Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku

Transkript

1 İçindekiler I Prof.Dr. Nur Centel Koç Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof.Dr. Hamide Zafer Doğuş Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku Anabilim Dalı Başkanı ve Dekanı Ceza Muhakemesi Hukuku Yenilenmiş ve Gözden Geçirilmiş 13. Bası Beta

2 II Yayın No : 3394 Hukuk Dizisi : Bası - Ocak İSTANBUL 5. Bası - Ocak İSTANBUL 6. Bası - Kasım İSTANBUL 7. Bası - Kasım İSTANBUL 8. Bası - Ekim İSTANBUL 9. Bası - Ekim İSTANBUL 10. Bası - Eylül İSTANBUL 11. Bası - Eylül İSTANBUL 12. Bası - Ekim İSTANBUL 13. Bası - Eylül İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitabın bu basısı için Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Basım A.Ş. Baskı - Cilt : Pasifik Ofset Ltd. Şti. Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3/1 Baha İş Merkezi A Blok Kat: Haramidere/İSTANBUL Tel: Sertifika No: Kapak Tasarım : Prof.Dr. Nur Centel/Prof.Dr. Hamide Zafer/Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sok No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 ONÜÇÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ Ceza Muhakemesi Hukuku kitabımızın on üçüncü basısını hayata geçirmiş olmaktan dolayı mutluyuz. Meslektaşlarımıza ve müstakbel hukukçular olan öğrencilerimize kitaba gösterdikleri ilgi nedeniyle teşekkür ederiz. Mevzuatta sık sık yapılan değişiklikler kitabın da kısa aralıklarla yenilenmesini gündeme getirmektedir. Çalışmamızın On Üçüncü Basısında da önceki basılarda olduğu gibi kitap tüm değişiklikler ışığında tekrar gözden geçirilmiş, yeni yayınlar ve içtihatlar olabildiğince dikkate alınmıştır. Kitabın yenilenmesinde göz önüne alınan yeni mevzuat şunlar olmuştur: Gün ve 6684 sayılı 11 No.lu Protokol ile Değişik İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetlerini Korumaya Dair Sözleşmeye Ek 7 No.lu Protokolün Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun (RG No.29664), Gün ve 6706 sayılı Cezai Konularda Uluslararası Adli İş Birliği Kanunu (RG No.29703), tarih ve 6728 sayılı Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Amacıyla Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (RG Sayı:29796), Gün ve 6723 sayılı Danıştay Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ( No Mükerrer), 667 Sayılı KHK, Olağanüstü Hal Kapsamında Alınan Tedbirlere İlişkin Kanun Hükmünde Kararname (RG No.29779), 668 Sayılı KHK, Olağanüstü Hal Kapsamında Alınması Gereken Tedbirler ile Bazı Kurum ve Kuruluşlara Dair Düzenleme Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (RG No Mükerrer). Bilindiği üzere 15 Temmuz 2016 gecesinde ülkemiz karanlık bir tünelden geçmiştir. Bu karanlığın ülkemize bıraktığı miras olağanüstü hal dönemi ve bu dönemi düzenleyen Kanun Hükmünde Kararnameler olmuştur tarihli ve 2016/9064 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla ülke genelinde günü saat dan itibaren doksan gün süreyle olağanüstü hal ilan edilmiştir (RG No.29780). Olağanüstü Hal Kapsamında Alınan Tedbirlere İlişkin Kanun Hükmünde Kararnameler gereğince (KHK-667, RG No.29779; KHK-668, RG No Mükerrer), olağanüstü halin devamı süresince Türk Ceza Yasası nın İkinci Kitap Dördüncü Kısım Dördüncü, Beşinci, Altıncı ve Yedinci Bölümünde tanımlanan suçlar ile 3713 sayılı Terörle Mücadele Yasası nın kapsamına giren suçlar ve toplu işlenen suçlar bakımından şu konularda farklı düzenlemeler yapılmıştır: Gözaltı süresi, tutuklu olanların avukatları ile görüşmeleri, tutuklu olanların, belgelendirilmesi koşuluyla eşi ve hısımları ile vasisi veya kayyımı ile görüşmesi, müdafi sayısı, iddianame veya iddianame yerine geçen belgenin okunma şekli, tutukluluğa itiraz ve tahliye taleplerinin incelenme şekli, şüpheli ve sanığın sorgu şekli ve duruşmaya katılma şekli (SEGBİS uygulaması), Cumhuriyet savcısı tarafından yakalama emri çıkartması, belge veya kağıtların adli kolluk görevlileri tarafından okunması, elkoyma işleminin hakim onayına sunulması ve hakimin kararını açıklama süresi, hak ve alacaklara elkoyma (CMK m.128), bilgisayar programlarında ve kütüklerinde arama, gizli koruma tedbirlerine Cumhuriyet savcısı tarafından karar verilebilmesi, müdafiin dosya içeriğini inceleme veya belgelerden örnek alma yetkisi, şüphelinin müdafii ile görüşmesi, Cumhuriyet savcısının talebi ve sulh ceza hakimliğinin kararı ile geçici sürelerle ceza infaz kurumundan çıkarılma. Olağanüstü Hal Kapsamında çıkartılan Kanun Hükmünde Kararnamelerle öngörülen düzenlemeler kural olarak olağanüstü hal süresiyle sınırlıdır. Bu nedenle, ceza muhakemesi ile ilgili olan bu süreli hükümlere kitabın sonunda toplu olarak yer verilmesinin; ancak derslerde yeri geldikçe istisnalardan bahsedilmesinin daha yerinde

4 IV Centel / Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku olacağını düşündük. Kanun Hükmünde Kararnamelerle öngörülen sınırlamaları toplu olarak kitabın sonunda bulabilirsiniz. Belirtelim ki, olağanüstü dönemde Kanun Hükmünde Kararnamelerle çeşitli yasalarda süreli olmayan, yani kalıcı değişklikler de öngörülmektedir. Bunlardan biri de 674 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile öngörülen değişikliklerdir. Söz konusu Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (RG No Mükerrer) ile 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanunda, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu nda ve 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun da değişiklik yapılmıştır. Bu değişiklikler ilgili olduğu ölçüde kitaba işlenmiştir. Örneğin söz konusu Kararnameyle CMK m.128 gereğince elkonulan hak ve alacakların idaresi için gerektiğinde ağır ceza mahkemesince kayyım tayin edilebilme imkânı kabul edilmiş (CMK m.128/9-10), istinaf ve bölge adliye mahkemelerinin kararlarına karşı temyiz kanun yoluna başvurulması halinde Cumhuriyet başsavcılıklarınca dosyanın ilgili kanun yolu Cumhuriyet başsavcılığına gönderilmesine ilişkin düzenleme değiştirilmiş ve mahkemelerin dosyaları ilgili kanun yolu merciine göndermesi esası kabul edilmiştir (CMK m.277, 297). Bölge adliye mahkemelerinde Cumhuriyet başsavcılıklarının tebliğname (görüş yazısı) hazırlama görevlerine son verilmiştir. Bu değişikliklerle ceza muhakemesinin hızlandırılmasının amaçlandığı söylenebilir. Bu vesileyle kitabımızı her zamanki gibi özenli bir biçimde yayına hazırlayan sevgili Gülgonca Çarpık a en içten sevgi ve teşekkürlerimizi iletiriz. Ayrıca, kitaplarımızın daima en kısa sürede yayınlanmasını sağlayan sayın Seyhan Satar ile tüm Beta çalışanlarına da çok teşekkür ederiz. Bu basının önsözünü de şu günlerde duygularımızı en iyi ifade edeceğine inandığımız şu dizeyle bitirmek istiyoruz: Düşen bir çığda hiçbir kar tanesi kendisini olup bitenden sorumlu tutmaz (Oscar WILDE). İstanbul, Eylül 2016 Prof.Dr. Nur Centel / Prof.Dr. Hamide Zafer

5 ONİKİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Ceza Muhakemesi Hukuku kitabımızın On İkinci basısını hayata geçirmiş olmaktan dolayı mutluyuz. Meslektaşlarımıza ve müstakbel hukukçular olan öğrencilerimize kitaba gösterdikleri ilgi nedeniyle teşekkür ederiz. Kitabın gelişim sürecini tanımak ve bir basıdan diğer basıya yaşanan değişiklikleri toplu olarak görmek isteyen okuyucularımıza, her zaman olduğu gibi, önceki önsözleri de okumalarını öneririz. Kitabımızın On Birinci basısını Eylül 2014 te, yani yaklaşık bir yıl önce gerçekleştirmiştik. Ön sözlerimizde mutat olduğu üzere, bu son dönemde ceza muhakemesi hukukunda yapılan değişiklikleri aşağıda belirtmek istiyoruz. Kitabımızın On Birinci Basısı en son gün ve 6545 sayılı Türk Ceza Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (RG , No.29044) ile öngörülen değişiklikleri içermekteydi Tarihinde yürürlüğe giren bu Yasa ile 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Yasası nın 141, 143, 173, 188, 231, 238, 260, 268, 273, 279, 280 ve 286. maddeleri değiştirilmişti. Ceza Muhakemesi Yasası nı değiştiren bir önceki Yasa ise gün ve 6526 sayılı Terörle Mücadele Kanunu ve Ceza Muhakemesi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun idi (RG , No Mükerrer) Tarihinde yürürlüğe giren 6526 sayılı Yasa 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Yasası nın 91, 94, 100, 116, 128, 134, 135, 139, 140, 153, 161 ve 169. maddelerinde değişiklik öngörmekteydi. Eylül 2014 tarihli On Birinci Basıdan sonra yürürlüğe giren ilk Yasa günlü ve 6572 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun olmuştur (RG , No Mükerrer). Bu Yasa ile 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Yasası nın 6526 sayılı Yasa ile yaklaşık 10 ay önce değiştirilmiş olan 116, 128, 135, 140 ve 153. maddeleri kısmen önceki şekline dönüştürülmüştür. Arama koruma tedbirinin düzenlendiği CMK m.116/1 de yer alan makul ibaresi gün ve 6526 sayılı Yasa nın 9. maddesiyle somut delillere dayalı kuvvetli şeklinde değiştirilmiş; daha sonra gün ve 6572 sayılı Yasa nın 40. maddesiyle bu fıkrada yer alan somut delillere dayalı kuvvetli ibaresi tekrar makul kavramına dönüştürülmüştür. Aynı Yasa ile taşınmazlara, hak ve alacaklara el koyma koruma tedbirine başvurulabilecek olan suçlar arasına Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar (madde 309, 311, 312, 313, 314, 315, 316) eklenmiştir. Yine 6572 sayılı Yasa nın 42. maddesi ile şüpheli ve sanığın telekomünikasyon yoluyla iletişiminin tespiti ayrı bir tedbir şeklinde ayrıca düzenlenmiştir. Bu değişikliğe göre bu tespit, soruşturma aşamasında hâkim, kovuşturma aşamasında mahkeme kararına istinaden yapılır. Kararda, yüklenen suçun türü, hakkında tedbir uygulanacak kişinin kimliği, iletişim aracının türü, telefon numarası veya iletişim bağlantısını tespite imkân veren kodu ve tedbirin süresi belirtilir. Aynı maddeyle iletişimin denetlenmesi mümkün olan suç kataloguna yeni suçlar eklenmiştir. Bu suçlar, Devletin Birliğini ve Ülke Bütünlüğünü Bozmak (madde 302) ile Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar (madde 309, 311, 312, 313, 314, 315, 316) olmuştur Sayılı Yasa nın 43. maddesi ile de teknik takip koruma tedbirinin uygulanabileceği suçların sayısı artırılmış; Devletin Birliğini ve Ülke Bütünlüğünü Bozmak (madde 302) ile Anayasal Düzene ve Bu Düzenin İşleyişine Karşı Suçlar (madde 309, 311, 312, 313, 314, 315, 316) teknik takip tedbirinin uygulanabileceği kataloga dahil edilmiştir Sayılı Yasa nın 44. maddesiyle müdafiin dosyayı inceleme yetkisine ilişkin 153. madde yeniden düzenlenmiş ve soruşturma evresinde Cumhuriyet savcısının talebi, sulh ceza hakiminin kararı ile müdafiin dosyaya erişiminin kısıtlanması imkânı tekrar tanınmıştır. Ancak, bu kez kısıtlamanın sadece CMK 153. maddede gösterilen katalog suçlar dahilinde olabileceği gösterilmiştir. Katalogda yer alan suçlar ise toplumda sıklıkla işlenen suçlardır. Dolayısıyla, birçok soruşturma dosyasında müdafiin dosyayı inceleme yetkisinin kısıtlanması önceki dönemde olduğu gibi rutin hale gelecek; bu uygulamayla itiraz hakkının kullanılması ve özellikle tutuklu işlerde savunmanın oluşturulması zorlaşacaktır. Yeni düzenlemede şüpheliye ve suçtan zarar görene dosyayı inceleme hakkı öngörül-

6 VI Centel / Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku meyerek bu hususun Yönetmelik kapsamına bırakılmış olması da eleştiriye açıktır. Ayrıca, suçtan zarar görenin vekilinin CMK m.153 te gösterilen haklardan yararlanacağı belirtildiği halde, müdafie ilişkin kısıtlamanın suçtan zarar görenin vekilini kapsayıp kapsamadığı açıklanmayarak bu konuda tartışma çıkmasına zemin hazırlanmıştır Sayılı Yasa ile ayrıca 5320 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun Yürürlük ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun a Geçici 9. madde eklenmiştir. Kitabımızın Eylül 2014 tarihli On Birinci Basısından sonraki dönemde yürürlüğe giren ikinci Yasa ise günlü ve 6638 sayılı Polis Vazife ve Salâhiyet Kanunu, Jandarma Teşkilat Görev ve Yetkileri Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun dur (RG , No.29316). Bu Yasa yla 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Yasası m.91 e 4. fıkra eklenmiştir. Bununla, suçüstü halleriyle sınırlı olmak koşuluyla; katalogda belirtilen suçlarda mülki amirlerce belirlenecek kolluk amirlerine yirmi dört saate kadar, şiddet olaylarının yaygınlaşarak kamu düzeninin ciddi şekilde bozulmasına yol açabilecek toplumsal olaylar sırasında ve toplu olarak işlenen suçlarda kırk sekiz saate kadar gözaltına alma kararı verme yetkisi tanınmış ve kişi güvenliği bakımından yeni tartışmalara zemin hazırlanmıştır. Aynı Yasa nın 14. maddesiyle 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Yasası m.100 e ek yapılarak, tutuklama nedenlerinin karine olarak kabul edildiği katalogda yer alan suçların sayısı artırılmıştır Tarihli ve 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununun 33. maddesinde sayılan suçlar ile tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununun 7. maddesinin üçüncü fıkrasında belirtilen suçların işlendiğine dair kuvvetli suç şüphesinin varlığını gösteren somut delillerin varlığı halinde tutuklama nedenleri var sayılacaktır. Belirtelim ki, söz konusu Yasa halen Anayasa Mahkemesi nin önündedir. Son olarak, tarihli Resmi Gazete de yayımlanan Bölge Adliye ve Adlî Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Cumhuriyet Başsavcılıkları İdarî ve Yazı İşleri Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmelik hükümlerine işaret edilebilir. Belirtelim ki önümüzdeki aylarda daha kapsamlı yasal değişiklikler beklenmektedir. Ceza Muhakemesinde İş Yükünün Azaltılması Amacıyla Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı üzerinde Adalet Bakanlığı nca çalışılmaktadır. Ceza muhakemesinde hızlandırılmış muhakeme adı altında yeni bir usul öngörülmekte ve koruma tedbirleri nedeniyle tazminat talep edilmesi, uzlaşma, hükmün açıklanmasının geri bırakılması gibi birçok kurumda değişiklik öngörülmektedir Sayılı CMK 19, 112, 139, 141, 142, 143, 171, 174, 232, 250, 253, 254, 277, 279 ve 324. maddeler öncelikle değiştirilmesi düşünülen hükümlerdir. Kısa aralıklarla bu kadar çok değişikliğin yapılması, adil yargılamayı ve eğitimi derinden etkilemektedir. Yapboz şeklindeki değişiklikler, ceza muhakemesi hukuku eğitiminde ve uygulamasında kaliteyi her geçen gün hızla aşağıya çekmektedir. Çalışmamızın On İkinci Basısı da önceki basılar gibi mevzuattaki tüm bu değişiklikler ışığında tekrar gözden geçirilmiş, yeni yayınlar ve içtihatlar olabildiğince dikkate alınmıştır. Bu vesileyle kitabımızı her zamanki gibi özenli bir biçimde yayına hazırlayan sevgili Gülgonca Çarpık a en içten sevgi ve teşekkürlerimizi iletiriz. Ayrıca, kitaplarımızın daima en kısa sürede yayınlanmasını sağlayan sayın Seyhan Satar ile tüm Beta çalışanlarına da çok teşekkür ederiz. İstanbul/Haydarpaşa, Eylül 2015 Prof.Dr. Nur Centel / Prof.Dr. Hamide Zafer

7 Önsözler VII ONBİRİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Ceza Muhakemesi Hukuku kitabımızın onbirinci basısını hayata geçirmiş olmaktan dolayı mutluyuz. Meslektaşlarımıza ve müstakbel hukukçular olan öğrencilerimize kitaba gösterdikleri ilgi nedeniyle teşekkür ederiz. Kitabın gelişim sürecini tanımak ve bir basıdan diğer basıya yaşanan değişiklikleri toplu olarak görmek isteyen okuyucularımıza, önceki önsözleri de okumalarını öneririz. Mevlana İnsanların En Hayırlısı, İnsanlara Yararlı Olandır. Sözün En Hayırlısı, Az ve Anlaşılır Olandır demiş. Biz bu sözü, Kanunun En Hayırlısı Kabul Edilmeden Önce Üzerinde Fazla Çalışılanı ve Yürürlüğe Girdikten Sonra Az Değiştirilenidir şeklinde tamamlamak istiyoruz. Ülkemizde kanun değişikliklerinin ardı arkası kesilmemektedir. Mevzuatta sık sık yapılan bu değişiklikler kitabın da kısa aralıklarla yenilenmesini ve sürekli yoğun çalışmayı gündeme getirmektedir. Zira muhakeme hukukunda yapılan her değişiklik, muhakeme hukukunun özelliğinden dolayı, kitaptaki konuların birçoğunun gözden geçirilmesini zorunlu kılmaktadır. Bu durum çalışmayı daha da zahmetli hale getirmekle birlikte, yazdıklarımızı eleştirel gözle tekrar tekrar okuyarak gerekli değişiklikleri yapma, yeni yayınlar ile yeni içtihatları değerlendirme fırsatı yarattığı için bir anlamda yararlı da olmaktadır. Ancak sürekli yeni kanun-eski kanun değerlendirmesi yapmak zorunda olan ya da daha önceki kanuna uyum sağlamadan yeni usul kurallarını uygulaması gereken hakimin yaptığı yargılamanın ve bu yargılamanın sonucunun adil olmasını beklemek naifliktir. Aynı husus soruşturma evresi için de geçerlidir. Etkileri iyi değerlendirilmeden yapılan değişikliklerin böyle bir tehlikeyi beraberinde getireceğine işaret etmek isteriz. Kitabımızın Eylül 2013 tarihli Onuncu Basısı en son gün ve 6494 sayılı Yargı Hizmetleri ile İlgili Olarak Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile öngörülen değişiklikleri içermekteydi. Kitabımızın Onuncu Basısının yayınından bu yana geçen son bir yıllık sürede ise sistemi etkileyen çok önemli yeni düzenlemeler yürürlüğe girmiştir. Ancak bu düzenlemelerin bir kısmının ceza muhakemesi sistemini bozduğunu şimdiden söylemek isteriz. Muhakemeye ilişkin bu kanunlar şunlardır: Gün ve 6545 sayılı Türk Ceza Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (RG , No.29044) Gün ve 6526 sayılı Terörle Mücadele Kanunu ve Ceza Muhakemesi Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (RG , No Mükerrer). Belirtelim ki, 6526 sayılı Yasa yla özel görevli ağır ceza mahkemeleri ile bu mahkemelerin görev alanındaki suçların soruşturulması ve kovuşturulmasına özgü istisnai yetkileri kaldırılmış; genel ağır ceza mahkemelerinin madde itibariyle yetki alanı genişletilmiş, yol tutuklaması kaldırılarak SEGBİS uygulaması yasalaştırılmış; arama koruma tedbirindeki makul şüphe derecesi somut delillere dayanan kuvvetli şüphe derecesine yükseltilmiş; tutuklamanın koşulu olan kuvvetli suç şüphesinin varlığını gösteren olguların yerine kuvvetli şüphenin somut delillere dayanması aranmış; taşınmazlara, hak ve alacaklara elkoyma, iletişimin tespiti, dinlenmesi ve kayda alınması, gizli soruşturmacı görevlendirilmesi, teknik araçlarla izleme koruma tedbirlerinin uygulanabilmesi için kuvvetli şüphenin somut delillere dayanması aranmış, bu tedbirlere ağır ceza mahkemelerince oybirliğiyle karar verilmesi öngörülmüş ve gizli koruma tedbirlerinden bazılarının süreleri yeniden düzenlenmiştir. Ancak, ağır ceza mahkemelerinin soruşturma evresinde görevlendirilmesi bu evrenin yapısını bozmuştur. Ayrıca, tutuklamaya ve tutuklulukla ilgili kararlara soruşturma evresinde sulh ceza hakimi karar verirken, mal varlığıyla ve özel hayatla ilgili olan tedbirlere ağır ceza mahkemesince ve oy birliğiyle karar verilebilmesi de sistemle uyumlu değildir. Öte yandan, ağır ceza mahkemeleri oy çokluğuyla son kararı verebilirken, yani uzun süreli veya müebbet hapis cezasına hükmedilebilirken, örneğin özel hayata müdahale anlamına gelen koruma tedbirleri söz konusu olduğunda oy birliğiyle karar almak zorundadırlar. Bu durum yargılama sonunda vicdani kanaatin oluşması, buna karşılık soruşturma evresinde şüphenin mevcut olması ile açıklanabilir ve soruşturma evresinde masumiyet karinesi dolayısıyla daha fazla teminata ihtiyaç duyulduğu söylenebilir ise de kanımızca düzenlemeler hukuk mantığını zorlayıcı niteliktedir. Yine 6526 sayılı Yasa yla yapılan bir diğer değişiklik, suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçları bakımından taşınmazlara, hak ve alacaklara elkoyma, iletişimin tespiti, dinlenmesi ve kayda alınması ve teknik araçlarla izleme koruma tedbirlerinin uygulanma imkânının ortadan kaldırılmış, yani bu tedbirlerin katalogdan çıkartılmış olması, bunun yerine taşınmazlara, hak ve alacaklara elkoyma tedbiriyle ilgili kataloga basit ve nitelikli hırsızlık (madde 141, 142) diğer tedbirlere nitelikli hırsızlık (madde 142) ve her üç tedbire de yağma (madde 148, 149) suçlarının

8 VIII Centel / Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku eklenmiş olmasıdır. Bu düzenleme de eleştiriye açıktır. Zira gizli koruma tedbirleri esas itibariyle örgütlü suçlulukla mücadele amacıyla kabul edilmiş olan koruma tedbirleridir. Yağma veya hırsızlık suçu işlendikten sonra bu suçların ortaya çıkartılması için şüphelinin telefon konuşmasında suçu ikrar etmesi veya suçtan elde edilen malların yerini söylemesi mi beklenmektedir? Bu tedbirlerin uygulanmasının son çare olduğu düşünüldüğünde, yapılan düzenleme ile koruma tedbirlerinin etkinliğinin ortadan kaldırıldığı söylenebilir. Eleştiriye açık diğer bir husus ise bölge (özel yetkili) ağır ceza mahkemelerinin görevlerine giren suçların genel yetkili ağır ceza mahkemelerinin değişik daireleri tarafından görülmesi imkânının yaratılmış olmasıdır. Aslında yapıları itibariyle uzman dairelerce yargılanması gereken suçların bir ağır ceza mahkemesinin tüm dairelerince yargılanabiliyor olması ve istisnai hiçbir düzenleme bulunmaması da adi suçluluktan tamamen farklı olan bu tip suçlulukla mücadele bakımından uygulamada büyük sıkıntılar yaratacaktır sayılı Yasa ile öngörülen önemli değişikliklerden biri de soruşturma evresinde müdafiin ve vekilin dosyayı inceleme yetkisini sınırlayan CMK m.153/2,3,4 hükümlerinin yürürlükten kaldırılmış olmasıdır sayılı Yasa yla ise sulh ceza mahkemeleri kaldırılmış, kural olarak soruşturma evresinde Cumhuriyet savcılarının taleplerini karara bağlayan ve hakimleri başka bir işle görevlendirilemeyen sulh ceza hakimlikleri ihdas edilmiştir. Soruşturma evresinde görev yapmak üzere ihdas edilmiş olan bu sulh ceza hakimlerine ayrıca kendi içlerinde birbirlerinin kararlarını itiraz üzerine son merci olarak inceleme yetkisi de tanınmıştır. Kanımızca bu durum kanun yolu denetiminin felsefesi ile bağdaşmamaktadır. Ayrıca, Cumhuriyet savcısının kovuşturmaya yer olmadığına dair kararı üzerine yapılan itirazlar ile kabahatler nedeniyle verilen idari para cezalarına karşı yapılan başvuruları karara bağlama yetkisi de sulh ceza hakimliklerine tanınmıştır sayılı Yasa ile öngörülen diğer bir önemli değişiklik de denetim süresi içinde, kişi hakkında kasıtlı bir suç nedeniyle bir daha hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilememesidir. Uygulamada hükmün açıklanmasının geri bırakılması kurumunun amacına aykırı olarak uygulanması, bu değişikliğe neden olmuştur. Ayrıca haksız koruma tedbirleri nedeniyle hakim ve savcılar aleyhine tazminat davasına ilişkin düzenlemeler yapılmıştır. Yukarıda değindiğimiz gibi, birçok değişiklik ceza muhakemesinin sistemini bozmanın yanı sıra uygulamanın beklentilerini de karşılamaktan uzaktır. Bu nedenle, büyük bir ihtimalle önümüzdeki dönem de söz konusu hükümlerde yapılan değişikleri anlamak ve uygulamak için çaba harcamakla geçecektir. Çalışmamızın Onbirinci Basısı da önceki basılar gibi mevzuattaki tüm bu değişiklikler ışığında tekrar gözden geçirilmiş, yeni yayınlar ve içtihatlar olabildiğince dikkate alınmıştır. Kitabımızı, her zamanki gibi özenli bir biçimde yayına hazırlayan sevgili Gülgonca Çarpık a en içten sevgi ve teşekkürlerimizi iletiyoruz. Ayrıca, kitaplarımızın daima en kısa sürede yayınlanmasını sağlayan sayın Seyhan Satar ile tüm Beta çalışanlarına da çok teşekkür ederiz. İstanbul/Haydarpaşa, Eylül 2014 Prof.Dr. Nur Centel / Prof.Dr. Hamide Zafer ONUNCU BASIYA ÖNSÖZ Ceza Muhakemesi Hukuku kitabımız onuncu yılda onuncu basıya ulaşmış bulunmaktadır. Kitaba ilgi gösteren öğrencilerimize ve meslektaşlarımıza teşekkür ederiz. Bize mutluluk veren bu aşamada geriye dönüp baktığımızda geçen yıllarda yeni yayınları izlemenin yanı sıra yoğun yasama faaliyetine paralel olarak sürekli güncelleme yaptığımızı görmekteyiz. Belirtelim ki, Anayasa Mahkemesi, özellikle uzun tutukluluk süreleriyle ilgili bireysel başvuruları kabul etmeye ve ceza muhakemesi hukuku alanında ilk içtihatlarını oluşturmaya başlamıştır. Bu gelişmeler doğrultusunda kitabımıza, 24. Anayasa Mahkemesi ne Bireysel Başvuru başlıklı bir bölüm eklenmiştir. 10. Basıdaki en önemli yeniliği kanımızca bu bölüm oluşturmaktadır. Kitabımızın Eylül 2012 tarihli 9. Basısı en son 3. Yargı Paketi olarak anılan 6352 sayılı Yasa ile getirilen değişiklikleri içermekteydi (RG , No.28344). Bu Yasa ile özel yetkili ağır ceza mahkemelerinin kuruluşunu ve yetkilerini gösteren CMK m yürürlükten kaldırılmış; buna karşılık 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu nun 10. maddesi ile özel yetkili ağır ceza mahkemeleri yeniden düzenlenmiştir. Bu Yasa dan sonra, özellik-

9 Önsözler IX le tutuklama koruma tedbiri ile ilgili düzenlemelerde, önemli değişiklikler söz konusu olmuştur Gün ve 6353 sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile Adli Sicil Kanunu nun 13. maddesine ikinci fıkra eklenerek kamu kurumu ile kuruluşlarına adli sicil ve arşiv kaydı sorgulama yetkisi tanınmıştır (RG , No.28351) Gün ve 6411 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile Ceza Muhakemesi Kanunu nun tercümandan yararlanma hakkını düzenleyen 202. maddesine fıkra eklenerek sanığa iddianamenin okunması ile esas hakkındaki mütalâadan sonra sözlü savunmasını kendisini daha iyi ifade edeceğini beyan ettiği başka bir dilde yapma hakkı tanınmış ve bu savunmaya ilişkin tercüman masraflarının sanık tarafından karşılanması kabul edilmiştir (RG , No.28545) Sayılı Kanun ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun da da değişiklik yapılarak hükümlülerin yanı sıra tutukluların da hastalık veya ölüm nedeniyle ailelerini ziyaret etmelerine olanak sağlanmıştır (CGİK m.116) Gün ve 6415 sayılı Terörizmin Finansmanın Önlenmesi Hakkında Kanun ile fon sağlanması veya toplanması yasak olan fiiller sayılmış (m.3) ve Terörizmin Finansmanı Suçu (m.4) tanımlanmıştır (RG , No.28561). 4. Yargı Paketi olarak da anılan gün ve 6459 sayılı İnsan Hakları ve İfade Özgürlüğü Bağlamında Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile AİHM içtihatları doğrultusunda tutuklama koruma tedbirine ilişkin değişiklikler yapılmıştır (RG , No.28633). Tutuklamaya itiraz halinde, Cumhuriyet savcısından görüş alınması durumunda, bu görüşün şüpheli, sanık veya müdafiine bildirileceği ve onların da üç gün içinde görüş açıklayabilecekleri hükme bağlanmıştır (CMK m.270/2). Böylece, savunma hakkının önemli unsurlarından olan çelişmeli muhakeme ilkesinin gereği yerine getirilmiştir. Yine 6459 sayılı Yasa ile, tutukluluğun denetlenmesi söz konusu olduğunda, sulh ceza hâkiminin, tutukluluk halinin devam edip etmeyeceğine ilişkin kararını, şüpheli veya müdafiini dinlemek suretiyle vereceği (CMK m.108/1), yani tutukluluğun denetim muhakemesinin duruşmalı yapılacağı öngörülmüştür. Belirtelim ki, uygulamada duruşmaların SEGBİS aracılığıyla ancak müdafi hazır bulundurulmadan yapıldığı yönünde şikâyetler bulunmaktadır. Uygulamada ise hükmen tutukluluk sürelerinin, başka bir anlatımla kanun yollarında geçen sürelerin tutukluluk süresinden sayılmayacağına ilişkin Yargıtay Ceza Genel Kurulu nun /42 gün ve sayılı kararı, bireysel başvuru incelemeleri kapsamında Anayasa Mahkemesi tarafından da benimsenmiştir (AyMK, 2012/239-2/7/2013; 2012/1137-2/7/2013, RG , No.28711; /84, RG , No.28726). Anayasa Mahkemesi, /84 sayılı kararı ile Türk Ceza Kanununun 305, 318, 319, 323, 324, 325 ve 332 nci maddeleri hariç olmak üzere, İkinci Kitap Dördüncü Kısmın Dört, Beş, Altı ve Yedinci Bölümünde tanımlanan suçlarda, Ceza Muhakemesi Kanununda öngörülen tutuklama süresi iki kat olarak uygulanır biçimindeki TMK m.10/5. fıkranın iptaline ve iptal hükmünün, kararın Resmi Gazete de yayımlanmasından başlayarak bir yıl sonra yürürlüğe girmesine karar vermiştir. Anayasa Mahkemesi, uzatmalarla birlikte on yıllık tutukluluk süresi öngören hükmün, ilk derece mahkemelerince sanığın suçlu bulunarak mahkûm edilmesinden sonraki sürecin tutukluluk olarak değerlendirilmediği de dikkate alındığında, dava konusu kuralda düzenlenen azami tutukluluk süresinin demokratik bir hukuk devletinde kabul edilemeyecek kadar uzun olduğunu, bu yönüyle kuralda tutuklamanın adeta bir ceza olarak uygulanmasına olanak tanındığını, böylece tutuklama tedbiriyle ulaşılmak istenen hukuki yarar ile kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı arasındaki makul dengenin kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı aleyhine bozulmasına neden olunduğunu kabul etmiştir (RG , No.28726). Bu Anayasa Mahkemesi kararının, tutukluluk sürelerinin ve yargılama sürecinin adil yargılanma hakkını zedelemeden kısalmasına hizmet edeceğini ümit ediyoruz Gün ve 6462 sayılı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Yer Alan Engelli Bireylere Yönelik İbarelerin Değiştirilmesi Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkındaki Kanun da geçen sakat ibareleri engelli ibaresine çevrilmiştir (RG , No.28636). 650 sayılı KHK ile değiştirilmiş olan adli tatil süresi ve İnfaz Kanunu na ilişkin değişiklikler Anayasa Mahkemesi nin gün ve / sayılı kararı ile iptal edilmiştir (RG , No.28515). 650 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile CMK m.331/1, CGİK m.85 ve 116 değiştirilmiş; ancak bu KHK, bir yetki kanununa dayanmadığı gerekçesiyle Anayasa Mahkemesi nin gün ve / sayılı kararı ile iptal edilmiştir (RG , No.28515). İptal kararı ile doğan boşluk gün ve 6494 sayılı

10 X Centel / Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku Yargı Hizmetleri ile İlgili Olarak Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile doldurulmuştur (RG , No.28700). Bu Kanun ile adli tatil süreleri ile tutukluların hastalık ve ölüm nedeniyle ailelerini ziyaretlerine ilişkin KHK düzenlemeleri yasalaşmıştır Gün ve 6495 sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile Terörle Mücadele Kanunu nun kamu görevlilerine yardıma ilişkin hükümleri değişmiştir (TMK m.21, Ek m.1) (RG , No ) Gün ve 6352 sayılı Kanun un 95. maddesi ile Ceza Muhakemesi Kanunu na Elektronik işlemler başlıklı 38/A maddesi eklenmişti. Bu hükme göre, her türlü ceza muhakemesi işlemlerinde Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP) kullanılır. Bu işlemlere ilişkin her türlü veri, bilgi, belge ve karar UYAP vasıtasıyla işlenir, kaydedilir ve saklanır. Ceza Muhakemesinde Ses ve Görüntü Bilişim Sisteminin Kullanılması Hakkında Yönetmelikle (RG No.28060) de ceza muhakemesinin doğrudan doğruya yapılması gereken ifade, sorgu, dinleme gibi işlemlerinin SEGBİS aracılığıyla yapılması kabul edilmiştir. Süreç bize, ceza dosyalarının da zaman içinde fiziki olarak varlığını yitireceğinin sinyallerini vermektedir. Bu sürecin bir ayağı daha tamamlanmış ve tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Cumhuriyet Başsavcılıkları ile Adlî Yargı İlk Derece Ceza Mahkemeleri Kalem Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmelik yürürlükten kaldırılarak Cumhuriyet Başsavcılıkları ile Adlî Yargı İlk Derece Ceza Mahkemeleri Yazı İşleri Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmelik kabul edilmiştir (RG , No.28730). Kalemler, yazı işlerine dönüştürülmüş ve yazı işleri hizmetleri elektronik ortam esas alınarak yeniden düzenlenmiştir. Belirtelim ki, kitabımızın baskıya girmek üzere olduğu şu günlerde çoktan 5. Yargı Paketi nden söz edilmeye başlanmış ve tutukluluk süreleri ile ilgili düzenlemelerin yolda olduğunun sinyalleri verilmiştir. Kitabımızın 10. Basısı da önceki basılar gibi mevzuattaki tüm bu değişiklikler ışığında tekrar gözden geçirilmiş, yeni yayınlar ve içtihatlar olabildiğince dikkate alınmıştır. Kitabımızı, her zamanki gibi özenli bir biçimde yayına hazırlayan sevgili Gülgonca Çarpık a içten sevgi ve teşekkürlerimizi iletiyoruz. Ayrıca, kitaplarımızın daima en kısa sürede yayınlanmasını sağlayan sayın Seyhan Satar ile tüm Beta çalışanlarına da çok teşekkür ederiz. İstanbul/Haydarpaşa, Eylül 2013 Prof.Dr. Nur Centel / Prof.Dr. Hamide Zafer DOKUZUNCU BASIYA ÖNSÖZ İlk basısı Ocak 2003 yılında yapılan Ceza Muhakemesi Hukuku kitabımızın dokuzuncu basısını hayata geçirmiş olmaktan dolayı mutluyuz. Meslektaşlarımıza ve müstakbel hukukçular olan öğrencilerimize kitaba gösterdikleri ilgi nedeniyle teşekkür ederiz. Kitabımızın sekizinci basısını Ekim 2011 de yapmıştık. Bu tarihten sonra medyada öne çıkan muhakeme hukuku sorunu, İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı bünyesinde görev yapan özel yetkili Cumhuriyet savcısının, CMK m.251 deki yetkilerine dayanarak KCK operasyonları kapsamında Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşar Yardımcısını ifade vermeye çağırması oldu. Müsteşar Yardımcısının ifadeye gitmemesi üzerine Cumhuriyet savcısı yakalama kararı çıkarılması için nöbetçi ağır ceza mahkemesine (mahkemenin hâkimlik görevi yapan üyesine) başvurdu ve Müsteşar Yardımcısının da aralarında bulunduğu dört kişi hakkında yakalama kararı çıkarıldı. Bu uygulamanın dayanağı, Ceza Muhakemesi Kanunu m.251 de, özel yetkili ağır ceza mahkemelerinin görev alanına giren suçlarda soruşturmanın Cumhuriyet savcılarınca bizzat ve bu suçlar görev sırasında veya görevden dolayı işlenmiş olsa bile doğrudan yapılmasının öngörülmüş bulunmasıydı. Söz konusu hükmün terörle mücadelede kritik bir görev ifa eden üst düzey bürokrata karşı uygulanması, özel yetkili ağır ceza mahkemelerinin görevine giren suçların soruşturma ve kovuşturmasına ilişkin hükümlerin değiştirilmesine yönelik çalışmaları bir anlamda hızlandırmış oldu. Bu bağlamda, önce gün ve 6278 sayılı Yasa ile gün ve 2937 sayılı Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Kanunu nun 26. maddesi yeniden düzenlendi. Bununla MİT mensuplarının veya belirli bir görevi ifa etmek üzere kamu görevlileri arasından Başbakan tarafından görevlendirilenlerin, görevlerini yerine getirirken görevin niteliğinden doğan veya görevin ifası sırasında işledikleri iddia olunan ya da 5271 sayılı Kanun un 250. maddesinin ilk fıkrasına göre kurulan ağır ceza mahkemelerinin görev alanına giren suçlardan dolayı haklarında soruşturma yapılması Başbakanın iznine bağlandı (RG No.28208). Böyle-

11 Önsözler XI ce, önceki yasa-sonraki yasa; genel yasa-özel yasa tartışmalarına son verilmiş oldu. Daha sonra, gün ve 6301 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun un 2. maddesiyle Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun un 116. maddesine eklenen bir fıkrada tutuklulara izin verilmesi konusu düzenlendi (RG No.28288). Nihayet 5 Temmuz 2012 tarihli Resmi Gazete de yayınlanan gün ve 6352 sayılı Yargı Hizmetlerinin Etkinleştirilmesi Amacıyla Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması ve Basın Yayın Yoluyla İşlenen Suçlara İlişkin Dava ve Cezaların Ertelenmesi Hakkında Kanun la birlikte ceza muhakemesi alanında kapsamlı düzenlemeler yürürlüğe girdi sayılı Yasa da tutuklama ile gerekçesinin nasıl olması gerektiği bir kez daha gösterildi ve adli kontrol tedbiri için öngörülen süre sınırı kaldırıldı. Gerekçe, uygulamamızda ihsası rey olarak algılanmaktadır. Gerekçe gösterilmesi halinde ihsası rey nedeniyle hâkimlerin reddi taleplerinin artacağından duyulan endişe ile gerekçenin sağlayacağı yarar vicdanlarda sürekli yarışmaktadır. Bu nedenle kanımızca, suçluluğu ifade etme ile şüpheyi ifade etme arasındaki fark ortaya koyulmadığı sürece bu sorunun yasal düzenlemelerle çözülmesi zordur. Bu konunun bir an önce adil bir çözüme ulaşması içten dileğimizdir. Öte yandan, 6352 sayılı Yasa ile CMK m yürürlükten kaldırıldı; 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu nun 10. maddesi yeniden düzenlenerek Bölge Ağır Ceza Mahkemesi veya Terör Suçları Ağır Ceza Mahkemesi olarak adlandırılabilecek yeni mahkemeler/daireler görevlendirildi. Bu yasal değişiklikle, özel mahkemelerin görev alanına giren suçların soruşturulması ve kovuşturulması evrelerinde söz konusu olan savunma hakkına ilişkin çok sayıda sınırlandırmanın kaldırılmış bulunması olumlu bir gelişmedir Gün ve 6217 sayılı Yargı Hizmetlerinin Hızlandırılması Amacıyla Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun un 13. maddesiyle 492 sayılı Kanun un (1) sayılı Tarifesinde değişiklik yapılmış ve ceza davalarında temyiz harcı öngörülmüş; bu konuda başvurunun yapıldığı tarihteki harç miktarlarının esas alınacağı ifade edilmişti. Anayasa Mahkemesi, bu düzenlemeyi mahkemeye erişim hakkını düzenleyen Anayasa nın 36. maddesine aykırı bularak iptal etmiştir. Yüksek Mahkeme nin bu konudaki gerekçesi, ödeme gücü olmayanlara etkili adli yardım sağlayacak bir sistemin itiraz konusu kuralla birlikte düzenlenmemiş olması ve genel olarak ceza yargılaması alanında harçlar dahil yargılama giderlerinden muafiyet sağlayan adli yardım düzenlemesinin bulunmamasıdır (AyM, /142, RG No.28157). Bu arada Anayasa Mahkemesi nce suçtan zarar görenin kovuşturma evresinde vekili aracılığıyla tutanak ve belgelerden örnek almasını düzenleyen CMK m.234/1-b(3) hükmündeki vekili aracılığı ile ibaresi de iptal edilmiştir (AyM, /69, RG No.28360). Kitabımızın dokuzuncu basısı mevzuattaki tüm bu değişiklikler ışığında tekrar gözden geçirilmiş, kitapta bazı konular yeniden değerlendirilmiş ve yeni yayınlar olabildiğince dikkate alınmıştır. Kitabımızı, her zamanki gibi özenli bir biçimde yayına hazırlayan sevgili Gülgonca Çarpık a içten sevgi ve teşekkürlerimizi tekrarlarız. Ayrıca, kitaplarımızın daima en kısa sürede yayınlanmasını sağlayan sayın Seyhan Satar ile tüm Beta çalışanlarına da çok teşekkür ederiz. İstanbul, 15 Eylül 2012 Prof.Dr. Nur Centel / Prof.Dr. Hamide Zafer SEKİZİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Ceza Muhakemesi Hukuku kitabımızın sekizinci basısını hayata geçirmiş olmaktan dolayı mutluyuz. Meslektaşlarımıza ve müstakbel hukukçular olan öğrencilerimize kitaba gösterdikleri ilgi nedeniyle teşekkür ederiz. Kitabın gelişim sürecini ve ceza muhakemesine ilişkin henüz güncelliğini yitirmemiş sorunları hızlıca tanımak isteyen okuyucularımıza, önceki önsözleri de okumalarını öneririz. Mevzuatta sık sık yapılan değişiklikler kitabın da kısa aralıklarla yenilenmesini gündeme getirmektedir. Bu durum sürekli yoğun çalışmayı gerektirmekle birlikte, bu süreci kitaba mevzuat değişikliğini işlemekle yetinmeyip yazdıklarımızı eleştirel gözle tekrar tekrar okuyarak gerekli değişiklikleri yapma, yeni yayınlar ile yeni içtihatları değerlendirme fırsatı olarak gördüğümüz için de bir anlamda yararlı olmaktadır. Nitekim bu basıda da kitap tekrar gözden geçirilmiş, bazı kurumlar yeniden değerlendirilmiş, güncel Yargıtay içtihatları ile Anayasa Mahkemesi kararları ve yeni yayınlar olabildiğince kitaba yansıtılmıştır.

12 XII Centel / Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku Kitapta, geçtiğimiz dönemde yürürlüğe giren anayasal ve yasal hükümler gözönüne alınmıştır. Ceza muhakemesinde doğrudan değişiklik öngören başlıca yasalar şunlar olmuştur: Gün ve 6087 sayılı Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Kanunu (RG No.27789); elektronik ortamda tebligatı düzenleyen gün ve 6099 sayılı Tebligat Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (RG No.27820); Yargıtay ceza dairelerinin sayısını artıran ve soruşturma, kovuşturma veya davayla ilgili olarak yaptıkları işlem, yürüttükleri faaliyet veya verdikleri her türlü kararlar nedeniyle hâkimler ve savcılar aleyhine doğrudan tazminat davası açılmasını yasaklayan gün ve 6110 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (RG No.27846); Kovuşturmaya yer olmadığı kararlarına itiraz merciinin en yakın yer ağır ceza mahkemesi olarak belirlenmesi, asliye ceza mahkemelerinde savcılık makamının görev yapmaması, kanun yoluna başvurunun harca bağlanması gibi birçok değişiklik öngören gün ve 6217 sayılı Yargı Hizmetlerinin Hızlandırılması Amacıyla Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (RG No.27905). Ayrıca kitapta, ceza muhakemesini dolaylı olarak ilgilendiren yeni yasalar da yeri geldikçe gösterilmiştir. Bu yasalar ise şunlardır: Yürürlük tarihi 1 Temmuz 2012 olarak belirlenmiş bulunan gün ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (RG No.27836), yürürlük tarihi 1 Ekim 2011 olarak belirlenmiş olan gün ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (RG No.27836). Öte yandan, adli tatilin süresini değiştiren ve tutuklu haklarını genişleten Adalet Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair 650 sayılı Kanun Hükmünde Kararname de (RG No.28037) ceza muhakemesi bakımından gözden geçirilmiştir. Bu vesileyle, kanun hükmünde kararnamelerle yasaların değiştirilmesinin ne ölçüde hukuki olduğuna burada değinilmese de, bu yöntemle yasaların değiştirilmesinin, yasal değişikliklerin izlenmesini çok zorlaştırdığını belirtmek gerekir. Ceza muhakemesi hukukuna ilişkin kuralların giderek artan ölçüde yasama organı yerine yürütme organı tarafından konulması da ayrı bir eleştiri konusudur. Örneğin, ceza muhakemesi hukukunda sanık hakları bakımından en önemli değişikliklerden biri kısa süre önce yönetmelik hükümleriyle gerçekleştirilmiştir. Cumhuriyet Başsavcılıkları ile Adli Yargı İlk Derece Ceza Mahkemeleri Kalem Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik 1. madde ile Cumhuriyet Başsavcılıkları ile Adli Yargı İlk Derece Ceza Mahkemeleri Kalem Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmelik 45. madde değiştirilmiş; müdafiin yanı sıra şüphelinin de soruşturma evresinde dosya içeriğini inceleme ve istediği belgelerin bir örneğini harçsız olarak alma yetkisi tanınmıştır. Aynı haktan mağdur ya da şikâyetçi ile suçtan zarar görenin de yararlanması kabul edilmiştir (RG No.27795). Olması gereken, bu değişikliğin yasama yoluyla yapılmasıydı; sözkonusu hakkın en kısa sürede yasal güvenceye kavuşturulması yerinde olacaktır. Aynı şekilde Ceza Muhakemesinde Ses ve Görüntü Bilişim Sisteminin Kullanılması Hakkında Yönetmelikle muhakeme hukukuna ilişkin önemli değişiklikler öngörülmüştür (RG No.28060). Özellikle duruşmanın doğrudan doğruyalığı ve sözlülüğü ilkeleri ile ilgili önemli düzenlemeler içeren bu Yönetmeliğin de Ceza Muhakemesi Kanunu içine alınması yerinde olacaktır. Bu Yönetmeliğe göre, soruşturma ve kovuşturma aşamasında kabul edilen mazeretleri nedeniyle hazır bulunamayan kişi, ceza infaz kurumunda bulunan kişi, tedavi kurumunda bulunan kişi, hâkim veya mahkeme kararı ile yakalanan kişi Ses ve Görüntü Bilişim Sistemi (SEGBİS) ile dinlenebilir ve SEGBİS aracılığıyla duruşmaya katılabilir. Sistemin yaygın bir şekilde kurulup işletilmesi halinde özellikle yargı çevresi dışında yakalanan kişilerin yirmidört saat içinde yetkili hâkim veya mahkeme önüne çıkartılamamasından doğan hak ihlali bertaraf edilebilecektir. Sistemin en kısa sürede bütün yargı çevrelerinde kurulmasını, işletilmesini ve bu değişikliklerin yasa güvencesine kavuşturulmasını diliyoruz. Ceza muhakemesi alanında geçtiğimiz dönemin gündemindeki sorunlar arasında tutuklamanın süresi ile sıklığının önde geldiğini söylemek ise yanlış olmasa gerektir. Ayrıca, Yargıtay Üçüncü Ceza Dairesi nin temyiz aşamasında geçen tutukluluk süresinin, 5271 sayılı CMK nun 102/1. maddesinde gösterilen üst sürenin hesabında gözönüne alınmayacağına dair 14175/20 sayılı içtihadı, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi nin bazı kararlarıyla uyumlu olsa da iç hukuk bakımından tartışmaya açıktır. Yargının hızlı işleyememesi, tutukluluk sürelerinin esnetilmesi için yollar aranmasına neden olmaktadır. Öte yandan, tutuklama kararlarının doyurucu olmayan gerekçelerle yenilenmesi, buna karşılık yargılama sürecinin kısaltılamaması yargılamanın adilliğine gölge düşürmekte ve şüpheli/sanık, yargılama mağduruna dönüşmektedir.

13 Önsözler XIII Geçtiğimiz dönemde yaşanan bir başka sorun ise istisnai nitelikte olan iletişimin denetlenmesi, teknik araçlarla izleme gibi koruma tedbirlerine sık ve koşullarının gerçekleşip gerçekleşmediği yeterince denetlenmeden başvurulmuş olmasıdır. Kitabın ilgilenenler için yararlı olmasını diliyor, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. de kitabı özenli biçimde baskıya hazırlayan Gülgonca Çarpık a, kısa sürede yayınlanmasını sağlayan Seyhan Satar a ve tüm çalışanlarına teşekkürlerimizi tekrarlıyoruz. 1 Ekim 2011, İstanbul Prof.Dr. Nur Centel / Prof.Dr. Hamide Zafer YEDİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Ceza Muhakemesi Hukuku kitabımızın yedinci basısını gerçekleştirmiş olmaktan dolayı mutluyuz. Meslektaşlarımıza ve müstakbel hukukçular olan öğrencilerimize kitaba gösterdikleri ilgi nedeniyle teşekkür ederiz. Kitabın gelişim sürecini ve ceza muhakemesine ilişkin henüz güncelliğini yitirmemiş sorunları tanımak isteyen okuyucularımıza, önceki önsözleri de okumalarını öneririz. Bu basıda kitap tekrar gözden geçirilmiş, bazı kurumlar yeniden değerlendirilmiş, güncel Yargıtay içtihatları ile yeni yayınlar olabildiğince kitaba yansıtılmıştır. Kitapta, geçtiğimiz dönemde yürürlüğe giren anayasal ve yasal hükümler gözönüne alınmıştır. Değişiklik getiren başlıca yasalar, 7 Mayıs 2010 tarih ve 5982 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, 22 Temmuz 2010 tarih ve 6008 sayılı Terörle Mücadele Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ve 26 Haziran 2009 tarih ve 5918 sayılı Türk Ceza Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun olmuştur. Belirtelim ki, 2005 yılından itibaren yürürlüğe giren mevzuat değişiklikleri henüz yargının yavaş işlemesi ve temel hak ihlalleri sorunlarına çözüm üretememiştir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi önünde Türkiye aleyhine yapılmış e yakın başvuru bulunmaktadır. Bu sayı, ülkemizde bireylerin yargılamanın adil olduğu konusunda önemli ölçüde güven bunalımı yaşadıklarının işaretidir. Türkiye, aleyhine başvuru yapılan ülkeler arasında ikinci sıradadır. Yargılamanın adil olmasının ve ceza muhakemesine ilişkin yasaların ihlal edilmemesinin başvuru sayısını azaltacağı kuşkusuzdur. Belirtelim ki, adil yargılanma hakkına dahil ilkelerin tümü muhakeme hukukuna ilişkindir (İHAS m.6). Muhakeme süreci, doğası itibariyle bireye ve bireyin sosyal ilişkilerine zarar verir. Bu sürecin adil olmaması, yarattığı maddi ve manevi baskıyı artırarak insanlık onurunu zedeler (İHAS m.3). Adil bir muhakeme, yasakoyucu ile muhakeme sürecine katılan tüm süjelerin ve medyanın sorumluluğundadır. Adil muhakeme, ancak el birliğiyle güvence altına alınabilir. Adil bir muhakeme sonucunda oluşan hüküm de adil olacaktır. Ancak adil, şaibeden uzak bir beraat hükmü, sanığa karşı toplumsal önyargıların ortadan kalkmasını ve onun toplumda yeniden huzurlu bir şekilde yaşamını sürdürmesini sağlayacaktır. Bunun gibi, mahkûmiyetin de ancak adil olanı, cezanın özel önleme işlevini yerine getirmesine hizmet edecektir. Adil olmayan mahkûmiyetler, yargıya olan güvenin sarsılmasına, bu mekanizmayı bozma girişimlerinin artmasına ve zaman içinde devletin temel fonksiyonlarından birini yerine getiremez hale gelmesine, başka bir anlatımla devletin devlet olma niteliğinin zarar görmesine neden olacaktır. Bu basının önsözünü, saygıyla andığımız, ülkemiz ceza muhakemesi hukukunun öncüleri olan ve aramızdan ayrılmış bulunan ünlü hukukçuların sözleriyle tamamlamak istiyoruz. Prof.Dr. Faruk Erem ceza muhakemesinin toplum ve birey yaşamındaki önemini şöyle açıklıyor: Ceza Usulü kadar, yeryüzünde insanları hiç bir şey alakadar etmez. Ceza Usulü kusurlu bir memlekette huzur yoktur. Garraud un dediği gibi, ceza kanununu ihlal etmemek elimizdedir. Fakat kimse, haksız yere takibata uğramayacağından emin değildir. Güven duygusu nun sosyal değeri küçümsenemez. Ceza Usulü ile bunun uygulaması güven duygusunu temin edebilmelidir, (Ferri den aktaran F.Erem, Diyalektik Açısından Ceza Yargılaması Hukuku, Ankara 1986, 57). Prof.Dr. Nurullah Kunter ise ceza muhakemesinin amacı ile suç isnadı altında bulunanlar için sadece

14 XIV Centel / Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku mahkemelerce değil, toplumun her kesimi tarafından dikkate alınması gereken çağdaş ilke konusunda şöyle diyor: Gayesi icabı hakikati araştıran, dolayısıyla fertlerin hak ve hürriyetleri ile toplumun menfaatini uzlaştırmağa çalışan Ceza Muhakemesi Hukuku fertleri, bu arada da sanığı korumaktadır... sanığın haklarının korunması ve sanığa yüklenen isnatların hatta sanığın ikrarının doğru olup-olmadığının Mahkemelerce araştırılması ve şüpheden sanığın faydalanması gerektiğini hatırlatması bakımından bu ilke bugün de değerini koruduğundan, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinde (m.11) olduğu gibi ufak bir farkla Anayasamızda da yer almıştır. Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar kimse suçlu sayılamaz, Ay m.38/4, (N.Kunter, Muhakeme Hukuk Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, İstanbul 1989, 30). Kitabın ilgilenenler için yararlı olmasını diliyor, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. de kitabı özenli biçimde baskıya hazırlayan Gülgonca Çarpık a, kısa sürede yayınlanmasını sağlayan Seyhan Satar a ve tüm çalışanlarına teşekkürlerimizi tekrarlıyoruz. 10 Kasım 2010, İstanbul Nur Centel / Hamide Zafer ALTINCI BASIYA ÖNSÖZ Ceza Muhakemesi Hukuku kitabımızın değişen mevzuata göre yeniden yazılmış beşinci basısı bir yıldan kısa bir sürede tükendi. Kitaba gösterilen ilgiden dolayı meslektaşlarımıza ve müstakbel hukukçular olan öğrencilerimize teşekkür ederiz. Kitapla yeni tanışacak olan okuyucuların önceki önsözleri de okumalarını öneririz. Mevzuattaki değişikliklerin devam etmesi yayınların sürekli gözden geçirilmesini gerektirmektedir. Geçen basının önsözünde de değindiğimiz gibi, her yeni bası bizim için bir sonraki basının hazırlıklarının başlangıcı olduğundan bu çalışmaları keyifle yapmaktayız. Ancak, itiraf etmeliyiz ki yasaların içerdiği dili özensiz, başka hükümlerle çelişen, sistematikten yoksun düzenlemeler bilimsel çalışmaları zorlaştırmakta ve yerleşmeye başlayan bazı yanlış uygulamalar ülkemizde hukuk devleti ilkelerinin benimsenmesi konusundaki umutlarımızı azaltmaktadır. Burada çarpıcı bir örnek vermeyi uygun görmekteyiz. Bilindiği gibi, Ceza Muhakemesi Yasasa m.94 e göre, yakalama müzekkeresiyle aranan ve yetkili yargı çevresinin dışında ele geçirilen kişi yakalandığı yere en yakın sulh ceza hâkimi önüne çıkarılır ve bu hâkim tarafından serbest bırakılmadığı takdirde, en kısa sürede yetkili hâkim veya mahkemeye gönderilmek üzere tutuklanır. Uygulamada, bu tutuklamaya yol (sevk) tutuklaması denilmektedir. Yasa da, tutuklama kararından söz edilmekte ise de bu karar CMK m.100 uyarınca verilen bir tutuklama kararı olmayıp yakalanan kişinin şahsında yanlışlık olmadığını tespit eden bir karardır. Ancak, bu şekilde yakalanan kişinin yetkili yargı çevresine gönderilmesi uygulamada aylarca sürmekte, ortada teknik anlamda bir tutuklama kararı bulunmadığından itiraz edilememekte ve tutukluluğun denetlenmesi de sözkonusu olmamaktadır. Yakalama emri ile ihzar kurumuna ilişkin yasal düzenlemelerin örtüşmesi, uygulamada Cumhuriyet savcılarının ihzar yetkilerini kullanmak yerine yakalama emrine başvurmayı tercih etmelerine yol açmaktadır. Bu da başka yargı çevresinde bulunan şüphelilerin özgürlüklerinin yol tutuklaması adı altında uzun süreli kısıtlanmasına sebebiyet vermektedir. Oysa, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatları na göre, İHAS m.5 uyarınca yakalanan kişinin en geç dört gün içinde yakalamanın koşullarını değerlendirecek bir hâkim önüne çıkarılması gerekmektedir. Türk uygulamasında ise yol tutuklaması kararını veren hâkim yargısal değil, adli-idari bir işlevi yerine getirmektedir. Bu nedenle, uygulama güvenlik hakkını zedelemektedir. Sorunun Türkiye yi Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi önünde zor duruma sokacağı ortadadır. Uygulamada, yol tutuklaması ile tutulan kişinin ifadesi alınmak üzere yakalama emrini talep eden Cumhuriyet savcısının önüne mi yoksa yakalama emrini veren hâkimin önüne mi çıkartılacağı konusunda da farklı şekilde davranılmaktadır. Bu durum, yasaların doğru uygulanabilmesinin iyi bir alt yapıyı gerektirdiğini bir kez daha ortaya koymaktadır Sayılı Ceza Muhakemesi Yasası nın yürürlüğe girdiği tarih olan 1 Haziran 2005 ten itibaren üç yılı aşkın bir süre geçtiği halde, yasa hükümlerinin yorumlanmasında ve uygulanmasında yaşanan sıkıntılar sona ermemiştir. Örneğin, kararların, özellikle tutuklama taleplerinin ve kararlarının somut olaylarla desteklenmemesi, kısacası gerekçe gösterilmemesi, belirli suçlar bakımından tutuklamanın zorunlu olduğuna dair anlayış tüm eleşti-