ĐKĐNCĐ DAĐRE. (Başvuru no 37959/04)

Transkript

1 ĐKĐNCĐ DAĐRE Sinan Yıldız ve diğerleri V. TÜRKĐYE (Başvuru no 37959/04) KABUL EDĐLEMEZLĐK KARARI STRAZBURG 12 Ocak 2010 Đşbu karar Sözleşme nin 44 2 maddesinde belirtilen koşullar çerçevesinde kesinleşecek olup sekli bazı değişikliklere tabi tutulabilir. T.C. Adalet Bakanlığı, Bu gayrıresmi çeviri, Adalet Bakanlığı, Uluslararası Hukuk ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü, İnsan Hakları Daire Başkanlığı tarafından yapılmış olup, Mahkeme yi bağlamamaktadır. Bu çeviri, davanın adının tam olarak belirtilmiş olması ve yukarıdaki telif hakkı bilgisiyle beraber olması koşulu ile Adalet Bakanlığı, Uluslararası Hukuk ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü, İnsan Hakları Daire Başkanlığı na atıfta bulunmak suretiyle ticari olmayan amaçlarla alıntılanabilir.

2 2 SĐNAN YILDIZ VE DĐĞERLERĐ V. TÜRKĐYE 12 Ocak 2010 tarihinde, Başkan Françoise Tulkens, Yargıçlar Ireneu Cabral Barreto, Vladimiro Zagrebelsky, Danutė Jočienė, Dragoljub Popović, András Sajó, Işıl Karakaş, ve Daire Yazı Đşleri Müdür Yardımcısı Françoise Elens-Passosun katılımıyla oluşturulan Avrupa Đnsan Hakları Mahkemesi (Đkinci Daire), 17 Eylül 2004 tarihli başvuru ile ilgili yapılan müzakereler sonrasında aşağıdaki kararı vermiştir: OLAY VE OLAYLAR Başvuranlar Sinan Yıldız, Ali Yıldız, Hüseyin Yıldız, Hasan Yıldız, Davut Yıldız, Nejdet Yıldız, Necati Yıldız, Necip Yıldız, Naif Yıldız, Murat Yıldız, Mehmet Yıldız ve Đsa Yıldız; Ruken Yıldız, Sıtkıya Yıldız, Naciye Yıldız, Hemi Yıldız, Kibar Yıldız, Beyaz Yıldız, Emine Yıldız, Fatma Yıldız, Esma Yıldız, Sabiha Boyar, Nezahet Erik ve Sakine Yüzer sırasıyla 1982, 1976, 1974, 1972, 1962, 1946, 1959, 1962, 1964, 1970, 1980, 1982, 1981, 1981, 1956, 1946, 1962, 1973, 1976, 1977, 1948, 1961, 1968 ve 1972 doğumludurlar ve Hakkâri de ikamet etmektedirler. Başvuranlar, Londra da görev yapan avukat K. Yıldız tarafından temsil edilmektedirler. Hükümet kendi görevlisi tarafından temsil edilmektedir.

3 SĐNAN YILDIZ VE DĐĞERLERĐ V. TÜRKĐYE 3 A. Davanın koşulları Taraflarca ifade edildiği şekliyle davanın koşulları aşağıdaki gibi özetlenebilir: Hakkâri de 1564 metrekare büyüklüğünde olup üzerinde bir konut bulunan imarlı bir arazi, 47 parsel sayısı ile başvuranlar adına tapuda kayıtlıydı. Bu arsa, 11 Kasım 1999 tarihinde, Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu ( koruma kurulu ) tarafından birinci derece arkeolojik sit ilan edilmiştir. Hakkâri valiliği, 30 Mayıs 2000 tarihinde, Kültür Bakanlığı ndan 47 ve 48 sayılı parselleri kamulaştırmasını talep etmiştir. Hakkâri valiliği, 19 Eylül 2000 tarihinde, bu parsellerin kamulaştırılmasının kamu yararına olduğu yönünde bir karar vermiştir. Kültür Bakanlığı, 14 Aralık 2001 tarihinde, 48. sayılı parseli eski Türk lirası (o dönemde yaklaşık Avro) bedelle kamulaştırmıştır. Başvuranların, mülkiyetindeki 47 sayılı parselin değerini tespit etmekle görevli bilirkişi heyeti, bu arsa için eski Türk lirası (TL) (o günkü kur üzerinden yaklaşık Avro) bedel tespit etmiştir. Bakanlık, bütçe kaynaklarının yetersiz olması nedeniyle başvuranların arsasını kamulaştıramamıştır. Başvuranlar, 19 Eylül 2002 tarihinde arazisinin fiili kamulaştırması gerekçesiyle Hakkâri Asliye Hukuk Mahkemesi nde tazminat davası açmışlardır. Mahkeme, 15 Kasım 2002 tarihinde ihtilaf konusu yer için bilirkişi raporu istemiştir.

4 4 SĐNAN YILDIZ VE DĐĞERLERĐ V. TÜRKĐYE 3 Aralık 2002 tarihli bilirkişi raporunda, söz konusu arsanın değeri TL (o günkü kur üzerinden yaklaşık Avro) olarak tespit edilmiştir. Mahkeme, 21 Ocak 2003 tarihinde, başvuranların davasını fiili kamulaştırma şartlarının oluşmadığı gerekçesiyle reddetmiştir. Mahkeme, bu kararını destekleme mahiyetinde, ihtilaf konusu arsanın arkeolojik sit alanı ilan edilmesinin fiili kamulaştırmanın gerçekleştiği anlamına gelmediğini kaydetmiştir. Mahkemeye göre, Kültür Bakanlığı hiçbir zaman bu arsaya el atma niyetinde olmamıştır. Mahkeme, ayrıca başvuranların konutlarında yaşamaya devam ettiklerini tespit etmiştir. Mahkeme, satışının gündeme gelmesi halinde bu arsanın değerinin muhtemelen düşeceğini, ancak bu tespitin, Kültür Bakanlığı nın başvuranların arazisini fiilen kamulaştırmadığı gerçeğini değiştirmeyeceğini kaydetmiştir. Aynı tarihte, başvuranlardan Hasan Yıldız Hakkâri Belediyesi ne inşaat ruhsatı başvurusunda bulunmuştur. Belediye, 47 sayılı parselin birinci derece arkeolojik sit alanı ilan edildiği gerekçesiyle bu talebi reddetmiştir. Başvuranlar, 21 Ocak 2003 tarihli kararı vekilleri aracılığıyla temyiz etmişlerdir. Yargıtay, 15 Aralık 2003 tarihinde, itiraz edilen kararı bütünüyle onamıştır. Yargıtay, 2 Mart 2004 tarihinde, kararın düzeltilmesi için yapılan başvuruyu reddetmiştir. B. Đlgili iç hukuk ve uygulamalar uluslararası hukuk 1. Đlgili iç hukuk 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu

5 SĐNAN YILDIZ VE DĐĞERLERĐ V. TÜRKĐYE sayılı Kanunun 5. maddesine göre, özel hukuk hükümlerine tabi olsa dahi kültürel ve tabii sit alanı ilan edilmiş tüm taşınır ve taşınmaz varlıklar devlet malı dır. 6. maddede korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları sayılmaktadır: - Korunması gerekli tabiat varlıkları ile 19 uncu yüzyıl sonuna kadar yapılmış taşınmazlar, - Belirlenen tarihten sonra yapılmış olup önem ve özellikleri bakımından Kültür ve Turizm Bakanlığı nca korunmalarında gerek görülen taşınmazlar, - Sit alanı 1 içinde bulunan taşınmaz kültür varlıkları, 2 d) Ülkenin önemli tarihi olaylarına sahne olmuş binalar ve tespit edilecek alanlar, Bu kanunun hükümlerinin uygulanmasını sağlamakla Kültürel ve tabiat varlıkları koruma komisyonu görevlendirilmiştir. Kanunun 9. maddesi gereğince, Koruma Yüksek Kurulunun ilke kararları çerçevesinde koruma bölge kurullarınca alınan kararlara aykırı olarak, korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ve koruma alanları ile sit alanlarında inşaî ve fizikî müdahalede bulunmak, bunları yeniden 1 Kanunda yer alan sit tanımı şu şekildedir: tarih öncesinden günümüze kadar gelen çeşitli medeniyetlerin ürünü olup, yaşadıkları devirlerin sosyal, ekonomik, mimari ve benzeri özelliklerini yansıtan kent ve kent kalıntıları. Bu tanıma göre arkeolojik sit alanı, kent sit alanı ve tabiat sit alanı olmak üzere üç tür sit alanı bulunmaktadır. 2 Kanunda şu örnekler sayılmaktadır: akropol ve nekropoller; kale, hisar, burç, sur, tarihi kışla, tabya ve istihkamlar ile bunlarda bulunan sabit silahlar; harabeler, kervansaraylar, han, hamam ve medreseler; kümbet, türbe ve kitabeler, köprüler, su kemerleri, su yolları, sarnıç ve kuyular; tarihi yol kalıntıları, mesafe taşları, eski sınırları belirten delikli taşlar, dikili taşlar; sunaklar, tersaneler, rıhtımlar; tarihi saraylar, köşkler, evler, yalılar ve konaklar; camiler, mescitler, musallalar, namazgahlar; çeşme ve sebiller; imarethane, darphane, şifahane, muvakkithane, simkeşhane, tekke ve zaviyeler; mezarlıklar, hazireler, arastalar, bedestenler, kapalı çarşılar, sandukalar, siteller, sinagoglar, bazilikalar, kiliseler, manastırlar; külliyeler, eski anıt ve duvar kalıntıları; freskler, kabartmalar, mozaikler.

6 6 SĐNAN YILDIZ VE DĐĞERLERĐ V. TÜRKĐYE kullanıma açmak veya kullanımlarını değiştirmek yasaktır. Onarım, inşaat, tesisat, sondaj, kısmen veya tamamen yıkma, yakma, kazı veya benzeri işler inşaî ve fizikî müdahale sayılır. Kanunun 11. maddesine göre, malikler bu varlıkların üzerindeki mülkiyet haklarının tabii icabı olan ve bu Kanunun hükümlerine aykırı bulunmayan bütün yetkilerini kullanabilirler. Kanunun 13. maddesi uyarınca, Hazine ye ve diğer kamu (kurum) ve kuruluşlarına ait olup, usulüne göre tescil ve ilan olunan, her çeşit korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlığı ile bunlara ait korunma sınırları dâhilindeki taşınmazlar, Kültür ve Turizm Bakanlığı nın izni olmadan, gerçek ve tüzelkişilere satılamaz, hibe edilemez. Kanunun 15. maddesinin hükümlerine göre, taşınmaz kültür varlıkları ve bunların korunma alanları, kamulaştırılabilir. Kültürel değeri olan binalar kültürel amaçlar ve kamu yararı çerçevesinde Kültür Bakanlığı nın onayından sonra kamulaştırılabilir. 15. maddenin f fıkrasında, ayrıca birinci derece arkeolojik sit alanı ilan edilen özel mülkiyete ait parsellerin başka arazilerle değiştirilebileceği öngörülmektedir. Söz konusu arazinin üzerinde, bina varsa değeri malikine ödenebilir. 21 Temmuz 1983 tarihli Kanunun 15. maddesinin (f) fıkrası hükmünün uygulanma usulü 8 Şubat 1990 tarihli Yönetmelikle belirlenmiştir. Bu Yönetmeliğin 5. maddesine göre, trampa programından yararlanacak arkeolojik sit alanları Kültür Bakanlığı ile işbirliği içerisinde Maliye Bakanlığı tarafından seçilir. Araziler seçildikten ve ilk ilan yayınlandıktan sonra, malikler altmış gün içinde Kültür Bakanlığı na başvuruda bulunabilirler. Yönetmelikte, ayrıca ikinci kez ilan öngörülmüştür. Malikler, bu durumda otuz gün içinde talepte bulunurlar. Kanunun 9. maddesine aykırı hareket edenlerin, 65. madde uyarınca bir yıldan beş yıla kadar hapis cezasına çarptırılmaları öngörülmektedir.

7 SĐNAN YILDIZ VE DĐĞERLERĐ V. TÜRKĐYE 7 2. Đlgili uluslararası hukuk Bu davayı ilgilendiren uluslararası hukuk Kozacıoğlu v. Türkiye belirtilmiştir. ([BD], no 2334/03, paragraflar , AĐHM ). HUKUKÎ DEĞERLENDĐRME Başvuralar, arsalarının herhangi bir tazminat ödenmeden arkeolojik sit alanı ilan edilmesi sonucunda, 1 no lu Protokolün 1. maddesi açısından mülklerine saygı gösterilmesi hakkının orantısız biçimde ihlal edildiğini savunmaktadır. Başvuranlar, ayrıca Kürt kökenlerinden dolayı etnik ayrımcılığa maruz kaldıklarını olduklarını ileri sürerek Sözleşme nin 14. maddesinin ihlal edildiğini iddia etmektedirler. Oysa kendi arsalarının yanındaki (48 sayılı) parselin gerçek anlamda kamulaştırıldığını ileri sürmektedirler. Hükümet, iç hukuk yollarının tüketilmediğini savunmaktadır. Hükümet, başvuranların AĐHM ye başvurmadan önce 11 Kasım 1999 tarihli Koruma Kurulu kararının iptali için dava açmaları gerektiğini ifade etmektedir. Başvuranlar, bunun dışında idareye başvurabilir ve arsalarının kamulaştırılmasını talep edebilirlerdi; idarenin bu talebi reddetmesi veya yanıtsız bırakması durumunda bu ret kararına karşı dava açabilirlerdi. Hükümet, başvuranlar tarafından açılan davanın uygun bir yol olmadığını, zira resmi veya fiili bir kamulaştırmanın söz konusu olmadığını iddia etmektedir. Hükümet, ilgililerin 2577 sayılı Đdari Yargılama Usulü Kanunun 13. maddesine istinaden idari dava açmaları gerektiğini kaydetmektedir. Hükümet, ayrıca başvuranların arsasının, Koruma Kurulunun 11 Kasım 1999 tarihli kararıyla 21 Temmuz 1983 tarihli 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununa uygun olarak birinci derece arkeolojik sit alanı ilan edildiğinin altını çizmektedir. Bu arsa üzerinde arkeologların orta çağa ait bir kentin kalıntılarını ve bu kentin altında ise antik bir kente ait kalıntılar bulmaları nedeniyle bu karar alınmıştır. Hükümete göre, idare böylelikle kamu yararına ülkenin kültürel ve tabii zenginliklerini

8 8 SĐNAN YILDIZ VE DĐĞERLERĐ V. TÜRKĐYE korumuştur. Hükümet, AĐHM nin içtihadına (Perinelli ve diğerleri v. Đtalya (kabul edilebilirlik kararı), no 7718/03, 26 Haziran 2007, ve Longobardi ve diğerleri v. Đtalya (kabul edilebilirlik kararı), no 7670/03, 26 Haziran 2007) atıfla, somut olayda, tazminat söz konusu olmamakla birlikte, kamu yararı ile başvuranların temel haklarını koruma zorunluluğu arasında adil bir denge kurulduğu kanaatindedir. Nitekim, ilgilileri ihtilaf konusu arkeolojik sit alanı üzerinde halen konutları vardır. Bu konutu yıkmaları gerekli değildir. Önceden olduğu gibi, arazileri üzerinde zirai faaliyetlerde bulunabilirler. Đnşaat yasağı mutlak değildir. Đnşaat için yalnızca Kültürel ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun izni gereklidir. Sonuç olarak Hükümet, 1 no lu Protokolün 1. maddesinin ihlalinin söz konusu olmadığı görüşünü taşımaktadır. 14. maddeyle ilgili olarak, Hükümet yandaki parseli kamulaştırılma kararının etnik köken mülahazalarına göre değil bütçe imkânlarına bağlı olduğunu ileri sürmektedir. Başvuranlar, Hükümetin iddialarına itiraz etmektedirler. Sözleşme nin 35. maddesinin 1. fıkrasına uygun olarak iç hukuk yollarını tükettiklerini savunmaktadırlar sayılı Kanunun hükümlerine dayanarak arazilerinin hiçbir tazminat ödenmeden arkeolojik sit alanı ilan edilmesinin, 1 no lu Protokolün 1. maddesi kapsamında mülklerine saygı gösterilmesi hakkının orantısız biçimde ihlali anlamına geldiğini ileri sürmektedirler. Başvuranlara göre, somut olayda (yukarıda belirtilen) Perinelli ve diğerleri ile Longobardi ve diğerleri davalarından farklıdır, zira atıfta bulunulan bu davalar ihtilaf konusu arazilerde arkeolojik fayda nedeniyle inşaat izni verilmemesiyle ilgilidir. Hâlbuki somut olayda kısıtlamanın kapsamı daha geniştir. Başvuranların arazileri, devlet malı kapsamına alınmıştır. Bu nedenle mülkleri üzerinde fructus (yararlanma hakkı), usus (kullanma hakkı) ve abusus (mülkün gerçek sahibi olarak kullanım ve tüketim hakkı) haklarının bulunmadığını savunmakta; artık konutlarında yaşamadıklarını, terk ederek kiraya çıktıklarını ifade etmektedirler. Başvuranlar bu değerlendirmeler

9 SĐNAN YILDIZ VE DĐĞERLERĐ V. TÜRKĐYE 9 ışığında AĐHM den 1 no lu Protokolün 1. maddesinin ihlal edildiği yönünde bir karar beklemektedirler. AĐHM somut olayda, başvuranların iç hukuk yollarını tüketip tüketmediklerinin incelenmesini gerekli görmemektedir. Zira başvuru, aşağıda kaydedilen nedenlerden dolayı kabul edilebilir değildir. AĐHM, başvuranların arazisinin Koruma Kurulu tarafından birinci derece sit alanı ilan edilmesinin başvuranların mülküne saygı gösterilmesi hakkına müdahale olduğu kanaatindedir. Bu müdahale, 1 no lu Protokolün 1. maddesinin mülk kullanımını düzenleyen ikinci fıkrası kapsamına girmektedir (yukarıda belirtilen Perinelli ve diğerleri, Longobardi ve diğerleri davaları ve Hiltunen v. Finlandiya (kabul edilebilirlik kararı), no 30337/96, 28 Eylül 1999, ve Sporrong ve Lönnroth v. Đsveç, 23 Eylül 1982, seri A no 52, paragraf. 64). AĐHM, ihtilaf konusu arkeolojik sit alanı ilanının bu sınıflamanın yasal zeminin bulunduğunu, bu işlemin 21 Temmuz 1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununa göre yapıldığını gözlemlemektedir. AĐHM, başvuranlara arkeolojik değeri bulunan bir alanın korunması yönünde getirilen kısıtlamalardan güdülen maksadın, 1 no lu Protokolün 1. maddesinin 2. fıkrası anlamında kamu yararı kavramının kapsamına girdiğini kaydetmektedir. Bu bağlamda, AĐHM arkeolojik varlıkların korunmasının temel bir gereklilik olduğunu ve bu korumanın dünyanın arkeolojik mirasının önemli bir kısmını topraklarında barındıran bir ülkede bilhassa gerekli olduğunu kaydetmektedir. Dolayısıyla, özellikle tazminatın mevzubahis olmadığından hareketle, kamu yararı ile başvuranların temel haklarını koruma zorunluluğu arasında adil bir denge kurulup kurulmadığının tespit edilmesi gereklidir. Bu denge arayışı, 1. maddenin yapısında bir bütün olarak ve ayrıca bu maddenin 2. fıkrasında tebarüz etmiş durumdadır; kullanılan araçlar ve ulaşılmak istenen amaç arasında makul orantı ilişkisi olmalıdır. AĐHM, bu

10 10 SĐNAN YILDIZ VE DĐĞERLERĐ V. TÜRKĐYE gerekliliğin yerine getirilip getirilmediğini denetlerken, kullanılacak araçların seçiminde ve sonuçların yasanın amaçları çerçevesinde kamu yararı ile gerekçelendirilip gerekçelendirilmediğinin tespitinde ilgili Devlete geniş bir takdir hakkı tanımaktadır (SCEA Ferme de Fresnoy v. Fransa (kabul edilebilirlik kararı), no 61093/00, AĐHM 2005-XIII (alıntılar), Chassagnou ve diğerleri- Fransa [BD], no 25088/94, 28331/95 ve 28443/95, paragraf. 75, AĐHM 1999-III, ve Luordo v. Đtalya, no 32190/96, paragraf. 69, AĐHM 2003-IX). Somut olayda AĐHM, 21 Temmuz 1983 tarihli ve 2863 sayılı Kanunun hükümleri uyarınca başvuranların mülkiyet haklarını kullanmaya devam edebileceklerini gözlemlemektedir. Ancak, söz konusu kanunun hükümlerine uymak zorundadırlar. Bu bakımdan, AĐHM nin kanaatine göre başvuranlara getirilen kısıtlamalar söz konusu mülkün kullanımını önemli ölçüde sınırlamamaktadır (bakınız, mutatis mutandis, Galtieri v. Đtalya (kabul edilebilirlik kararı), no 72864/01, 24 Ocak 2006, yukarıda belirtilen Perinelli ve diğerleri ve mutatis mutandis Longobardi ve diğerleri davaları ve mutatis mutandis, Emine Tiryakioğlu v. Türkiye (kabul edilebilirlik kararı), no 24404/02, 13 Mayıs 2008 ve Hale Đneciklioğlu ve diğerleri v. Türkiye (kabul edilebilirlik kararı), no 30314/02, 18 Kasım 2008). Nitekim, kanunda mutlak bir inşaat yasağı öngörülmemektedir ve bütünüyle bir satış yasağı söz konusu değildir. Başvuranlar, yalnızca mülklerinde yapacakları tadilatlar veya satış için ilgili yetkililerin iznini almak zorundadırlar ve bunun amacı da arkeolojik değeri bulunan bir alanın korunmasıdır. Yandaki arsanın kamulaştırılmış olması bu gerçeği değiştirmez. AĐHM, ayrıca başvuranlara ait arazinin 11 Kasım 1999 tarihli Koruma Kurulu kararının öncesinde imara açılmış olduğunu kaydetmektedir. Hâlbuki başvuranlar, bu dönem içerisinde arsa üzerine herhangi bir inşaat yapma niyeti sergilememiş, inşaat ruhsatı almak amacıyla herhangi bir idari işlem başlatmamışlardır. Ayrıca, 2863 sayılı Kanunda birinci derece arkeolojik sit alanı ilan edilen özel mülkiyete ait parsellerin başka arazilerle değiştirilebileceği ve söz

11 SĐNAN YILDIZ VE DĐĞERLERĐ V. TÜRKĐYE 11 konusu arazinin üzerinde bina varsa değerinin malikine ödenebileceği öngörülmektedir. Her ne kadar bu işlemi başlatma tasarrufu ilgili bakanlıklara ait olsa da, başvuranların bundan yararlanmak için gerekli girişimde bulunmadıkları görülmektedir. Bu değerlendirmeler ışığında AĐHM, ihtilaf konusu müdahalenin başvuranlara güdülen meşru amaçla orantısız, aşırı bir yük getirmediğini değerlendirmektedir. AĐHM, 1 no lu Protokolün 1. maddesine dayandırılan şikâyetin açıkça dayanaktan yoksun olduğuna hükmederek Sözleşme nin 35. maddesinin 3 ve 4. paragrafları uyarınca başvuruyu reddetmektedir. Sözleşme nin 14. maddesine dayandırılan şikâyet ile ilgili olarak, AĐHM başvuranların ne derece etnik ayrımcılığa maruz kaldıklarını ispatlamadıklarını kaydetmektedir. Dolayısıyla, bu şikâyet de açıkça dayanaktan yoksundur ve Sözleşme nin 35. maddesinin 3 ve 4. paragrafları uyarınca reddedilmelidir. Bu gerekçelerle AĐHM, oybirliğiyle, Başvurunun kabul edilemez olduğuna karar vermiştir. Françoise Elens-Passos Yazı Đşleri Müdür Yardımcısı Françoise Tulkens Başkan *Adalet Bakanlığı Uluslararası Hukuk ve Dış Đlişkiler Genel Müdürlüğü Đnsan Hakları Daire Başkanlığı tarafından Türkçe' ye çevrilmiş olup, gayrı resmi tercümedir.