Hazırlayan:Seda SAVAŞ

Transkript

1 Hazırlayan:Seda SAVAŞ 1

2 Spor, yalnız fizyolojik eylemlerden oluşan bir olgu değildir. Bireyin psikolojisi ile bütünleşen psiko-sosyal ve fizyolojik olgu olmaktadır. Bu bakımdan sporu psikolojik boyutta da incelemek gerekmektedir. Bir başka söylemle spordaki psikolojik davranışların incelenmesi gereklidir. İşte bu incelemelerin yapıldığı çalışma alanı SPOR PSİKOLOJİSİ bilim dalıdır. 2

3 Bir spor psikoloğunun görevi, temel olarak önemli karşılaşmalar öncesi sporcunun yarışabilirliğini ve saldırganlığını yükseltmeye çalışmaktır. Genellikle spor psikoloğu; performans birdenbire düştüğünde ya da sürekli yenilgiler alındığında son çare, bir şeyler ciddi bir biçimde yanlış gittiğinde problem çözücü olarak görülür.işte bunlar yanlıştır. 3

4 Spor psikoloğunun amacı Performansı arttırmak. Psikolojik becerilerin gelişiminde sporculara yardım etmektir. Spor psikoloğu sporculara; Stres ve kaygıyla başa çıkma teknikleri, Konsantrasyonu geliştirmek için stratejiler, Motivasyonu devam ettirme, Kendine güvenme yollarını öğretir. 4

5 Sporda başarıya yönelik çalışmalarla, algı ve dikkatin çok önemli yeri vardır. Sporcuların algıları ve dikkatleri ne kadar iyi ise, o kadar başarılı olacaklardır. *ALGI Dış çevredeki fiziksel enerjilerin alıcı hücreler yolu ile alınıp sinirsel enerjiye dönüştürüldükten sonra, bu enerji beyinde işlenir ve işlemin sonucunda bir algısal ürün ortaya çıkar. Bu işleme algılama,ortaya çıkan ürüne algı adı verilir. 5

6 *DİKKAT VE KONSANTRASYON Odaklaşma, konsantrasyon, bilinçlilik dikkatin özüdür. Dikkat, bazı şeylerin diğerlerine göre daha etkin bir sıklıkla ele alınmak için seçilmesidir. *Dikkatte kayma* Dikkatte kaymaların nedenleri arasında şunlar gösterilmektedir: 1.Sporcuyu etkileyen, sevilen birinin spor ortamında bulunması 2.Ailesel sorunlar 3.Spor yazarları, kameralar, lambaların ısısı ve şiddeti 4.Takım arkadaşları ve diğer yarışmacılar 5.Ne zaman sessiz kalması gerektiğini bilmeyen antrenörler 6.Beklenilenden daha kötü ya da çok iyi performans 7.Hatalardan dolayı engellenme 8.Uygun olmayan eleştiri 9.Kötü hakem kararları 10.Aşina olunan kurallarda değişiklik 6

7 Sporcu bu seçeneklerden biri ya da birkaçını spor ortamında yaşar, ya bu seçeneklerle yaşamayı öğrenecek ya da yok sayacakt ır. Bu nedenle sporcunun aşağıdaki stratejileri izlemesi yararlı olabilir: 1. Müsabaka sırasında birçok olayın sporcunun kendi kontrolünün dışında olduğunu ama kendi davranışının kendi kontrolünde olduğunu unutmamalıdır 2. Müsabaka sırasında olumlu düşünmeyi öğrenmelidir 3. Önemli müsabakalarda dikkatte kaymaların daha fazla olabileceğini bilmeli ve buna hazır olmalıdır 4. Önemli müsabakalarda karşı takımların da gergin olacağını bilmeli, soğukkanlılığını korumayı bir avantaj olarak kabul etmelidir 5. Dikkatte bozulmalar olduğunda yeniden yoğunlaşabilmek için bir plan geliştirmelidir 7

8 Konsantrasyon, çevredeki uygun ipuçlarına odaklaşma yeteneği ve bu odağı sürdürebilme olarak tanımlanır. Konsantre olabilmenin iyi bir gözlemci olmakla büyük bir bağlantısı vardır. Ama bu dikkatli olmayan insanın konsantre olamayacağı anlamına gelmez. Burada önemli olan dikkatini doğru olan objeye yönlendirerek konsantre olmaktır. 8

9 Bir nesneye odaklaşma; Sporcu 5 dakika süresince yalnızca bu nesneyi zihninde canlandırır. Her gün çalışılması önerilir. Sporcu gözlerini kapar ve 1 den 10 a kadar sayar. 10 a geldiğinde tekrar 1 den başlar dakika sürdürülmelidir. Önce sessiz ortamda yapılan bu alıştırma daha sonra gürültülü ortamlarda uygulanır. Konsantrasyonu bozan düşünceler uzaklaştırılmalıdır. Yantra larla çalışma; 30 x 30 cm boyutlarda siyah bir zeminin tam ortasına yerleştirilen 5 x 5 cm boyutlarında bir karedir. 9

10 Yantra, beyaz bir duvarın tam ortasına ve göz doğrultusuna gelecek biçimde yerleştirilir. Kişi Yantradan yaklaşık bir metre uzakta rahat bir biçimde oturur. Kısa bir süre yalnızca siyah zemine baktıktan sonra gözlerini kapatır ve zihninde siyah bir ekran yaratır. Daha sonra kişi gözlerini yavaşça açar ve ortadaki beyaz kareye bakmaya çalışır. Beyaz karenin etrafında bir renk oluşumu gördüğünde (Gri) gözlerini yavaşça beyaz duvara kaydırır. Burada kişi, Yantranın tam tersi bir imge görecektir.yani beyaz bir zeminin ortasında siyah bir kare. Egzersiz, bir hafta boyunca haftanın her günü günde iki kez yinelenmelidir. 10

11 Grid kartıyla çalışma; Kart üzerinde dağınık biçimde 00 dan başlayarak 100 e kadar olan sayıların 1 dakikalık süre içinde sporcuların işaretlemeleri istenir. 20 nin üzerinde bir sayı işaretlemesi beklenir. Daha düşük olduğunda konsantrasyonunda bir sorun var demektir

12 *Başarılı sporcular neye konsantre olurlar? Nasıl teknik ve taktikte farklı stratejiler varsa bunda da vardır. Fakat bazıları çok geneldir. İyi sporcular bütün dikkatlerini toplarlar İyi sporcular dikkatlerini antrenmanlarda gösterirler İyi sporcular dikkatlerini buraya ve şimdi ye iyi yönlendirirler Gevşeme vazgeçilmez bir öğedir Bazı sporcular için deplasman alanı çok önemli bir unsurdur. Seyirciyi yanına alırsa bazı şeyler daha kolay olur. Başarılı sporcular içsel formunu çok iyi konsantre edip diğer faktörlerin bunu bozmasına izin vermez. Bazı ayrıntılar ise hareketi ele verir. Örneğin bir oyuncu, Boris Becker(Alman tenisçi) hakkında, Topu nereye atacağını hep anlıyordum demiş. Çünkü Boris topu hangi yöne atacaksa dilini ağzının içinde o yana doğru çıkartıyormuş. 12

13 KİŞİLİK Bireyin Özel ve Ayırıcı Davranışları olarak tanımlanabilir. Bu davranışların değişmez, sabit ve istikrarlı davranışlar olduğu unutulmamalıdır. * Kişilik Kuramları a)kişiliğin psikodinamik kuramı Bu kuram id,ego ve süper ego olarak üçe ayrılır.id bütünüyle haz ilkesine yönelik olup,kişinin enerji kaynağıdır. Açlık, cinsellik, saldırganlık gibi birincil dürtülerle artan gerginliği azaltma görevi görür. İd için ayıp, günah gibi kavramlar yoktur. Ego, id ile gerçek dünya arasında bulunur. Gerçeklik ilkesine göre çalışır. Kişiliğin bir yerde icra organıdır. İd ile karşılaştırıldığında kişiliğin mantıksal ve bilinçli yönüdür. Süper ego, toplumun ahlaki değerlerini ifade eden kişilik yönüdür. Süper egonun amacı id den gelen dürtüleri bastırmak, ego yu töresel amaçlara yönlendirmek ve kusursuz olmaya çalışmaktır. 13

14 b)özellik kuramı Bir bireyde bulunan bir özelliğin diğer bireyde bulunmamasıdır. Mesela A kişisi çabuk arkadaş edinebilen, gezmeyi seven dışa dönük birisidir. B kişisinde bu özelliklerin olmayacağı anlamı çıkartılmamalıdır. Bu özelliğin kişide bulunma derecesi önemlidir. c)sosyal öğrenme kuramı Bireyin davranışları çevresel ve kişisel belirleyicilerin etkileşimiyle açıklanabilir. Bu kuramda gözleme dayalı ya da model olarak öğrenme ve sosyal pekiştirme önemli iki kavramdır. d)etkileşimsel yaklaşım Bu yaklaşıma göre ne yalnızca kişilik özellikleri nede çevre davranışları etkiler. Davranışın belirleyicisi bu ikisidir. Örneğin 30 bin kişilik destekleyici taraftar önünde sergilenen davranışlarla, aleyhte taraftarın önünde gösterilen davranış farklıdır. 14

15 Spor Yapanlarla Yapmayanların Kişilik Özellikleri SPORCU: Daha çalışkan Daha canlı İlişki kurmaya devamlı hazır Sabırlı Zor koşullarda ortama daha iyi uyum sağlar İngiltere de milli takım düzeyindeki 57 Tenisçiyle yapılan bir testte;tenisçilerin spor yapmayanlara göre dışa dönük kimseler olduğu, ancak bunların içinden en iyilerin içe dönük olduğu anlaşılmıştır. 15

16 Takım Sporu Yapanlarla Bireysel Spor Yapanların Özellikleri Bayan atletlerin, bayan voleybolculara göre; Daha içe dönük Maceracılık eğilimleri fazla İlgilerinin daha geniş Yargıları daha az katı Atlet erkeklerin, hentbolcü erkeklere göre: Daha asi ve tehdit edici Ben merkezci Daha idealist oldukları tespit edilmiştir. Bireysel sporcuların gösteriş merakı,ilgi görme isteği, takım sporcularından daha yüksek çıkmıştır. 16

17 Sporda Saldırgan Davranışlar Ne Zaman Ortaya Çıkar? Sporcu veya takımı kaybediyorsa Şaşırmışlarsa Sporcu kapasitesinin altında yarıştıysa Fiziksel temas ya da sakatlanma sonucu acı çekiyorsa Hakem ya da hakemlerin yanlış karar verdiklerine dair düşünceler varsa Yarışmaya ilişkin bazı koşullarda saldırganlığın artmasına neden olabilir bunlar; Isı: Fazla olması müsabakalarda saldırganlığı arttırır. Oyundaki skor: Skor farkı fazla ise saldırganlıkta en üst noktadadır. Deplasmanda olma: Misafir takımlar genelde saldırgan tutum göstermektedir. Müsabaka sonucu: Kaybeden takımlar kazanan takımlara göre daha saldırgandırlar. Kulüplerarası puan durumu: Puan açısından daha alt sıradaki takımlar, üst sıradaki takımlara karşı saldırgan olabiliyorlar. 17

18 Organizmanın bedensel ve ruhsal sınırlarının tehdit edilmesi ve zorlanması ile ortaya çıkan bir durumdur.bir insanın, gerilim ya da yüklenmeye neden olan durumlarla karşılaşması yada böyle bir karşılaşma beklentisi içinde bulunması durumunda stres oluşur. Sporda stres yaratan faktörler Seyircinin tepkisi Yüksek risk sporları Sakatlanma riski Diğer ülkelerdeki yarışmalarda saat farkı, iklim değişikliği Antrenör ile olan çatışmalar Takım arkadaşlarıyla olan çatışmalar Aile ve okuldaki çatışmalar Spordaki karmaşık hareketler sırasında karar vermedeki çatışmalar 18

19 STRESİN FİZİKSEL BELİRTİLERİ: a)artmış kalp atım hızı b)terlemenin artması c)karın ağrısı d)hızlı nefes alıp verme e)kas gerginliği f)ağzın kuruması g)tuvalet gereksinimi STRESİN ZİHİNSEL BELİRTİLERİ: a)endişe b)konfüzyon (şaşkınlık) karar vermede güçlük c)kendini hasta hissetme d)kendini kontrol dışı hissetme STRESİN DAVRANIŞSAL BELİRTİLERİ: a)hızlı konuşma b)sinirli tavırlar (tırnak yeme) c)kaşları çatma d)esneme 19

20 *Gevşeme Çalışmaları Ve Bedensel Stres Yönetimi Gevşeme çalışmaları genel olarak iki şekilde incelenebilir. Bedensel gevşeme ve bilişsel gevşeme. Bilişsel gevşeme teknikleri; beyinden-vücuda olan tekniklerdir. Bu teknikler gevşemede temel olarak beyni ele alırlar. Sporcu bu teknikleri öncelikle sakin ve rahat bir ortamda çalışmalı daha sonra ise yarışma koşullarına benzer koşullarda, yorgunluk durumlarında ve rahatsız edici koşullarda çalışmalıdır. Bedensel gevşeme teknikleri ise, vücuttan-beyne olan tekniklerdir. Bu teknikler gevşemede temel olarak vücudu ele alırlar. Bedensel stres teknikleri vücudun tansiyonunu, gerginliğini ve uyarılmışlık düzeyini azaltmayı amaçlar. Gevşeme teknikleri yarışma öncesinde ve yarışma sırasında kaygının yönetiminde veya kontrolünde önemli rol oynayan tekniklerdir. 20

21 *Sporcuların Motivasyonunu Arttırmak Bunun için genel olarak, otoriter liderlik biçiminden demokratik liderlik biçimine, kazanmanın öncelikli olma biçiminden, sporcunun sağlık ve iyi halliliğinin önde tutulma biçimine geçmek zorunludur. Antrenörler, sporcularına kendilerine gerçekçi hedefler kurmalarında yardım ettiklerinde, sporcular kaçınılmaz olarak daha çok başarı ve mutluluk yaşarlar. Sporcular ustalaşarak ve yenilgiden korkmaksızın, orta dereceli zorluklarda, daha güvenli olarak mücadele ederler. Gerçekçi hedefler, yenilginin tehdit ediciliğini yok eder. 21

22 İletişim Nasıl Kurulmaktadır? Sporcularda Kurulan İletişim 6 Aşamadan Meydana Gelir 1-İletilmesi arzu edilen düşüncelere sahip olma (fikirler, hisler, niyetler) 2-Bu düşüncelerin iletilmesinin uygun olan mesajlara çevrilmesi 3-Sözel ve sözel olmayan kanallar vasıtasıyla mesajların iletilmesi 4-Eğer sporcu dikkat veriyorsa,mesajın sporcu tarafından alınması 5-Sporcu mesajın anlamını yorumlar. Mesajın çevrilerek yorumlanması sporcunun mesajın içeriğini kavrama özelliğine ve gönderenin niyetine bağlıdır 6-Sporcunun gönderilen mesaja yaptığı yorumlama ve bu yorumlamasına içsel tepkisi İletişim Becerilerinin Geliştirilmesi 1-İletişimde bulunurken sayma ve değer vermeyi geliştirmek 2-Pozitif yaklaşımla iletişimde bulunma 3-Bilgilendirmesi yüksek mesajlar gönderme 4-Tutarlılıkla iletişimde bulunma 5-Nasıl dinlenileceğini öğrenme 6-Sözel olmayan iletişimi geliştirme 7-Güçlendirme-Pekiştirme ilkelerini öğrenme 8-Becerileri öğretme ilkelerinde bilgi ve deneyim sahibi olma 22

23 *Dinlemeyi Öğrenmek Eğer sizler iyi bir dinleyiciyseniz insanlar sizi dinlemekten zevk alır. Kendilerini tatmin olmuş, duyulup, dinlenilmiş ve anlaşılmış hissederler. Sporcular sürekli olarak antrenörlerinin kendilerini dinlemedikleri sonucuyla karşılaşınca onlarla konuşmaktan ve onları dinlemekten vazgeçebilirler. Sporcularını dinleme problemi olan antrenörler, çok daha fazla disiplin problemleriyle karşılaşırlar. Sporcular, antrenörlerinin dikkatlerini çekebilmek için yanlış davranışlar gösterebilirler. Bu da sporcuların dinlenilmek için baş vurdukları olumlu olmayan bir girişimdir. * Dinleme Becerilerini Geliştirme Dinleme becerilerini geliştirirken şunlara dikkat edilmelidir: 1-Dinlemenin ne kadar önemli olduğunun bilgisine ve bilincine sahip olma, 2-Dinlemeye konsantre olma, 3-Dinleme yapılırken detaylardan çok söylenilenlerin anlamına konsantre olunmalıdır, 4-Karşı tarafın konuşmalarını kesmekten kaçınılmalıdır. 23

24 *Sözel Olmayan İletişim-Vücut Dili Sözel olmayan iletişimde şunlar önemlidir: a)vücut Hareketleri:El-kol hareketleri, baş, ayaklar ve bütün vücut hareketlerini içermektedir. Başı sağa ve sola sallama, kaşları yukarıya kaldırma, kolları yanlara açma,karşımızdakine gülümseme ya da dik dik bakma gibi hareketler diğer insanlarla iletişimde önemli bir role sahiptir. b)fiziksel Özellikler:Karşımızdakinin fiziği, çekiciliği, boyu, kilosu, kokusu iletişimi etkilemektedir. c)dokunma Davranışları:Yavaşça arkaya vurmalar,karşımızdaki ile tokalaşmalar,kolumuzu karşımızdakinin omuzlarına koymalar ya da sarmalar, öpmeler, kucaklamalar iletişimde etkili olur. d)ses Özellikleri:Sesin kalitesi, ritmi, alçalıp-yükselmeleri iletişimde önemlidir. Çoğu kez bizim ne söylediğimiz değil, bunu nasıl söylediğimiz mesajları iletmemizde önemli olmaktadır. e)vücut Pozisyonu:Diğer insanlarla ilişkili olarak vücut uzaklığı ve diğer insanların vücut pozisyonlarına göre vücudumuzun aldığı pozisyon iletişimde etkilidir. Karşımızdaki ile direkt yüz yüze duruşlar, yan duruşlar, arkamızı dönmeler,çok yakın ve uzak durmalar onlara gösterdiğimiz ilgi ve yakınlığı gösterebilir. 24

25 Sporcular İle Etkili İletişimin On Önemli Noktası Sporcuya karşı dürüst olmalısınız Savunucu olmamalısınız İstikrarlı olmalısınız Başkalarının duygularını anlamalısınız Alaycı olmamalısınız Kişiliği değil hareketleri övmeli ya da eleştirmelisiniz Başkalarının kişiliklerine ve karakterlerine saygılı olmalısınız Olumlu, sözsüz işaretler kullanmalısınız Becerilerin ve tekniklerin öğretilmesine dikkat etmelisiniz Bütün takım ile ilgilenmelisiniz 25

26 *Antrenörler İçin Müsabakalar Sırasında Etkili İletişimin Kuralları: Sakin ol Sporculara karşı saygılı davran Olumlu sözcükler ve ip uçları kullan Aktif bir dinleyici ol Karşı çıkmadan birkaç saniye düşün Başkalarının varlığından sıkılma Kişilik özelliklerini değil davranışları eleştir Sporcu ile dalga geçmekten kaçın Sürekli son sözü söylemeyi deneme 26