Sayı: / 18 Temmuz 2014 EKONOMİ NOTLARI. Türkiye de Kapsayıcı Büyüme * Temel Taşkın

Transkript

1 EKONOMİ NOTLARI Türkiye de Kapsayıcı Büyüme * Temel Taşkın Abstract: In this paper, we discover the inclusiveness of GDP growth in Turkey over the course of the last decade. In doing so, we use a recently developed method a la Anand et al. (2013) which integrates per capita income and distribution dimensions of economic growth in a single measure. We find that Turkish GDP growth was - on average - inclusive between 2002 and We also investigate cross-region and over-time developments for the available data period, and document significant heterogeneity in inclusiveness of economic growth across these dimensions. Moreover, the regional analysis based on period reflects an efficiency-equity tradeoff in Turkey s economic growth. Özet: Bu çalışma Türkiye'nin son on yıldaki GSYH büyümesini "kapsayıcılık" açısından incelemektedir. Bunu yaparken Anand vd. (2013) ün geliştirmiş olduğu, büyümenin kişi başına düşen milli gelir ve dengeli dağılım bileşenlerini bir arada incelemeye olanak tanıyan yeni bir ölçüm metodu kullanılmaktadır. Temel bulgular Türkiye'de büyümenin dönemi için kapsayıcı olduğunu göstermektedir. Bölgesel ve dönemsel gelişmelere odaklanıldığında, büyüme performansı açısından bölgeler arasında ve alt dönemlerde farklılaşmalar dikkati çekmektedir. Ayrıca, bölgesel analiz bulguları Türkiye'nin GSYH büyümesinde kişi başına düşen milli gelirdağılım ödünleşimi ortaya koymaktadır. * Değerli katkılarından dolayı Rauf Gönenç e ve Şeref Saygılı ya teşekkür ederim. Ekonomi Notları 1

2 1. Giriş Küresel krizin hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerin gelir dağılımı üzerinde belirgin olumsuz etkileri olmuştur. Üstelik krizden çıkış sürecinde de bu bozulma genel olarak kayda değer bir iyileşme göstermemiştir(oecd 2013). Uzun zamandır küresel olarak artış eğiliminde olan gelir dağılımı bozukluğu üzerine bir de krizin olumsuz etkileri eklenince kapsayıcı büyüme son zamanlarda önemli bir tartışma konusu olmuştur. Son birkaç yıldır başta kapsayıcı büyümenin tanımı ve ölçümü olmak üzere, büyüme stratejileri, kapsayıcı ve gelir dağılımını iyileştirici sosyal politikalar, sürdürülebilir büyüme ve kapsayıcılık arasındaki ilişki gibi birçok konu ekonomik büyüme bağlamında akademisyenler ve politika yapıcılar arasında cevap aranan önemli sorular arasındadır. Dikkat çekici bir gelişme de yapısal konulara odaklanan Dünya Bankası ve İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) gibi uluslararası kurumlar dışında ilgi alanı genelde uluslararası sermaye akımları olan Uluslararası Para Fonu nun (IMF) da kapsayıcı büyümeyi gündemine almış olmasıdır. Kapsayıcı büyüme, tek ve net bir tanımı olmasa da genel olarak, milli gelir artışından ortaya çıkan fayda ve fırsatların toplumun farklı kesimlerine dengeli bir şekilde dağıtıldığı bir ekonomik büyüme modelini ifade etmektedir. Dolayısıyla kapsayıcı büyümenin kabaca iki boyutu vardır; birincisi ortalama milli gelirde artış, ikincisi de bu büyümenin toplumun olabildiğince geniş kesimlerine yansımasıdır. Bu not kapsayıcı büyüme tartışmasına Türkiye örneği incelenerek katkı vermeyi amaçlamaktadır li yılların başından bu yana Türkiye de milli gelir gelişmelerine bakıldığında, kriz dönemi hariç, genel olarak yüksek büyüme performansı dikkat çekmektedir (Grafik 1). Kişi başına düşen milli gelir de kriz dönemi dışında artış eğilimini korumuştur. Bu gelişmeler tek başına büyümenin kapsayıcı olup olmadığına ilişkin çıkarım yapmak için yetersiz olup, bunlarla birlikte gelir dağılımı verisine de ihtiyaç duyulmaktadır. Örneğin kişi başına düşen milli gelir arttığı halde dağılım bozulmuş ise gerçekleşen büyüme net olarak kapsayıcı olmayabilir. Grafik 1: GSYH (PPP-sabit ABD doları) a-) GSYH b-) Kişi başına düşen milli gelir Kaynak: OECD. Ekonomi Notları 2

3 Bu notta Türkiye örneğine odaklanılmış olmakla birlikte, büyüme ve gelir dağılımı konularının kesişimi birçok soruya cevap arayan geniş bir yazın olarak karşımıza çıkmaktadır. Örneğin, Ali ve Son (2007) ve Ravaillon ve Chen (2003) ün de içinde bulunduğu birçok çalışma kapsayıcı veya eşitlikçi büyümenin ölçümüne ilişkin yöntemler sunmuştur. Diğer taraftan, Christiansen vd. (2002), Klasen (2005) ve Immervoll ve Richardson (2011) ise farklı ülke grupları için kapsayıcı büyümenin ekonomi politikalarıyla ilişkisini incelemiştir. İktisadi yazında bazı çalışmalar uluslararası verileri kullanarak büyüme ve gelir dağılımı arasındaki ödünleşime dair ampirik bulgular sunarken (Barro 2000, Forbes 2000, Banerjee ve Duflo 2003), diğerleri de ülke örneklerine odaklanmıştır (Datt ve Ravallion2002, McCulloch vd. 2000). Bu çalışmada ise Türkiye örneğini inceleyerek ilgili yazına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. 2. Yöntem Bu notta, kapsayıcı büyümenin ölçümü için gelir dağılımı ve kişi başına düşen milli gelir verileri ile Anand vd. (2013) yönteminden faydalanılmıştır. 1 Bu yöntem büyümenin ne kadar kapsayıcı olduğunu ölçerken; kişi başına düşen milli gelir ve dağılımdaki düzelmenin yaptığı katkıları ayrıştırmaya da olanak tanımaktadır. Bu yöntem, kapsayıcılık ölçenini tanımlarken sosyal mobilite eğrileri ve yoğunlaşma eğrileri nden faydalanmaktadır. Sosyal mobilite eğrisi aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır: { } (1) Burada, 1 den n ye kadar rakamlar en fakirden en zengine kadar gelir gruplarını temsil etmektedir, dolayısıyla, i grubunun ortalama gelirini ifade etmektedir. Sosyal mobilite eğrilerinin toplulaştırması suretiyle genel yoğunlaşma eğrileri aşağıdaki şekilde tanımlanır: Burada, olarak tanımlanmıştır. { } (2) Genel yoğunlaşma eğrisinin girdileri ( ) toplumda geliri en düşük yüzde i lik grubun ortalama gelirini temsil etmektedir. Dolayısıyla, toplumdaki ortalama geliri ifade eder. Hipotetik ve sürekli bir genel yoğunlaşma eğrisinin altında kalan alan aşağıdaki şekilde tanımlanabilir: (3) Burada ve arasındaki ilişki toplumdaki gelir dağılımının ne kadar dengeli olduğuna ilişkin bilgi içermektedir. Tanım gereği, ın alabileceği en yüksek değer dir. Bu durum toplumda herkesin eşit 1 Kapsayıcı büyüme ölçeni hakkında detaylı bilgi için Taşkın (2014) veya Anand vd. (2013) e bakınız. Ekonomi Notları 3

4 geliri olduğu durumu ifade eder ve erişilebilecek en dengeli dağılımı verir. Diğer bir uç örnek ise / oranının sıfıra yaklaştığı durumdur ki burada da toplumda en yüksek geliri olanlar toplam gelirin tamamına yakınını kazanırlar ve gelir dağılımı bozukluğu yüksektir. Bu oran Ali ve Son (2007) de gelir dağılımı endeksi olarak tanımlanmıştır: Bu denklem yeniden düzenlenerek aşağıdaki sonuç elde edilebilir: (4) (6) (7) (8) Yukarıdaki denklemlerden faydalanılarak, bir yoğunlaşma eğrisi hareket ettiğinde kapsayıcılık açısından ne yöne gittiği hesaplanabilir. Ayrıca bu değişime kişi başına düşen milli gelir ve gelir dağılımı endeksinin yaptıkları katkı da ayrıştırılabilir. Gelir dağılımı endeksi ve kişi başına düşen milli gelirdeki değişimler ile kapsayıcılık arasındaki ilişki şu şekilde özetlenebilir: ve birlikte artıyorsa, değişim kapsayıcıdır, artarken azalıyorsa veya tersi durum söz konusu ise büyümenin net olarak kapsayıcı olup olmadığı iki değişimin göreli büyüklüğüne bağlıdır. ve birlikte azalıyorsa büyüme kapsayıcı değildir. Analiz bölümünde, Türkiye nin ülke ve bölge bazında gelir dağılımı verileri kullanılarak, kapsayıcılık ölçenindeki değişim ( ), kişi başına düşen milli gelir ve gelir dağılımı endeksi ( ve ) ayrımında yıldan yıla hesaplanarak sunulmuştur. 3. Analiz Bu notta TÜİK in yayınladığı Türkiye geneli ve bölgesel gelir dağılımı verileri kullanılmıştır. Veri kısıtı nedeni ile Türkiye geneli bulgular dönemini, bölgesel bulgular ise dönemini yansıtmaktadır. Grafik 2, dönemi için Türkiye de kişi başına düşen milli gelirin ve dağılımın kapsayıcı büyüme ölçenine yaptıkları katkıyı göstermektedir. Kriz dönemi dışında her ikisinin de pozitif katkı verdikleri görülmektedir. Kapsayıcı büyüme ölçeni yılda ortalama yüzde 5.8 artarken, bunun yaklaşık üçte ikisi kişi başına düşen milli gelirden gelirken üçte biri dağılımın düzelmesinden gelmektedir. Kriz dönemi çıkarıldığında ise yıllık ortalama artış yüzde 9.1 e çıkmaktadır. Ekonomi Notları 4

5 Grafik 2: Kapsayıcılık ölçeninde değişim Kaynak: TÜİK ve yazarın hesaplamaları. Bölgesel verilere odaklanıldığında ( ) dikkat çekici farklılaşmalar göze çarpmaktadır. Kapsayıcılık ölçeninde en fazla gelişmeyi yıllık ortalama yüzde 7 artış ile Akdeniz bölgesi kaydederken, en az gelişmeyi ise yıllık ortalama yüzde 0.5 artış ile Doğu Marmara bölgesi kaydetmiştir (Grafik 3-a).Bu performanslarda baz etkisinin güçlü olduğu görülmektedir. İncelenen zaman diliminin başında kişi başına düşen geliri düşük olan bölgeler ilerleyen dönemlerde daha güçlü artışlar göstermiştir (Grafik 4-a). Kapsayıcı büyüme ölçeninin alt bileşenlerine baktığımızda, söz konusu dönemde kişi başına düşen milli gelir açısından en yüksek performansı yıllık ortalama yüzde 6 lık artışla Akdeniz bölgesi gösterirken, en düşük performansı yıllık ortalama yüzde 1.5 lik azalışla Doğu Marmara bölgesi göstermiştir (Grafik 3-b). Gelir dağılımı açısında bakıldığında ise en iyi performansı yıllık ortalama yüzde 2.3 lük artışla Doğu Marmara, en düşük performansı ise yıllık ortalama yüzde 0.6 lık bozulma ile Orta Anadolu göstermiştir (Grafik 3-c). Kişi başına düşen gelirde olduğu gibi dağılım performansında da baz etkisi görülmektedir (Grafik 4-b). Ekonomi Notları 5

6 Grafik 3: Oniki bölgenin kapsayıcı büyüme performansları a-) Toplam kapsayıcılık ölçeni b-) Kişi başına düşen milli gelir c-) Dağılım Kaynak: TÜİK ve yazarın hesaplamaları. Not: Parantez içinde bölgelerin kodları gösterilmektedir. Grafik 4-a da, bölgelerin verinin başladığı yıl olan 2006 daki kişi başına düşen gelirleri ile arasındaki ortalama artışı çizdirilmiştir. Görüldüğü üzere, kişi başına düşen gelirin yüksek olduğu bölgelerde artış hızı daha yavaş olmuştur. Bu gelişme, zaman diliminin son derece kısa olduğunu unutmamak kaydıyla, bölgeler arasında bir yakınsama olarak yorumlanabilir. Benzer şekilde, Grafik 4-b ye bakıldığında dağılımın daha bozuk olduğu bölgelerde düzelmeler daha hızlı gerçekleşmiştir; ancak burada 2006 seviyesi ile değişimi arasındaki ilişkinin gelir dağılımına nispeten daha zayıf olduğu görülmüştür. Ekonomi Notları 6

7 Grafik 4: Bölgesel yakınsama a-) Kişi başına düşen milli gelir b-) Dağılım Kaynak: TÜİK ve yazarın hesaplamaları. Not: Dağılım ölçeninde yüksek rakamlar daha dengeli dağılımı temsil etmektedir. Kapsayıcılık ölçeninde bölgelerarası farklılaşmadan yola çıkarak bölgesel işgücü verileri de incelenmiştir. Bu bağlamda, işgücündeki kırılgan grupların (kadın işgücü ve niteliksiz işgücü) istihdam oranı ile kapsayıcı büyüme performansı birlikte çizdirilmiş ve pozitif bir ilişki görülmüştür. Tarım-dışı kadın istihdam oranı ve niteliksiz istihdam oranının kapsayıcı büyümenin iyi performans gösterdiği dönem ve bölgelerde daha güçlü artışlar kaydettiği dikkat çekmektedir (Grafik 5). Grafik 5: Kapsayıcı büyüme ve kırılgan işgücü grupları a-) Yıllık büyüme oranları (%) b-) Yıllık büyüme oranları (%) Kaynak: TÜİK ve yazarın hesaplamaları. Ekonomi Notları 7

8 Ayrıca, bölgesel ve dönemsel farklılaşmalardan yola çıkarak kişi başına düşen milli gelir artışları ile dağılım gelişmeleri birlikte çizdirilmiş ve ikisi arasında bir ödünleşim olduğu görülmüştür. Kişi başına düşen milli gelir artışının yüksek olduğu dönem ve bölgelerde dağılımdaki düzelmenin daha yavaş olduğu dikkat çekmektedir (Grafik 6). Grafik 6: Kişi başına düşen milli gelir dağılım ödünleşimi Kaynak: TÜİK ve yazarın hesaplamaları. Küresel krizin farklı gelir grupları ve bölgeler üzerindeki etkileri incelendiğinde dikkat çekici sonuçlar elde edilmiştir döneminde kapsayıcılık ölçeni en çok bozulan bölge yüzde 20 lik düşüş ile Kuzeydoğu Anadolu olmuştur. En az etkilenen Akdeniz Bölgesi nde ise bozulma olmamış düşük bir tempoda da olsa (yüzde 1) iyileşme devam etmiştir (Grafik 7). Gelir gruplarına odaklanıldığında en fazla etkilenenlerin en az kazanan yüzde onluk grup olduğu, en az etkilenenlerin ise en fazla kazanan yüzde onluk grup olduğu görülmüştür (Grafik 8). Grafik 7: Küsesel krizin bölgeler üzerindeki etkileri Kaynak: TÜİK ve yazarın hesaplamaları. Not: Parantez içinde bölgelerin kodları gösterilmektedir. Ekonomi Notları 8

9 Grafik 8: Küsesel krizin gelir grupları üzerindeki etkileri Kaynak: TÜİK ve yazarın hesaplamaları. Not: Grafikte yatay eksen 1 de 10 a kadar en düşük kazanan yüzde onluk kesimden en çok kazanan yüzde onluk kesime kadar gelir gruplarını temsil etmektedir. 4. Sonuç Sonuç olarak, son zamanlarda önemli bir tartışma konusu olan kapsayıcı büyüme kavramına Türkiye örneği üzerinden ışık tutma amacı taşıyan bu not dönemi için Türkiye de büyümenin ortalama olarak kapsayıcı olduğu bulgusuna ulaşmıştır. Kapsayıcılığa hem kişi başına düşen milli gelirdeki artış hem de dağılımdaki düzelme katkı vermiştir. Toplam kapsayıcılık ölçeni yılda ortalama yüzde 5.8 lik artış kaydederken bunun yaklaşık üçte ikisi kişi başına düşen milli gelirden geri kalan üçte biri de dağılımdan gelmiştir. Bunun dışında bölgesel ve dönemsel farklılaşmalara dikkat çekilmiştir. Bu notta belirli bir yönteme bağlı kalınmıştır ve bulgular bu yöntemin girdileri çerçevesinde değerlendirilmelidir. Bu bağlamda, alternatif yöntem ve veriler ile Türkiye de büyümeyi kapsayıcılık açısından değerlendirmek amacıyla yapılacak çalışmalar Türkiye ekonomisiyle ilgilenenler için son derece önemli katkı sağlayacaktır. Kaynakça Anand, Rahul, Mishra, Saurabh ve Shanaka J. Peiris Inclusive Growth: Measurement and Determinants, IMF Çalışma Tebliği No: 13/135. Banerjee, A.V. and E. Duflo, 2003, Inequality and Growth: What Can the Data Say?, Journal of Economic Growth, 8(3), pp Barro, Robert J, 2000, Inequality and Growth in a Panel of Countries, Journal of Economic Growth, Springer, Vol. 5, No.1, pp Christiaensen, Luc, Demery, Lionel and Stefano Paternostro, 2002, Growth, Distribution and Poverty in Africa: Messages from the 1990s, World Bank Policy Research Working Paper No Ekonomi Notları 9

10 Datt, G. and M. Ravallion, 2002, Why has Economic Growth been more Pro-Poor in Some States of India than Others?, Journal of Development Economics 68, pp Forbes, K., 2000, A Reassessment of the Relationship between Inequality and Growth, American Economic Review 90. Immervoll, H. and L. Richardson 2011, Redistribution Policy and Inequality Reduction in OECD Countries: What Has Changed in Two Decades?, OECD Social, Employment and Migration Working Papers, No. 122, OECD Publishing. Klasen, S. 2005, Economic Growth and Poverty Reduction: Measurement and Policy Issues ; OECD Development Centre Working Paper No. 246, September; available under McCulloch, Neil A., Baulch, Bob and Milasoa Cherel-Robson, 2000, Poverty, Inequality and Growth in Zambia during the 1990s, The World Bank. OECD OECD Income Distribution Database: Gini, poverty, income, Methods and Concepts, URL: Ravallion, M., and S. Chen, 2003, Measuring Pro-Poor Growth, Economics Letters, Vol. 78, pp Taşkın, Temel GDP Growth in Turkey: Inclusive or Not?, Central Bank Review, Vol. 14 (May 2014), pp Dünya Bankası What is Inclusive Growth? Ekonomi Notları 10

11 Tablo A1: Kapsayıcılık ölçeni: Ülkelerarası karşılaştırma (Kaynak: Anand vd. 2013) Kişi başına düşen milli gelir artışı Gelir dağılımı endeksi Kapsayıcılık Ülke ölçeni Gözlem aralığı Albania 6,60-4,60 1, Algeria -1,40 0,90-0, Argentina 2,40 0,00 2, Armenia 9,80 2,00 12, Azerbaijan 11,90 0,30 12, Bangladesh 3,70-0,30 3, Belarus 5,30-0,60 4, Belize 0,10 1,90 2, Bhutan 7,60 3,70 11, Bolivia 1,60-1,90-0, Bosnia & Herzegovina 5,40-2,40 2, Botswana 5,10-1,40 3, Brazil 1,80 0,10 1, Bulgaria 3,70 0,20 3, Burkina Faso 2,80 1,30 4, Burundi -2,50 0,20-2, Cambodia 6,50-0,10 6, Cameroon 1,70 0,20 1, Central African Republic -0,20 1,00 0, Chile 3,20 0,30 3, China, P.R. of 8,70-1,20 7, Colombia 1,70-0,50 1, Costa Rica 2,50-0,50 2, Cote d'ivoire -0,30-0,60-0, Croatia 3,90-1,00 2, Dominican Republic 4,00 0,30 4, Ecuador 1,60 0,80 2, Egypt 2,90 0,10 3, El Salvador 2,60 0,70 3, Estonia 6,80 0,50 7, Ethiopia 2,70 1,60 4, Fiji 0,40 2,00 2, Gambia 1,20 1,50 2, Ekonomi Notları 11

12 Tablo A1: Kapsayıcılık ölçeni: Ülkelerarası karşılaştırma (Kaynak: Anand vd. 2013) Kişi başına düşen milli gelir artışı Gelir dağılımı endeksi Kapsayıcılık Ülke ölçeni Gözlem aralığı Georgia 7,00-0,60 6, Guatemala 1,00-0,10 0, Guinea 1,00 1,30 2, Guinea-Bissau -1,70 4,20 2, Guyana 5,00 1,80 6, Honduras 1,50-0,80 0, Hungary 3,40-0,40 2, India 4,70-0,30 4, Indonesia 2,90-0,50 2, Iran. I. Rep of 2,70 0,70 3, Jamaica 1,20-0,40 0, Jordan 2,40 0,80 3, Kazakhstan 4,10 0,50 4, Kenya 0,00 1,50 1, Kyrgyz Republic 1,40 2,40 3, Lao People's Democratic Republic 4,70-0,70 4, Latvia 6,70-1,10 5, Lesotho 2,00 1,20 3, Lithuania 5,60-0,50 5, Macedonia, FYR 2,60-2,30 0, Madagascar -0,30 0,20-0, Malawi -0,70 3,50 2, Malaysia 3,10 0,10 3, Maldives 6,20 9,90 16, Mali 2,40 2,00 4, Mauritania 1,50 1,00 2, Mexico 1,00 0,60 1, Moldova -0,30 0,20 0, Mongolia 4,50-0,30 4, Montenegro, Rep. of 8,60 0,10 8, Morocco 1,90-0,10 1, Mozambique 5,20-0,20 5, Namibia 2,10 2,90 5, Nepal 1,90 0,20 2, Ekonomi Notları 12

13 Tablo A1: Kapsayıcılık ölçeni: Ülkelerarası karşılaştırma (Kaynak: Anand vd. 2013) Kişi başına düşen milli gelir artışı Gelir dağılımı endeksi Kapsayıcılık Ülke ölçeni Gözlem aralığı Nicaragua 2,40-0,40 2, Niger 0,20 0,20 0, Nigeria 2,20-0,20 2, Pakistan 2,00 0,40 2, Panama 3,40 1,00 4, Paraguay 0,60 0,90 1, Peru 3,40-0,50 2, Philippines 1,70 0,10 1, Poland 4,60-0,60 3, Romania 3,20-0,40 2, Russian Federation 2,40 1,00 3, Rwanda 5,20-0,50 4, Senegal 0,90 2,10 3, Seychelles 1,40-5,30-4, Slovak Re public 3,90-0,60 3, Slovenia 4,00-0,40 3, South Africa 1,50-0,50 1, Sri Lanka 4,20-0,80 3, Swaziland 1,90 1,20 3, Tajikistan 7,70-0,20 7, Tanzania 2,20-0,40 1, Thailand 2,70 0,80 3, Timor Leste -1,30 2,40 1, Tunisia 3,20-0,10 3, Turkmenistan -9,30-1,60-10, Uganda 4,00-0,20 3, Ukraine -0,80 0,00-0, Uruguay 2,60-0,30 2, Uzbekistan -0,80-1,30-2, Venezuela 0,00-0,40-0, Vietnam 6,10-0,10 6, Yemen, Republic of 1,30-0,70 0, Zambia -0,10-0,10-0, Ekonomi Notları 13

14 Ekonomi Notları, ekonomik gelişmelere dair tartışmalara zamanlı bir katkıda bulunmak ve TCMB bünyesinde Türkiye ekonomisi ve para politikası üzerine yapılan çalışmaların sonuçlarını kamuoyuyla paylaşmak amacıyla hazırlanan bir yayındır. Burada sunulan görüşler tamamıyla yazarlara aittir, dolayısıyla TCMB nin ya da çalışanlarının görüşlerini temsil etmeyebilir. Bu seri Yusuf Soner Başkaya nın editörlüğünde yayımlanmaktadır. Burada yer alan metnin tamamının başka bir yerde yayımlanabilmesi için TCMB den yazılı izin alınması gerekmektedir. Görüş ve öneriler için: Editör, Ekonomi Notları, TCMB İdare Merkezi, İstiklal Cad, No: 10, Kat:15, 06100, Ulus/Ankara/Türkiye. Ekonomi Notları 14