T.C KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR YÜKSEK OKULU ANTRENÖRLÜK EĞİTİMİ BÖLÜMÜ

Transkript

1 T.C KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR YÜKSEK OKULU ANTRENÖRLÜK EĞİTİMİ BÖLÜMÜ İSTENBUL BÖLGESİ BAYAN ELİT BUZ PATENİ SPORCULARINA UYGULANAN 6 HAFTALIK ANAEROBİK ANTRENMANIN UZUN PROGRAM PERFORMANSINA ETKİSİ DANIŞMAN Öğr. Gör. AHMET GÖNENER HAZIRLAYAN SILA ACAR KOCAELİ-2008

2 TELİF HAKKI Copyright c 2007 KOÜ-BESYO-AEP Bu çalışmanın bütün hakları Kocaeli Üniversitesi Antrenörlük Eğitimi Bölümü ne aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen yada özet halinde, fotokopi, faksimile, internet veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. 2

3 ÖZET Bu çalışma İstanbul bölgesi ferdi bayan buz pateni sporcularına uygulanan 6 haftalık anaerobik antrenman programının uzun program performansına etkisi. Antrenman öncesinde ve sonrasında yapılan test ölçümleri ile karşılaştırmalar yapılıp, istatistik verilere dayanarak değerlendirilmiştir. Araştırmaya İstanbul bölgesi ferdi bayan faal lisanslı olarak artistik buz pateni yapan, n=5 sporcu gönüllü olarak katılmıştır. Araştırma gurubunun, yaş ortalamaları 19,00±,548 yıl antrenman yaş ortalamaları 13,00±,447 yıl, boy ortalamaları 1,57±4,604 cm, vücut ağırlık ortalamaları 53±3,209 kg olarak bulunmuştur. Sporcular test öncesi 30 dk genel 15 dk özel ısınma ve stretching yapmışlardır. Dikey sıçrama ilk ölçüm ortalamaları 35,00± cm dikey sıçrama son ölçüm 38,00±4,335cm, durarak uzun atlama ilk ölçüm ortalaması 1,64±14,52 cm durarak uzun atlama son ölçüm ortalaması 1,61± 16,79 cm, 30 metre sürat ilk ölçüm ortalaması 4,00±216,569 sn, 30 metre sürat son ölçüm ortalaması 4,00±195,544 sn olarak bulunmuştur. Dikey sıçrama, durarak uzun atlama, 30m sürat testleri uygulanmış, istatistiksel olarak değerler arasında anlamlı farklılık tespit edilmiştir (P<0,05). Bunun nedeni artistik buz pateni sporcularına düzenli olarak uygulanan antrenman programının etkisi olduğunu söyleyebiliriz. 30m sürat Anahtar kelimeler: Buz pateni, maksimal kuvvet, dikey sıçrama, durarak uzun atlama, 3

4 TEŞEKKÜR Projemin hazırlanmasında benden desteğini hiçbir zaman esirgemeyen danışman hocam Öğr. Gör. Ahmet GÖNENER`e, Projemi hazırladığım dönem içersinde hep yanımda olan ve desteğini esirgemeyen değerli arkadaşlarım Alev KAHRAMAN a, antrenman programında bana yardımcı olan Yener KAHRAMAN a, 4 yıldır buz pateni derslerinde bize sonsuz destek olan uzmanlık dersi hocamız değerli Fehmi TEKELİOĞLU na, Antrenman ve ölçümlerde yardımlarıyla ve manevi destekleriyle yanımda olan değerli İCE PARK antrenörlerine, projemin düzenlenmesinde yardımcı olan arkadaşım Yalçın YETİM e sonsuz teşekkür ederim. 4

5 İÇİNDEKİLER Sayfa No TELİF HAKKI....ii ÖZET... iii TEŞEKKÜR....iv İÇİNDEKİLER.....v TABLOLAR DİZİNİ... vii ŞEKİLLER DİZİNİ... vii GRAFİKLER DİZİNİ....vii 1. GİRİŞ GENEL BİLGİLER Figüratif Buz Pateni ve Tarihçesi Buz Pateni ve Figüratif Buz Pateninde Uygulanan Teknikler Atlama (jump) Hareketleri Spin (dönüş) Hareketleri Stepler ( Adım dizileri) Spiral Suence Puanlama sistemi ENERJİ SİSTEMLERİ Anaerobik sistemin iki bölümü Anaerobik Enerji Kaynakları Anaerobik Güç nasıl geliştirilir Kuvvet Kuvvette Devamlılık Çabuk Kuvvet Maksimal Kuvvet Kuvvet Antrenman metodları Piramidal çalışma

6 2.4.2.İstasyon Çalışması 36 3.MATERYAL METOD Araştırma yöntemi Araştırma Grubu Verilerin Toplanması Dikey Sıçrama Değerlerinin Ölçülmesi Durarak Uzun Atlama Değerlerinin Ölçülmesi mSüratDeğerleriniölçülmesi Suat Maksimal Değerlerinin Alınması Ağırlık ve Boy Uzunluğu Ölçümleri Verilerin Analizi.44 4.BULGULAR GRAFİKLER.54 6.TARTIŞMA SONUÇ VE ÖNERİLER Sonuç Öneriler KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ EKLER Birim Antrenmanlar İlk ve Son Ölçüm Ham Veriler

7 TABLOLAR Sayfa No Tablo:1 ATP nin yenilenme süresi 29 Tablo 2: Araştırma Gurubuna İlişkin Tanımlayıcı İstatistikler 44 Tablo 3: Araştırma Gurubunun Dikey Sıçrama Değerlerinin Tanımlayıcı İstatistikleri 45 Tablo 4: Araştırma Gurubunun Dikey Sıçrama Değerlerinin Wilcoxon Testi İstatistik Sonuçları 45 Tablo 5: Araştırma Gurubunun Durarak Uzun Atlama Değerlerinin Tanımlayıcı İstatistikleri 46 Tablo 6: Araştırma Gurubunun Durarak Uzun Atlama Değerlerinin Wilcoxon Testi İstatistik sonuçları 47 Tablo 7: Araştırma Gurubunun 30 metre Değerlerinin Tanımlayıcı İstatistikleri 47 Tablo 8: Araştırma Gurubunun 30 metre sürat Değerlerinin Wilcoxon Testi İstatistik sonuçları 48 Tablo 9: N1 İlk ve Son Yarışma Sonuçları 48 Tablo 10: N2 İlk ve Son Yarışma Sonuçları 49 Tablo 11: N3 İlk ve Son Yarışma Sonuçları 49 Tablo 12: N4 İlk ve Son Yarışma Sonuçları 50 Tablo 13: N5 İlk ve Son Yarışma Sonuçları 50 Tablo 14: Araştırma Gurubu İlk ve Son Yarışma sonuçları 51 Tablo 15: Araştırma Gurubunun İlk ve Son Yarışma Toplam skor Tanımlayıcı İstatistik sonuçları 52 Tablo16: Araştırma Grubu İlk ve Son Yarışma Toplam Skor un Wilcoxon Test İstatistikleri 52 Tablo7:Ölçülen Parametrelerin Birbirleriyle ilişkilerini Gösteren Korelasyon Tablosu 53 7

8 GRAFİKLER Sayfa No Grafik 1: Araştırma Gurubu Yaş Grafiği 54 Grafik 2: Araştırma Gurubu Antrenman Yaşı Grafiği 54 Grafik 3: Araştırma Gurubu Ağırlık Grafiği 55 Grafik 4: Araştırma Gurubu Boy Grafiği 55 Grafik 5: Araştırma Gurubu Dikey Sıçrama İlk ve Son Ölçüm Grafiği 56 Grafik 6: Araştırma Gurubu Durarak Uzun Atlama İlk ve Son Ölçüm Değerleri 57 Grafik 7: Araştırma Gurubu 30 Metre İlk ve Son Ölçüm Grafiği 57 Grafik 8: Denek 1 İlk ve Son yarışma toplam puan grafiği 58 Grafik 9: Denek 2 İlk ve Son toplam puan grafiği 58 Grafik 10: Denek 3 İlk ve Son yarışma toplam puanı 59 Grafik 11: Denek 4 İlk ve Son yarışma grafiği 59 Grafik 12: Denek 5 Yarışma İlk ve Son toplam puan grafiği 60 ŞEKİLLER Şekil 1: jump metre 39 Şekil 2: Dikey sıçrama testi 40 Şekil 3: Leg ekstansiyon 42 Şekil 4: Leg curl 43 8

9 1.GİRİŞ Maksimal kuvvet; sinir ve kas sisteminin istemli kasılması sonucu ortaya çıkabilen en yüksek kuvvete denilir. Büyük bir dirence karşı koyabilme, halterde yüksek ağırlıkları kaldırma, gülle atma judodaki teknikleri uygulayabilme, çekiç atma, cirit atma gibi sportif branşlarda maksimal kuvvet oldukça önem kazanmıştır. Bu tür sporlardaki yüksek dirençleri karşılayabilmek, kontrol edebilmek için bu tür kuvvete gereksinim duyulur. Diğer spor dalları ve oyunlarında da mutlaka önce maksimal kuvvetin geliştirilmesi istenir. Maksimal kuvvetin geliştirilmesi sonrasında diğer kuvvet çeşitleri teknikle bağlantılı olarak antrene edilebilir (Taşkıran, 2003). Maksimal kuvvet antrenmanının temel ilkesi şudur; uygulamada ağırlık yüksek, tekrar sayısı az, tempo ise akıcıdır. Yüklenme nedenli yüksek olursa olsun yorulmada o ölçüde fazla olur. Bu nedenle maksimal kuvvet antrenmanlarında istenen optimal yüklenmeyi sağlamak gerekir ( Karaman, 2005). Maksimal kuvveti geliştirmek içim kullanılan yöntemlerden birisi de, kısa süreli maksimal yüklenme yöntemidir. Bu metodun en önemli karakteristiği oldukça yüksek yüklenme yoğunluğunda uygulanmasıdır. Bu nedenle sporcuların maksimal kuvvet gelişiminde kullanılır ( Sevim,1991). Kısa süreli maksimal uyum yöntemi özellikle Atletizmin atlama, atma, sprint grubu, kayakla atlama vb, patlayıcı kuvvete ihtiyaç duyulan dallar için gereklidir (Dündar, 2003). Piramidal metot kuvvet antrenman metotlarından biridir.yöntemin en belirgin özelliği, her basamakta artan dış dirence karşılık tekrar sayısındaki azalmadır. Dinlenme aralığı ise yönteme göre değişir (Dündar, 1997). Bu metotla sporcunun maksimal kuvveti, çabuk kuvveti ve kuvvette devamlılığı geliştirilir. Çalışma öncesi sporcunun maksimal kuvveti belirlenir ve yüklenmenin yoğunluğu buna göre ayarlanır. Çabuk kuvvet ve kuvvette devamlılık çalışmaları da aynı metoda göre, ancak tekrar sayısı ve yüklenme yoğunluğu değiştirilerek yapılır (Gülak, 2002). 9

10 2.GENEL BİLGİLER 2.1. Figür Buz Pateni ve Tarihçesi Buz pateni 17. yüzyılda İskandinavya ve Kazakistan daki kazılardan elde edilen bulgulara göre ilk patenlerin atların ayak kemiklerinden ya da ağaçtan yapıldığı anlaşılmaktadır. Bu iş için sibirya da ayıbalığı dişlerinden, Çin de ise bambu çubuklarından yararlanıldığı biliniyor. Kazakistan ın Borovo gölünde bulunan at bacağı kemiklerinden yapılmış bir çift patenin en eski buz pateni olduğu saptanmıştır (Tekelioğlu 1982). İlk patenler, insanların bir yerden başka bir yere gitmekte kullandıkları kayakların ilkel tipleriydi. Kayak gibi kullanılan bu patenlerin altı bilenmiş olmadığından, itişleri yapmak için destek sopalardan yararlanılırdı. Daha sonraları ağaç patenlerin yerini metal patenler aldı. Bu patenlere kanal açılarak, destek olarak kullanılan sopaların terk edilmesine olanak verdi. Hollandalılar ilk kez 16. yüzyılda patenlerin burun kısmının kıvrıklığından yararlanarak patenin dış kenarı üzerinde, tek ayaküstü kayarak figüratif buz pateninin başlangıcını oluşturan çemberler çizmeyi öğrenmişlerdir. İlk paten sevenler kulübü Edinburg ta, 1742 yılında kuruldu. Bu kulübe üye olabilmek için sadece iyi paten kayabilmek yeterli sayılmıyor, ayrıca tek ayak kayarken sırayla üst üste konan üç şapkanın üstünden patenle atlamak gerekiyordu. Dünyanın ilk yapay buz pateni pisti Londra da 1876 yılında yapıldı. Figüratif paten sporunun oluşmasını ve gelişmesini aşağıda sıralanan olaylara bağlamak mümkündür. Metal patenin yapılışı ve biçiminin geliştirilmesi, Paten kayma tekniğini öğreten kitapların yayınlanışı, Kapalı yapay buz pistlerinin yapılışı, Figüratif paten kulüplerinin kurulması ( Khatchatourov 1993). Figür pateninde hareket tekniğinin oluşum aşaması ve stillerin ortaya çıkışı İlk paten kayma hareketleri, buz üstünde hızlı kaymaktan ibaretti. Bunu izleyen dönem de buz patencileri, tüm albümü içine alacak eğriler, yarım çemberler ve figürler gibi çizgileri buz üzerinde yapmaya başladılar ve patenleriyle yalnızca buz üstünde hızlı kaymak ya da buzun yüzeyine figürler çizmek değil, aynı zamanda pek çok özgün hareketi de yapabildiklerini gördüler. 10

11 21. yüzyıl başlarına doğru buz pateni sporunun temelini oluşturan ve gelecekteki gelişmelere yol gösteren belirleyici esaslar kurulmuş, konuda geçmişi bulunan bir edebiyat oluşmuştur. 21. yüzyılın sonlarına doğru Figüratif Patenin Uluslar arası Stili adı altında bir kayma stili doğmuştur. Bu, Avusturya-Macaristan figür patencilerinin ve bunlardan bütünüyle bağımsız olarak gelişen Rus figür pateni ustalarının da etkisiyle çeşitli stillerin olumlu özelliklerinin bir araya gelmesiyle oluşmuş bir stildir (Kuzey 1997). Uluslararası Buz Pateni Birliğinin Kuruluşu ve İlk Dünya Şampiyonasının Düzenlenmesi İlk Avrupa Kısa ve Serbest Program Uygulamalı Figüratif Buz Pateni yarışmaları 1872 yılında Viyana da yapılmıştır. Dünyada ilk kez Viyanalılar 1882 yılında, ekol pateni, serbest kayma ve özel figürler stillerinden oluşan iç ayrı kayma stilinin uygulandığı uluslar arası bir yarışma düzenlemişlerdir. Bu yarışmada ilk dereceyi viyana ekolünün temsilcileri almış, üçüncülüğü ise Norveçli yetenekli bir sporcu olan Axel Paulsen kazanmıştır. Axel paulsen in yaptığı 1,5 dönüşlü atlama (jump) hareketine bu yarışmadan sonra onun adı verilmiştir. St.-Petersburg ta 1890 yılında, resmi olmayan bir dünya şampiyonası yapılmış, dünyanın en güçlü figüristlerin katıldığı, bu yarışmanın birinciliğini Alexei Lebedev almıştır. Viyana da 1891 de yapılan karşılaşmalara, ilk kez iki patenci çift te, gösteri yapmak üzere katılmış, bu ve hareketleri de çok beğenilmiştir. Söz konusu turnuvadan sonra, çiftlerde paten yapan ünlü sporcular, her yarışmanın ayrılmaz katılımcıları olmuştur. İlk erkekler arası Avrupa şampiyonası, 1891 yılında Hamburg ta yapılmış, bunun galibi, Alman Oshar Uhlig olmuştur. Figüratif buz patenin bir spor dalı olarak kabulü, 1892 yılında gerçekleşmiş, aynı yıl içinde kurulan Uluslar arası Patenciler Birliği (ISU) nin ilk başkanı W.Müller olmuştur. Bugün bu kuruluş 50 milli federasyondan oluşmaktadır. ISU, 11 kişilik bir yönetim kurulu seçmekte, bunlar da aşağıdaki komiteleri oluşturmaktadır: 11

12 Sürat Pateni Komisyonu, Figüratif Buz Pateni Komisyonu, Sportif Buz Dansı Komisyonu. ISU figür pateni uluslar arası yarışma kurallarını ve Avrupa, Dünya, Olimpiyat oyunları karşılaşmalarının düzenlenmesindeki esasları saptamaktadır. Bayan patenciler arası ilk dünya şampiyonası ise, 1906 yılında, Davos ta yapılmış. İngiliz bayan M. Syers, şampiyonluğu kazanmıştır. Çiftlerde ilk dünya buz pateni şampiyonası 1908 yılında St.-Petersburg ta yapıldı. Alman çift Anna Hübler-Henrih Buger şampiyon oldu. İlk sportif buz dansı dünya şampiyonası ise 1952 yılında Paris te yapıldı. İngiliz Jean Westwood-Lowrence Demmy çifti şampiyon oldu. Figüratif buz pateni 1908 yılında, sportif buz dansı ise 1976 yılında Olimpiyat oyunları programına alınmıştır. Erkeklerle bayanların yarışmalara bir arada katıldığı ilk Avrupa ve Dünya Şampiyonası yıllarında yapıldı teklerde yalnızca bir birincilir verildi. Bayanlara ayrı yarışma hakkı 1906 yılından sonra verilmiştir. İlk buz pateni kulübü 1865 yılında Rusya da St.-Pterburg şehrinde kuruldu ( Khatchatourov 1993). Türkiye de Buz Pateninin Tarihi ve Gelişmesi Buz pateni ilk olarak, Doğu Anadolu da ulaşım amaçlı olarak yapılmıştır. Günümüzde hala ayağa iplerle monteli tahta ve demir karışımı patenlere rastlanmaktadır. Doğu Anadolu da ulaşım amaçlı yapılmasına karşın buz pateni sporunun bu bölgede yapıldığı söylenemez. 12

13 Bilinen en eski tarihte buz pateni 1934 senesinde Azerbaycan asıllı Mehmet Ali Azer tarafından Ankara da veteriner fakültesinin bahçesinde ilk tohumlarını atmıştır. Daha sonra buz sporu seven bir grup amatör 19 Mayıs stadı nın kış aylarında donan tenis kortlarında ve Gençlik Parkının havuzunda bu ilginç sporu devam ettirmeye çalışmışlardır. Gençlik parkı havuzu 1964 te kurulan müzik tesisatıyla daha birçok kişinin bu işe gönül vermesini sağlamıştır. Artık Ankara halkı kış aylarında 2 3 ay boyunca paten kayabilmekte, geri kalan aylarda ise tekerlekli patenle kaymaktaydılar. Bu spora gönül verenler, Ankara halkına yapay bir buz pisti kazandırmak amacıyla kulüp kurmak için ilk adımları atmışlar ve 1968 senesinde, Türkiye nin ilk kulübünü kurmuşlardır. İlk yapay buz pisti yan tesisleri hariç üstü açık bir şekilde 1974 senesinde faaliyete geçmiştir. Daha sonra pistin üstünün kapanmasıyla sporseverler bütün yıl paten kayma imkânına kavuştular. Bir süre sonra, kulüp kurma organizasyonunda da büyük emeği geçen ve o zamanın buz müdürlüğünü yapan Fehmi Tekelioğlu sporcu yetiştirmenin ciddi bir iş olduğu bilinciyle bu işin eğitimsiz olmayacağına karar verdi. Böylece Avusturya daki bir antrenörlük seminerine katıldı. Dönüşünde, Amerikan ve Alman kitaplarının çevirilerinden derlediği Buz Patenin Temel İlkeleri kitabını yazdı. Böylece ilk ciddi patenci yetiştirme çabaları 1981 de başladı. Türkiye de buz pateninin hızla gelişmesi, insanların artık bu sporu hobi olarak değil, ciddi bir spor olarak görmelerine sebep oldu. Böylece bu sporu resmi hale getirmek için 1986 yılında Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğüne müracaat ta bulunuldu. Çıkan kararda 25 Ocak 1986 yılından itibaren buz pateni resmi spor dalı olarak Kayak Federasyonu nun bünyesine alındı. İlk resmi olmayan Türkiye şampiyonası kayak federasyonu nun katkılarıyla 1987 yılında Ankara da yapıldı yılında İzmir de 600 metrekarelik bir buz pisti açıldı. İlk resmi Türkiye Şampiyonası 25 Nisan 1988 yılında İzmir de bu pistte yapıldı. 13

14 Türkiye de 1989 yılında ilk olimpik buz pateni salonu Ankara da açıldı yılında kayak federasyonu bünyesindeki Buz Pateni Federasyonu, ISU (Uluslar arası Buz Pateni Federasyonu) na geçici üyeliğe kabul edildi yılında ISU na yaptığı müracatla sürekli üyeliğe geçti.1991 yılında Kayak Federasyonu ndan ayrılarak, Türkiye Buz Sporları Federasyonu olarak çalışmalarına devam etti yılında Türkiye Buz Pateni Federasyonu ve Türkiye Buz Hokeyi Federasyonu olarak ayrıldı (Kuzey 1997) Buz Pateni ve Figür Buz Pateninde Uygulanan Teknikler Buz pateni sporu günümüzde üç esas bölümden oluşmuştur. Figür pateni (artistik paten) Tekler, Çiftler, Buz dansı. Buz hokeyi Sürat pateni Short track, Speed skeating. Paten sporu ile tanışmış olanlar için figür pateni deyimi, pek çok değişik teknikleri kapsadığından, yanıltıcı bir biçimde değerlendirilebilir. Bunun için figür pateni, tek ayak üzerinde piruet yapma gibi düşünülebilir. Bazılarına göre ise figür pateni, doğal şartlarda donmuş su birikintisi veya göllerde, patencilerin buz üzerinde çıkardıkları izlerle, adlarını yazmaları veya imzalarını atmaları anlamına da gelebilir (Tekelioğlu 1982). TEKLER: Kısa program, uzun program olarak tek erkekler ve tek bayan lardan oluşur. Kısa program, sonuca % 33.3, uzun program da % 66.7 oranında etki eder. Uzun program serbest program olarak da adlandırılır. Kısa program: Patenci tarafından müzik eşliğinde sekiz zorunlu hareket yapılır. Hakemler, iyi yapılmayan ya da hiç yapılmayan figürlerin puanlarını keserler. Patenciler yapmadıkları ya da iyi yapamadıkları bir figürü tekrar deneme hakkına sahip değildirler. 14

15 Kısa program, en fazla 2 dakika 40 saniye olabilir. Bir kısa program, zorunlu bütün elemanlar yapılmışsa, hiçbir ceza puanı almadan bu süreden 5-10 saniye önce bitirebilir. Bayanlar: 1. İkili axel, 2. Adım dizisiyle başlanan bir üçlü ya da ikili jump ve/veya buna benzer serbest program hareketleri, 3. İki üçlü ya da bir üçlü-ikili jump kombinezonu, 4. Flying spin, 5. Layback spin ya da bir başka spin, 6. Bir ayak değiştirmeli ve iki pozisyon değiştirmeli spin kombinezonu, ( sit spin,camel spin,uprigt spin yada bunların herhangi bir varyasyonu) 7. Spiral-step seuence. Erkekler : 1. ikili ya da üçlü axel, 2. Adım dizisiyle başlanan bir üçlü ya da yapılabiliyorsa-bir dörtlü jump ve/veya buna benzer serbest program hareketleri, 3. İki üçlü ya da bir üçlü ikili jump kombinezonu, 4. Flying spin, 5. Bir ayak değiştirmeli Camel spin ya da sit spin, 6. Bir ayak değiştirmeli ve en az iki pozisyon değiştirmeli spin kombinezonu,(sit spin,camel spin,uprigt spin ya da bunların herhangi bri varyasyonu) 7 ve 8: farklı iki adım dizisi (düz, dairesel ya da serpantin adım dizisi). 15

16 Erkekler ve bayanlar uzun program (serbest program): Serbest program, patenciye kendi bireysel tarzını ifade etme kuvvetli olduğu yanını vurgulama fırsatı verir. Bayanlarda serbest program süresi 3 dakika 50 saniye ile 4 dakika 10 saniye arasında değişir. Erkeklerde ise, 4 dakika 20 saniye ile 4 dakika 40 saniye arasındadır. Patencinin, iyi dengelenmiş, buz pistinin tümünü kullanan bir program sunması beklenir. Uzun programda bazı kısıtlamalar vardır. Bu kısıtlamalar şunlardır: Jump sayısı sınırsızdır; ancak programda en az bir jump kombinezonu olmalıdır ve jump kombinezonlarının sayısı üçü geçmemelidir. Patencinin tercihine bağlı olarak yalnızca üç ya da daha fazla dönüşlü ( üçlü axel, 3,5 tur dur) iki farklı jump tekrarlanabilir. Eğer tekrarlanırsa, biri jump kombinezonu olmalı diğeri de jump kombinezonu ya da araya bağlayıcı hareket giren jump dizisi olmalıdır. Programda en az dört farklı spin bulunmalıdır ve bunlardan biri spin kombinezonu, biri de flying spin olmalıdır. Aynı şekilde bir adım dizisine yer verilmelidir. ÇİFTLER: Çiftlerde, iki patenci birlikte ve yan yana kayar ve örneğin lift gibi (erkek patencinin partnerini kayarken havaya kaldırması) ortak bazı figürler yaparlar. Teklerde olduğu gibi, çifler yarışması da sekiz zorunlu elemanın bulunduğu kısa program ve bazı kısıtlamaların bulunduğu uzun (serbest) program dan oluşur. Kısa program: Kısa program da, patenciler tarafından seçilen müzik eşliğinde sekiz zorunlu eleman uygulanır. Hakemler yapılamayan ya da hiç yapılmayan figürlerin puanlarını keserler. Patenciler, yapamadıkları ya da iyi yapamadıkları bir figürü tekrar deneme hakkına sahip değildirler. Kısa programın süresi en fazla 2 dakika 40 saniyedir. 16

17 Kısa program zorunlu hareketleri: 1. Herhangi bir elele havaya kaldırma, 2. Bir lift twist (ikili)-( erkek patencinin partnerini havaya fırlatarak iki tur döndürmesi) 3. Bir fırlatmalı jump (ikili ya da üçlü),(erkek patencini partnerini havaya fırlatarak ikili ya da üçlü jump yaptırması), 4. Bir solo jump (ikili yada üçlü) (tek, yani başka bir jumpla kombine olmayan jump), 5. Yalnızca bir ayak değiştirmeli ve en az bir pozisyon değiştirmeli solo spin, 6. Yalnızca bir ayak değiştirmeli ve en az bir pozisyon değiştirmeli spin kombinezonu ( sit spin,camel spin,upright spin yada bunların herhangi bir varyasyonu), 7. Ölüm girdabı, 8. Spiral step seuence (spiral adım dizisi). Uzun (serbest) program: Uzun program, çiftlere kendi bireysel tarzlarını daha çok ifade etme imkânı verir. Uzun program da, spinler, spiraller, liftler ve partnerin yardımcı olduğu jumpların yapılması gibi çiftlere özgü tipik figürler ve uzun programda ayrıca, aynı anda yapılan simetrik ya da paralel figürler bulunur. ISU nun (Uluslar arası Buz Pateni Federasyonu) 321b kuralına göre, Çiftler her zaman aynı hareketi yapmak zorunda değildirler, zaman zaman birbirlerinden ayrılabilirler ama bunu belli bir uyum ve birliktelik içinde ve program ile çiftler patinajın bütünlüğünü bozmayacak şekilde yapmalıdırlar. Çiftler uzun program süresi 4.:20 ile 4:40 arasındadır. Uzun program zorunlu hareketleri: 1. Partneri kaldıran kolun tam olarak uzandığı en az üç, en fazla beş değişik lift. Liflerden biri twist lift olmalıdır, 2. En az br an fazla iki fırlatmalı jump, 3. Bir solo jump; ikiden fazla olmamalı, 4. Yalnızca bir solo spin, 5. Bir ölüm girdabı; ikiden fazla olmamalıdır. Eğer çift ikinci bir ölüm girdabı yaparsa, bu birinciden farklı olmalıdır, 17

18 6. Buz pistinin tümünü kullanan en az bir adım dizisi ( düz, dairesel, serpantin), Elemanlar, buz pistinin tümünü kullanacak biçimde bağlayıcı adımlar ya da başka uzun program figürleriyle birbirine bağlanmalıdır. BUZ DANSI: Buz dansı yarışması, iki zorunlu dans, bir orijinal ve bir de serbest dans tan oluşur.her bir zorunlu dans %10, orijinal dans %30, serbest dans ta %50 oranında sonuca etki eder. Buz dansı, çiftler patinajından farlıdır. Buz dansçıları daha çok kısıtlamayla karşı karşıyadırlar. Örneğin, akrobatik liftler ve buna benzer figürlerin yapılması yasaktır. Zorunlu Danslar: Her iki zorunlu dans yarışmasında da buz dansçıları, ritmi ve temposu ISU tarafından tayin edilmiş müzik parçalarına göre belirlenmiş figürleri yaparlar. Örneğin;2002 Kış Olimpiyatlarındaki iki zorunlu dans parçası, aşağıda belirtilen dört parça arasından kurayla seçilmiştir: 1. Ravensburger Waltz 2. Golden Waltz 3. Quicstep 4. Blues Orijinal dans ın ritmi, Paso doble, Tango, Flamenco ya da İspanyol tarzında orkestrasyonu yapılmış Waltz den ikisinin ya da üçünün potpuri haline getirilmiş ritimlerden oluşmuştur. Orjinal Dans: ISU orijinal dans ın, ritmini ve temposunu her yıl bir kez belirler. Çiftler belirlenmiş ritimler içinden seçtikleri müziğe uygun danslarını kendileri hazırlar. Çiftlerin dansları, önceden belirlenmiş ritmin karakterini iyi yansıtmalıdır. Süresi ortalama 2 dakika 30 saniye ( saniye) dir. 18

19 Serbest Dans: Serbest Dans, Buz dansı nın serbest programıdır. Çiftlerin kendi bireysel tarzlarını ifade eden müzikleri seçmesine ve dansın figürlerini kendilerinin hazırlamasına izin verilmiştir. serbest dansın süresi ortalama 3 dakika ( saniye) dır ( Öktem 2002) Atlama (Jump) hareketleri Atlama (jump), buz patencinin program içerisinde yapmış olduğu sıçrama ve havada dönüş hareketidir. Atlamalarda asıl amaç patencinin yaptığı jump hareketlerinin kalitesinin uzmanlar tarafından değerlendirilerek puanlandırılmasıdır. Jump lara girişteki hız, jump ın yüksekliği, uzunluğu, havadaki pozisyon, temiz bir çıkış yaparak hareketi tamamlaması temel esastır. Buz pateni sporcusunun yapmış olduğu atlama (jump) hareketleri sırası ile: Axel Salchow Toeloop Ritberger Flip Lutz Ve bu jump hareketlerinin birbiri ile bağlanarak yapılan, jump kombinasyonları olmak üzere sıralanır. Bu jumplar arasındaki tur sayısı farlı olan jump axel dır. Diğerleri bir tur olurken, axel bir buçuk tur dur. Jump turları sırası ile birli, ikili, üçlü ve dörtlü olmak üzere sınıflandırılır, bu axel da buçuklu olarak artar. Sporcunun Jump taki tur sayısı arttıkça alacağı puan da artacaktır. Ancak yukarıda belirtmiş olduğumuz jump ın uygulanışındaki esaslar göz önünde bulundurulmalıdır (Tekelioğlu 1982). 19

20 AXEL JUMP: Diğer jump lardan daha zordur. Axel atlayışı öteki jump lar gibi havada bir tur değil, bir buçuk turdur. Bunun nedeni ise, diğer jumplara geriden sıçranır ve tekrar geriye düşülür. Axel de ise önden sıçranıp geriye düşülür. Kenar kullanımı çok önemlidir. Sol öne dış kenar basarak girilir, sağ geri dış kenara çıkış yapılır. Sol ayakla girip, sağ ayakla çıkış yapılır( Khatchatourov, 1993). Şekil 1: Tekli Axel Jump 20

21 SALCHOW JUMP: Axel jump gibi sol ayakla girilir, sağ ayakla çıkış yapılır. Fakat salchow da geri iç kenardan girilip, geri dış kenara düşülür. Şekil 2 : İkili salchow jump 21

22 TOE LOOP JUMP: Vurmalı jump lardan biridir. Ayak değiştirilir. Sol geri iç kenarda iken, sağ ayakla buza vurup yukarı sıçranır ve sağ geri dış kenara çıkış yapılır. ( Khatchatourov, 1993). Şekil 3: İkili salchow jump 22

23 RİTBERGER JUMP: Diğer jump lardan farkı aynı ayakla girilip aynı ayağa düşülür, kenar değişmez. Sağ geri dış kenardan girip sağ geri dış kenara çıkış yapılır. ( Khatchatourov, 1993). Şekil 4: Üçlü ritberger jump 23

24 FİLİP JUMP: Vurmalı jump lardan ikincisidir. Sol geri iç kenardan girilir, sağ ayakla vurulup yukarı sıçranır ve sağ geri dış kenara çıkış yapılır ( Khatchatourov, 1993). Şekil 5 : İkili filip jump 24

25 LUTZ JUMP: Vurmalı jump ların sonuncusu ve en zorudur. Axel jump tan bile değerlidir. Filip jump a benzer, tek farkı filip gibi girilir sıçrama için sağ ayak vurulduğu anda dış kenar basılır ve yukarı sıçranır. Eğer dış kenar basılmaz ise bu jump fulutz (filip) olur ve düşük puan alır ya da almaz ( Khatchatourov 1993). Resim 6 : İkili lutz jump 25

26 2.1.3 Spin (dönüş) Hareketleri LABACK SPİN: Bedenin yay gibi kıvrılarak yapıldığı dönüş hareketidir. Bunlar dönüşlerin değişik şekilleridir. Çoğunlukla bayan patenciler tarafından yapılır ( Khatchatourov, 1993). Şekil 7: Layback spin 26

27 CAMEL SPİN (T Dönüşü) : Vücudun T şeklinde olduğu dönüş hareketidir. Şekil 8: Camel spin( T dönüşü) 27

28 SİT SPİN ( Çömelerek Dönmek ): Bu dönüş hareketi, layback spin den daha kolaydır. Sit spinde denge daha kolay korunur, çünkü sporcunun destek olan bacağı, gövdenin ağırlık merkezine daha yakın durumdadır. Çömelik durumdayken, serbest bacağın önde ve gergin pozisyonda olduğu dönüş hareketidir ( Khatchatourov, 1993). Şekil 9 : Sit spin ( Çömelerek dönüş) 28

29 FLYING JUMP SPİN ( Dönüşler sırasında atlama hareketleri): Kombine atlayış ve dönüşlerden oluşan flyıng jump spin elemanı figür patencilerinin yarışma programına büyük canlılık kazandıran hareketlerdir. Flying jump spin kombinasyonunda atlayış ve dönüşleri kurallara uygun yapabilmek gereken dönüş ve sıçrama hareketlerini iyi yapmak gerekmektedir ( Khatchatourov, 1993). Şekil 10: Flying jump spin den camel spine giriş 29

30 ÇİNYAN: İtiş yapan bacak üstünde gerçekleştirilen sit spin atlayışına denir( Khatchatourov, 1993). Şekil 11: Çinyan 30

31 2.1.4.Stepler ( adım dizileri) Programın önemli eleman gruplarından birini de doğrusal, serpantin ve dairesel adım dizileri oluşturur. Programda doğrusal adım dizileri uygulanırken şekil 12 de gösterildiği gibi sporcunun, hakemlerin yakınında ya da pistin karşı korkuluğu değil, pistte çaprazlama olarak ve hakeme uzak olan köşeden başlatılıp hakeme doğru kaydırılması doğru olur. Bunun tersi uygulamadan kaçınılmalıdır. Serpantin genellikle şekil 13 te gösterildiği yapılır. Serpantinde en zor adımların uygulanmasını hakemlerin en yakınında bulunan uçta yapmak çok yerinde olur. Dairesel adım dizileri uygulamasında en iyi biçim pistin ortasıdır. Resim 14 te gösterilen değişik biçim, birinci şekilden biraz uzaklaşmakla birlikte gene de uygulanabilir ( Kuzey 1997). Şekil 12: Doğrusal adım dizilerinin yapılış yönleri Şekil 13: Serpantin adım dizilerinin yapılış yönleri 31

32 Şekil 14: Dairesel adım dizileri yapılış yerleri Spiral suence Bacağın kalça seviyesinde veya daha yukarda olmak şartıyla yapılan hareketlerdir. Genellikle bayanların programlarında kullandığı elemandır. Spiral suence de zorluk dereceleri şöyledir. Ne kadar çok kenar değişir, Ayak değişir (her ayak üzerinde 2 3 metre kayılmalıdır), Ne kadar çok yön değişir, Pozisyon değişir (ayak önde, yanda, arkada), Öne ve geriye kayış olursa, Daha çok zorluk derecesini artırır ve hakemler tarafından yüksek puan alır. ( Kuzey 1997). Şekil 15: Pistte yapılan bir spiral suence örneği 32

33 Puanlama sistemi Teknik panel ve Hakemlerden oluşur. TEKNİK PANEL 1. Teknik Uzman: Sporcunun yaptığı elementin adını ve zorluk derecesini belirler. Fakat teknik açıdan hareketin doğruluğuna bakmaz. 2. Teknik Uzman Yardımcısı: Yarışmacıların hareketlerinin sırasını belirler ve hatırlatır. Teknik uzmanın kararına ikaz ve uyarı hakkı vardır. 3. Teknik Kontrolör: Yarışma boyunca konuşmaz yorum yapmaz. Uzman ve yardımcısının kararsız kaldığı durumda müdahale hakkına sahiptir. Data uzmanını kontrol eder. 4. Data Operatörü: Teknik uzmanın söylediği hareketleri bilgisayara geçirir ve hakemlerin bilgisayarına gönderir. Tekrar izletme yetkisi vardır. 5. Video Operatörü: Tüm elementleri giriş ve çıkışları ile klipler haline getirir ve hakemlere gönderir (Ahiskal, ). HAKEMLER Uluslar arası yarışmalarda 12 hakem görev alır. Puanlama esnasında en fazla puan veren ve en az puan veren hakem elenir. Daha sonra rast gele 3 hakem kararı daha elenir ve geriye kalan 7 hakemin puanları dikkate alınır. Bu 7 hakem beş önemli unsura göre değerlendirme yapıyor: 1. Kayma Becerisi: Program içindeki kayma kalitesi, Pistin bütününün değişik yönlerde kullanılması, Hız ve güç, Patenci kenarları temiz, net ve kendinden emin kullanmalı, Akılcılık ve süzülüş. 33

34 2. Programdaki geçiş ve bağlayıcı ayak oyunları: Elementleri birbirine bağlarken adımların zorluğu, Yaratıcılık ve orijinallik, Her elementin giriş ve çıkışındaki zorluk derecesi ve orijinalite, 3. Uygulama Başarısı Stil, Vücut duruşu, Hız değişikliği, Koreografiyi kaldırabilme gücü. 4. Koreografi: Programın çeşitliliği, Yaratıcılık ve orjinalite, Steplerin ve adımların müzikle uyumu, Programın pist içindeki dağılım zorluğu, Elementlerin pist içindeki yerlerinin görünecek şekilde sunulması. 5. Sunum: Müziğin ritminin yakalanması, Müziğin içindeki ayrıntıların yakalanması, Seçilen müziğin karakterine göre patencinin duruşu, Steplerin müziğe uyumu. Toplam Skor: Teknik + Artistik + Ceza puanı Artistik Değerlendirme Teknik Değerlendirme Faktör puanlar: Uygulama derecesi: Erkekler Bayanlar örn:daubleaxel-normal:3.3+0=3.3 Düştü 3.3+_3=0.3 Kısa prog Axel Normal:0.8+0=0.8 Uzun prog

35 Ceza Puanı: Düşme, Müzik ihlali, Zaman ihlali, Kostüm ihlali, Yasaklanmış element(ahiskal, ) ENERJİ SİSTEMLERİ Hücrelerdeki kimyasal reaksiyonların büyük bölümü, hücrelerdeki fizyolojik sistemler için gerekli enerjinin besinlerden sağlanması, örneğin; a) Kas aktivitesi, b) Bezlerin sekrasyonu, c) Kas ve sinir liflerinde membran potansiyelinin devamı, d) Hücrelerdeki maddelerin sentezi, e) Gastrointestial kanaldan besinlerin absorpsiyonu, f) Ve bir çok başka fonksiyon için gerekir. Canlılar tarafından kullanılan enerji kaynağı güneştir. İnsanlar ve diğer canlıların faaliyetlerini sürdürebilmeleri için gerekli olan enerji basit bir kimyasal bileşik olan adenozin trifosfat, yani ATP nin parçalanmasıyla elde edilir. ATP, aerobik (oksijenli) ve anaerobik (oksijensiz) bir dizi kimyasal reaksiyon sonucunda kas ve hücrelerde besinlerin parçalanması sonucunda ortaya çıkar. ATP nin aerobik veya anaerobik yoldan oluşması yapılan faaliyetin şiddetine ve sürecine bağlıdır (Dündar,2003). 35

36 Anaerobik enerji yolu Oksijene ihtiyaç duyulmadan gerçekleşen bir dizi kimyasal reaksiyona Anaerobik metabolizma denir (Günay, 2001). Besinlerin parçalanmasıyla oluşan enerji direkt olarak bir iş yapmaya yetmez. Bu enerjiyi daha çok, tüm kas hücrelerinde depolanabilen adenosin trifosfat, kısaca ATP diye bilinen başka bir kimyasal bileşiğin yapılmasında kullanılır. İstenen işi, hücreler ancak bu bileşiğin parçalanmasıyla ortaya çıkan enerji aracılığıyla yapabilir (Saygın 2005). ATP nin yapısı karmaşık bir bileşik olan adenosin ve daha basit üç fosfat grubundan oluşur. Bizim açımızdan bu bileşiğin önemi fosfat gruplarından kaynaklanmaktadır. Aşağıda ATP nin yapısı basit olarak gösterilmiştir. Uçaktaki bir fosfat grubu arasındaki bağa Yüksek Enerji Bağı denir. Bu bağlardan biri çözüldüğünde, yani molekülden ayrıldığında, hem 7 ile 12 kilokalori enerji, hem de adenosin difosfat (ADP) ve inorganik fosfat (P) oluşur (Bompa, 1998).. ATP nin Anaerobik yolla yenilenmesi, ATP nin soluduğumuz oksijen olmadan üretilmesi demektir (Dündar, 2003). Kasta kısıtlı miktarda ATP bulunması nedeniyle yüksek şiddette fiziksel aktivitenin başlamasıyla ATP çok kısa zamanda tükenir (Bompa, 1998) Anaerobik sistemin iki bölümü Atp Cp (Fosfojen) sistemi: Fosfokreatin (CP), ATP gibi kas hücrelerinde depolanır. Hem ATP hem de CP fosfat bileşenleri içerdiği için bunların tümüne fosfojenler diyoruz. Bir fosfat bileşeni bileşikten koparıldığında büyük bir enerji açığa çıktığı için CP, ATP ye benzer. Bu parçalanma sonucunda Kreatin (CP) ve inorganik fosfat (P) enerji açığa çıkar ve ATP nin yenilenmesi için hemen biyokimyasal bir yola girer. Örnek olarak, kasların hareketleri ile hemen parçalanan ATP, yine depolanmış olarak bulunan CP nin parçalanmasıyla açığa çıkan enerji yardımıyla sürekli olarak ADP ve P ile reaksiyona girerek yenilenir (Saygın, 2005). 36

37 Diğer bir deyişle CP, C ile P nin ATP nin parçalanmasıyla açığa çıkan enerji ile birleşmesiyle oluşur. Bu işlem dinlenme anında, besinlerin parçalanmasıyla açığa çıkan ATP yardımıyla gerçekleşir. Bu yüzden, oldukça yoğun sprint çalışmalarında tüketilen CP depoları, dinlenme başlayıncaya kadar yeterli oranda yenilenemez (Dündar, 2003). Bu Fosfojen sisteminin sporcular için önemi şöyle örneklendirilebilir.bu sistem,kuvvetli ve süratli hareketler gerektiren, sprint, yüksek atlama, gülle atma gibi kısa süreli müsabakalarda ve basketbol, futbol, voleybol vs. takım sporlarında hareket sürati ve güce ihtiyaç duyulan bölümlerde veya faaliyetlerde işe yarar. Bu sistem olmadan, çabuk ve güçlü hareketler yapılamaz. Çünkü bir enerji gerektirirler. Fosfojen sistemi, kaslar için gerekli en çabuk ATP enerjisinin oluşumunda kullanılır. Bunun nedenleri şunlardır: A) Bir dizi uzun kimyasala gerek yoktur. B) Soluduğumuz oksijenin kaslara kadar gitmesine gerek yoktur. C) Hem ATP hem de CP olarak direk kaslarda depolanır (Dündar, 2003). Tablo:1 ATP nin yenilenme süresi DİNLENME SÜRESİ ATP YENİLENMESİ (%) 10 sn den az Çok az 30 sn sn sn sn sn sn 98 Laktik Anaerobik Enerji (Anaerobik Glikoz Laktik Asit Sistemi): Kaslarda ATP nin yenilenmesi için besinlerin bir bölümünün parçalandığı, ya da başka bir biçimde karbonhidratların (şeker) sistemde adını veren laktik aside oksijen olmaksızın dönüştüğü sisteme anaerobik glikoz sistem denir. Vücudumuzda bütün karbonhidratlar ya hemen kullanılabilen basit bir şeker glikoza dönüştürülür. Ya da daha sonra kullanılmak üzere kaslarda ve karaciğerde glikojen olarak depolanır. Anaerobik glikoz sonunda laktik asit açığa çıkar(dündar, 2003). 37

38 Holoszy bir sporcunun aşırı kas yorgunluğu nedeniyle çalışmasını bırakmasına neden olan laktik asit birikmesinin bir üst sınırı olması gerektiğini iddia etmiştir. Bunun bir nedeni, reaksiyonlarda düzenleyici etken olarak kullanılan enzim fosforuktokinaz (PFK) ın azalmasına neden olan laktik asit birikmesi ve yine bunun sonucunda kas hücrelerindeki ph derecesindeki düşüşlerdir (Dündar, 2003). ATP yenilenmesinde glikojen nasıl kullanılır? Az önce de belirtildiği gibi, glikojen bir dizi kimyasal reaksiyon sonucunda laktik aside dönüşür. Bu dönüşüm anında açığa çıkan enerji eşleşen reaksiyon dahilinde ATP nin yenilenmesi için kullanılır. Bunun yanında, her reaksiyonun istenen hızda gerçekleşebilmesi için değişik enzimlere gerek vardır. Daha önce de belirtildiği gibi bu bakımdan en önemli enzim PFK dır. Diğer enzimler hexokinas, piruvat kinaz ve laktik dehidrogenas dir (Dündar, 2003) Anaerobik Enerji Kaynakları Anaerobik performans, temel olarak kısa sürede sonuçlanan patlayıcı tarzda egzersizleri içerdiğinden ihtiyaç duyulan acil enerji ATP, CP ve anaerobik glikolizden sağlanmaktadır. ATP nin yeniden oluşturulması (resentez) üç yoldan gerçekleşir (Saygın, 2005). Bu yolla üretilebilen toplam enerji miktarı da anaerobik kapasiteyi oluşturmaktadır. Anaerobik enerji kaynakları; Adenosin Tri Fosfat (ATP), Kreatin fosfat (CP) ve glikojen dir. Bunların oksijensiz ortamda metabolik yıkılması ile kas kasılması için gerekli enerji açığa çıkar. ATP ve CP ye enerjiden zengin fosfojenler denir. Bunlar acil enerji kaynaklarıdır ve mevcudiyetleri sınırlıdır. ATP nin temin ettiği enerji 1 2 saniyelik eforlara dayanabilir. Fakat kısa zamanda yüksek enerji oluşturma yeteneğine sahiptirler (Akgün, 1986). Acil enerji kaynaklarının miktarının az olduğundan bir eforun devamı ancak bu enerji kaynaklarının tekrar yerine getirilmesiyle mümkündür. Bu aşamada besin yoluyla alınan karbonhidratların oksijensiz ortamda asit laktiğe kadar anaerobik olarak parçalanması söz konusudur. Bu esnada da ATP restorasyonu sağlanır. Glikojenin oksijensiz ortamda bu şekilde yıkılarak enerjinin açığa çıkmasına anaerobik glikoliz denir. Bu da sınırlıdır. 38

39 Kassal efor esnasında kullanılan ATP nin tekrar husule gidişi en iyi oksijenli ortamda olur. Karbonhidrat ve yağların oksidatif yıkımı esnasında meydana gelen enerji bu restorasyonu yerine getirir. ATP nin bu yolla meydana getirilmesine ise oksidatif fosforilasyon denir. Bu yolun gücü düşüktür. Fakat organizmada daha fazladır (Saygın, 2005) Anaerobik Güç Nasıl Geliştirilir? İnsan organizmasının anaerobik gücü genel olarak, aerobik güçten daha zor geliştirilen bir özelliktir. Burada temelde iki noktadan hareket edilir. Bu noktalar; supramaksimal (maksimalüstü) yüklenmeler ve tekrar metodudur. Özellikle supramaksimal (maksimalüstü) yüklenmeler ve tekrar metodu ile organizmanın laktik aside olan dayanıklılığı arttırılır. Bu yüklenmeler devamlı yüklenme yönteminden daha kısa süreli, fakat daha yoğundur (Saygın, 2005) Kuvvet Spor biliminde kuvvet kavramı (kas kuvveti) çok değişik alanlarda ve değişik biçimlerde tanımlanıp, sınıflandırılmıştır. Birçok spor bilim adamının değişik tanımlarında, kuvvet kavramı ifade ve anlam bulmuştur. Fiziksel olarak kuvvet, bir cismin şeklini, iş düzenini veya bulunduğu yeri değiştiren etkiye denmektedir (Şenel, 2001). Hollmann a göre kuvvet bir direnç ile karşı karşıya kalan kasların kasılabilme yada bu direnç karşısında belirli bir ölçüde dayanabilme yeteneğidir. net kuvveti bir kasın gerilme ve gevşeme yoluyla bir dirence karşı koyma özelliği olarak tanımlamıştır. Basit, ancak geniş tanımı meusel yapmıştır. Bu tanımın avantajı spor uygulamalarını direkt olarak kapsamıştır. Buna göre; kuvvet insanın temel özelliği olup, bunu yardımıyla bir kütleyi hareket ettirir (kendi vücut ağırlığını ya da bir spor aracının), bir direnci aşar yada ona kas gücü ile karşı koyar. Kuvvet üç türe ayrılır KUVVET MAKSİMAL ÇABUK KUVVETTE KUVVET KUVVET DEVAMLILIK 39

40 Fiziksel açıdan kuvvet kitle ile ivmelenmenin çarpımı sonrasında ortaya çıkan bir büyüklüktür. Ortaya çıkan kuvvetin şiddeti ise, kitlenin ağırlığı ve ivmelenme dediğimiz hızlanmaya bağlıdır. Düşük ağırlıklardaki bir ağırlığın kaldırılmasında hız daha fazla olacağı için buradaki iş yada zaman içerisinde ortaya çıkan güç miktarı daha fazla olacaktır. Sportif alıştırmaların bazılarından kısa süre içerisinde bir kuvvetin çok çabuk yaratılmasıdır. Çabuk kuvvet egzersizleri denilen bu hareketlere örnek olarak gülle atma, futbolda topa vurma, hentboldeki atışlar verilebilir (Saygın, 2005). Başarı için gerekli temel niteliklerden olan ivmelenme veya sürat kadar sıçrama yeteneğini- de göz ardı etmemek gerekir. Blok kurmak veya smaç için sıçrama, voleybol oyuncularının bir yeteneğidir. Sıçrama kas kasılmasına sürati ve kas kuvvetin gelişimine bağlıdır (Aşçı, 1995) Kuvvette devamlılık Kas sisteminin isteyerek değiştirilebildiği en büyük kuvvettir (Sevim, 1991). Kuvvet ve kuvvet de dayanıklılıkta maksimum hız yapı taşıdır. Kuvvette ve dayanıklılıkta %70 85 maksimum hız ritmiklik ve tekrara ihtiyaç duyulur. Her tekrar çok dinamik, ritmik ve birbirlerine bağlantılı olarak hızlı olmasıdır. Bu çalışmalar düşük tekrarlar ile başlatılır ve 4 6 haftalık dönemlerde geliştirilir (Saygın, 2005). Çalışmalardaki ritm_hız dinamik ve patlayıcı olmazsa çalışma kuvvet de dayanıklılık özelliği taşımaz, sadece vücut geliştirme niteliğine bürünür. Arka arkaya yapılan şınav ve mekiklerin sayısı kuvvette dayanıklılığın ölçüsüdür. Yapılan egzersizler kuvvet ve dayanıklılık üzerinde etkilidir. Dayanıklılık olayı artarda yinelenmeyle desteklenmelidir. Kuvvet artırımı için az tekrar çok yüklenme, kuvvette dayanıklılığı geliştirmek için ise çok tekrar az yüklenme uygulanır (Karaman, 2005). 40

41 Çabuk kuvvet Sinir kas sisteminin yüksek hızda bir kasılma ile direnç yenebilme yeteneğine denir. Kasların süratli kasılması ile elde edilen kuvvettir. Başka bir tanımla çabuk kuvvet yüksek bir dirence karşı, en kısa sürede bir defada mümkün olabilen en yüksek kuvvet derecesine sahip olabilme yeteneğidir. Çabuk kuvvet; başlangıç ve reaksiyon kuvveti, hareket hızı ve dolayısıyla hareket frekansı gibi etkenlere bağlıdır. Bu olayın gerçekleşmesi için sinir ve kas sisteminin yüksek bir hızla kasılması beklenir. Çabuk kuvvet hemen her spor branşında oldukça önemli bir motorsal özelliktir. Atletizmdeki koşularda özellikle sprint koşularında start esnasında bu tür kuvvet gerekli olmaktadır. Atmalar ve atlamalarda bu kuvvetin önemi çok büyüktür. Özellikle buz pateni gibi branşlarda. Keza spor oyunlarında çeşitli vurma, itme, fırlatma ve atış gibi motorik becerilerin yaratılması ve uygulanmasında ihtiyaç duyulan önemli bir kuvvet çeşididir (Sevim, 1991). Çabuk kuvvet, sinir-kas sisteminin yüksek hızda kasılmasıyla dış dirençleri yenebilme yetisidir. Sinir-kas sistemi, kasın elastik ve kasılabilir elemanlarının refleks sistemi ile birlikte çalışmasıyla, hızlı bir yüklenme tepkiyi kabul eder ve uygulayabilir. Bu nedenle çabuk kuvvete elastik kuvvet ve patlayıcı kuvvet isimleri de verilir (Hindistan, 1995). Çabuk kuvvet, maksimal kuvvet ile kuvvette devamlılık arasında yer alan bir özelliktir. Daha çok bazı teknik becerilerin mükemmel ve kısa süre içerisinde büyük bir hızla yapılabilmesinde rol oynar. Bu nedenle çabuk kuvvetin oluşması ve kullanılabilmesinde sürat önem kazanır. Elastik ve çabuk kuvvet; kas sinir sisteminin bir dirence karşı büyük bir hızla kasılması ve hareketi gerçekleştirmesidir. Atlamalar, atmalar, vurmalar ve büyük hızla yün değiştirmeler gereken spor dalları da, çabuk kuvvet performansının belirleyicisidir. Kas sinir sistemi bir yüklemeyi, refleksler ve kasın elastik yapısı yardımıyla kabul eder ve hızla cevap verir. Bu nedenle kasılmanın sürati veya kasılmanın kuvveti arasında belirgin bir fark vardır. Bu iki özelliğin birlikte ortaya çıkması ile kuvvetin farklı bir özelliği meydan gelmiş olur. Bu ilişkide doğal olarak, kasılmakta olan kasların içerdiği fibril yapısı ve oranı dikkat kazanır. Bu oranın çabuk kuvvet lehine olması ve kısa sürede yüksek bir güze ulaşılması sporda patlayıcı kuvvet olarak adlandırılır. 41

42 Çabuk kuvvet diğer kuvvet türlerinden farklı olarak iyi düzeyde koordinasyona ihtiyaç duyar. Bir kas veya kas grubunun kasılmasıyla yüksek derecede kuvvet değerlerine en kısa sürede ulaşabilme de koordinatif yetenekler ön plandadırlar (Saygın, 2005). Özellikle tüm sporlardaki teknik becerilerin gerçekleştirilmesinde çabuk kuvvet son derece önemlidir ve antrenmanlarda özel bir yer tutmalıdır. Çabuk kuvvet antrenmanları için %60 80 şiddetindeki alıştırmalar kullanılmalıdır. Takım sporları ve bireysel sporlarda bu şiddetlerin oranı değişebilir. Bireysel sporlarda, mücadele sporlarında yüksek şiddet önerilirken, takım sporlarında veya spor oyunlarında bu oran %50 70 arasında olabilir. Çabuk kuvvet antrenmanlarında merkezi sinir sisteminin fonksiyonları önemlidir. Yüksek şiddetteki antrenmanlarda çabuk kuvvetin geliştirilmesi için kullanılan egzersizlerde yüklenme ve dinlenme arasındaki ilişkiye dikkat etmek gerekir. Hızlı uygulanan beceriler arsında yeterli dinlenme aralığı verilmelidir. Bu nedenle, bu tür kuvvetlerin geliştirilmesi için önerilen yüklenme yöntemlerinde dinlenme için verilecek süre ve bu sürenin nasıl geçirileceği dikkatle gözden geçirilmelidir. Yüksek hızda yapılan alıştırmalarda organizmanın yorulması erken gelişecek ve buna karşılık optimal bir dinlenmenin yaratılması beklenecektir (Saygın, 2005) Maksimal Kuvvet Sinir ve kas sisteminin istemli kasılması sonucu ortaya çıkabilen en yüksek kuvvete maksimal kuvvet denilir. Büyük bir dirence karşı koyabilme, halterde yüksek ağırlıkları kaldırma, gülle atma judodaki teknikleri uygulayabilme, çekiç atma, cirit atma gibi sportif branşlarda maksimal kuvvet oldukça önem kazanmıştır. Bu tür sporlardaki yüksek dirençleri karşılayabilme, kontrol edebilmek için bu tür kuvvete gereksinim duyulur. Kuvvetin ortaya çıkarılmasında sinir kas sisteminin yüksek düzeylerdeki iş birliği beklenirken yapılan spor eğer yüksek ağırlıkları gerektirmiyorsa maksimal kuvvete gerek yoktur denilemez. Diğer spor dalları ve oyunlarında da mutlaka önce maksimal kuvvetin geliştirilmesi istenir. Maksimal kuvvetin geliştirilmesi sonrasında diğer kuvvet çeşitleri teknikle bağlantılı olarak antrene edilebilir (Taşkıran, 2003). 42

43 Maksimal kuvvet antrenmanının temel ilkesi şudur; uygulamada ağırlık yüksek, tekrar sayısı az, tempo ise akıcıdır. Yüklenme nedenli yüksek olursa olsun yorulmada o ölçüde fazla olur. Bu nedenle maksimal kuvvet antrenmanlarında istenen optimal yüklenmeyi sağlamak gerekir. Maksimal kuvvet antrenmanlarında genel geçerli yüklenme yoğunluğu Harre ye göre % ve Faser e göre % arasında, tekrar sayısı ise 1-10 arasında değişmektedir (Karaman, 2005). Çalışmaların yüksek yoğunlukta ve şiddette olması dinlenme ile yüklenme ritminin iyi düzenlenmesi özen gösterilmesi gereken noktalardır (Küçüker ve Şahin 2001). Maksimal kuvveti geliştirmek içim kullanılan yöntemler, 4 grupta toplanabilir. a) Tekrar Yüklenme Yöntemi: Daha çok yeni başlayanlarda kullanılan bir maksimal kuvvet antrenman metodudur. Daha çok kas büyümesini ve az intramüsküler koordinasyonu geliştirir. Etkili yükleme yoğunluğu maksimal kuvvetin %50-60 ı arasında değişir (Sevim, 1991). b) Kısa Süreli Maksimal Yüklenme Yöntemi: Bu metodun en önemli karakteristiği oldukça yüksek yüklenme yoğunluğunda uygulanmasıdır. Bu nedenle sporcuların maksimal kuvvet gelişiminde kullanılır ( Sevim,1991). Kısa süreli maksimal uyum yöntemi özellikle Atletizmin atlama, atma, sprint grubu, kayakla atlama vb, patlayıcı kuvvete ihtiyaç duyulan dallar için gereklidir (Dündar, 2003). c) İzometrik yüklenme yöntemi: Bu yöntem hareket hızının daha az önemli olduğu durumlarda maksimum kuvvet geliştirmede kullanılır ( jimnastik, judo, güreş gibi). 43

44 2.4. Kuvvet antrenman metotları Piramidal çalışma Yöntemin en belirgin özelliği, her basamakta artan dış dirence karşılık tekrar sayısındaki azalmadır. Dinlenme aralığı ise yönteme göre değişir (Dündar, 1997). Bu metotla sporcunun maksimal kuvveti, çabuk kuvveti ve kuvvette devamlılığı geliştirilir. Çalışma öncesi sporcunun maksimal kuvveti belirlenir ve yüklenmenin yoğunluğu buna göre ayarlanır. Çabuk kuvvet ve kuvvette devamlılık çalışmaları da aynı metoda göre, ancak tekrar sayısı ve yüklenme yoğunluğu değiştirilerek yapılır (Gülak, 2002) İstasyon Çalışması İstasyon çalışmaların gelişiminde yüksek çeşitte egzersizler kullanılır, kendi vücut ağırlığı, sağlık topları, hafif aletler, dambıllar, barlar ve her çeşit güç makineleri. Bir kısa istasyon çalışması (6 9 egzersizden), orta (9 12 egzersizden veya uzun (12 15 egzersizden) oluşur. İstasyon çalışması 2 5 set tekrarlanabilir, egzersizlerin içeriğine bağlı olarak değişir (İskender, 1998). İstasyon çalışmasında ki egzersizler karşılıklı kas gruplarından seçilmeli bunun nedeni ise daha iyi ver hızlı toparlanmadır. Dinlenme arası, istasyonlar arası her yerde, sn arasında olmalı ve 1 3 dakika set arasında dinlenilmelidir (İskender, 1998). İstasyonların teşkil edilmesinde dairesel ya da dört köşe düzen kullanılır ve sporcuların hızla bir istasyondan diğerine geçebilmesi dikkate alınır, kas gruplarına değişmeli yüklenme uygulanacak biçimde istasyonlar kurulur (Örneğin bacak kasları, karın kasları, kol kasları gibi). Seçilecek alıştırmalar uygulanan grubun teknik düzeyine uymalı ve her sporcu hareketin teknik akışını zorlamadan yapabilmelidir. İstasyon çalışmaları süre ve tekrar metoduyla uygulanır (Dündar, 1997). Süre Metodu: yapılacak çalışmada alıştırmanın süresi ve dinlenme aralıkları önceden belirlenir. Sporcu her istasyonda belirlenen süre içerisinde hareketi mümkün olduğu kadar süratli tekrarlar (Dündar, 1997). Tekrar Metodu: alıştırmaların tekrar sayısı her istasyon için belirlenmiştir. Diğer istasyona geçişte dinlenme verilmez. Tüm istasyonların bitiminde her sporcu için süre tespit edilir. 44

45 Antrenmanlar boyunca sürede %10 20 düzelme olunca her alıştırmanın tekrar sayısı arttırılır ve dolayısıyla yüklenme yükselir. (Dündar, 1997). Dalgasal metot: Bu antrenman metodunda, dalgasal olarak yükselen ve alçalan uygulama sayısında yüklenme sabit kalır. Örneğin; 70 kg yüklenme ile sayılarında hareket uygulanır ve daha sonra şeklinde yapılır. Seri Metodu: Temel ilke olarak yüklenme ve alıştırmaların uygulama sayısı sabit kalır. %40 yüklenme ile 8 tekrar ve 5 seri yapılır. Daha sonra yine %50 ile tekrar ve 5 seri yapılır. Daha sonra yine %50 ile 8 tekrar ve 5 seri yapılır. Kas Yapıcı Maksimal Kuvvet Antrenman Metodu: Bu antrenman metodunda temel ilke, uzun yüklenme süresinde yani fazla tekrar sayısında az ve orta dirençlerle (ağırlıkla) çalışılmasıdır. Örneğin; yüklenme yoğunluğu sporcunun maksimal kuvvetinin %40-60 ı tekrar sayısı 8-12, hareket temposu akıcı ve yavaş, seri sayısı yeni başlayanlar için 2-4, üst düzey sporculara ise 4-6 arası değişir. Seri aralarında sporcuların antrenman durumuna göre 1-3 dk dinlenme verilir. İntramüsküler Koordinasyon Antrenman Metodu: Bu antrenman metodu yeni başlayanlar için tavsiye edilmez. Bu antrenman metodu sporcularda yüksek ve hızlı kuvvet gelişimi sağlar. Çalışmalarda temel ilke olarak, yüklenme yoğunluğu yüksek, tekrar sayısı az, hareketler akıcı ve seri sayısı fazladır. Dinlenme seri arası 1-2 dakikadır. Kombine maksimal kuvvet antrenman metodu: Bu antrenman metodunda kas yapıcı maksimal kuvvet antrenmanı ile intramüsküler (kas içi) koordinasyon kuvvet kombine edilir. Öncelikle kas yapıcı maksimal kuvvet antrenmanı ile başlanır ve daha sonra intramüsküler koordinasyon antrenmanına geçilir. Antrenman organizasyonu olarak piramidal metot kullanılır (Sevim, 2002). 3.MATERYAL METOT 3.1. Araştırma Yöntemi Araştırmaya yaş gurubu İstanbul bölgesi ferdi bayan artistik buz pateninde faal lisanslı olarak paten yapan, n=5 patenci gönüllü olarak katılmıştır. Araştırmaya katılan sporcuların yaş, boy, kilo ve spora başlama yaşları tespit edilip kayıt edilmiştir.deneklerin dikey sıçramaları, jump metre ile, 30mt sürat değerleri fotocell ile, durarak uzun atlama değerleri metre ile, leg curl-leg ekstansiyon, hip.abdüksiyon- 45