedir. Bu çerçevede süreçlerin ölçeklendirilmesi, mikro ve nano düzeyde tasarım ve modelleme ile ölçek büyüterek makro boyutta üretim prosesleri önem taşıyacaktır. Bu çerçevede biyomimetik malzemeler konularında da araştırmaların geliştirilmesi beklenmektedir. Sürdürülebilir kalkınma önümüzdeki yüz yılda üzerinde durulması gereken en önemli kavramlardan biridir. Tüm gelişmelerin amacının insanın refah içinde yaşaması olduğu dikkate alındığında teknolojik gelişimin yanı sıra çevre ve enerji sorunlarının çözümlendiği bir ortam yaratılması büyük önem taşımaktadır. İnsanlığın ve toplumun refah seviyesini yükselten yeni ürün ve teknolojilerin geliştirilmesi sırasında çevrenin korunması ve kirlenmesinin önlenmesi ve enerjinin optimum kullanımına yönelik çalışmaların ağırlıklı olarak yürütülmesi gerekmektedir. Bu çerçevede, çevre açısından güvenli yeni proseslerin ve ürünleri geliştirilmesi 21. yüz yılda ağırlıklı olarak araştırmaların yoğunlaşacağı bir alan olarak önümüze çıkmaktadır. Mevcut enerji kaynaklarının hızlı bir şekilde tüketilmesi günümüzün önemli bir sorunu olarak önümüze çıkmaktadır. Enerjinin verimli bir şekilde kullanımının yanı sıra yeni enerji kaynaklarına yönelik ve yenilenebilir enerji üretimi yönünde araştırmaların yoğunlaşması kaçınılmazdır. Enerji alanında yürütülecek çalışmalar arasında, nükleer enerjinin ve hidrojen enerjisinin de önemli bir yerinin olacağı görülmektedir. Barışcıl amaçlarla nükleer enerji kullanımı ve nükleer teknolojinin daha da güvenli hale getirilmesi yönündeki çalışmalara ağırlık verilmesi beklenmektedir.

6 Haber yüz yılın öncelik AR-GE alanları ve stratejik teknolojiler arasında biyoteknolojinin, moleküler biyoloji, genetik mühendisliği ve biyomühendisliğin çok önemli bir yerinin olacağı görülmektedir. Biyoteknoloji, biyolojik organizmaların biyolojik sistemlerin ve biyolojik proseslerin üretim ve servis endüstrilerine uygulanmasıdır. Biyoteknoloji, moleküler biyoloji, genetik mühendisliği, biyokimya ve biyomedikal mühendislik alanlarına dayanan çok disiplinli araştırmalar gerektiren bir alan olup endüstriyel biyoteknoloji, medikal biyoteknoloji, bitki biyoteknolojisi ve hayvancılık biyoteknolojisi alanlarında uygulama alanları bulmaktadır. Hücre içi olaylarının anlaşılabilmesi ve modellenebilmesi biyoteknoloji ve tıp alanında çok büyük gelişmelere neden olabilecek potansiyele sahiptir. Moleküler genetik alanındaki gelişmeler ise tıpta çığır açacak yeni uygulamaları beraberinde taşımaktadır. Ülkemiz çok zengin bir bitki örtüsüne sahip olup bunun korunması büyük önem taşımaktadır. Ülkemiz bitkileri, hayvanları, mikroorganizmaları ve deniz canlılarının oluşturduğu biyolojik kaynakların çeşitliliği açısından ve kültür bitkilerinin gen merkezi olarak dünya üzerinde önemli bir konuma sahiptir. Gelişmekte olan teknolojinin; gıda, ilaç, kozmetik ve diğer endüstri dallarında önemli kaynak teşkil eden doğal ürünlerin yerini alamayacağı ancak bu kaynaklardan insanlık yararına sürdürülebilir bir biçimde kullanılma imkanlarına yardımcı olacağı bir gerçektir. Bu kapsamda biyolojik kaynakların tespiti, ekosistemlerin in situ korunması ve yaşayabilir türlerin doğal ortamlarda idame ettirilmesi, çevrenin temizlenmesinde bitki ve mikroorganizmaların kullanılması, bitki ıslahının hücre ve doku kültürleri gibi biyoteknolojik yöntemlerle transgenik bitki teknolojisi, gen kaynaklarımızın kullanılması ve saklanması ile ilgili yatırımlar yapılması gerekmektedir. Bu yatırımların çevresel, ekonomik ve sosyal yarar sağlaması, ulusal strateji ve planların politikaların birleştirilmesi, artan dünya nüfusunun ihtiyaçlarının karşılanmasında hem doğal kaynakların korunmasını hem de doğal kaynakların sürdürülebilir bir biçimde yararlanılmasına imkân verecek önemli hususlardır. Çağımızda haberleşme ve bilginin hızlı bir şekilde herkese ulaşması büyük önem taşımaktadır. İnternet ortamında herkesin bilgiye ulaşabilmesi bilginin büyük bir hızla artarak gelişmesinde en önemli faktördür. Bu teknolojilerin kullanımının ilk okuldan başlayarak tüm eğitim süreci içinde etkin bir şekilde yer alması gençlerin çağa uyumu ve bilginin gelişimini takip edebilmeleri açısından önem taşımaktadır. Bugün dünyanın herhangi bir noktasında üretilen bilgiye anında ulaşım internet vasıtasıyla mümkün olabilmektedir. Bu bilgiye ulaşım kadar ulaşılan bilgilerin anlaşılabilmesi ve kullanılabilmesi için eğitim sistemimizde yabancı dil öğretimine verilmesi gereken önem açıktır. Bilgiye ulaşım alanındaki gelişmelerin önemi telekomünikasyon sektörünü öncelikli AR-GE alanları arasına sokmaktadır. Optik haberleşme ağları, ağ güvenliği, veri saklama depolama yeni nesil mobil sistemlerin geliştirilmesi v.b.

7 192 Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Cilt 3. Sayı 2. Haziran 2006 konularda yoğun araştırmaların yapılması beklenmektedir. Türkiye nin bilim ve teknolojide öncelikli alanları belirlenmelidir. Ülkemizde yapılması gerekenleri şu şekilde özetleyebiliriz: Nitelikli insan gücü, eğitim- araştırmageliştirmeye ayrılan kaynağı artırmak, veri bankası oluşturmak, güdümlü projelerin yapılması, araştırma merkezlerinin kurulması, TÜBİTAK gibi proje destekleyen kuruluşlarda görev alan bilim adamlarının görev sürelerinin en fazla 2 yıl ile sınırlandırılması, organizasyon eksikliğinin giderilmesi, sanayi ile işbirliği yapılması, risk sermaye ve yasal alt yapı düzenlemeleri, patentleme işlemlerinin düzenlenmesi, siyasî otoritenin desteği, Türk Cumhuriyetleri ile işbirliği gibi. Sonuç olarak, Bu çalıştayda, Bilişim Teknolojileri (sağlık, ulaşım v.b) Telekomünikasyon, Biyoteknoloji ve Genetik Mühendisliği, Malzeme, Nanoteknoloji, Nükleer Enerji, Yeni ve Yenilenebilir Enerji Teknolojileri, Parçacık Hızlandırıcıları ve Uzay Teknolojileri konularının ülkemiz bilim ve teknoloji stratejilerinin belirlenmesinde kaynak teşkil edeceği yönünde fikir birliğine varılmıştır. Tespit edilecek stratejik teknolojilerde belirlenecek hedeflere varılmasında; enerji ve telekomünikasyon maliyetinin düşürülmesinin, sanayi öncülüğünde üniversitelerin de AR-GE katkısı ile güdümlü projeler oluşturulmasının ve bu amaçla gerekli organizasyonun kurulmasının önemi vurgulanmıştır. 3. Bilim Kentleri, Teknoparklar ve Teknoloji Bölgeleri Çalışma Grubunun Raporu Günümüzün belirgin özelliği giderek genişleyen küreselleşme olgusu ve bunun getirdiği ezici rekabettir. Sanayi ve ticarette rekabet unsurları ekonomik ve teknolojik gelişmeye bağlı olarak değişmektedir. Rekabet yarışı, yaratıcı düşünceyi hızlı bir şekilde yenilikçi ürüne ve hizmetlere taşıyanlar arasında olmaktadır. Yenilik yaratma süreci bilim ve teknolojiyi ekonomik ya da toplumsal bir faydaya dönüştürmeyi anlatır. Bu bağlamda, gelişmiş ülkelerde teknoloji geliştirme bölgeleri (Bilim kentleri, teknoparklar, teknoloji geliştirme merkezleri ve benzeri) bilim ve teknoloji sisteminin önemli bir parçasıdır. Bu konu Türkiye nin gündemine 1987 yılında girmiş ilk teknopark 1998 yılında kurulmuş, sistemin yasal dayanağını oluşturan teknoloji geliştirme bölgeleri kanunu 2001 yılında çıkartılmıştır. Bugün ülkemizde 22 adet teknoloji geliştirme bölgesi (TGB) kurulması, ilgili bakanlıkça onaylanmış ve bir kısmı kurulmuştur. Dünyada hakim olan küreselleşme, esnek üretim ve onun getirdiği rekabet ortamı bilim ve teknoloji politikalarında da pazar odaklı olmayı gerektirmektedir. Artık teknoloji üretilmesi ve geliştirilmesi tamamen bilimsel temellere (bilgiye) dayalı olmaktadır. Bu nedenle teknoloji geliştirilmesi için bilim kentleri, teknoparklar ve teknoloji merkezlerini destekleyecek temel bilimsel bilgilerin üretimi ve nitelikli

8 Haber 193 eğitilmiş eleman çok önem kazanmaktadır. Bu üniversitelerin bu sistem içinde vaz geçilmez rolünü ve nitelikli üniversite gereksinimini göstermektedir. İster teknopark ister bilim kenti veya teknoloji merkezi faaliyeti için nitelikli üniversite veya araştırma merkezi kesinlikle model içinde bulunmalıdır. Bilim Kenti ve Teknoparkların Gelişimi için Temel Kriterler: gerekmektedir. 1) Bünyesindeki bilgi tabanlı firmaların yenilikçilik ve rekabetçilik kültürünü destekleyerek toplumun zenginliğini arttırmak olan, uzmanlaşmış profesyonellerce yönetim, 2) Üniversite ve araştırma merkezi ile ilişkili/bağlantılı, 3) Bünyesinde bilgiye dayalı sanayi kuruluşlarının kurulup gelişmesini teşvik edici, 4) İyi tasarlanmış peyzaj ve çevreye sahip, 5) Yüksek standartta ve uygun fiyatta konut alanı içeren, 6) Bölgede nitelikli eğitim ve öğrenim imkanını oluşturulmuş, 7) Bölge içinde teknoloji merkezlerinin bulunduran, 8) Hava ve karadan ulaşım kolaylığı, 9) İş organizasyonu, ücretler gibi pozitif iş ortamı sağlanmış, 10) Alanın esnekliği (genişleme olanakları) Başarı İçin Performans Göstergeleri: 1) Üniversite ile teknopark şirketleri arasında ortak araştırma projeleri, 2) Ticari uygulamaya dönüştürülen bilimsel düşünce sayısı, 3) Alınan patent sayısı, 4) Lisans ve ürün-hizmet satışları, 5) Endüstriye verilen danışma hizmetleri, 6) Üniversiteden teknoparka geçen araştırmacı sayısıdır. TGB lerin Oluşum ve Gelişim Süreci İçin Önemli Hususlar; Uygulamanın ideal duruma yakın olması için; 1) Teknopark kuruluş kararının titizlikle verilmesi, 2) Teknoparkların izlenmesi ve değerlendirilmesi, 3) Teknopark bünyesindeki firmaların faaliyetlerinin izlenmesi ve değerlendirilmesi,

9 194 Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Cilt 3. Sayı 2. Haziran ) Altyapısı uygun ve yeterli üniversite ve araştırma merkezi ilişkisinin bulunması gerekli görülmektedir. Aksi takdirde teknoparklar, beklenen yararları sağlamak yerine kendilerine tanınan malî avantajlardan yararlanan ve bunun bir kısmını içinde yer aldıkları üniversitelere aktaran firmaların yer aldığı kiralık mekanlara (Organize Sanayi Bölgesi ve Küçük Sanayi Siteleri) dönüşebilir. Sonuç olarak; Dünya sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçerken bilgi, yüksek katma değerli mal ve hizmet üretiminde ana üretim faktörü olarak ortaya çıkmaktadır. Bilgi üretiminde bilim ve teknoloji sistemi içinde eğitim (üniversiteler) ve bilginin ticarileştirildiği TGB lerin önemi büyüktür. Türkiye, teknoloji satın alıp ucuz işçiliğe dayanarak düşük katma değerli endüstriyel üretim modeliyle kalkınamaz. Bu nedenle bilgiye dayalı, rekabet gücü yüksek, uluslararası pazarlara açılabilen ve yenilikçi işletmelerin oluşturulması ve geliştirilmesi için üniversitelerimiz ve TGB lerin işbirliği ve desteklenmesi yüksek öncelikli bir konudur. Bu anlamda, nitelikli fizikî mekan yaratmanın yanısıra ülkemizin tercih edeceği sosyal ve ekonomik politikalar, konu bağlamındaki stratejik duyarlılık, yasal-yönetsel çerçevenin yetki karmaşası yaratmayacak şekilde geliştirilmesi ve benzerleri uygulanacak modellerin başarısı için önem arz etmektedir. Başvuru yapan işletmelerin, TGB ye kabul edilmesine ilişkin olarak; AR-GE ve yenilik kriterlerinin belirlenmesi gerekmektedir. Keza, araştırmacıların patent alımında karşılaştıkları idarî ve malî zorluklar çözümlenmeli ve teşvik mekanizmaları gözden geçirilmelidir. 4. Türk Dünyasında Bilim ve Ortak Bilim Dili Bilim Ve Toplum Çalışma Grubunun Raporu Türk Dünyasında Bilim ve Ortak Bilim Dili - Bilim ve Toplum Çalışma Grubu tarihlerinde toplanmış, genel sunumları dinlemiş, konuları değerlendirip tartışmış ve aşağıdaki kararları almıştır. a) Türk Dünyasında Bilim Temel ve uygulamalı bilim dallarında (fizik, kimya, biyoloji, matematik, astronomi, mühendislik, tıp vb) Türk dünyasında çok iyi yetişmiş bilim adamlarının birikim ve deneyimlerinden yararlanılmalı; Türk dünyasından batı ülkelerine beyin göçünün önlenmesi için gerekli şartlar sağlanmalıdır. TARAL (Türkiye Araştırma Alanı) ın kapsamı, sosyal ve beşerî

10 Haber 195 bilimleri de içine almalı; Türk dünyasını da içerecek şekilde genişletilmelidir. Türk dünyasının Türk dilli bir bilimsel veri tabanı oluşturulmalıdır. Türk dünyasındaki üniversiteler ve diğer bilim ve araştırma kurumları arasında işbirliği artırılmalı; bu amaçla önceden kurulmuş olan kurumlara işlerlik kazandırılmalı; bunun için gerekli her türlü kaynak ve destek sağlanmalıdır. b) Ortak Bilim Dili Türk dünyasının ortak bilim dili Türk dili olmalıdır. Her düzeyde eğitim-öğretim dili kesinlikle Türkçe olmalı; yabancı dille eğitim yapan yeni öğretim kurum ve programları açılmamalıdır. Yabancı dille eğitim yapan mevcut devlet ve vakıf üniversitelerinde Türkçe eğitim veren eşdeğer programlar da açılmalıdır. Her düzeyde yabancı dil öğretimi, öncelikli yabancı diller de belirlenerek teşvik edilmeli ve yabancı dil öğretiminde yeni yöntemler geliştirilmelidir. Öncelikli diller belirlenirken Türk dünyası yazı dilleri de göz önünde bulundurulmalıdır. Bilim adamı yetiştirmenin her aşamasında Türkçe yayın özendirilmeli ve Türkçe yayınlar da yabancı dildeki yayınlarla eşdeğer tutulmalıdır. Türk dünyasında ortak bilim dili oluşturulması için terimlerin ortak olması gerekir. Bunun için üniversiteler ve diğer akademik kuruluşlar, Türk devlet ve topluluklarının üniversite ve akademileriyle iş birliği yapmalı; bilim dallarına göre sürekli çalışacak ortak ihtisas komisyonları oluşturmalıdır. Terimlerin ortaklaştırılmasında, günlük dilde de kullanılan hukuk, siyaset ve ekonomi terimlerine; her bilim dalında da orta öğretim seviyesindeki terimlere öncelik verilmelidir. c) Bilim ve Toplum Çağdaş toplumların yeni bilgi ve fikirler üretecek, yeni teknolojileri topluma mal edecek, yeni eleştirilerde bulunacak ve bunları gerçekleştirebilmek için gerekli kaynaklara erişebilme yollarını belirleyecek ve objektif yöntemlerle çalışacak kurumlara ihtiyacı vardır. Bu kurumların başında üniversiteler gelir. Üniversitelerin

11 196 Modern Türklük Araştırmaları Dergisi Cilt 3. Sayı 2. Haziran 2006 imkânları ve sorunları ile ülke eğitim sisteminin talep ve beklentileri arasındaki ilişki de bu çerçevede değerlendirilmeli, bunu gerçekleştirebilmek için her türlü önlem alınmalı, strateji belirlenmeli ve uygulanmalıdır (Bkz Ek: Bir Bilim ve Teknoloji Üreten Kurum Olarak Üniversite). Sağlıklı bir bilim politikası ve alt yapısı oluşturabilmek için temel bilimlerde çok güçlü elemanların yetiştirilmesine ihtiyaç olduğundan fen ve edebiyat fakültelerine öğrenci alımında bu fakültelere başarılı öğrencilerin girebilmesi için çareler bulunmalı ve önlemler alınmalıdır Üniversitelerimizde Bilim Tarihi Disiplini ya Bilim Tarihi Bölümü adı altında bağımsız olarak, ya da Bilim Tarihi ve Felsefesi Bölümü adı altında kurulmalı ve yaygınlaştırılmalıdır. Toplumumuzda bilimin ve bilimsel araştırmanın önemini kavratmak, bilimsel bakış açısını benimsetmek için araştırmalarda bulunmak ve yaymak amacıyla Türk Bilim Tarihi Enstitüleri veya araştırma merkezleri kurulmalıdır. Toplumda bilimsel bilgiyi yaymak ve bilimsel merakı geliştirmek amacıyla populer bilim ve bilim tarihi yazarlığı özendirilmeli; bilim müzeleri oluşturulmalıdır den önce yazılmış Türkçe bilim felsefe ve edebiyat kitapları taranarak resim halinde internet ortamında bütün araştırmacı ve okuyucuların hizmetine açılmalı, resim olarak aktarılacak kitap ve eserlerin metne dönüştürülmesi için gerekli bilgisayar programlarının ve teknolojik alt yapının üretilmesi sağlanmalıdır. (Alındığı tarih 09 Haziran 2006) (E-Yayın tarihi 27 Haziran 2006) (Leyla Açık, Ankara)