KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ VATANDAŞLARININ DEĞER YÖNELİMLERİ * ÖZET

Transkript

1 International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, p DOI Number: ISSN: , ANKARA-TURKEY KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ VATANDAŞLARININ DEĞER YÖNELİMLERİ * Yusuf EMRE ** Asım YAPICI *** ÖZET Bu çalışmada Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşlarının sosyo-demografik değişkenlere ve dinsel yaşayışın farklı görüntülerine göre değer yönelimlerinin yönü ve yoğunluğunun belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırma genel tarama modelinde, betimsel türde bir çalışmadır. Uygulama kesit alma yaklaşımı ile yapılmıştır. Araştırmanın genel evreni Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşları olup, çalışma evreni Lefkoşa, Gazimağusa, İskele kent merkezleri ve buralara bağlı köylerde yaşayanlardır. Örneklem ise basit rastlantısal yöntemle seçilen 194 ü erkek, 207 si kadın toplam 401 kişiden oluşmaktadır. Ölçme aracı olarak Schwartz Değerler Ölçeği kullanılmıştır. Ölçek, 1992 yılında Schwartz tarafından 10 değer grubu halinde geliştirilen, Kuşdil ve Kağıtçıbaşı (2000) tarafından Türkçe ye uyarlanan ve Yapıcı, Kutlu ve Bilican (2012) tarafından dindarlık değer yönelimi de eklenerek 11 değer grubu olacak şekilde değiştirilmiş versiyonudur. Araştırmada katılımcıların değer yönelimlerinin dinî değişkenlerle ilişkileri araştırılmıştır. Ayrıca değer yönelimleri ile sosyo-demografik değişkenler (yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi, köken) arasındaki ilişki incelenmiştir. Verilerin çözümlenmesinde ise t-testi ve Pearson Korelasyon teknikleri kullanılmıştır. Ulaşılan bulgulara göre, dinî değişkenler ile hazcılık ve uyarılım değerleri arasında negatif; iyilikseverlik, geleneksellik, uyma, güvenlik ve dindarlık değerleri arasında ise pozitif yönde seyreden anlamlı ilişkiler mevcuttur. Evrensellik değeri namaz kılma ile negatif; dua etme ve oruç tutma ile pozitif ilişki göstermiştir. Ayrıca, sosyo-demografik değişkenler ile değer yönelimleri arasında anlamlılık seviyesine ulaşan ilişkiler ve farklılıklar tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Değerler, Dindarlık, Değer Yönelimleri, Schwartz Değer Ölçeği, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti. * Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir. ** Arş. Gör. Çukurova Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Felsefe ve Din Bilimleri / Din Psikolojisi, El-mek: mr_ysf@hotmail.com *** Prof. Dr. Çukurova Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Felsefe ve Din Bilimleri / Din Psikolojisi, El-mek: asimyapici@cu.edu.tr

2 330 Yusuf EMRE Asım YAPICI VALUE PRIORITIES OF CITIZENS OF TURKISH REPUBLIC OF NORTHERN CYPRUS STRUCTURED ABSTRACT In this study, it is aimed to identify the direction and intensity of value priorities of citizens of Turkish Republic of Northern Cyprus in view of socio-demographic variables and different appearances of religious life. The research is a descriptive study type on survey method. Survey is made through the sectioning approach. General population of survey is the citizens of Turkish Republic of Northern Cyprus and the population of study consists of Lefkoşa, Gazimağusa, İskele city centers and peoples of their villages. The sample consists in all of 401 people selected by simple random sampling method, 194 of whom are male, while 207 of whom are female. Schwartz Value Survey is used as the measuring tool. In the research relationship of participant value priorities with religious variables are researched, relationship between the value priorities and socio-demographic variables (age, sex, level of education, origin) is examined. In the analysis of data, t-test and Pearson Correlation techniques are used. Research of values that determine the individuals and societies world view and behavior includes four basic psychological purposes consisting of understanding, description, regression and control. Hence, it can be easily said that the research of value-religiousness of citizens of Turkish Republic of Northern Cyprus are functional in understanding their ways of self-identification, their worldview, their perception and judgment about the external world, and finally in understanding their relationship with religion. Topic of this survey is to research the relationship and differentiation between Turkish Republic of Northern Cyprus citizens value preference and level of religiousness, Its aim is to identify the effects of which values the citizens of Turkish Republic of Northern Cyprus feel more in the life, their socio-demographic variables and level of religiousness differentiates their value preferences. The following questions are tried to be answered in line with the aim of survey. 1. Do the value priorities change in accordance with sex, age, level of education and origin? 2. Do the different images of religiousness affect value priorities? According to data in values of power, achievement, hedonism, stimulation, security and religiousness men get higher points than women, while in the values of self-direction, universalism, benevolence, tradition and conformity women get higher points than men. These results mean that men pay more attention to the values of hedonism and stimulation in comparison with women. The fact that men pay more attention to the values of stimulation and hedonism than women can be explained by the meaning people assigned to sexes and their expectations from them.

3 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Vatandaşlarının Değer Yönelimleri 331 According to the correlation results that show the relationships between the age and value priorities, there are positively meaningful relationships between age and universalism, tradition, conformity and security (p<.05). On the other hand, the only negative correlation the reaches at the meaningful level is seen in the value of stimulation (p<.05). Considering the fact that the youngest of the participants of the survey is 17 years old, while the oldest one is 70, it is in line with expectations that the value of stimulation is paid more attention as the age get downer, and that the values of universalism, tradition, conformity and security are paid more attention as the age grows older. Because such features as taking a risk, novelty seeking and gaminess are rather correlated with the period of youth, while such features as adherence to conventions, attempts to conserve them, self-control, good health and wishing the goodness of humankind are seen as meaningful for the later ages. It has been identified that as the level of education increases, the values of tradition and religiousness decreases. This situation can be explained by the cumulative effect of positivist process of education, since as the level of education increases, the critical thinking develops, and this bring about the criticism of local elements particularly religion and spirituality with scientific criteria composed in line with the modern paradigms. According to the data showing whether there is a differentiation in the value priorities in line with origin (native or immigrant), in the value of hedonism a significant differentiation is seen for in favor of Natives of Cyprus, while in the value priorities of achievement, conformity, tradition, religiousness a meaningful differentiation at the level of p<.05 is seen in favor of immigrants of Turkey. The fact that the immigrants of Turkey pay much more importance than the Natives of Cyprus to the values of tradition, religiousness, conformity and achievement widely fits in with the expectations. The fact that the ideas and perceptions provided by culture and religion are adopted, that the values in question laying stress on the respect to the traditions are paid importance by the immigrants of Turkey can be explained by the fact that these people are those mostly coming from the country side of Turkey, since the qualities in question accord with the qualities of people who live in Turkey in rural areas where the traditionalism is prevalent. It is noteworthy that in the value orientation of hedonism the natives of Cyprus show a meaningful difference from that of the Cyprian of immigrants of Turkey. It seems that the natives of Cyprus feel much more the affects of consumer society in the globalizing world. When relationship between the different appearance of religious life and value priorities are considered, first the relationships reaching at a negative level of significance between the religious variables and the values of hedonism and stimulation are noticeable. There are inverse relationships between hedonism and feeling the existence of God, performing prayer, fasting and pray at the level of p<.01, while believing the existence of a creator at the level of p<.05. On the other hand, it appears that there is a negative relationship between the value orientation of stimulation that includes excitement and novelty seeking and feeling the existence of God (p<.05). These results can be seen as natural, since in order to reach their models of man and society, religions

4 332 Yusuf EMRE Asım YAPICI may bring some measures (orders and prohibitions) with an educatory function and this leads to a determined life thus keeping away from the openness to change. Positive relationships are identified between religious variables and values of benevolence, conformity, security, tradition and religiousness. When these values are considered, their common aspects with benevolence, abstaining from extremism, being balanced and having good relationships with other people which are also recommended and encouraged by religions can explain this relationship. As for the value of universalism, it is seen that it has significant relations, both negative and positive, with the different aspects of religion. While the value of universalism has a negative correlation with performing prayer, it has a positive relation with believing in the existence of a creator and pray. Negative relation can be explained by the fact that the performers of prayer create in-group perception stemming from the sense of belonging, since the fact that the performers of prayer create in-group perception at the same time brings with it the inclination of keeping at arm s length against out-group. Thus, the fact that the pray feeds the loyalty to in-group can be said to lessens the importance given to the value of universalism that lays stress on all people. However, when it comes to the belief in the existence of God and praying, the same results are not obtained, since the affect of these variables to create in-group sense is not as much evident as performing prayer. From these findings, the following conclusions can be reached; 1. It is identified that between value priorities and sex men, in comparison with women, pay much more importance to hedonism and stimulation. No meaningful difference between the male and female participants is observed in other types of value. 2. It is identified that between age and the values of priorities of universalism, tradition, conformity and security there is a meaningful relations in positive direction. That is, as the age grows older, remarkable increases in the values in question are seen. On the other, the only inverse relation reaching at the meaningful level is seen in the value of stimulation. In other words, as the age gets older, importance given to the value of stimulation decreases. 3. Between the level of education and religiousness and tradition there are remarkable negative relations. In other words, there is a negative correlation between the level of education and tradition and religiousness. 4. When it comes to the differences between origins, it is identified that the Natives of Cyprus pay much more attention to the value of hedonism, while the immigrants of Turkey to the values of achievement, conformity, tradition and religiousness. 5. When the relations between the different aspects of religious life and the value priorities are considered, negative relations in a meaningful level between religious variables and hedonism and stimulation is identified, while positive relations are identified between benevolence,

5 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Vatandaşlarının Değer Yönelimleri 333 tradition, conformity, security an religiousness, while negative relations are seen between the value of universalism and performing prayer; positive relations are seen between it and praying and fasting. Key Words: Values, Religiousness, Value Priorities, Schwartz Value Survey, Turkish Republic of Northern Cyprus. Giriş Bu çalışmanın konusunu Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) vatandaşlarının değer tercihleriyle dindarlık düzeyleri arasındaki ilişkiler ve farklılaşmaların araştırılması oluşturmaktadır. Amacı ise KKTC vatandaşlarının günlük hayatın akışı içerisinde hangi değerlerin etkisini daha çok hissettiklerini, sosyo-demografik değişkenlerin ve dindarlık düzeylerinin değer tercihlerini farklılaştırıp farklılaştırmadığını tespite çalışmaktır. Bireylerin ve toplumların dünyaya bakışlarını ve hareket biçimlerini şekillendiren değerlerin araştırılmaları anlama, açıklama, yordama ve kontrol olmak üzere dört temel psikolojik amacı içermektedir. Buradan hareketle KKTC vatandaşlarının değer-dindarlık ilişkilerinin araştırılması onların kendilerini tanımlama biçimlerini, dünya görüşlerini, dış dünyaya yönelik algı ve yargılarını, nihayet din ile ilişkilerini anlamada işlevsel olduğu rahatlıkla söylenebilir. Kuramsal Çerçeve Değer Kavramının Tanımlanması Bilim adamları kendi bakış açılarından hareketle değerleri farklı şekillerde tanımlamaktadır. Bu nedenle akademik çevreler değerin ne olduğu ya da ne olmadığı konusunda uzlaşabilmiş değildir. Konuya psikolojik perspektiften yaklaşan Allport a (1968) göre değerler, benlikle ilişkili algılanan anlamlardır. Bir şeyi değerli görmek demek, tercih etmek, bağlanmak ve koruyup muhafaza etmektir. Bu da değerlerin bireysel davranışlarını belirleyici ve yönlendirici bir işleve sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Burada ön plana çıkarılan benlikle ilişkilendirmek, bağlanmak ve muhafaza etmeye çalışmak ifadelerinden hareketle değerlerin sadece bilişsel değil aynı zamanda yoğun duygusal bir içeriğe sahip olduğu rahatlıkla söylenebilir (Ünal, 1981; Güngör, 2000; Villar, 2008; Yapıcı & Zengin, 2003). Çünkü bir değere sahip olmak, genellikle o değerin en istendik davranış kalıbı olduğunu düşünmek ve bu yönde tutum geliştirmek biçiminde algılanabilir. Duygusal katılımla birlikte daha da kuvvetlenen bu algı, gündelik hayatı ve ilişkileri şekillendirmektedir. Değerleri kalıcı bir inanç olarak tanımlayan Rokeach a (1969; 1973) göre bir inanç kendisine ters düşen davranış biçimlerinden ve diğer inançlardan nasıl üstün tutulursa benimsenen değerler de diğerlerinden üstün tutulur. Çünkü varoluşu anlamlandıran değerler, bir yandan belirli bir davranış biçimini beraberinde getirirken bir yandan da iki ya da daha fazla şeyin önem sırasını belirlemeye hizmet etmektedir (Yapıcı & Zengin, 2003). Bu anlamda değerler, muhtemel seçenekler hakkında kişiye ayırt edici fikirler sunar. Rokeach a (1973) göre bu ayrımı tespit edebilmek, değerlerin organize olduğu yapı değerler sistemi ile mümkündür. Çünkü değerler sistemi, nispeten sürekliliği olan ve belirli bir davranış ya da yaşam amacının diğerlerine tercih edilmesini sağlayan kalıcı inançların düzenlendiği alandır. Değerler, karar verme sürecinde duygu karmaşıklığını giderme ve kararsızlığı azaltma işlevine sahiptir. Şeylere anlam yükleyerek önem sırası oluşturan değerler, tercih için ihtimalleri sınırlandırır, çeşitli alternatiflerin oluşturduğu bilişsel yüklemeleri azaltır. Dolayısıyla bireylerin tercih yaparken daha etkin olmalarına imkân sunar. Örneğin, alışveriş yapan biri için dürüstlük önemli ise alışveriş sepetinde ödenmemiş ürünlerin olduğunu söylemede kişi daha az tereddüt yaşar,

6 334 Yusuf EMRE Asım YAPICI değilse karar verme süreci daha uzun ve karmaşık olabilir (Villar, 2008). Bu yönüyle değerler, hem insana rehberlik eder, hem de istenen ve istenmeyen arasında ayrım yapmada kişinin daha etkin olmasına yardımcı olur. Rokeach ın görüşlerini benimseyen ve geliştirmeye çalışan Schwartz a (1992) göre değerler, insanların kendileri de dâhil olmak üzere bireyleri ve olayları değerlendirmek, eylemleri seçmek ve meşrulaştırmak için kullandıkları ölçütlerdir. Dikkat edilecek olursa Schwartz, bu tanımda diğerlerinden farklı olarak değerlerin meşrulaştırma fonksiyonuna vurgu yapmaktadır. Buna göre değerler, bireysel istek ve ihtiyaçların meşru zeminde giderilmesine olanak tanımaktadır. Örneğin, mahremiyet ve sevgi değerleriyle ilişkilendirildiğinde cinsel ihtiyaçların tatmin edilmesi kolaylaşır. Yani ihtiyaçlar değere dönüştürülünce sosyal yaşamda anlamlı bir yere sahip olur. Bu da o ihtiyacın karşılanmasını sağlar (Rokeach, 1973; Schwartz, 1999). Aslında bu meşrulaştırma fonksiyonu sadece bireysel ihtiyaçlarla sınırlı değildir. Ulaşılmaya çalışılan her türlü hedef, meşrulaştırma işlevinin kullanılmasına zemin hazırlamaktadır. Hedefe ulaşmada arzu edilen şey ile toplum tarafından onaylanmış ve yüceltilmiş değerler arasında bağ kurmak değerlerin meşrulaştırma gücünden faydalanmak için çoğu kez yeterli olmaktadır. Özetle söylemek gerekirse değerler; duygu yüklü, bilmekten öte benimsemeye dayanan, bireyler tarafından tercihte bulunma ve olayları anlamlandırma noktasında birer ölçü ve rehber olarak kullanılan inançlardır. Aynı zamanda onlar istek, arzu ve ihtiyaçları meşrulaştırma hususunda toplumda geçerliliği olan insana özgü niteliklerdir. Bu anlamda değerler; insanların önemsediği, duygusal olarak ona bağlandığı, düşünceleri için sağlam bir zemin olan ve tercih, tutum ve davranışlarında onlara rehberlik eden referanslar olarak kabul edilebilir. Bu nedenle gerek aile gerekse okulda değerlerin kazandırılması yaşamsal öneme sahiptir (Elbir & Bağcı, 2013; Yeşilyurt & Kurt, 2012). Değerlerin Sınıflandırılması Değerin tanımı konusunda yaşanan sıkıntı, sınıflandırmada da kendisini hissettirmektedir. Farklı bakış açılarından hareketle değerler genel ve özel, evrensel ve yerel, aşkın (kutsal) ve profan (dünyevi), birincil ve ikincil gibi çok çeşitli tür ve tiplere ayrılmaktadır. Değer araştırmaları açısından erken sayılabilecek bir dönemde Spranger (1928; 2001) insanları altı temel kişilik tipine ayırmış, buradan hareketle altı temel değer tipi belirlemiştir. Bunlar teorik-bilimsel, ekonomik-faydacı, estetik-sanatsal, toplumsal, politik-siyasal ve dinî-mistik değerlerdir. Geleneksel ve dinî değerleri ön plânda tutan dindar insanın davranışlarını ve ilişkilerini benimsediği dini değerler belirlemektedir. Bunlar kutsal kabul ettikleri şeyleri vazgeçilmez görmektedirler. Politik insan güç, kuvvet, şöhret ve diğer insanlar üzerinde nüfuz sahibi olmak isteyen bir kişilik yapısına sahiptir. Bu tipi asıl harekete geçiren güdü kuvvetli olma motifidir. Sosyal insanın en önemli özelliği başkalarını sevmesi, yardımda bulunması ve bencil olmamasıdır. En belirgin özelliği ise insan sevgisidir. Gözlem alanına giren hemen hemen her şeyin belli bir form ve ahenk içerisinde olmasını isteyen estetik insan, fiziksel ve sosyal çevresini zarafet, simetri ve uygunluk açısından algılama ve anlamlandırma eğilimindedir. Ekonomik (faydacı) insan kendisi için yararlı ve pratik olana daha çok önem verir. Dolayısıyla tutum ve davranışları kendisine neyin, ne kazandıracağı üzerine kuruludur. Bilgi, muhakeme ve eleştirel düşünceyi önceleyen bilimsel insanın temel ilgisi gerçeğin keşfedilmesine yöneliktir (Spranger, 1928; 2001). Rokeach (1969) değerleri amaç ve araç değerler olmak üzere iki gruba ayırmıştır. Amaç değerler; özgürlük, zevk, başarı ve kendine saygı gibi yaşamın amacına dair genel inançlardan oluşmaktadır. Araç değerler ise kibarlık, itaat, dürüstlük, çalışkanlık ve yardımseverlik gibi amaç değer olarak bahsedilen değerlere ulaşmak için gerekli olan davranış biçimleridir.

7 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Vatandaşlarının Değer Yönelimleri 335 Schwartz (1992) yaklaşık 70 kültürü incelediği araştırmasından hareketle evrensel olarak varsaydığı 10 temel değerden bahsetmektedir. Bunlar: özyönelim (self-direction), uyarılım (stimulation), hazcılık (hedonism), başarı (achievement), güç (power), güvenlik (security), uymaitaat (conformity), geleneksellik (tradition), iyilikseverlik (benevolence) ve evrensellik (universalism) kavramları ile ifade edilmiştir. Bağımsız düşünce ve bağımsız eylem (seçme, yaratma, keşfetme) ile özdeşleştirilen özyönelim, özgürlük, hâkimiyet kurma, kontrol etme ve özerklik ihtiyacı gibi gereksinimlerle yakından ilişkilidir. Uyarılım, heyecan, yenilik arayışı, hayata meydan okuma gibi kavramlarla tanımlanmakta olup özyönelim değerlerinin beraberinde getirdiği ihtiyaçlardan beslenmektedir. Kişinin zevk duymasını ya da kendisine duyumsal haz sağlamasını ifade eden hazcılık değeri, memnuniyet duygusundan ve biyolojik ihtiyaçlardan kaynaklanmaktadır. Sosyal standartlara göre kişisel yeterlilik gösterme anlamında gelen başarı bireylerin yaşamlarını etkili bir şekilde sürdürebilmeleri, sosyal etkileşimde bulunabilmeleri ve kurumsal anlamda başarılı olabilmeleri için gerekli olan performansa işaret eder. Başarıya ulaşıldığı ölçüde toplumsal onay elde edilir. Güç, insanlar ve kaynaklar üzerinde denetim sağlama, sosyal statü kazanma ve prestij elde etmeyi vurgulayan değer tipidir. Güç değeri, büyük ölçüde insanda var olan kontrol etme ve hâkimiyet kurma gibi eğilimlerin dönüşmüş şeklidir. Güç ve başarı değerlerinin her ikisi de sosyal saygınlığa vurgu yapmaktadır. Birey ve toplumun selameti, uyumu ve güven içinde olması güvenlik değerini ifade eder. Bu açıdan güvenlik değerinin bireysel ve toplumsal ihtiyaçlardan ileri geldiği söylenebilir. Sağlıklı olmak, temiz olmak vb. hususlar bireysel ihtiyaçlara; ulusal güvenlik, toplumsal düzen gibi değer öğeleri ise toplumsal ihtiyaçlara karşılık gelmektedir. Uyma-itaat değeri, toplumsal beklenti ve normları ihlal etme ya da başkalarına zarar verme olasılığı bulunan dürtü, eğilim ve eylemlerin sınırlandırılması ile ilgilidir. Toplumun işleyişinin ve kişiler arası etkileşimin sağlıklı bir şekilde devam etmesine hizmet eder. Bu duruma muhalif olan eğilimleri engeller. Geleneksellik, sosyokültürel yapının ve dinin beraberinde düşünce ve yaşam biçiminin benimsenmesi ile ilgilidir. Toplumun birliği, bütünlüğü ve sürekliliğini sağlamaya destek olan geleneksellik değeri, sıklıkla dinî ritüellerin, inançların ve davranış normlarının şeklini alabilir. Geleneksellik ve uyma değerlerinin güdüsel olarak yakın ilişki içinde olduğu söylenebilir. Çünkü ikisi de toplumun belirlediği kurallara itaati öngörürler. Birbirinden ayrılan yönü itaat edilecek nesnenin türüdür. Uyma sık etkileşimde olan kişilere yani ebeveynlere, öğretmenlere ve patronlara vb. itaati gerektirirken; geleneksellik ise daha soyut şeylere yani dinî kurallara, kültürel âdet ve fikirlere itaati öngörür. Bunun doğal sonucu olarak uyma değerleri şimdiki zamanda ortaya çıkan, değişen beklentilerle; geleneksellik değerleri ise geçmişten gelen değişmez beklentilerle ilişkilidir. İnsanlarla iyi geçinmeyi amaç edinmiş kişilerin ilişkilerini korumaya ve geliştirmeye çalışması iyilikseverlik değerini ortaya çıkarmaktadır. Bu değer, grup işleyişinin sağlıklı bir şekilde devam edebilmesi ve insanların bağlanma gereksinimlerini karşılayabilmesi için önemli bir fonksiyona sahiptir. Gerek bireysel gerekse toplumsal ihtiyaçlara dayanan iyilikseverlik değeri insanların başkalarına yardım ederken gönüllü olmaları gerektiğini vurgular. Evrensellik anlayışlı olma, takdir edebilme, hoşgörülü olma, doğayı koruma ve tüm insanların iyiliğini isteme gibi yönelimler içerir. Evrensellikte tüm insanlar vurgusu varken, iyilikseverlikte vurgu ait olunan gruba (iç grup) yöneliktir (Schwartz, 1992; 2006). Schwartz a (2006: 6-7) göre değerlerin bazıları birbiriyle uyumlu bazıları ise birbirine zıttır. Örneğin; başarı ile iyilikseverlik değerleri doğası gereği çelişiktir. Çünkü bireysel başarı isteği başkalarına yardım etmeye yönelik hareketleri engelleme eğilimindedir. Diğer taraftan başarı ve güç değerlerinin, genelde uyum içinde olduğu söylenebilir. Bireysel başarı isteği ile sosyal statüyü yükseltme ve insanlar üzerinde otoriteyi artırma isteği birbirini destekler niteliktedir.

8 336 Yusuf EMRE Asım YAPICI Şekil 1. Değer tipleri arasındaki ilişkiyi gösteren yapısal model (Barnea & Schwartz, 1998) Şekil 1 deki dairesel yapı karşıt ve uyumlu değerlerin ilişkilerini bir bütün halinde göstermektedir. Birbiriyle komşu olan değerler uyumlu, birbirinin karşısında ve uzağında olanlar ise karşıt özelliktedir. Dikkat edilirse geleneksellik ve uyma değerlerinin tek bir dilimde yer aldığı görülür. Bunun nedeni, her iki değerin de genelde aynı güdüsel hedefi paylaşıyor olmasıdır. Uyma değeri, merkeze daha yakın bir alanda bulunurken, geleneksellik değeri ise nispeten dışta yer almaktadır. Bu durum, geleneksellik değerinin karşıt değerlerle daha güçlü çelişki içinde olduğu anlamına gelir. Geleneksellik değeriyle bağlantılı olan beklentiler, uyma değerinin beklentilerinden daha soyut ve kesindir. Dolayısıyla geleneksellik, karşıt değerleri daha güçlü bir şekilde ve açıkça reddeder (Schwartz, 2006). Schwartz a göre (1992; 2006) dairesel sıralamada değerler, çift kutuplu iki boyut arasında organize olmaktadır. Birinci boyut karşıtlıkları Değişime/Yeniliğe Açıklık ve Muhafazakârlık değerleridir. Bu boyut özgür düşünme, bağımsız hareket etme, duyguları rahatça ifade edebilme ve değişime açıklığı (özyönelim ve uyarılım) vurgulayan değerler ile düzen, kendini sınırlandırma, geleneğin korunması ve değişime direnç göstermeyi (güvenlik, uyma ve geleneksellik) vurgulayan değerler arasındaki karşıtlığı gösterir. İkinci boyut, Kendini Aşma ve Kendini Geliştirme değerleri arasındaki karşıtlıkları içerir. Bu boyut ise başkalarını da düşünebilme ve onların iyiliğini isteyebilmeyi vurgulayan (evrensellik ve iyilikseverlik) değerler ile başkaları üzerinde hâkimiyet kurma, başarılı olma ve kişinin kendi çıkarlarını düşünmesini (güç ve başarı) vurgulayan değerler arasındaki karşıtlığı ortaya koyar. Hazcılık ise hem Değişime/Yeniliğe Açıklık hem de Kendini Geliştirme ile ortak özellikler taşır. Değerler Kaynağı Olarak Din İnsan hayatındaki etkisi ve önemi zaman içinde farklılık gösterse de dinler, varlığını her dönem devam ettirmiştir. Bu durum şüphesiz dinin insana sağladığı sosyal ve psikolojik destekle ilgilidir. Zira her din inananlarına bütünleşmeyi kolaylaştırıcı kutsal değerler yaratır (Günay, 2010), söz konusu değerlere bağlı bir ahlâk sistemi oluşturur (Yapıcı, 2007) ve bu sayede anlamlı bir hayat

9 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Vatandaşlarının Değer Yönelimleri 337 vaad eder. İnsanlara dünya görüşü ve ahlâkî programlar sunan din, dünya hayatının karmaşıklığını azaltma ve sadeleştirme amacı güder. Psikolojik planda güvenli bir çerçeve oluşmasını sağlar (Duriez & Fontaine & Lutyen, 2003). Bu bakımdan özellikle modern hayatın karmaşasından uzaklaşmaya çalışan insanlar için din bir sığınak olabilmektedir. Değerlerin yaratılmasını, beslenmesini ve muhafazasını temin eden din, sosyalleşme sürecinin desteği ile bu değerlerin sonraki nesillere aktarılmasını sağlar (Günay, 2010). Değerlerin öğretilmesi, aileden başlayıp topluma doğru genişleyen bir yelpazede devam eder. Söz konusu süreçte her toplum sahip olduğu değerleri nesilden nesle tüm üyelerine aktarmayı amaç edinir. Bu bakımdan din, hem değerler üreterek hayata anlam kazandırır hem de koymuş olduğu kurallarla kişisel ve toplumsal davranışların oluşmasında ve bunun nesiller boyu devam etmesinde önemli bir rol oynar. Değerler ile din arasındaki ilişki hem karşılıklı hem de karmaşıktır. Her ne kadar din, bir ahlâkî değerler ve kurallar bütününe indirgenemezse de, ahlâkî değerler her dinin önemli bir kısmını teşkil eder. Bu nedenle değer yönelimleri ile bireysel dinî bağlılık olarak da ifade edilen dindarlık arasındaki ilişkiyi incelemek araştırmacılar için cazip hale gelmiştir (Duriez & Fontaine & Lutyen, 2003). Geçmişte dindarlık ve değerler arasındaki ilişkiler farklı değer teorileri içinde uygulamalı olarak incelenmiştir. Söz konusu çalışmaların ilki Rokeach a aittir. Rokeach bu araştırmada, dindar katılımcıların dindar olmayanlara göre kurtuluş, şükran ve itaat değerlerine daha yüksek ve zevk, bağımsızlık, zekâ ve mantık değerlerine ise daha düşük düzeyde önem verdiklerini ortaya koymuştur (akt. Mehmedoğlu, 2006, s.139). Schwartz Değerler Ölçeği ile yapılan değer yönelimleri dindarlık çalışmalarının ilki ise Schwartz ve Huismans (1995) tarafından yapılmıştır. Yahudilik, Romen Katoliklik, Protestanlık ve Grek Ortodoksluğu gibi dört farklı mezhebe/dine mensup kişiler arasında yapılan teorik ve ampirik araştırmada değerler ile dinî bağlılık arasında teorik olarak anlamlı bir ortaklık bütünü olduğu tespit edilmiştir. Söz konusu bu dört mezhebin/dinin tümünde dindarlık, geleneksellik ve uyma değerleri ile pozitif; hazcılık ve uyarılım değerleri ile negatif olarak ilişkili bulunmuştur. Duriez ve arkadaşlarının (2003) Leuven Katolik Üniversitesinde (Belçika) 389 psikoloji birinci sınıf öğrencisi üzerinde gerçekleştirdikleri araştırmada Schwartz Değerler Ölçeği ve tek boyutlu dinî bağlılık ölçeği kullanılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre dinî bağlılık, geleneksellik ve uyma ile anlamlı biçimde pozitif ilişki içinde iken; hazcılık, uyarılım ve özyönelim ile anlamlı biçimde negatif ilişki tespit edilmiştir. Bu araştırmada dinî bağlılık, en yüksek pozitif korelasyonu geleneksellik ile, en yüksek negatif korelasyonu ise özyönelim ile sergilemiştir. Türkiye de Schwartz Değerler Ölçeği ile yapılan araştırmalara bakıldığında, yurtdışında yapılan çalışmaların sonuçları ile büyük ölçüde benzerlik taşıdığı görülmektedir. Kuşdil ve Kağıtçıbaşı nın (2000) Türk öğretmenlerin değer yönelimlerini ele aldıkları araştırmada, dinsel yönelim değişkeninin en yüksek pozitif korelasyonu geleneksellik, en yüksek negatif korelasyonu ise evrensellik değer tipleriyle sergilediği görülmüştür. Öte yandan geleneksellik değerinin yanı sıra dinsel yönelim değişkeninin pozitif ilişki sergilediği diğer değerler güvenlik ve uyma, negatif ilişki sergilediği diğer değerler ise özyönelim, uyarılım ve hazcılık olarak sıralanmıştır. Mehmedoğlu nun (2006) Marmara Üniversitesi Eğitim, İktisat ve İlahiyat Fakültelerinde öğrenim gören 191 öğrenci üzerinde yapmış olduğu çalışmada dindarlık, geleneksellik, iyilikseverlik ve uyma arasında pozitif yönde anlamlı iken; hazcılık, uyarılım, güç ve özyönelim değerleriyle ise negatif yönde anlamlı ilişki içinde olduğu gözlenmiştir.

10 338 Yusuf EMRE Asım YAPICI Yapıcı, Kutlu ve Bilican ın (2012), Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesinin farklı bölümlerinde okuyan öğretmen adayları üzerinde yaptıkları başka bir çalışmada bölümler arası en büyük farklılaşma dindarlık değer yöneliminde kendisini göstermiştir. Dindarlık puanı en yüksek olan öğretmen adaylarının evrensellik, geleneksellik ve iyilikseverlik değerlerine önem verdikleri tespit edilmiştir. Yazarlar bu durumu, dindarlık puanı yüksek olan öğretmen adaylarının, dinlerin özünde var olan eşitlikçi ve barış içinde bir dünya söylemini benimsemiş ve içselleştirmiş oldukları, aldıkları eğitimin, doğrudan ya da dolaylı öğrenme süreçlerinin değişen dünyaya uyum sağlayabilme hususunda onları motive ettiği söylenebilir şeklinde izah etmiştir. Buraya kadar aktarılan araştırma sonuçlarına dikkat edilecek olursa, dindarlık ile değerler arasındaki ilişkiye ait verilerin genelde paralel olduğu görülür. Gerek yurtdışında gerekse ülkemizde yapılan çalışmaların sonuçları birbirine yakındır. Araştırma sonuçlarında dindarlığın kurtuluş, şükran, itaat ya da geleneksellik ve uyma değer yönelimleri ile güçlü pozitif ilişki içinde olması, beklenen bir sonuçtur. Zira dinlerin inananlarından aşkın bir otoriteye itaat etmelerini (Mehmedoğlu, 2006) bekleyerek ve toplum içinde uyumlu yaşamı öngörerek uyma ile itaat değerlerini ön plana çıkardığı söylenebilir. Aynı zamanda dinî ve ahlâkî kuralların toplumsallaşma süreci ile nesilden nesile aktarılması yani gelenekten beslenmesi dindarların geleneksellik değerini önemli görmelerini neden olmuş olabilir. Diğer taraftan dindarların zevk, bağımsızlık, zekâ ya da hazcılık, uyarılım ve özyönelim değerlerine en düşük puanları vermeleri de literatüre uygun ve beklenen bir sonuçtur. Çünkü birçok din, istek ve arzuları sınırlandırmayı ve aşırılıklardan uzak olmayı vurgular. Ayrıca ahlâkî programlar sunan dinlerin, mensuplarını çerçevesi belirlenmiş bir hayat yaşamaya sevk etmesi, dindarların hazcılık, uyarılım ve özyönelim gibi değerlerden düşük puan almalarını açıklayabilir. Araştırmada Cevap Aranan Sorular Araştırmanın genel amacı çerçevesinde şu sorulara cevap aranmaktadır: 1. Cinsiyet, yaş, eğitim düzeyi ve kökene göre değer yönelimleri değişmekte midir? 2. Dindarlığın farklı görüntüleri değer yönelimlerini etkilemekte midir? Yöntem Araştırmanın Modeli Bu çalışma KKTC vatandaşlarının dinî davranış ve tutumları ile değer yönelimleri arasındaki ilişkileri belirlemek amacıyla gerçekleştirilen genel tarama modelinde bir araştırmadır. Araştırmada yaş, cinsiyet, eğitim durumu ve köken gibi sosyo-demografik değişkenler ile bir Yaratıcının varlığına inanma, Allah ın varlığını hissetme, namaz kılma, oruç tutma ve dua etme sıklığı gibi dini hayatın farklı görüntülerini içeren dini değişkenler kullanılmıştır. Söz konusu değişkenlerle değer yönelimleri arasındaki ilişki ve farklılıklar analiz edilmiştir.

11 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Vatandaşlarının Değer Yönelimleri 339 Araştırmanın Amacı Şekil 2. Araştırmanın Modeli Araştırmanın temel amacı KKTC vatandaşlarının dinî davranış ve tutumları ile değer yönelimlerini incelemek ve bunların günümüzde öne çıkan dindarlık ve değer yapıları arasındaki ilişkileri ele alarak birbirlerini hangi ölçüde etkilediğini belirlemektir. Bununla birlikte araştırma sonuçları ile karşılaştırmalı çalışmalar için önemli bir başlangıç yapılmasının sağlanması amaçlanmaktadır. Evren ve Örneklem Araştırmanın genel evreni KKTC vatandaşları olup, çalışma evreni Lefkoşa, Gazimagusa ve İskele kent merkezleri ve buralara bağlı köylerde yaşayanlardır. Örneklem, söz konusu yerleşim yerlerinde ikamet edenler arasından basit rastlantısal yöntemle seçilen 401 kişiden oluşmaktadır. Bunların 194 ü (% 48.4) erkek, 207 si (% 51.6) kadındır. Örneklemin yaş aralığı 17-70, yaş ortalaması ise tür. Araştırmaya katılanlar eğitim düzeylerine göre % 16 sı ilk ve ortaokul, % 40.6 sı lise, % 43.4 ü ise üniversite ve lisansüstü eğitimi almış kişilerden oluşmaktadır. Katılımcılar kökene göre Yerli Kıbrıslı ve Türkiye Göçmeni olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Yerli Kıbrıslı kavramı, Osmanlı döneminde adaya gönderilen Türklerin soyundan gelen ve hâlihazırda KKTC de ikamet eden kişileri; Türkiye Göçmeni ise 1974 Kıbrıs Harekâtı ndan sonra Türkiye den giden ve adaya yerleşen KKTC vatandaşlarını tanımlamak için kullanılmıştır. Örneklemin 188 i (% 46.9) Yerli Kıbrıslı (YK); 203 ü (% 50.6) ise Türkiye Göçmenidir (TG). Katılımcılardan 10 kişi (% 2.5) köken sorusuna cevap vermemiştir.

12 340 Yusuf EMRE Asım YAPICI Araştırmada Kullanılan Ölçek ve Değişkenler Araştırmanın verilerini toplamak üzere hazırlanan anket formunda sosyo-demografik değişkenler, dinî hayata yönelik sorular ve Schwartz Değerler Ölçeği bulunmaktadır. Sosyo-demografik değişkenler; yaş, cinsiyet, eğitim durumu, köken iken, dinî hayata yönelik sorular (dini değişkenler) ise bir Yaratıcının varlığına inanma, Allah ın varlığını hissetme, namaz kılma, oruç tutma ve dua etme sıklıklarıdır. Katılımcıların değer yönelimlerini tespit edebilmek için Schwartz Değerler Ölçeği kullanılmıştır. Ölçek, 1992 yılında Schwartz tarafından 10 değer grubu halinde geliştirilen, Kuşdil ve Kağıtçıbaşı (2000) tarafından Türkçe ye uyarlanan, daha sonra Yapıcı, Kutlu ve Bilican (2012) tarafından dindarlık değer yönelimi de eklenerek 11 değer grubu olacak şekilde değiştirilmiş versiyonudur. Ölçek değiştirildikten sonra Yapıcı, Kutlu ve Bilican (2012) tarafından geçerlik analizleri çerçevesinde faktör analizi yapılmış, ölçeğin orijinal şeklinde iyilikseverlik ve geleneksellik değer tiplerinin içerisinde bulunan dinî değerlerle ilgili maddelerin yanı sıra inançlı olmak ve kadere inanmak maddeleri de eklenerek dindarlık kategorisi oluşturulmuştur. Yapılan faktör analizinde dindarlık kategorisindeki maddelerin kendi içinde homojen bir grup oluşturduğu görülmüştür. Münzevi bir hayatı tercih ederim maddesi ise çalışmadığı için çıkarılmıştır. Sonradan eklenen dindarlık değer tipiyle oluşturulan ölçekte 11 faktör ortaya çıkmıştır. Bunlar; güç, başarı, hazcılık, uyarılım, özyönelim, evrensellik, iyilikseverlik, geleneksellik, uyma, güvenlik ve dindarlıktır. Ölçekte 61 madde mevcuttur. Beşli Likert tipi ile hazırlanan ölçekte 1 ilgili değerin hiç önemli olmadığını, 5 ise üst düzeyde önemli olduğunu göstermektedir. Bulgular Bulgulara göre (Tablo 1) güç, başarı, hazcılık, uyarılım, güvenlik ve dindarlık değerlerinde erkekler kadınlardan; özyönelim, evrensellik, iyilikseverlik, geleneksellik ve uyma-itaat değerlerinde ise kadınlar erkeklerden daha yüksek puan almıştır. Ancak t-testi sonuçları söz konusu farklılıkların sadece hazcılık [t(387)= 2.158, p=.032] ve uyarılım [t(394)= 2.834, p=.005] değerlerinde anlamlılık düzeyine ulaştığını göstermektedir. Güç [t(390)= 1.219, p=.223], başarı [t(392)= 1.553, p=.121], özyönelim [t(389)= -.363, p=.717], evrensellik [t(386)= -.419, p=.676], iyilikseverlik [t(391)= -.266, p=.791], geleneksellik [t(389)= -.133, p=.894], uyma-itaat [t(396)= -.730, p=.466], güvenlik [t(384)=.653, p=.514] ve dindarlık [t(387)=.897, p=.370]. değerlerinde ise cinsiyetler arasında anlamlı bir farklılık mevcut değildir. Bu sonuçlar erkeklerin hazcılık ve uyarılım değerlerini kadınlara nispetle daha fazla önemsediği anlamına gelmektedir. Yaş ile güç [r(392)= -.015, p=.760], başarı [r(394)= -.059, p=.244], hazcılık [r(389)= -.096, p=.059], özyönelim [r(391)= -.027, p=.599], iyilikseverlik [r(393)=.062, p=.220] ve dindarlık [r(389)= -.031, p=.541] arasında anlamlı bir ilişki gözlenmemiştir (Tablo 2). Bununla birlikte her ne kadar anlamlılık seviyesine ulaşmasa da yaş ile hazcılık (r: -.096) arasında zayıf düzeyde ters yönlü bir ilişki mevcuttur. Bu durum yaş ilerledikçe hazcılık değerinde düşüş eğiliminin olabileceği şeklinde değerlendirilebilir. Yaş ile uyarılım [r(396)=.-.123, p:.014] arasında p<.05 düzeyindeki negatif ilişki tespit edilmiştir. Hazcılık ile uyarılım değerlerinin birbirini beslediği düşünülürse bu durum doğal kabul edilebilir. Yaş ile evrensellik [r(388)=.151, p=.003] ve geleneksellik [r(391)=.193, p=.000] değerleri arasında p<.01 düzeyinde, yaş ile uyma-itaat [r(398)=.119, p=.017] ve güvenlik [r(386)=.125, p=.014] değerleri arasında ise p<.05 düzeyinde pozitif korelasyon bulunmuştur. Bu sonuçlara göre yaş yükseldikçe evrensellik, geleneksellik, uyma-itaat ve güvenlik değerlerinde artış ortaya çıkmaktadır. Eğitim düzeyi ile güç [r(392)= -.077, p=.127], başarı [r(394)=.007, p=.896] hazcılık [r(399)=.015, p=.764] uyarılım [r(396)= -.074, p=.142] özyönelim [r(391)=.099, p=.052]

13 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Vatandaşlarının Değer Yönelimleri 341 evrensellik [r(388)=.030, p=.551] iyilikseverlik [r(393)= -.014, p=.775] uyma-itaat [r(398)=.031, p=.532] ve güvenlik [r(386)=.060, p=.236] değer yönelimleri arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır (Tablo 2). Bununla birlikte eğitim düzeyi ile geleneksellik [r(391)= -.114, p=.025] arasında p<.05; dindarlık [r(389)= -.156, p=.002] arasında ise p<.01 seviyesinde ters yönlü anlamlı bir ilişki tespit edilmiştir. Bu ise KKTC vatandaşlarının eğitim düzeyleri yükseldikçe geleneksellik ve dindarlık değer yönelimlerinde azalma ortaya çıktığı anlamına gelmektedir. KKTC vatandaşlarının Yerli Kıbrıslı veya Türkiye Göçmeni oluşları ile güç [t(381) = , p=.172], uyarılım [t(385)= , p=.066], özyönelim [t(381)= -.437, p=.663], evrensellik [t(377)= -.834, p=.405], iyilikseverlik [t(382)= , p=.096] ve güvenlik [t(377)= , p=.272] değer yönelimleri arasında anlamlı bir farklılık tespit edilememiştir (Tablo 3). Başarı [t(383)= , p=.018], hazcılık [t(377)= 2.055, p=.041], geleneksellik [t(380)= , p=.005], uyma-itaat [t(386)= , p=.047] ve dindarlık [t(377)= , p=.000] değer yönelimlerinin yerli ya da göçmen oluşa göre p<.05 düzeyinde farklılaştığı görülmüştür. Ancak burada izlenen farklılıklara yakından bakılacak olursa hazcılık değer yöneliminde Yerli Kıbrıslıların, başarı, geleneksellik, uyma-itaat ve dindarlık değer yönelimlerinde ise Türkiye Göçmenlerinin daha fazla puan aldığı görülmektedir. Başka bir deyişle Türkiye Göçmenleri, Yerli Kıbrıslılara göre başarı, geleneksellik, uyma ve dindarlık değerler yönelimine, Yerli Kıbrıslılar ise Türkiye Göçmenlerine nispetle hazcılık değer yönelimine daha fazla önem vermektedir. Dindarlığın farklı görüntülerine göre değer yönelimleri arasında ilişkiye yönelik bulgular şu şekildedir (Tablo 4): Bir Yaratıcının varlığına inanma ile hazcılık [r(387)= -.111, p=.029] değer yönelimi arasında negatif; evrensellik [r(386)=.113, p=.027], geleneksellik [r(391)=.180, p=.000], uyma-itaat [r(396)=.153, p=.002], güvenlik [r(384)=.170, p=.001] ve dindarlık [r(387)=.370, p=.000] değer yönelimleri arasında ise pozitif bir ilişki bulunmuştur. Ancak bir yaratıcının varlığına inanma ile güç [r(390)=.066, p=.192], başarı [r(392)=.084, p=.098], uyarılım [r(394)=.021, p=.679], özyönelim [r(390)=.013, p=.799] ve iyilikseverlik [r(391)= -.096, p=.057] değer yönelimleri arasında anlamlı bir ilişki tespit edilmemiştir. Allah ın varlığını iç dünyada hissetme ile hazcılık [r(387)= -.220, p=.000] ve uyarılım [r(394)= -108, p=.033] değer yönelimleri arasında negatif; geleneksellik [r(389)=.163, p=.001], uyma-itaat [r(396)=.103, p=.041] ve dindarlık [r(387)=.061, p=.000] değer yönelimleri arasında pozitif ilişkiler bulunmuştur. Ancak Allah ın varlığını iç dünyada hissetme ile güç [r(390)= -.033, p=.513], başarı [r(392)= -.017, p=.742], özyönelim [r(390)= -.00, p=.325], evrensellik [r(386)= -.093, p=.067] ve güvenlik [r(384)=.096, p=.061] değer yönelimleri arasında anlamlı bir ilişki mevcut değildir. Namaz kılma ile hazcılık [r(387)= -.254, p=.000] değer yönelimi arasında p<.01; evrensellik [r(386)= -.108, p=.000] değer yönelimi arasında ise p<.05 düzeyinde negatif; geleneksellik [r(389)=.158, p=.002] ve dindarlık [r(387)=.553, p=.000] değer yönelimleri arasında ise p<.01 düzeyinde pozitif ilişki bulunmuştur. Bununla birlikte güç [r(390)= -.020, p=.694], başarı [r(392)= -.029, p=.564], uyarılım [r(394)= -.022, p=.659], özyönelim [r(390)= -.093, p=.068], iyilikseverlik [r(391)= -.060, p=.235], uyma-itaat [r(396)=.073, p=.145] ve güvenlik [r(384)= -.084, p=.102] değer yönelimleri arasında anlamlılık seviyesine ulaşan herhangi bir ilişki elde edilememiştir. Oruç tutma ile hazcılık [r(387)= -.283, p=.000] arasında p<.01 düzeyinde olumsuz ilişki, geleneksellik [r(389)= -.208, p=.000], uyma-itaat [r(396)=.163, p=.001] ve dindarlık [r(387)=.557, p=.000] değer yönelimleri arasında p<.01 olumlu ilişki tespit edilmiştir. Oruç tutma ile güç [r(390)=.010, p=.836], başarı [r(392)=.020, p=.695], uyarılım [r(394)= -.020, p=.696],

14 342 Yusuf EMRE Asım YAPICI özyönelim [r(390)= -.038, p=.450], evrensellik [r(386)=.008, p=.868], iyilikseverlik [r(391)=.097, p=.056] ve güvenlik [r(384)=.045, p=.0375] değer yönelimleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki izlenememiştir. Dua etme sıklığı ile hazcılık [r(387)= -.135, p=.008] arasında p<.01 düzeyinde negatif ilişki, evrensellik [r(386)=.136, p=.007], iyilikseverlik [r(391)=.228, p=.000], geleneksellik [r(389)=.244, p=.000], uyma-itaat [r(396)=.254, p=.000] ve dindarlık [r(387)=.482, p=.000] değer yönelimleri arasında p<.01 düzeyinde, güvenlik [r(384)=.125, p=.015] değer yönelimi arasında ise p<.05 düzeyinde pozitif ilişki bulunmuştur. Dua etme sıklığı ile güç [r(390)=.070, p=.169], başarı [r(392)=.063, p=.210], uyarılım [r(394)= -.036, p=.476] ve özyönelim [r(390)=.046, p=.369] değer yönelimi arasında anlamlılık düzeyine ulaşan bir ilişki ortaya çıkmamıştır. Tartışma KKTC vatandaşlarının değer yönelimleri ile sosyo-demografik özellikleri ve dinî davranış ve tutumları arasındaki ilişkiyi tespit etmeyi amaçlayan bu çalışmada, ilk olarak, cinsiyete göre değer yönelimlerinde farklılaşma olup olmadığı sorgulanmıştır. Bulgulara göre hazcılık ve uyarılım değerlerinde erkekler lehine anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (p<.05). Güç, başarı, özyönelim, evrensellik, iyilikseverlik, geleneksellik, uyma, güvenlik ve dindarlık değerlerinde ise anlamlılık seviyesine ulaşan bir farklılaşma ortaya çıkmamıştır (p>.05). Bu sonuçlar, kişinin zevk duymasını ifade eden hazcılık ile cesur olma, yenilik arayışı gibi kavramlara karşılık gelen uyarılım değerinde erkeklerin kendilerini ifade ederken kadınlara nispetle daha rahat hissettikleri anlamına gelebilir. Zira toplum, genellikle sosyalleşirken kadın ve erkeğe eşit muamelede bulunmaz. Söz gelimi, risk alma ve maceraya atılma gibi davranışlarda erkek cesaretlendirilirken, kadın riskten kaçınması öğretilerek büyütülür. Ayrıca kadının toplumsal rolleri karşı cinse göre daha belirgin bir şekilde çizilmiştir (Prince-Gibson & Schwartz, 1998). Hazcılık değeri için de benzer bir durumdan bahsedilebilir. Örneğin, bir erkeğin sadakatsizliği, genellikle kaçamak gibi bir ifadeyle olağan ve küçük bir hataymış gibi gösterilirken kadınlarda benzer bir olay büyük günah ve iffetsizlik olarak kabul edilir (Güngör, 2000). Böyle bir sosyal düzende cinsiyetlerin söz konusu değerlere karşı aynı tavrı takınması zordur. Kısaca, gerek uyarılım gerekse hazcılık değerlerini erkeklerin kadınlardan daha fazla önemsiyor olmasını, toplumun cinsiyetlere yüklediği anlam ve onlardan beklentileri ile açıklamak mümkündür. Hazcılık değerlerinde erkeklerin fazla puan alması Karaca (2008), Dilmaç & Bozgeyikli & Çıkılı (2008), Dilmaç & Deniz & Deniz in (2009) sonuçlarıyla uyumlu; Prince- Gibson & Schwartz ın (1998) sonuçlarıyla ise uyumlu değildir. Uyarılım değerlerinde erkeklerin fazla puan almasının ise Prince-Gibson & Schwartz ın (1998) ve Devrani nin (2008) sonuçlarıyla uyumlu olduğu tespit edilirken, Dilmaç & Bozgeyikli & Çıkılı nın (2008) sonuçlarıyla uyumlu olmadığı anlaşılmıştır. Yaş ile değer yönelimleri arasındaki ilişkileri gösteren korelasyon sonuçlarına göre yaş ile evrensellik, geleneksellik, uyma ve güvenlik değer yönelimleri arasında pozitif yönde seyreden anlamlı ilişkiler vardır (p<.05). Yani, yaş arttıkça söz konusu değerlerde önemli artışlar yaşanmaktadır. Diğer taraftan, anlamlılık seviyesine ulaşan tek negatif korelasyon uyarılım değerinde ortaya çıkmıştır (p<.05). Başka bir deyişle yaş arttıkça uyarılım değerine verilen önem azalmaktadır. Bu arada yaş ile hazcılık arasında anlamlılık seviyesine ulaşmasa da (r= -.096, p=.059) ters yönlü bir ilişki gözlenmektedir. Bu da yaş yükseldikçe hazcılığın azalma eğilimde olduğu şeklinde yorumlanabilir. Araştırmaya katılanların en küçüğünün 17, en büyüğünün 70 yaşında olduğu dikkate alınırsa yaş düştükçe uyarılım değerinin daha fazla önemsenmesi, yaş yükseldikçe evrensellik, geleneksellik, uyma ve güvenlik değerlerine verilen önemin artış göstermesi beklentilere uygundur. Zira risk alabilme, yenilik arayışı ve cesur olma gibi özellikler daha çok gençlik dönemi ile ilişkilendirilirken, âdet ve geleneklere bağlanmak, onları muhafaza etme gayreti içine girmek,

15 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Vatandaşlarının Değer Yönelimleri 343 kendini denetleyebilmek, sağlıklı olmak ve insanlığın iyiliğini istemek gibi hasletler ileri yaşlar için anlamlı görülen değerlerdir. Bu bulgular Arslan ın (2006) bulgularıyla kısmen örtüşmektedir. Zira Arslan (2006) öğretmenler üzerinde yapmış olduğu çalışmada yaş değişkeni ile uyarılım ve geleneksellik değerleri arasında negatif korelasyon tespit etmiştir. Buna göre uyarılım değerindeki sonuç çalışmamızla örtüşürken, geleneksellik değerinin sonucu uyuşmamaktadır. Eğitim düzeyi ile güç, başarı, hazcılık, uyarılım, özyönelim, evrensellik, iyilikseverlik, uymaitaat ve güvenlik değer yönelimleri arasında anlamlı bir ilişki mevcut değildir. Bununla birlikte eğitim seviyesi arttıkça geleneksellik ve dindarlık değerlerinin düşüş gösterdiği tespit edilmiştir. Başka bir deyişle tahsil düzeyi ile geleneksellik ve dindarlık arasında negatif korelasyon bulunmuştur. Bu durum pozitivist eğitim sürecinin kümülatif etkisiyle izah edilebilir. Çünkü eğitim düzeyi yükseldikçe eleştirel düşünce gelişmekte, bu da beraberinde din ve maneviyat başta olmak üzere yerel unsurların modern paradigmalar çerçevesinde oluşan bilimsel kriterlerle sorgulanmasına neden olmaktadır. Özellikle pozitivizmin etkisini yoğun bir şekilde hissettirdiği yükseköğretim sürecinde dine ve geleneğe karşı ilgi kaybı, hatta duyarsızlaşma yaşanabilmektedir. Burada söz konusu edilen her iki değerin içeriği ve referansları birbirine çok yakın olduğu için eğitim düzeyi ile dindarlık arasındaki negatif ilişkinin geleneksellik değer yöneliminde de gözlenmesi doğaldır. Burada asıl dikkat çeken husus, eğitim düzeyi ile evrensellik değer yönelimi arasında anlamlı bir ilişki çıkmamasıdır. Çünkü tahsil düzeyi arttıkça evrensellik değerine verilen önemin yükselmesi doğal bir beklentidir. Tüm insanlara ve doğaya karşı sorumluluk ve duyarlılık kazanma, farklılıklara saygı anlayışını benimseme eğitimden beklenen önemli kazanımlardandır. Ancak bu durum Kıbrıs için düşünüldüğünde, eğitim düzeyi gözetmeksizin herkesin farklı kültürdeki insanlarla bir arada olması, söz konusu bağımsız değişkenin farklılık oluşturan etkisini azalttığı anlamına gelebilir. Ayrıca özyönelim değeri ile eğitim düzeyleri arasında ilişki çıkmaması da dikkat çekicidir. Bağımsız düşünme ve hareket etme gibi davranışların eğitimle birlikte farklılık oluşturacağı yönündeki öngörüye karşın, Kıbrıs halkı için söz konusu durum ortaya çıkmamıştır. Diğer bir ifade ile Kıbrıs koşullarında, eğitim düzeyi özyönelim için ayırt edici bir değişken olmamıştır. Değer yönelimlerinin köken (yerli veya göçmen) değişkenine göre farklılaşıp farklılaşmadığını gösteren bulgulara göre hazcılık değer yöneliminde Yerli Kıbrıslılar lehine; başarı, uyma, geleneksellik ve dindarlık değer yöneliminde ise Türkiye Göçmenleri lehine p<.05 düzeyinde anlamlı farklılaşma ortaya çıkmıştır. Türkiye Göçmenlerinin Yerli Kıbrıslılara göre geleneksellik, dindarlık, uyma ve başarı değerlerini daha çok önemsemesi büyük ölçüde beklentilere uygun bir sonuçtur. Kültürün ve dinin sağladığı fikir ve anlayışların benimsenmesi, geleneklere saygılı olmayı vurgulayan söz konusu değerlerin Türkiye Göçmenlerince önemsenmesi, bu kişilerin çoğunlukla Türkiye nin kırsal kesiminden gelmiş olması ile açıklanabilir. Zira bahsedilen nitelikler Türkiye de gelenekselliğin hüküm sürdüğü kırsal kesim toplumunun özelliklerine uygundur. Şaşırtıcı denebilecek olan başarı değerine gelince, bu değerin Türkiye Göçmenlerince daha fazla önemsenmesi, adaya sonradan gelen söz konusu bireylerin kendilerini ispat etme ve kabul ettirebilme gayreti ile ilişkili olabilir. Hazcılık değer yöneliminde Yerli Kıbrıslıların, Türkiye Göçmeni Kıbrıslılardan anlamlı derecede farklılaşması dikkat çekicidir. Anlaşıldığı kadarıyla Yerli Kıbrıslılar küreselleşen dünyada tüketim toplumunun etkisini üzerlerinde daha fazla hissetmektedirler. Dindarlığın farklı görüntüleri ile değer yönelimleri arasındaki ilişkiler şu şekilde bulunmuştur: Hazcılık ile Allah ın varlığını hissetme, namaz kılma, oruç tutma ve dua etme arasında p<.01; bir Yaratıcının varlığına inanma arasında ise p<.05 düzeyinde ters yönlü ilişkiler mevcuttur. Bu sonuçlara göre dindarlık arttıkça hazcılık değer yöneliminde azalma yahut dindarlık azaldıkça hazcılık değer yöneliminde artma söz konusu olmaktadır. Bu sonuçlar doğaldır. Zira dinler kendi belirlediği insan ve toplum modeline ulaşabilmek için nefsani arzuların frenlenmesine yönelik tedbirler (emir ve yasaklar) ile mensuplarını terbiye edici bir fonksiyon üstlenmektedir. Dinin bu

16 344 Yusuf EMRE Asım YAPICI özelliği pek çok araştırmacı tarafından ısrarla vurgulanmaktadır. Hatta dini obsesif bir nevroz olarak tanımlayan Freud (1991) bile cinsellik ve saldırganlık başta olmak üzere dinin olumsuz içgüdüleri terbiye edici bir tarafının olduğunu söylemekten çekinmemiştir. Dinlerin, mensuplarından hazzı meşru zeminde yaşamayı talep etmesi, temelde hazzın tamamen reddedilmesi değil, bilakis hazcılığın (hedonizm) yaşam biçimi haline getirilmesini istememesinden kaynaklanmaktadır. Heyecan ve yenilik arayışını içeren uyarılım değer yönelimi ile Allah ın varlığını hissetme ile negatif yönde bir ilişki olduğu anlaşılmaktadır (p<.05). Bununla birlikte uyarılım ile bir Yaratıcının varlığına inanma, namaz kılma, oruç tutma ve dua etme arasında anlamlılık seviyesine ulaşabilen herhangi bir ilişki söz konusu değildir. Bu durum muhtemelen modernite süreci ile sosyokültürel değişime bağlı olarak ortaya çıkmaya başlayan bireyselleşmenin etkileriyle izah edilebilir. Din ile hazcılık arasında gözlenen sistematik ters yönlülük Allah ın varlığını hissetme hariç burada ortaya çıkmamıştır. Kuşkusuz din algısının bireyselleşmesi ve değişen dünyaya uyum sağlama bu hususta etkili olmuş olabilir. Evrensellik değerine bakıldığında, hem negatif hem de pozitif yönde anlamlı ilişkilerin olduğu görülmüştür. Evrensellik değeri namaz kılma ile negatif yönde korelasyona sahipken, bir Yaratıcının varlığına inanma ile dua etme arasında pozitif yönde anlamlı ilişki içindedir. Negatif yöndeki ilişkiyi, namaz kılanların genellikle aidiyet duygusundan kaynaklı iç grup algısı oluşturmalarıyla açıklamak mümkündür. Çünkü namaz kılanların iç grup algısı oluşturmaları aynı zamanda dış gruba karşı mesafeli davranma eğilimini de beraberinde getirecektir. Dolayısıyla namaz ibadetinin iç gruba bağlılığı beslemesi, tüm insanlara vurgu yapan evrensellik değerine verilen önemi düşürdüğü söylenebilir. Ancak bir Yaratıcının varlığına inanma ve dua etme söz konusu olunca aynı durum ortaya çıkmamıştır. Zira bu değişkenlerin iç grup algısı oluşturacak etkisi namaz ibadeti kadar belirgin değildir. İyilikseverlik değeri ile dinî değişkenlerin korelasyonuna bakıldığında, söz konusu değerin tüm değişkenlerle pozitif yönde ilişki içinde olmasına karşın sadece dua etme ile olan ilişkiler anlamlılık seviyesine ulaşmıştır (p<.01). İyilikseverlik, tüm dinlerin tavsiye ve teşvik ettiği önemli değerlerdendir. Bu yüzden iyilikseverlik değerinin, dinî değişkenlerle pozitif yönde ilişkili olması beklenen bir sonuç olduğu söylenebilir. Söz konusu değerin dua etme sıklığı ile anlamlı bir şekilde ilişki göstermesi, katılımcıların iyilikseverlik değeri ve dua etme arasında kurduğu bağ ile açıklanabilir. Çünkü yardımsever olmak ve bağışlayıcı olmak anlamlarına gelen iyilikseverlik ile yardım görmek ve bağışlanmak amacı ile icra edilen dua etme arasında ilişki kurulmuş olması kuvvetle muhtemeldir. Bu yüzden iki değişken arasındaki pozitif yönde ilişki, olağan bir durumdur, denebilir. Uyma değerine bakıldığında, namaz kılma hariç tüm dinî değişkenlerle anlamlı ilişkilerin tespit edildiği görülecektir. Ancak namaz kılma ile olan ilişki, her ne kadar anlamlılık seviyesine ulaşmasa da pozitif yöndedir. Uyma, toplumun işleyişi ve kişiler arası etkileşimin sağlıklı bir şekilde devam etmesine hizmet eden, bu duruma muhalif olan eğilimlerin engellenmesini isteyen ve başkalarına zarar verebilecek eğilim ve eylemlerin sınırlandırılmasını vurgulayan bir değer yönelimidir. Bu nitelikler üzerinden değerlendirilecek olursa dinlerin oluşturmaya çalıştığı aşırılıktan kaçınma, dengeli olma, diğer insanlarla iyi geçinme anlayışlarıyla uyma değerinin benzerliği dikkat çekmektedir. Dolayısıyla söz konusu benzerliğin, uyma değeri ile dinî değişkenler arasındaki pozitif yönde seyreden ilişkiyi açıkladığı söylenebilir. Güvenlik değerinde namaz kılma hariç tüm değişkenler pozitif yönde ilişki sergilemiştir. Ancak bu değişkenlerden bir Yaratıcının varlığına inanma ve dua etme anlamlılık seviyesine ulaşabilmiştir. Genel olarak bakıldığında güvenlik ile dinî değişkenler arasında pozitif yönde ilişkiler ön plana çıkmıştır. Bu bulgu, Kuşdil ve Kağıtçıbaşı (2000), Saroglu, Delpierre ve Dernelle (2004)

17 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Vatandaşlarının Değer Yönelimleri 345 ve Mehmedoğlu nun (2006) sonuçlarıyla uyumludur. Söz konusu pozitif yönde seyreden ilişkiyi, dinin insanlara dünya görüşü ve ahlâkî programlar sunarak dünya hayatının karmaşıklığını azaltma ve sadeleştirme özelliği ile psikolojik planda güvenli bir çerçeve oluşturması (Duriez & Fontaine & Lutyen, 2003) ile açıklamak mümkündür. Bahsedildiği üzere varoluşsal kaygılardan olan anlam arayışını (Frankl, 2009) tatmin eden dinler, sundukları anlam ile hayatın güven duyulabilecek bir yer olduğu algısını sağlayabilir. Bu noktada bir Yaratıcı nın varlığına inanma, anlamsız dolayısıyla kaygı verici bir durumdan kurtulma adına önemli bir adım olarak görülebilir. Yaratıcı ya sığınma, O ndan ihtiyaçlarını giderme ve koruyup kollamasını isteme anlamlarına gelen dua etme de güvenlik değerine verilen önemi artırmış olabilir. Son olarak dindarlık ve geleneksellik değer yönelimlerine bakıldığında dinî değişkenlerin tamamı ile p<.01 düzeyinde pozitif yönde seyreden anlamlı ilişkilerin olduğu gözlenmiştir. Kültürün ve dinin sağladığı fikir ve anlayışların benimsenmesi, onlara bağlanılması ve saygı gösterilmesini vurgulayan dindarlık ve geleneksellik değerlerinin dinî değişkenlerle yüksek düzeyde pozitif ve anlamlı ilişkiler göstermesi son derece olağan bir sonuç olmuştur. Sonuç 1. Değer yönelimleri ile cinsiyet arasında erkeklerin hazcılık ve uyarılım değerlerini kadınlara nispetle daha çok önemsediği tespit edilmiştir. Diğer değer tiplerinde erkek ve kadın katılımcılar arasında anlamlı farklılık gözlenmemiştir. 2. Yaş ile evrensellik, geleneksellik, uyma ve güvenlik değer yönelimleri arasında pozitif yönde seyreden anlamlı ilişkiler olduğu saptanmıştır. Yani, yaş arttıkça söz konusu değerlerde önemli artışlar yaşanmıştır. Diğer taraftan, anlamlılık seviyesine ulaşan tek ters yönlü ilişki uyarılım değerinde ortaya çıkmıştır. Başka bir deyişle yaş arttıkça uyarılım değerine verilen önem azalmıştır. 3. Eğitim düzeyi ile dindarlık ve geleneksellik değerleri arasında anlamlılık seviyesine ulaşan negatif yönde ilişkiler vardır. Diğer bir ifadeyle, tahsil düzeyi ile geleneksellik ve dindarlık arasında negatif bir korelasyon söz konusudur. 4. Kökenler arasındaki farklılıklara gelince, Yerli Kıbrıslıların hazcılık değerini; Türkiye Göçmenlerinin ise başarı, uyma, geleneksellik ve dindarlık değerlerini daha çok önemsedikleri saptanmıştır. 5. Dinî hayatın farklı görüntüleri ile değer yönelimleri arasındaki ilişkilere bakıldığında, dinî değişkenlerle hazcılık ve uyarılım değerleri arasında negatif yönde; iyilikseverlik, geleneksellik, uyma, güvenlik ve dindarlık değerleri arasında pozitif yönde; evrensellik değeri arasında ise namaz kılma ile negatif, dua etme ve oruç tutma ile de pozitif yönde seyreden anlamlı ilişkiler tespit edilmiştir. KAYNAKÇA ALLPORT, G. W. (1968). The person in psychology. Boston: Beacon Press. ARSLAN, Z. (2006). Öğretmenlerde dindarlık, değerler ve iş doyumu üzerine bir araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. BARNEA, M. F.,& SCHWARTZ, S. H. (1998). Values and voting. Political Psychology, 19 (1),

18 346 Yusuf EMRE Asım YAPICI DEVRANİ, T. K. (2008). Kişisel değer uyumu, müşteri-işletme özdeşleşmesi ve müşteri sadakati ilişkisi: uygulamalı bir çalışma. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara. DİLMAÇ, B., BOZGEYİKLİ, H., & ÇIKILI, Y. (2008). Öğretmen adaylarının değer algılarının farklı değişkenler açısından incelenmesi. DED, 6, DİLMAÇ, B., DENİZ, M., & DENİZ, M. E.(2009). Üniversite öğrencilerinin öz-anlayışları ile değer tercihlerinin incelenmesi. DED, 7(18), DURİEZ, B., FONTAINE, J. R. J., & LUYTEN, P. (2003). Dindarlık hayatımızı hâlâ etkiliyor mu? Çeşitli dindarlık tiplerine göre değer yapılarının farklılaşmasını destekleyen yeni deliller. (V. Uysal, Çev.), Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24, ELBİR, B. & BAĞCI, C. (2013). Değerler eğitimi üzerine yapılmış lisansüstü düzeyindeki çalışmaların değerlendirilmesi. TURKISH STUDIES - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic -, ISSN: , Volume 8/1 Winter 2013, p FRANKL, V. E. (2009). İnsanın anlam arayışı. İstanbul: Okuyan Us Yayın. FREUD, S. (1991). The future of an illusion. London: Penguin Freud Library. GÜNAY, Ü. (2010). Din sosyolojisi. İstanbul: İnsan Yayınları. GÜNGÖR, E. (2000). Değerler psikolojisi üzerinde araştırmalar. İstanbul: Ötüken Yayınları. KARACA, R. (2008). İlahiyat fakültesi öğrencilerinin değer yönelimleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. KUŞDİL, E. M., & KAĞITÇIBAŞI, Ç. (2000). Türk öğretmenlerin değer yönelimleri ve Schwartz Değer Kuramı. Türk Psikoloji Dergisi, 45, MEHMEDOĞLU, A. U. (2006). İlahiyat fakültesi öğrencilerinin değer yönelimleri ve dindarlık değer ilişkisi: M. Ü. İlahiyat Fakültesi örneği. M. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 30, PINCE-GIBSON, E. & SCHWARTZ, S. H. (1998). Value priorities and gender. Social Psychology Quarterly, 61, ROKEACH, M. (1969). The role of values in public opinion research. The Public Opinion Quarterly. Oxford University Press, 32 (4), ROKEACH, M. (1973). The nature of human values. New York: The Free Press. SAROGLOU, V., DELPIERRE, V. & DERNELLE, R. (2004). Values andr eligiosity: a metaanalysis of studies using Schwartz s model. Personality and Individual Differences, 37, SCHWARTZ, S. H. (1992). Universals in the content and structure of values: theoretical advances and empirical tests in 20 countries. In M. P. Zanna (Ed.), Advances in Experimental Social Psychology. San Diego: Academic Press,1-65. SCHWARTZ, S. H. (1999). Values. In Antony S., R. Mansteadand M. Hewstone (Ed.) The Blackwell Encyclopedia of Social Psychology. Blackwell Publishing. SCHWARTZ, S. H. (2006). Les valeurs de base de la personne: Théorie, mesures et applications [Basic human values: Theory, measurement, and applications]. Revue française de

19 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Vatandaşlarının Değer Yönelimleri 347 sociologie, Schwartz _1.pdf, (Erişim Tarihi: ). SCHWARTZ, S. H.,& HUISMANS, S. (1995). Value priorities and religiosity in four western religions. Social Psychology Quarterly, 58, SPRANGER, E. (1928). Types of Men. New York: Stechert. SPRANGER, E. (2001). İnsan tipleri: Bir kişilik psikolojisi. (A. Aydoğan, Çev.), İstanbul: İz Yayıncılık. ÜNAL, C. (1981). Genel tutumların veya değerlerin psikolojisi üzerine bir araştırma. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. VİLLAR, M. L. (2008). Values. in Encyclopedia of Social Problems, V. N. Parrillo (Ed.), SAGE Publications, Inc. U.S.A. YAPICI, A. (2007). Ruh sağlığı ve din: psiko-sosyal uyum ve dindarlık. Adana: Karahan Kitabevi. YAPICI, A. (2012). Türk toplumunda cinsiyete göre dindarlık farklılaşması: Bir meta-analiz denemesi. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17 (2), YAPICI, A., KUTLU, M. O.& BİLİCAN, F. I. (2012). Öğretmen adaylarının değer yönelimleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 11 (42), YAPICI, A.& ZENGİN Z. S. (2003). İlahiyat fakültesi öğrencilerinin değer tercih sıralamaları üzerine psikolojik bir araştırma: Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi örneği. DED, 1 (4), YEŞİLYURT, E. & KURT, İ. (2012). Değerleri kazandırmasındaki etkililik açısından resmi ve örtük program ile okul dışı etmenlerin öğrenci görüşleri doğrultusunda değerlendirilmesi. TURKISH STUDIES - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic -, ISSN: , Volume 7/4, Fall 2012, p

20 348 Yusuf EMRE Asım YAPICI Tablo 1: Değer Yönelimlerinin Cinsiyete Göre Analizi (t-testi) Değer Tipi Cinsiyet N X S sd t p Güç Erkek Kadın Başarı Erkek Kadın Hazcılık Erkek Kadın Uyarılım Erkek Kadın Özyönelim Erkek Kadın Evrensellik Erkek Kadın İyilikseverlik Erkek Kadın Geleneksellik Erkek Kadın Uyma-itaat Erkek Kadın Güvenlik Erkek Kadın Dindarlık Erkek Kadın Tablo 2: Yaş ve Eğitim Düzeyine Göre Değer Yönelimleri (Pearson Korelasyon) Yaş Eğitim Düzeyi Değer N r p N r Yönelimleri p Güç Başarı Hazcılık Uyarılım * Özyönelim Evrensellik ** İyilikseverlik Geleneksellik ** * Uyma-İtaat * Güvenlik * Dindarlık ** *p<.05 **p<.01