Örneklemlerde Güvenirlik ve Geçerlik Çalışması. Robert W. Booth and Müjde Peker. MEF University, Turkey. Pinar Oztop. University of Plymouth, U.K.

Transkript

1 ÖRÜMCEK KORKUSU ÖLÇEĞİ 1 Örümcek Korkusu Ölçeği nin Türkçe ye Adaptasyonu: Klinik Olmayan Örneklemlerde Güvenirlik ve Geçerlik Çalışması Robert W. Booth and Müjde Peker MEF University, Turkey Pinar Oztop University of Plymouth, U.K. Author Note Robert W. Booth and Müjde Peker, Department of Psychology, MEF University, Turkey; Pinar Oztop, Cognition Institute, University of Plymouth, U.K. We are grateful to Jeff Szymanski, and to N. Işık Birçek and Nazmiyye Dursun for assistance with data collection. Correspondence concerning this article should be addressed to Robert W. Booth, Psikoloji Bölümü, MEF Üniversitesi, Ayazağa Cad No 4, Maslak, Sarıyer, İstanbul, Turkey. Tel: (+90) rob.booth.psych@gmail.com. Müjde Peker, address and phone as above. mujde.peker@gmail.com. Pinar Oztop, Link 3, Plymouth University, Drake Circus, Plymouth PL4 8AA, UK. Tel: pinar.oztop@plymouth.ac.uk

2 ÖRÜMCEK KORKUSU ÖLÇEĞİ 2 Özet Sürekli örümcek korkusunun (trait spider fear) nesnel bir şekilde ölçülmesi kaygı ve korku alanlarında çalışma yapan klinisyenler ve araştırmacılar için önem teşkil etmektedir. Alanda kapsamlı çalışmalar yapılmasına olanak sağlamak amacıyla Örümcek Korkusu Ölçeği (ÖKÖ) (Fear of Spiders Questionnaire), Türkçe ye uyarlanmıştır. ÖKÖ, 18 maddeden oluşan, kolaylıkla anlaşılabilen ve hızlıca cevaplanabilen bir ankettir. ÖKÖ, daha sıklıkla kullanılan Örümcek Fobisi Anketi ne (Spider Phobia Questionnaire) kıyasla, daha yüksek test-tekrar test güvenirliği gösterebilir, düşük düzeylerdeki örümcek korkusunu daha iyi ayırt edebilir ve bu sayede klinik olmayan örneklemlerde araştırma yapılmasına katkıda bulunabilir. İlk çalışmayı 132, ikinci çalışmayıysa 105 üniversite öğrencisi ve seçili olmayan gönüllü örneklemin oluşturduğu iki çalışmada, ÖKÖ nün Türkçe uyarlaması yüksek düzeyde iç tutarlık (α =.95 and.96) ve test-tekrar test güvenirliği (r =.90) göstermiştir. Ayrıca Durum Süreklilik Kaygı Envanteri (r =.21) ve Beck Kaygı Envanteri- Süreklilik Kaygı Formu (r =.07) gibi sürekli kaygı ölçümleriyle karşılaştırıldığında, iyi derecede ayırt edici geçerlik göstermiştir. Daha da önemlisi, üçüncü çalışmamız çevirisini yapmış olduğumuz ÖKÖ nün 26 öğrencinin vivaryumda duran tarantulaya yaklaşmaya çalıştıklarında hissettikleri rahatsızlık seviyesini de anlamlı şekilde yordadığını göstermiştir. Sonuç olarak yaptığımız çevirinin geçerlik ve güvenirlik puanları, İngilizce orjinalinin literatürde belirtilen değerleriyle benzerlik göstermektedir. Bu sonuçlar doğrultusunda, ÖKÖ nün araştırma amaçlı kullanılması önerilmektedir. Çevirisini yapmış olduğumuz ÖKÖ nün fobi tanısı almış kişileri, ölçeğin İngilizce orijinali kadar etkili bir şekilde ayırt edip etmediğini anlayabilmek için bu konudaki araştırmaların arttırılması gerekmektedir.

3 ÖRÜMCEK KORKUSU ÖLÇEĞİ 3 Örümcek Korkusu Ölçeği nin Türkçe ye Adaptasyonu: Klinik Olmayan Örneklemlerde Güvenirlik ve Geçerlik Çalışması Özgül fobi, belirli nesneler ya da durumlara karşı, veya bu belirli nesne ya da durumlarla karşılaşma ihtimaline karşı duyulan aşırı ve mantıksız korkudur (American Psychiatric Association, 2013). Özgül fobiler oldukça yaygın görülmelerine rağmen genelde tedavi edilmezler (Magee, Eaton, Wittchen, McGonagle ve Kessler, 1996) ve en sıklıkla görülen türü hayvan fobileridir. Hayvan fobileri genellikle çocuklukta ortaya çıkmakla birlikte kişinin güçlü tiksinme tepkileri ve fiziksel şiddet görme tedirginliği ile ilişkili bulunmuştur (LeBeau ve ark., 2010). Özellikle böcek ve örümcek fobileri, toplumun yüzde %5 inde görülebilen yıllık yaygınlık oranıyla (LeBeau ve ark., 2010) en yaygın görülen hayvan fobilerindendir (örn., Chapman, 1997), ancak bu fobiler maruz bırakma tedavilerine (örn., Wolitzky- Taylor, Horowitz, Powers ve Telch, 2008) olumlu yanıt vermektedirler. Bu sebeplerden ötürü, klinisyenlerin örümceklere dair korkuları hızlıca tespit etmelerini sağlayacak ölçüm araçlarının olması önem taşımaktadır. Ayrıca, klinik olmayan örneklemlerle yapılan çalışmalarda genel kaygı ve korkulardan ziyade daha spesifik kaygı ve korkulara ilginin artması da (örn., Lipp ve Derakshan, 2005; Mogg ve Bradley, 2006) örümcek korkusunun nesnel bir şekilde ölçülebilmesini Türkiye deki akademisyenler için önemli kılmaktadır. Örümcek korkusunu değerlendirmek amacıyla yaygınlıkla kullanılan iki İngilizce ölçek bulunmaktadır. Örümcek Fobisi Anketi (Spider Phobia Questionnaire, ÖFA; Klorman, Weerts, Hastings, Melamed ve Lang, 1974; Watts ve Sharrock, 1984) genellikle klinik tanı almış fobik bireyleri görece daha sağlıklı, ve fobik korkuları daha düşük seviyede olanlardan ayırt etmek için kullanılmaktadır (Fredrickson, 1983; fakat bkz. O Donohue ve Szymanski, 1993). Ancak ölçeğin test-tekrar test güvenirlik

4 ÖRÜMCEK KORKUSU ÖLÇEĞİ 4 düzeyi, katılımcıların semptomlarını herhangi bir zaman aralığı belirtmeden araştırması ve kastedilen zaman diliminin belirsizliği bazı araştırmacılar tarafından sorgulanmıştır (Packer, Bond ve Siddle, 1987). Örümcek Korkusu Ölçeği (Fear of Spiders Questionnaire, ÖKÖ; Szymanski ve O Donohue, 1995) zaman içerisinde daha yüksek tutarlık ve test-tekrar test güvenirliği (üç hafta sonra r =.91, Muris ve Merckelbach, 1996; bir ay sonra r =.63, Szymanski ve O Donohue, 1995) göstermiş ve ayrıca düşük şiddetlerdeki örümcek korkularını da birbirinden daha iyi ayırt edebilmiştir (fobik olmayan kontrol grubu katılımcıları için ÖKÖ iç tutarlığı α =.91 iken ÖFA katılımcıları için bu değer α =.43 dir, Muris ve Merckelbach, 1996). Ayrıca, ÖKÖ de, ÖFA da kullanılan doğru-yanlış formatı yerine Likert cevaplandırması kullanılması, ölçeğin hem klinik hem de normal örneklemlerle yapılan araştırmalarda kullanılabilmesini mümkün kılmaktadır. Araştırmanın yazıldığı zaman aralığında, bahsi geçen ölçeklerin hiç birinin Türkçe ye uyarlama ve geçerlik çalışması yayımlanmamıştır. Bu çalışmada, güvenirliği daha yüksek olduğu ve daha esnek bir ölçüm sunduğu için Örümcek Korkusu Ölçeği nin Türkçe ye uyarlanması tercih edilmiştir. ÖKÖ nün orjinali kişinin örümceklerle ilgili düşüncelerini, duygularını ve davranışlarını değerlendiren 18 maddeden oluşmaktadır. Ölçekte kişinin her bir maddeyi 7 derecelik Likert ölçeğiyle değerlendirmesi istenmektedir. Ölçeğin iyi derecede iç tutarlığı ve test-tekrar test güvenirliği vardır ve fobik kişilerin fobik olmayanlardan ayırt edilmesinde kullanılabilir (Muris ve Merckelbach, 1996; Szymanski ve O Donohue, 1995). ÖKÖ çift dilli bir Türk araştırmacı (P.Ö.) tarafından soruların anlamlarını korumaya özen gösterilerek ve kolay anlaşılabilir olmalarına dikkat edilerek çevrilmiştir. Çevrilen ölçek, başka bir Türk, çift dilli araştırmacı (M.P.) tarafından

5 ÖRÜMCEK KORKUSU ÖLÇEĞİ 5 geri çevrilme yöntemiyle çevrilmiştir ve yapılan geri çeviri bütün yazarlar tarafından kabul edilmiştir. Ölçeğin uyarlanmasında orijinalinde kullanılan 7 lik Likert ölçeğine (1 = Katılmıyorum, 4 =, 7 = ) ve 18 maddeye sadık kalınmıştır. Maddeler ve yönergeler Ek A da belirtilmiştir. Çevirisini yaptığımız ÖKÖ yü üç ayrı çalışmayla değerlendirdik. Çalışma 1 ve 2a da ÖKÖ nün iç tutarlığını ve daha genel, özgül olmayan sürekli kaygı ölçeklerine kıyasla ayırt edici geçerliğini değerlendirdik. Çalışma 2a da ÖKÖ nün test-tekrar test güvenirliğini değerlendirdik. Son olarak Çalışma 2b de, gerçek bir tarantulanın kullanıldığı Davranışsal Yaklaşma Testiyle (Behavioural Approach Test) ÖKÖ nün yordama geçerliğini değerlendirdik. Çalışma 1: İç Tutarlık ve Ayırt Edici Geçerlik Çalışma 1 deki temel amacımız çevirisini yaptığımız ÖKÖ nün geniş bir örneklemde iç tutarlığını değerlendirmekti. Ayrıca, bu çalışmada ÖKÖ nün spesifik örümcek korkusunu genel kaygıdan ayırt edip edemeyeceğini de değerlendirmeyi amaçladık. Uyarlaması yapılan ÖKÖ, ana dili Türkçe olan 132 katılımcıya uygulanmıştır. Ölçeğin örümcek fobisini genel kaygıdan ayırt edebilme başarısını görebilmek için Durumluk-Süreklilik Kaygı Envanteri nin (State-Trait Anxiety Inventory, DSKE; Spielberger, Gursuch, ve Lushene, 1970) sürekli kaygıyı ölçen formu da (DSKE-S) uygulanmıştır. DSKE nin sürekli kaygı formunun seçilmesinin sebebi ÖKÖ nün örümcek korkusunu kısa süreli yaşanan durumluk (mod) yerine süreklilik gösteren bir özellik olarak kabul etmesidir. Bu nedenle DSKE-S, uzun süreli bir bozukluk olan fobi tanısının değerlendirilmesi için daha uygundur. Ayrıca, genel kaygı zaman içerisinde farklı seviyelerde seyretse de, spesifik uyaranlardan dolayı oluşan kaygı göreceli olarak daha sabit kalır. Bu durum özellikle, erken dönem deneyimlerinden

6 ÖRÜMCEK KORKUSU ÖLÇEĞİ 6 kaynaklanan hayvan fobileri için geçerlidir (Merckelbach, do Jong, Muris ve van Den Hout, 1996). Yöntem Katılımcılar ve işlem. Örneklem, ana dili Türkçe olan ve çoğunluğu üniversite öğrencisi 132 katılımcıdan oluşmaktadır (Ort.yaş = 21.32, S = 3.02). Işık Üniversitesi Psikoloji bölümü öğrencileri anketleri ders saatlerinde, ek ders puanı karşılığında, gönüllülerse üniversiteyi ziyaret ettikleri günlerde doldurmuşlardır. Çalışma örneklemini olabildiğince geniş tutabilmek amacıyla katılım için yaş dahil herhangi bir kriter koyulmamıştır. Bu sebepten ötürü, katılımcılara psikiyatrik geçmişleri de sorulmamıştır. Katılımcılar verilerinin gizli tutulacağı konusunda temin edilmiştir. ÖKÖ anketlerini eksik bırakan 6 kişinin verileri çalışmaya dahil edilmemiştir. Veri toplama başlamadan önce çalışma için etik kurul onayı alınmıştır. Ardından katılımcılar çalışmaya davet edilmişlerdir. Hem yazılı hem de sözlü açıklamalarla çalışmanın içeriğini anlayan katılımcılar çalışmaya katılmayı onayladıklarını gösteren bilgilendirilmiş onam formunu imzalamışlardır. Katılımcıların veri toplama esnasında görüş alış verişi yapmalarına izin verilmemiştir. Veri toplama araçları. Katılımcılara öncelikle ÖKÖ daha sonra DSKE-S nin Türkçe uyarlaması (Öner ve LeCompte, 1985) uygulanmıştır. DSKE-S ölçeği kişinin hayatıyla ilgili genel olarak nasıl hissettiğini soran, 8 i ters kodlanmış 20 maddeden oluşan bir ölçektir (örn., Önemsiz şeyler hakkında endişelenirim ). Katılımcılar soruları 4 lük Likert ölçek üzerinden cevaplandırmışlardır (1 = Hiç and 4 = Tamamıyla ). İngilizce orjinalinde olduğu gibi, Türkçe DSKE-S de iyi seviyede iç tutarlık göstermektedir (genellikle α >.8), ve diğer kaygı ölçekleriyle birleşen geçerliği de yüksektir.

7 ÖRÜMCEK KORKUSU ÖLÇEĞİ 7 Bulgular ve Tartışma İç tutarlık. Uyarlaması yapılan ÖKÖ, Cronbach alfa.96 katsayısı ile mükemmel bir iç tutarlık göstermektedir. Madde toplam korelasyonları.38 ve.91 arasında değişmekte ve dolayısıyla genellikle kabul edilebilir düzeylerdedir. Maddeler arası korelasyonların hepsi pozitif olup değerleri.17 ve.88 arasında değişmektedir. Ayırt edici geçerlik. Ölçeğin örümcek fobisini genel kaygıdan ne kadar ayırabildiğini anlayabilmek için ÖKÖ puanlarıyla DSKE-S kaygı puanları arasındaki korelasyona bakılmıştır. DSKE-S ölçeği de bu örneklemde iyi bir iç tutarlık düzeyi göstermiştir (α =.82). Bir katılımcı DSKE-S anketini tamamen doldurmadığı için analizlere dahil edilmemiştir. ÖKÖ ve DSKE-S puanları arasında düşük ve orta derecelerde korelasyonlar bulunmaktadır, r (129) =.21, 95% CI [.04,.37], p =.01. Örümcek korkusunun sürekli kaygı durumu gibi rahatsızlık veren durumlara kaygılı tepkiler göstermeyle ilişkili olması beklenmedik bir durum değildir. Ancak bu değişkenler arasındaki küçük-orta düzey korelasyon ÖKÖ ve DSKE-S ayrımının gereksiz olmadığını ve ÖKÖ nün elde ettiği varyansın DSKE-S nin elde ettiğinden oldukça farklı olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla, Çalışma 1 in sonuçlarına göre ÖKÖ yeterli düzeyde ayırt edici geçerlik göstermektedir. Çalışma 2a: Test-Tekrar Test Güvenirliği ve Ayırt Edici Geçerlik Çalışma 2, iki ayrı bölümden oluşmaktadır. Çalışma 2a, ÖKÖ nün psikometrik özelliklerinin daha derinlemesine değerlendirildiği korelasyonel bir çalışmadır. Çalışma 2a daki katılımcıların bir kısmı davranışsal değerlendirme yaptığımız Çalışma 2b ye davet edilmişlerdir. Çalışma 2a da, ÖKÖ nün test-tekrar test güvenirliği 105 üniversite öğrencisinden oluşan örneklem ile değerlendirilmiştir. Ölçeğin ayırt edici geçerliğini değerlendirmek içinse kaygı özelliğini ölçmede daha geçerli olarak kabul edilen Beck

8 ÖRÜMCEK KORKUSU ÖLÇEĞİ 8 Anksiyete Envanteri Süreklilik Kaygı formu uygulanmıştır (BAES; Kohn, Kantor, de Cicco ve Beck, 2008). Yöntem Katılımcılar ve işlem. ÖKÖ ve BAES birinci çalışmaya katılmamış 89 u kadın 16 si erkek (Ort.yaş = 21.08, S = 1.61) 105 üniversite öğrencisine uygulanmıştır ve öğrencilere katılımları karşılığında ek ders puanı verilmiştir. Bu öğrencilerden 65 i kadın 12 si erkek olmak üzere 77 si (Ort.yaş = 20.94, S = 1.59) iki - üç hafta aradan sonra ÖKÖ yü tekrar tamamlamışlardır. Verilerin büyük bir kısmı öğrencilerin ders çıkışında toplanmıştır. Katılımcıların bir kısmı iki hafta sonraki veri toplama esnasında olmadıkları için, bu katılımcıların verileri bir sonraki hafta toplanmıştır. Sonraki hafta da sınıfta olmayan 28 katılımcının verileri yalnızca test-tekrar test güvenirlik analizlerinden çıkarılmıştır. Çalışmadan önce katılımcılara genel sağlık geçmişleri ve psikiyatrik durumlarıyla ilgili sorular sorulmuş ve katılımcıların hiç birinin örümcek fobisi tanısı almadığı görülmüştür. Veri toplama araçları. Araştırmada önce ÖKÖ, daha sonra standart Beck Anksiyete Envanteri nin (Beck, Epstein, Brown, ve Steer, 1988) uyarlaması olan Beck Anksiyete Envanteri Süreklilik (BAES) formu uygulanmıştır. Standart ölçek katılımcıların önceki hafta içerisindeki semptomlarını incelerken, BAES katılımcıların genelde gösterdikleri semptomları incelemektedir. BAES de tıpkı DSKE-S gibi sürekli kaygıyı ölçen ancak kaygıyı depresyondan daha iyi ayırt eden bir ölçektir (Kohn ve ark., 2008). BAES; iyi derecede iç tutarlık göstermektedir (α >.85). Ayrıca depresyon (Depresyon Kaygı Stress Ölçeği- Depresyon, r =.55) ve negatif duygu ölçeklerine (Pozitif ve negatif duygu ölçeği/ negatif ölçek, r =.64, Kohn ve ark., 2008) kıyasla diğer kaygı ölçekleriyle de daha güçlü korelasyona sahiptir (örn., Depresyon Kaygı Ölçeği- Kaygı Formu, r =.74). Beck Anksiyete

9 ÖRÜMCEK KORKUSU ÖLÇEĞİ 9 Envanteri nin Türkçesi (Ulusoy, Şahin ve Erkman, 1998) katılımcıların 4 lü ölçekle değerlendirdiği (0, Hiç - 3, Ciddi Düzeyde ) 21 maddeden oluşmaktadır (örn., Çok kötü şeyler olacak korkusu ). Bulgular ve Tartışma İç tutarlık ve test-tekrar test güvenirliği. Daha önceki bulguları takiben ÖKÖ yine mükemmel iç-tutarlık göstermiştir (α =.95). Katılımcıların farklı uygulamalardaki ÖKÖ puanları arasında çok yüksek korelasyon vardır, r (75) =.90, 95% CI [.85,.94], p <.001. Bu durum, ÖKÖ nün mükemmel test-tekrar test güvenirliği olduğunu göstermektedir. Ayrıca, bu sonuç örümcek korkusunun zaman içerisinde süreklilik gösteren bir durum olduğunun doğrulanması açısından da önem taşımaktadır. Ayırt edici geçerlik. ÖKÖ ve BAES puanları arasında bir korelasyon bulunmaması, r (103) =.07, 95% CI [-.12,.26], p =.46, birinci çalışmada bulduğumuz sonucu destekler niteliktedir: ÖKÖ sürekli kaygıdan etkilenmemektedir. Ayrıca, BAES de bu örneklemde mükemmel iç tutarlık göstermiştir, α =.94. Çalışma 2b: Yordama Geçerliği Örümcek korkusuyla ilgili Türkçe bir ölçek bulunmadığı için, çevrilen ÖKÖ nün birleşen geçerliğini değerlendirebilmek mümkün değildir. Bu sebeple, ölçeğin yordama geçerliği katılımcıların vivaryumda duran bir tarantulaya ne kadar yaklaşma eğilimi göstereceklerine ve bu eğilimin ölçülmesiyle ilgili hissettikleri rahatsızlık seviyesine bakılarak saptanmıştır. Çalışma 2a daki katılımcıların bir kısmı Çalışma 2b ye davet edilmiştir. Yöntem Katılımcılar. Çalışma 2a ya katılan kişilerin arasından ÖKÖ puanı ilk çeyrek (18-24, Ort. = 20.75, S = 2.20, N = 13) veya son çeyrek (60-118, Ort. = 82, S = 17.27,

10 ÖRÜMCEK KORKUSU ÖLÇEĞİ 10 N = 13) içerisinde olanlar Çalışma 2b ye davet edilmişlerdir. Yirmidördü kadın ikisi erkek olmak üzere 26 kişi (Ort.yaş = 20.73, S = 1.31) katılmıştır. Örneklemin bu şekilde oluşturulmasının sebebi, bazı araştırmacıların uç puanları veren kişileri seçmenin korelasyon analizlerinin gücünü arttırdığını belirtmesidir (örn., Preacher, Rucker, MacCallum ve Nicewander, 2005). Bütün analizler 26 katılımcının verileriyle yapılmıştır. Araştırmamızda ilk çeyrek ve son çeyrekteki gruplar kıyaslanmayacaktır zira bu tarz analizlerin istatistiksel gücünün düşük olduğu gözlemlenmiştir (Preacher ve ark., 2005). Veri toplama araçları ve işlem. Araştırmacı katılımcıları karşıladıktan sonra onlara Davranışsal Yaklaşım Testini (DYT) anlatmıştır (Behavioural Approach Test; örn., Muris ve Merckelbach, 1996; O Donohue ve Szymanski, 1993). Katılımcılar çalışma süresinde herhangi bir fiziksel zarar almayacakları konusunda temin edilmiş ve kendilerine istedikleri zaman çalışmayı terk edebilecekleri de belirtilmiştir. Araştırmanın amacının katılımcıların ne zaman çalışmaya son vermek istediklerini görmek olduğu söylenmiş ve bu esnada kendilerini rahatsız hissettirecek hiç bir davranışta bulunmamaları istenmiştir. Katılımcılar, kapalı laboratuvar odasının dışında beklerken kendilerine odanın içinde bir masa olduğu ve bu masanın üstünde, içinde bir tarantula olan kapalı ve kilitli bir vivaryum olduğu söylenmiştir. Örümceğin saldırgan ya da öldürücü zehirli cinsten olmadığı ve vivaryumdan kaçamayacağı katılımcılara belirtilmiştir. Aynı zamanda katılımcılar, örümceğe dokunmalarının kendilerinden istenmeyeceği konusunda da temin edilmiştir. Bu bilgilerin verilmesinin ardından katılımcılardan bu durumdan ne kadar rahatsızlık duyduklarını 10 cm lik, bir ucu Tamamıyla rahatım diğer ucu Tamamıyla rahatsızım olan görsel analog ölçek üzerinde belirtmeleri istenmiştir.

11 ÖRÜMCEK KORKUSU ÖLÇEĞİ 11 DYT beş görevden oluşmaktadır ve katılımcılara tamamladıkları her görev için birer puan verilir. Araştırmacı her bir görevi açıklar ve gösterir. İlk görev, laboratuvar odasına giden kapının aralanmasıdır. İkinci görev, kişinin iki elini, tarantulanın bulunduğu vivaryumun yaklaşık bir metre ötesine, vivaryumun tam karşısına düşecek şekilde düz bir şekilde masanın üzerine koymasıdır. Üçüncü görev, kişinin iki elini vivaryumun yaklaşık 30 cm yakınına yine düz bir şekilde koymasıdır. Dördüncü görev, vivaryuma tek bir parmakla dokunmaktır ve son görev, bir eli vivaryumun havalandırma deliklerinden birine düz bir şekilde koymaktır. Son görev esnasında katılımcılara örümceğin hava deliklerinden sıçramasının ya da ısırmasının mümkün olmadığı belirtilmiştir. Katılımcılar yapabilecekleri tüm görevleri tamamladıklarında araştırmacı onları laboratuvar odasından dışarıya çıkarır, odadan çıktıklarında kapı kilitlenir ve katılımcılardan tamamladıkları görevler sırasında ne kadar rahatsız hissettiklerini görsel ölçek üzerinde işaretlemeleri istenir. Tarantulanın bulunduğu vivaryumun ölçüleri 30x20x20 cm şeklindedir ve tabanında derin bir toprak tabakası, beslenme suyu, ve örümceğin içerisinde saklanabilmesi için ters çevrilmiş bir saksı vardır. Vivaryumun içinde bacak boyu yaklaşık 8 cm olan bir tarantula bulunmaktadır. Güvenlik ve pratiklik açısından cansız ve içi doldurulmuş bir tarantula kullanılmıştır ancak hiç bir katılımcı örümceğin cansız olduğundan şüphe duyduğunu belirtmemiştir. Bulgular ve Tartışma Yirmialtı katılımcıdan 23 ü DYT nin beş görevini de tamamlamışlardır (puan: 5). Bir katılımcı kaba dokunamamıştır (puan: 3), iki katılımcı ise ellerini düz bir şekilde havalandırma deliklerinin üzerine yerleştirememiştir (puan: 4). Yine de, DYT puanları ve Çalışma 2a dan elde edilen ÖKÖ puanları arasında korelasyon vardır, ρ (24) = -.39, 95% CI [-.67,.00], p =.05. Ayrıca, ÖKÖ puanları katılımcıların

12 ÖRÜMCEK KORKUSU ÖLÇEĞİ 12 DYT den önceki rahatsızlık seviyesi değerlendirmeleri, r (24) =.47, 95% CI [.11,.73], p =.01, ve DYT den sonraki değerlendirmeleriyle, r (24) =.50, 95% CI [.13,.74], p =.01, anlamlı bir şekilde ilişkili bulunmuştur. BAES kaygı puanlarıysa DYT puanlarıyla, ρ (24) = -.06, 95% CI [-.43,.34], p =.79, ya da görsel ölçeğe verilen yanıtlarla ilişkili bulunmamıştır, r (24) =.06, 95% CI [-.33,.43], p =.79; r (24) =.12, 95% CI [-.28,.48], p =.57. Bu sonuçlar, uyarlaması yapılan ÖKÖ nün bir tarantulayla karşı karşıya gelen kişilerin davranışlarını ve hissettikleri rahatsızlığı oldukça güçlü bir şekilde yordadığını ve dolayısıyla geçerli olduğunu ortaya koymuştur. Önemli bir nokta da, ÖKÖ nün kişilerin duyduğu rahatsızlığı genel süreklilik kaygısı ölçümünde kullanılan BAES den daha kuvvetli yordamış olmasıdır. Katılımcıların büyük çoğunluğunun DYT testindeki beş görevi de tamamlamış olması şaşırtıcıdır, fakat bunun sebebi kullanılan DYT nin normalde uygulanan halinden daha kolay olması olabilir: bu testler genellikle katılımcının örümceğe dokunmasının istendiği noktaya kadar devam edebilir (örn., Muris ve Merckelbach, 1996; O Donohue ve Szymanski, 1993). Çalışmamızda hem canlı olmayan bir tarantula kullandığımızdan hem de güvenlik nedeniyle (tarantula canlı olmasa bile vücut kılları oldukça rahatsız edici olabilir) katılımcılardan örümceğe dokunmalarını istememiz mümkün olmamıştır. Bu nedenlerden uygulamış olduğumuz DYT daha erken tamamlanmıştır ve örümcek korkusu olan katılımcıları normalde davranışsal testlerde yaşayacakları derecede yoğun strese maruz bırakmamıştır. Fakat bu durum çalışmamızın geçerliği açısından bir sorun teşkil etmemektedir zira yapılması oldukça kolay olan bir DYT nin hipotezimizin aleyhine sonuçlarımızı etkileyebileceği ve bu ihtimale rağmen sonuçların anlamlı çıktığı savunulabilir.

13 ÖRÜMCEK KORKUSU ÖLÇEĞİ 13 Genel Tartışma ÖKÖ örümceklerle ilgili korkuların ölçümünde kullanılan geçerliği olan bir ölçüm aracıdır (Muris ve Merckelbach, 1996; Szymanski ve O Donohue, 1995). Uyarlamasını yaptığımız ÖKÖ, çoğunluğu üniversite öğrencilerinden oluşan örneklemimizde geçerli bir ölçüm yapmış ve ayrıca mükemmel bir güvenirlik seviyesi de göstermiştir. Ölçeğin güvenirlik ve geçerlik puanları orjinaliyle benzerlik göstermiştir. Bu sebeple, ölçeğin uyarlaması ilgili alanda çalışmalar yapan ve örümcek korkusu gibi spesifik korkuları ana dili Türkçe olan örneklemlerde inceleyen araştırmacıların kullanımı için uygundur. Fakat bu çalışmanın örnekleminin görece sınırlı olduğu ve popülasyonu temsil gücünün düşük olduğu unutulmamalıdır. Katılımcıların çoğu üniversitede okuyan kız öğrencilerdir ve yüksek seviyede örümcek korkusu gösteren katılımcı sayısı da oldukça azdır. Ölçeğin psikomektrik özelliklerinin daha iyi anlaşılabilmesi için popülasyonu daha iyi temsil edebilen, fobi tanısı almış katılımcılardan oluşan geniş örneklemlerle yapılacak çalışmalara ihtiyaç vardır. ÖKÖ öncelikli olarak klinik örneklemleri değerlendirmek amacıyla geliştirilmemiştir. Her ne kadar hiç bir ölçek birebir klinik değerlendirmenin yerini tutmasa da uyarlanan ÖKÖ, yalnızca 18 maddeden oluşması ve anlaşılabilir olması sebebiyle hastaların klinik amaçlı olarak hızlıca değerlendirilmesi gereken durumlarda kullanılabilir. Fakat, yukarıda da belirtildiği gibi uyarlanan ölçeğin psikometrik özelliklerinin öncelikle klinik örneklemlerle değerlendirilmesi gerekmektedir. Özellikle ÖKÖ nün örümcek fobisi olan kişileri, kaygı ya da korku düzeyi genel olarak yüksek olan, fiziksel zarar görmekten korkan, ya da tiksinme duyarlığı yüksek olan kişilerden ne kadar iyi ayırt edebildiği henüz net değildir.

14 ÖRÜMCEK KORKUSU ÖLÇEĞİ 14 Gelecek çalışmalarda, ölçeğin fobi tanısı almış hastaları ayırt etmedeki geçerliğinin değerlendirilmesi ve bununla ilgili normlar geliştirilmesi hedeflenmektedir.

15 ÖRÜMCEK KORKUSU ÖLÇEĞİ 15 Kaynaklar American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing. Beck, A. T., Epstein, N., Brown, G., & Steer, R. A. (1988). An inventory for measuring clinical anxiety: Psychometric properties. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 56, doi: / X Chapman, D. L. (1997). The epidemiology of fears and phobias. In G. C. L. Davey (Ed.), Phobias: A handbook of theory, research and treatment (pp ). London: Wiley. Fredrikson, M. (1983). Reliability and validity of some specific fear questionnaires. Scandinavian Journal of Psychology, 79, doi: /j tb00507.x Klorman, R., Hastings, J., Weerts, T., Melamed, B., & Lang, P. (1974). Psychometric description of some specific fear questionnaires. Behavior Therapy, 5, doi: /S (74) Kohn, P. M., Kantor, L., LeCicco, T. L., & Beck, A. T. (2008). The Beck Anxiety Inventory-Trait (BAIT): A measure of dispositional anxiety nor contaminated by dispositional depression. Journal of Personality Assessment, 90, doi: / LeBeau, R. T., Glenn, D., Liao, B., Wittchen, H.-U., Beesdo-Baum, K., et al. (2010). Specific phobia: A review of the DSM-IV specific phobia and preliminary recommendations for DSM-V. Depression and Anxiety, 27, doi: /da.20655

16 ÖRÜMCEK KORKUSU ÖLÇEĞİ 16 Lipp, O. V., & Derakshan, N. (2005). Attentional bias to pictures of fear-relevant animals in a dot probe task. Emotion, 5, doi: / Magee, W. J., Eaton, W. W., Wittchen, H.U., McGonagle, K. A. & Kessler, R. C. (1996). Agoraphobia, simple phobia, and social phobia in the National Comorbidity Survey. Archives of General Psychiatry, 53, doi: /archpsyc Merckelbach, H., de Jong, P., Muris, P., & van Den Hout, M. A. (1996). The etiology of specific phobias: A review. Clinical Psychology Review, 16, doi: / (96) Mogg, K., & Bradley, B. P. (2006). Time course of attentional bias for fear-relevant pictures in spider-fearful individuals. Behaviour Research and Therapy, 44, doi: /j.brat Muris, P., & Merckelbach, H. (1996). A comparison of two spider fear questionnaires. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 27, doi: /S (96) O Donohue, W. T., & Szymanski, J. (1993). Change mechanisms in cognitive therapy for a simple phobia: Logical analysis and empirical hypothesis testing. Journal of Rational-Emotive and Cognitive Behavior Therapy, 11, doi: /BF Öner, N., & LeCompte, A. (1985). Durumluk-Süreklilik Kaygı Envanteri elkitabı. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları. Packer, J. S., Bond, N., & Siddle, D. A. T. (1987). Animal fears in the antipodes: Normative data from an Australian sample. Scandinavian Journal of Psychology, 28, doi: /j tb00749.x

17 ÖRÜMCEK KORKUSU ÖLÇEĞİ 17 Preacher, K. P., Rucker, D. D., MacCallum, R. C., & Nicewander, W. A. (2005). Use of the extreme groups approach: A critical re-examination and new recommendations. Psychological Methods, 10, doi: / X Spielberger, C. D., Gorsuch, R. L., & Lushene, R. E. (1970). Manual for the State- Trait Anxiety Inventory. Palo Alto, CA: Consulting Psychologist Press. Szymanski, J., & O'Donohue, W. (1995). Fear of Spiders Questionnaire. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 26, doi: / (94)00072-T Ulusoy, M., Şahin, N., & Erkman, H. (1998) Turkish version of the Beck Anxiety Inventory: Psychometric properties. Journal of Cognitive Psychotherapy: International Quarterly, 12, Watts, F. N., & Sharrock, R. (1984). Questionnaire dimensions of spider phobia. Behaviour Research & Therapy, 22, doi: / (84) Wolitzky-Taylor, K. B., Horowitz, J. D., Powers, M. B., & Telch, M. J. (2008). Psychological approaches in the treatment of specific phobias: A metaanalysis. Clinical Psychology Review, 28, doi: /j.cpr

18 ÖRÜMCEK KORKUSU ÖLÇEĞİ 18 Ek A: Örümcek Korkusu Ölçeği Türkçe Uyarlaması Yönerge: Lütfen aşağıdaki ifadelerin sizin örümceklerle ilgili duygu, düşünce ve davranışlarınızı şu anda ne derece ifade ettiğini belirtiniz. 1. Eğer şimdi bir örümcekle karşılaşsam, onu uzaklaştırması için başkasından yardım alırım. 2. Bazen etrafta örümcek var mı diye bakınırım. 3. Eğer şu anda bir örümcek görsem, bana zarar vereceğini düşünürüm. 4. Şu anda örümcekler hakkında çok fazla düşünüyorum. 5. Şu anda, daha önce örümcek gördüğüm bir odaya girmekten biraz korkarım. 6. Şu anda, bir örümcekle karşılaşmamak için elimden gelen her şeyi yaparım. 7. Bazen bir örümcek tarafından ısırıldığımı düşünürüm. 8. Eğer şu anda bir örümcekle karşılaşsam, onunla etkili bir şekilde başa çıkamam.

19 ÖRÜMCEK KORKUSU ÖLÇEĞİ Eğer şu anda bir örümcekle karşılaşsam, onu aklımdan çıkarmam uzun zaman alır. 10.Eğer şu anda bir örümcekle karşılaşsam, odayı terkederim. 11. Eğer şu anda bir örümcek görsem, onun benim üzerime atlamaya çalışacağını düşünürüm. 12. Eğer şu anda bir örümcek görsem, bir başkasından onu öldürmesini isterim. 13. Eğer şu anda bir örümcek görsem, onun beni ele geçirmeye çalışması gözümün önüne gelir. 14. Eğer şu anda bir örümcek görsem, ondan korkarım. 15. Eğer şu anda bir örümcek görsem, çok paniklemiş hissederim. 16. Örümcekler benim en kötü korkularımdan biridir. 17. Eğer şu anda bir örümcek görsem, çok gergin hissederim.

20 ÖRÜMCEK KORKUSU ÖLÇEĞİ Eğer şu anda bir örümcek görsem, muhtemelen ter içinde kalırım ve kalbim daha hızlı atar.