Merhaba, Saygılarımızla, İstanbul Üniversitesi Psikoloji Günleri Düzenleme Kurulu

Transkript

1

2 Merhaba, İstanbul Üniversitesi Psikoloji Kulübü tarafından İstanbul Üniversitesi Psikoloji Günleri nin ilki Mart 2011 tarihlerinde İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Prof. Dr. Cem i Demiroğlu Oditoryumu nda yapılmaktadır. Amacı; psikoloji öğrencilerini ve alanda çalışanları bir araya getirerek bilgi alışverişini ve iletişimi arttırmak, İ.Ü. Psikoloji Bölümü nün tanıtım ve gelişimine katkı sağlamak olan bu etkinlik; alandaki öğrenci, çalışan, akademisyen ve ilgililere hitap etmek üzere, klinik sağlık psikolojisi ile bağlantılı olarak Hasta ve Hastalık temalı paneller dizisi şeklinde düzenlenmiştir. Hasta ve hastalık insanın yaşamında önemli değişimleri simgeleyen ve tarihsel süreç içerisinde kliniğin doğuşunu gerekli kılan kavramlardır. Aslında pek çok disiplinin çıkış noktası da insanoğlunun hastalığı anlama ve ona çare bulma uğraşından kaynağını alır. Günümüzde ise iyileştirici ve koruyucu sağlık stratejilerinin gelişimiyle birlikte hayat standartları yükselmiş, insan ömrü uzamış ve geçmişte bilimin çaresiz kaldığı birçok hastalığın tedavisi bulunmuştur. Öte yandan sağlık ve hastalık kavramları da değişerek, doktor - hasta - sağlık kurumu üçlemesinden daha geniş bir alana yayılmıştır. Ancak yine de hastalık insanlığın en büyük sorunlarından biri olarak karşımızda durmaktadır. Hastalık kavramı nasıl ki yalnızca biyolojik olarak ele alınamayacak kadar karmaşıksa, hasta birey de yalnızca hastalığının kurbanı olan pasif bir nesne olarak görülemeyecek kadar karmaşıktır. Biz de bu bağlamda çağımızın sağlık modeli olan biyopsikososyal yaklaşım çerçevesinde hasta, hastalık ve dolayısıyla sağlık kavramlarına farklı disiplinlerin getirdiği açıklamaları, ülkemizdeki uygulamaları ve bunların işlevselliğini tartışmak üzere İstanbul Üniversitesi Psikoloji Günleri nde bir araya geliyoruz. İstanbul Üniversitesi Psikoloji Günleri Düzenleme Kurulu olarak bu süreçte bizden desteklerini eksik etmeyen bölüm başkanımız Sayın Prof. Dr. Ayşe Ayçiçeği Dinn e, tüm içtenliğiyle her zaman yanımızda olan ve bu etkinliği mümkün kılan değerli hocamız Sayın Yard. Doç. Dr. Özlem Sertel Berk e, sempozyuma katkı sağlayan tüm hocalarımıza, İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü ne, Sayın Rektör yardımcımız Prof. Dr. Zeynep Çiğdem Kayacan a, Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü ne, Sayın Süleyman Türkoğlu na, basılı materyallerimizi tasarlayan Rafet Can Aktan a, Sağlık, Kültür ve Spor Daire Başkanlığı na, Oğuz Barış a, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi ne, kulüp logomuzu tasarlayan Merve Ak a, sempozyum afişimizi tasarlayan Arş. Gör. Fatma Kahraman a, web sitemizi tasarlayan Alp Tunga Özkul a, Doğukan Öztürk e, ve sponsor arayışımızda bize destek olan Erdal Mantaroğlu na, Berkan Bayram a, Haydar Çelikler e, Kadesan Karadeniz Branda ya, Gökay Tekstil e, Europrint Matbacılık a, Hekimler Yayın Birliği ne, Bağlam Yayıncılık a, Dilmer e, Dialogue a, English Time a, Yeni Fuji Çiçekçilik e, Faideli İşler Reklam ve Tanıtım Hiz. San. Tic. Ltd. Şti. ye, lezzetli ikramlarıyla bize destek olan Sinangil e, Kurukahveci Mehmet Efendi ye, Nescafe ye, Çaykur a, Yaprak Pastanesi ne, Güneli Ekmek San. Tic. Ltd. Şti ye, Untay Ceyhun Arıca ya, bizi destekleyen tüm kurum ve kuruluşlara ve sempozyumda emeği geçen herkese teşekkür ederiz. Saygılarımızla, İstanbul Üniversitesi Psikoloji Günleri Düzenleme Kurulu

3 İstanbul Üniversitesi Psikoloji Günleri Düzenleme Kurulu Başkan Psk. F. Elif Ergüney / eliferguney@hotmail.com Başkan Yardımcıları Psk. Ezgi Deveci / ezgi_deveci87@hotmail.com Ayşe Yıldız / ayseeeyildiz@hotmail.com Üyeler Aslı Çelikler / aslicelikler@gmail.com Aylin Çıtakbaş / aylinctkbs@gmail.com Çise Can Eymirli / ciseey@hotmail.com Elvan Orhan / elvanorhan91@gmail.com Meltem Demir /meltem1097@hotmail.com Merve Bıçakçı / mervebckc@hotmail.com Mine Altınsoy / altinsoymine@hotmail.com Müge Kurban / mugekurban@gmail.com Psk. Nazlıhan Aktaş / nazlihan_aktas@hotmail.com Seren Özkan / srnozkn@gmail.com Yağmur Gezmiş / ygmr.gzms@gmail.com Akademik Danışmanlar Prof. Dr. Ayşe AYÇİÇEĞİ DİNN Yard. Doç. Dr. Özlem SERTEL BERK

4 1. Gün Detaylı Program (25 Mart 2011 Cuma) Kayıt Kontrol Açılış P* 1 - Bir Adım Önce Bir Adım Sonra Psikanalitik Açıdan Hasta ve Hastalık Psikanaliz ve Belirti Uzm. Dr. Vehbi Keser / İstanbul Psikanaliz Derneği Projektif Testler ve Psikanaliz İlişkisi Yard. Doç. Dr. Bengi Pirim Düşgör** / İstanbul Ü. Ed. Fak. Psikoloji Böl. Psikanalizde Kadınlık ve Hastalık Dr. Psk. İrem Erdem Atak / Okan Ü. Fen-Ed. Fak. Psikoloji Böl Ara P 2 - Sağlık Psikolojisi: Dün, Bugün, Yarın Sağlık Psikolojisi Çerçevesinde Hasta-Hastalık-Sağlık: Genel Bir Bakış Yard. Doç. Dr. Özlem Sertel Berk** / İstanbul Ü. Ed. Fak. Psikoloji Böl. Kronik Fiziksel Hastalık Bağlamında Sağlık Psikolojisi Yard. Doç. Dr. Rita Krespi / Okan Ü. Fen-Ed. Fak. Psikoloji Böl. Sağlık Psikolojisi Alanında Kariyer ve Eğitim Doç. Dr. Yeşim Korkut/Bahçeşehir Ü. Fen-Ed. Fak. Psikoloji Böl Öğle Arası P 3 - Hasta ve Hastalık: Farklı Yaklaşımlar Gestalt Bakış Açısından İnsan Hali Doç. Dr. Hanna Nita Scherler / Bilgi Ü. Fen-Ed. Fak. Psikoloji Böl. Hasta ve Hastalık: Bilişsel Davranışçı Açıdan Bakış Doç. Dr. Hakan Türkçapar**/Ankara Dışkapı Yıldırım Beyazıt EAH Psik. Kli Ara P 4 - Hasta Çocuk Nörolojide Hasta Çocuk Prof. Dr. Barış Korkmaz / İstanbul Ü. CTF Nöroloji AD Çocuk Nörolojisi Proflaksi: Çocukları Hastalıktan Koruma Uzm. Dr. Ayzit Sertel / Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Hastalık Çocuğu Hasta Eder mi? Hastalıkların Çocuğun Ruh Sağlığına Olası Etkileri Doç. Dr. Burak Doğangün** / İstanbul Ü. CTF Çocuk Ruh Sağlığı ve Hast. AD *P: Panel **Oturum Başkanı

5 2. Gün Detaylı Program (26 Mart 2011 Cumartesi) P* 5 - Multidisipliner Pencereden Sağlık ve Hastalık Psikonöroimmünoloji ve Psikodermatoloji Doç. Dr. İlknur Kıvanç Altunay / Şişli Etfal EAH Dermotoloji Kliniği Hemşire Perspektifinden Biyopsikososyal Yaklaşım Prof. Dr. Rukiye Pınar** / Yeditepe Ü. Sağlık Bil. Fak. Hemşirelik ve Sağlık Hiz. Böl. Miyokart İnfarktüsü Sonrası Eğitim/Danışmanlık ve Hasta Uyumunda Hemşirenin Rolü Dr. Hilal Uysal /İstanbul Ü. Florence Nightingale Hemşirelik Yüksek Okulu Ara P 6 - Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi (KLP) Prof. Dr. Sedat Özkan** / İstanbul Ü. Tıp Fak. Psikiyatri AD KLP Prof. Dr. Mine Özkan / İstanbul Ü. Tıp Fak. Psikiyatri AD KLP KLP Uygulamaları İçinde Psikologların Rolü ve Tanımı Dr. Psk. Nilüfer Alçalar / İstanbul Ü. Tıp Fak. Psikiyatri AD KLP Öğle Arası P 7 - Kırmızı Hat: Etik Sınırlar Hasta-Hastalık-Sağlık ve Etik Psikoloji Biliminin ve Uygulamalarının Vazgeçilmez Bağı: Etik Çerçeve Doç. Dr. Serra Müderrisoğlu** /Boğaziçi Ü. Fen-Ed. Fak. Psikoloji Böl. Psikoterapi Sürecinde Etik Uzm. Psk. Esra Tuncer/Koç Ü. İnsani Bil. ve Ed. Fak. Psikoloji Böl. Türkiye de Sağlık Hizmetlerinde Özel Yaşama Saygı Hakkında Sınırlar ve Etik Sorunlar Uzm. Dr. Gürkan Sert / Marmara Ü. Tıp Fak. Tıp Tarihi ve Etiği AD Ara P 8 - Sağlık Sisteminde Sağlık ve Hastalık Türk Sağlık Sisteminin Değerlendirilmesi Türk Sağlık Sisteminin Hastalıkları Doç. Dr. İnci User** /Marmara Ü. Fen-Ed. Fak. Sosyoloji Böl. Sağlık Sistemlerinde Yanıt Verirlik: Beklentileri Soruyor Muyuz? Dr. Psk. Seda Usubütün / T.C Sağlık Bakanlığı USPEM Kapanış *P: Panel **Oturum Başkanı

6 Panel Özetleri 25 Mart 2011 Cuma P*1 - Bir Adım Önce Bir Adım Sonra Psikanalitik Açıdan Hasta ve Hastalık PSİKANALİZ ve BELİRTİ Uzm. Dr. Vehbi KESER / İstanbul Psikanaliz Derneği Tıp literatüründe belirti (symptom) düzgün gitmeyen bir işlevin, bozulan bir sistemin ya da bir hastalığın göstereni olarak tanımlanır. Belirti, psikiyatride de bu tanıma uygun olarak ruhsal bir bozukluğun işareti olarak kabul edilir. Psikiyatri bu işaretlerden yola çıkarak tanıya varır. Ruhsal bir bozukluğun tanısını koymaya yardımcı olmak üzere belirtilerin ya da belirti kümelerinin sınıflandırıldığı uluslararası kullanımı olan ICD (International Statistical Classification of Diseases) (1) ve DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) (2) tanı kılavuzları, birbirleriyle ilişkileri ya da yan yanalıkları ve nicelikleri düzleminde bu işaretleri temel alırlar. Psikanalizde de belirti ruhsal aygıtın işlevinde beklenen akışın bozulmasını gösteren bir görüngü olarak kabul edilir. Kurucusu Freud tarafından da hastalıklı bir sürecin varlığını gösteren bir işaret olarak tanımlanmıştır (3). Freud özellikle ruhsallık ve ruhsal işlev söz konusu olduğunda ket vurma (inhibition) ile belirti arasında bir ayırım yapılmasının da gerekli olduğunu vurgulamıştır. İkisi arasındaki ayırım zor olsa da dilbilim açısından bir işlevde basit bir azalma olduğunda ket vurma, işlev olağan dışı bir değişikliğe uğradığında ya da ondan yeni bir görüngü ortaya çıktığında belirti sözcüğünün kullanıldığını belirtir. Belirti sözcüğü ruh sağlığı alanındaki hemen tüm bilimsel disiplinlerde neredeyse aynı anlamı içermesine karşın, belirtinin ele alınışında disiplinler arası farklılıklar vardır. Birçok disiplin belirtiye odaklanmış ve farklı yollardan da olsa temel hedef olarak ilk aşamada belirtinin ortadan kaldırılmasına kilitlenmişken, psikanaliz bu anlamda belirtiyi ele alışında diğer disiplinlerden önemli bir farklılık gösterir. Psikanalizin bir belirtiyi, bir hastalığı dolayısıyla bir hastayı ele alışındaki bu farklılık kuramsal boyutu ile ve aynı zamanda bir vaka örneği üzerinden tartışılacaktır. PROJEKTİF TESTLER ve PSİKANALİZ İLİŞKİSİ Yard. Doç. Dr. Bengi PİRİM DÜŞGÖR** / İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü Psikanalitik kuramın tarihçesine bakıldığında Avrupa'da ve dünyada psikanalizin yüzyılına rağmen Türkiye'deki gelişimi ve kurumsallaşmasının yakın zamana dayandığı görülmektedir. Üniversitede psikanaliz ise hala psikoloji biliminin direnciyle karşılaşmakta ve ayrıştırma çabaları tüm gücüyle sürdürülmektedir. *P: Panel **Oturum Başkanı

7 Projektif testler de psikanalitik kuram ışığında çalışıldığı sürece bu karşıtlıktan nasibini almaktadır. Tüm çatışmalara rağmen hem psikanalizin hem de projektif testlerin tedavi edici rolleri ve teşhisteki önemleri ve bu alanlarda eşzamanlı çalışan psikologların emeği yadsınamamaktadır. Bu konuşmada psikanalitik kuram, projektif testler ve psikanaliz ilişkisi bu çatışma ve uzlaşma bağlamında değerlendirilecektir. PSİKANALİZDE KADINLIK ve HASTALIK Dr. Psk. İrem ERDEM ATAK / Okan Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü Sigmund Freud un karanlık kıta olarak tanımladığı kadın, psikanalitik kurama evrensel olarak kabul edilen penisten yoksun, yani eksik kişi olarak girmiştir. Freud un kadınları bu durumu ileride erkek çocuk doğurarak telafi etmektedir. Ancak, Freud un psikanalizi metot olarak geliştirmesini sağlayan çalışmalarındaki hastalar da hep kadınlardır. Bu noktadan bakıldığında, kadın olmak hasta olmaya yatkınlık oluşturan bir faktör müdür? Ya da bedendeki eksikliğin bahsedilen şekilde giderilmesi tüm hastalık durumlarını ortadan kaldırır mı? Aslında, kadınlığa erişmek yaşam boyu süren bir uğraştır. Bu süreçte yaşanılan birtakım hastalıkların kadınlarda görülme sıklığı daha fazladır birtakım nevrotik yapılanmalar, yeme bozuklukları, bazı psikosomatik hastalıklar gibi. Ancak, tüm bunların ötesinde, bir kadın için tüm hayatı boyunca sorgulanabilecek en önemli durum kendi annesiyle ilişkisidir. Kadınlık ve annelik kavramları birbirlerine alternatif kavramlar gibi kullanılırken birbirlerini bir o kadar da zorlamaktadırlar. Freud un çalışmalarında kadın daha çok annelik konumunda ve tatmin olmayan bir nesne durumundadır. Sonraki çalışmalar ise, anne ile kızı arasındaki özdeşleşmenin kızın gelecekteki annelik konumunun en önemli belirleyicisi olduğunu öne sürmektedir. Psikanalizin kadınlığı ele alışı, kadınsı olanla annesel olan arasındaki ilişki ve ortaya çıkan bozukluklar kuramsal açıklamaları ile aynı zamanda anne olamayan bir vaka örneği üzerinden projektif testlerin katkılarıyla birlikte tartışılacaktır P 2 - Sağlık Psikolojisi: Dün, Bugün, Yarın SAĞLIK PSİKOLOJİSİ ÇERÇEVESİNDE HASTA-HASTALIK-SAĞLIK: GENEL BİR BAKIŞ Yard. Doç. Dr. Özlem SERTEL BERK** / İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü Günümüzde giderek daha çok sayıda psikolog hastane ve sağlık merkezlerinde görev almakta ve bu kurumlarda kronik hastalığı olan vakalarla çalışmalar yürütmektedirler. Dünyada da bu olgunun doğurduğu ihtiyaçtan yola çıkılarak, sağlık psikolojisi ilk defa 1970 li yıllarda psikolojinin yeni bir alanı olarak kabul görmeye başlamış ve 1978 yılında da Amerikan Psikoloji Derneği tarafından bir alt alan olarak tanınmıştır (APA, Division 38, 1978). Bu doğrultuda, bu bildirinin amacı son yıllarda giderek gelişmekte olan bir alan olan sağlık psikolojisi bakış açısıyla öncelikle hasta-hastalık ve sağlık kavramlarını biyopsikososyal yaklaşım çerçevesinde değerlendirmek ve çeşitli vaka örnekleri ele almak ve bu sayede klinik sağlık psikologlarının kronik hastalığı olan bireylere yönelik nasıl bir yaklaşım izleyebileceklerini tartışmaktır.

8 KRONİK FİZİKSEL HASTALIK BAĞLAMINDA SAĞLIK PSİKOLOJİSİ Yard. Doç. Dr. Rita KRESPİ / Okan Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü Klinik Psikoloji ve Sağlık Psikolojisi hastane ortamında gelişmiş psikolojinin iki alt alanıdır. Klinik psikologlar çoğunlukla psikolojik bozukluğu olan kişileri tedavi etmeyi amaçlarken, sağlık psikologları sağlık, hastalık ve sağlık hizmetleri ile ilgili psikolojik süreçlerle ilgilenir. Klinik psikoloji hastayı, bireyleri ve küçük grupları odak noktası olarak kabul ederken, sağlık psikolojisi hastanın içinde bulunduğu ortama odaklanır. Fiziksel kronik bir hastalığı olan kişilere yönelik sağlık hizmetlerinin, hastayı biyolojik, psikolojik, sosyal ve kültürel boyutlarıyla ele alan Biyopsikososyal Model ve Hasta Hakları Yönetmeliği çerçevesinde verilmesinde sağlık psikologlarının önemli bir katkısı olabilir. Araştırma faaliyetleri, sağlık çalışanlarına yönelik eğitim ve danışmanlık hizmetleri ve psikolojik müdahaleler yoluyla sağlık psikologları hedeflenen amaçlara ulaşılmasına katkıda bulunabilirler. SAĞLIK PSİKOLOJİSİ ALANINDA KARİYER ve EĞİTİM Doç. Dr. Yeşim KORKUT / Bahçeşehir Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü Sağlık Psikolojisi 1987 yılında APA tarafından tanımlandığı günden beri hızla ve devamlılık gösteren bir biçimde gelişen bir alan olmuştur. Bu gelişim sürecinin başlarında psikolojinin ve yan disiplinlerin farklı alanlarından gelen ve sağlık konusunda araştırmalar yapan isimlerin katkısı, yani daha interdisipliner bir tablo göze çarparken, son 10 yılda bu alana özgü programlar dikkati çekmektedir. Ülkemizde Sağlık Psikolojisi konusunda TPD bünyesinde ilk eğitimler 2000 li yılların başında yapılmıştır. Daha sonra yine dernek bünyesinde ilk kapsamlı Sağlık Psikolojisi sertifika programları açılmış (2006) ve psikoloji bölümlerinin bünyesinde 2 üniversitemizde (Okan Üniversitesi , İstanbul Üniversitesi 2011) Sağlık Psikolojisi Yüksek Lisans programları oluşturulmuş ve öğrenci almışlardır. Sağlık psikoloğu kimdir ve nasıl bir eğitim almalıdır? Aldığı bu eğitimle nerelerde çalışabilir? Ve dünyadaki bu gelişmeler Türkiye de nereye doğru gitmektedir? Bu sunumda söz konusu gelişmeler ele alınacak ve tartışılacaktır P 3 - Hasta ve Hastalık: Farklı Yaklaşımlar GESTALT BAKIŞ AÇISINDAN İNSAN HALİ Doç. Dr. Hanna Nita SCHERLER / Bilgi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü Bu sunumda; Gestalt bakış açısı, insan halini nasıl açıkladığı, etkilendiği bakış açılarının hangileri olduğu, kaygıyı nasıl açıkladığı, işlevsellik ve işlev bozukluğunu nasıl ilişkilendirdiği, işlevsellik açısından değişimi, gelişimi nasıl tanımladığı, temel kavramları ve yöntemlerinin neleri içerdiği, bilinç düzeyi gelişimi ile nasıl ilişkilendirilebileceği, bir terapötik yöntem olmanın yanı sıra bir yaşam felsefesi olarak da tanımlanabilirliği ve uygulama alanlarının neler olduğu konuları aktarılacaktır.

9 HASTA ve HASTALIK: BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI AÇIDAN BAKIŞ Doç. Dr. M. Hakan TÜRKÇAPAR** / Ankara Dışkapı Yıldırım Beyazıt Eğitim ve Araştırma Hastanesi 2. Psikiyatri Kliniği Psikiyatri teriminin ortaya çıkışı 19. yüzyıl sonlarındadır. 18. yy da tek bir ruhsal hastalık vardı: Insanity (delilik). Modern psikiyatrinin kurucusu Emile Kraepelin bunu ikiye ayırdı Manik Depresif Hastalık ve Demans Praecox, daha sonra Adolph Meyer bunlara Melancholia yı ekledi. Daha sonrasında psikiyatrik rahatsızlıkların sınıflandırılmasına ilişkin serüvene baktığımızda ilk sınıflandırma sistemlerinden olan DSM-I in (1952) 130 sayfa uzunluğunda ve 106 ruhsal bozukluk içerdiğini, DSM-II nin (1968) 182 bozukluk ve 134 sayfa uzunluğunda olduğunu, DSM-III ün (1980) 494 sayfa uzunluğunda ve 265 tanısal kategori içerdiğini, DSM-III-R nin (1987) 292 tanı ve 567 sayfa uzunluğunda olduğunu, DSM-IV ün ise (2004) 297 bozukluk ve 886 sayfadan oluştuğunu görüyoruz. Bunun nedeni nedir? Psikiyatrik hastalıklar mı artmakta yeni antiteler mi ortaya çıkmaktadır yoksa eskiden beri var olan fenomenler yeni adlar takılarak sınıflandırılmakta ve psikiyatrik rahatsızlık kategorisine mi sokulmaktadır? Tıpta sınıflama tanı anlamına gelir. İdeal tanı doğal sınıflardan oluşur. Psikiyatrik tanıların da doğal sınıflamalar olması amaçlanmakla beraber psikiyatrik tanılar çoğunlukla genel tıptaki hastalık tanımına uymayan doğal olmayan sınıflardır. Psikiyatrik tanıların hemen tamamı tıptaki sendrom tanımına uyan antitelerdir. Sendrom belli bir bozukluğa spesifik olan ve bir arada ortaya çıkan bulgu ve belirti kümesidir. Her psikiyatrik bozukluk sendrom için prototip veya model teşkil eden çekirdek bir belirti kümesini içerir ve DSM ler, etiyolojiye veya nedene ya da fizyopatolojiye dayanmayan, belirti ve bulguları esas alan ölçüte dayalı tanısal sistemlerdir. Ölçüt belli bir klinik bozukluğu tarif eden veya tanımlayan kuraldır. Bunlar tanı için gerekli olan çeşitli davranışları veya belirtileri tip, yoğunluk süre ve etki açısından tanımlarlar. Birçok tanı kategorisinde o tanı için geçerli olan özelliklerin çoğunu taşıyan prototipik örneklerin yanı sıra tam olarak ölçütleri karşılamayan hastalar da yer alır ve tanılar karışık sınırlara sahiptir. Karmaşık sınırlar hem tanılar arasında hem de normal ve patolojik olan arasında yer alır. Ölçüte dayalı tanı sistemi bilimsel araştırma açısından önemli engeller teşkil etmekte, farklı nedenlerle ortaya çıkabilecek bir belirtiyi ortak ve tek bir nedene bağlıymış gibi araştırmanın yarattığı zorlukları içermektedir. Bilişsel davranışçı model ise ruhsal rahatsızlıklara biyolojik, fizyolojik, çevresel, duygusal, düşünsel ve davranışsal etkenlerce başlatılan ve sürdürülen antiteler olarak bakar. Bu rahatsızlıkları bir hastalık veya patoloji olarak görmekten çok belli bir duruma uyum yapma adına üretilmiş ancak işlevsel olmadığı için sorunu çözemeyen hatta sürmesine yol açan tepkiler olarak görür. Bu, modern biyolojik psikiyatrinin bakış açısına ters bir yaklaşım olmakla beraber gerek bireylerin sorunlarını anlamasında gerekse de daha sonraki tedavi sürecinde (terapisinde) bu yaklaşımın daha geçerli bir model sunduğu kanısındayız.

10 P 4 - Hasta Çocuk NÖROLOJİK HASTA OLARAK ÇOCUK Prof. Dr. Barış KORKMAZ / İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Nöroloji AD Çocuk Nörolojisi Bu sunumda otizmli çocuklarla çalışmanın zorlukları, ailenin tanı ve izleme sürecine katılımı ve deneyimleri, bu bağlamda çocuk- hekim ve tıp dışı ilgili uzmanlıklar (psikoloji vb.) - aile- toplum ilişkisi konuları tartışılacaktır. PROFLAKSİ: ÇOCUKLARI HASTALIKTAN KORUMA Uzm. Dr. Ayzit SERTEL / Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Günümüzde pek çok kuram çocukluk dönemindeki yaşantıların bireylerin yetişkinlik dönemindeki biyopsikososyal işleyişi üzerinde etkisi olduğuna dair farklı yelpazede önermeler içermektedir. Bu bakış açısından yola çıkarak, çocukluk dönemindeki hastalık yaşantıları ve bunlarla ilgili tedavi tecrübelerinin yetişkinlik dönemindeki sağlık davranışlarında rolü olabileceği öngörülebilir. Bu temel bilgiler doğrultusunda bu bildiride, bir pediatristin 50 yıla dayanan klinik tecrübesi ışığında, bir pediatrist gözüyle çocuk hasta kavramı ele alınacak, aile ve sosyokültürel sistem bağlamında çocuk hastaya yaklaşımın nasıl olması gerektiği sağlık-hastalık ve koruyucu tıp ilkeleri kapsamında çeşitli vaka örnekleri ile değerlendirilecektir. HASTALIK ÇOCUĞU HASTA EDER Mİ?; HASTALIKLARIN ÇOCUĞUN RUH SAĞLIĞINA OLASI ETKİLERİ Doç. Dr. Burak DOĞANGÜN** / İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları AD Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlüğü ne göre hasta: 1. Sağlığı bozuk olan, esenliği yerinde olmayan, rahatsız. 2. Aşırı düşkün, tutkun. 3. Parasız, züğürt. 4. Zihinsel yetenekleri bozulmuş olan; hastalık ise: 1. Organizmada birtakım değişikliklerin ortaya çıkmasıyla sağlığın bozulması durumu, rahatsızlık, çor, dert, sayrılık, illet, maraz, maraza, esenlik karşıtı 2. Ruh sağlığının bozulması durumu. 3. Bitkilerin yapılarında görülen bozukluk 4. Aşırı düşkünlük, tutku olarak tanımlanmaktadır. Hasta ve hastalık kelimelerinden sağlık çalışanlarının anladıklarının yanında halk arasında yıllarca söylenegelmiş mecaz anlamları da bulunmaktadır. Hastalar genellikle hastalıklarından şikâyetçidirler ve hekimin karşısına kendi istekleriyle gelirler. Çocuklar ve bazı psikiyatrik bozuklukları olan hastalarda durum farklıdır. Her ikisinde de hasta hekimin karşısına kendi talebinden bağımsız olarak getirilebilir. Çocuğun psikiyatrik sorunlarına yardımcı olmayı hedefleyen çocuk psikiyatrının karşısına gelen hasta, hem çocuk hem de psikiyatrik hasta dır Bu konuşmada, çocuğa atfedilen hastalık kavramının anlam ve kaynaklarına değinmek, fiziksel ve ruhsal hastalıkların çocuğun ruh sağlığına olası etkilerinden söz etmek amaçlanmaktadır.

11 26 Mart 2011 Cumartesi P 5 - Multidisipliner Pencereden Sağlık ve Hastalık PSİKONÖROİMMÜNOLOJİ VE PSİKODERMATOLOJİ Doç. Dr. İlknur KIVANÇ ALTUNAY / Şişli Etfal Eğitim ve Araştırma Hastanesi Dermotoloji Kliniği Son yıllarda hızla gelişen heyecan verici bir alan olan psikonöroimmünoloji temel olarak stres ve immün sistem arasındaki ilişkileri, karmaşık moleküler ve hücresel mekanizmaları inceleyen bir multidisipliner çalışma alanıdır. İmmün sistemi düzenlemede interlökin I ve glukokortikoid hormonlar arasındaki etkileşimin rolünün keşfedilmesinden bugüne dek birçok hormon, nörotransmiter ve nöropeptit bulunmuş ve bulunmaya da devam etmektedir. Merkezi sinir sistemi ve derideki sinir uçlarından salgılanan ve yangısal reaksiyonlara neden olan bu maddelerin immün sistem ile merkezi sinir sistemi arasında bağlantı kurarak immün sistem hücrelerinin işlevlerini düzenledikleri anlaşılmıştır. Psikolojik stres bu iletici moleküller ve hormonlar kanalıyla immün sistem hücrelerini ve işleyiş mekanizmalarını etkilerken, immün sistemin en önemli kaynaklarından biri ve aynı zamanda vücudun en büyük organı olan derinin stresle tetiklenen ya da strese neden olan bazı hastalıklarının da aynı yollar üzerinden etkilenerek ortaya çıkabildiği ya da seyirlerinin değiştiği artık bilinmektedir. Böylece merkezi sinir sistemi, nöroendokrin sistem ve derinin immüniter hücreleri birbirleriyle karmaşık örüntüler kurarak genetik zemin ve sosyal çevrenin de etkileriyle hastalıkların ortaya çıkışı ya da alevlenmesinde önemli rol oynamaktadır. Bu tür hastalıklarla uğraşan bilim dalı psikodermatoloji, patogenetik mekanizmaları açıklayan disiplin ise psikonöroimmünodermatolojidir. Dermatoloji hastalarına daha kapsamlı ve hümanistik bir yaklaşımı öngören psikodermatoloji geçmişi çok eski dönemlere dayanan ancak bilimsel anlamdaki gelişmesi psikosomatik tıp ile paralel seyreden bir alandır. Psikolojik stresle tetiklenen psikofizyolojik deri hastalıkları, temelde psikolojik olmayan ama derideki hastalığın görünür olma özelliğinden kaynaklanan psikiyatrik komorbiditeler ve deri hastalığı ile kendini gösteren psikiyatrik hastalıklar psikodermatolojinin temel ilgi alanlarını oluşturur. Deri kişilerarası ilişkiler ve iletişimde önemli rol oynayan bir organ olarak psikosomatik etkilere daha duyarlıdır. Bireyin kişilik özellikleri ve içinde bulunduğu sosyal çevre bu duyarlılığın derecesini belirleyen başlıca faktörlerdir. Özellikle hastalığın görünür olma özelliği beden imajı ve kendilik algısını ciddi olarak etkileyebileceğinden dermatoloji hastaları biyopsikososyal yaklaşıma belki de en çok gereksinim duyan bir hasta grubudur. Emosyonelruhsal faktörlerin göz ardı edilmesi ile deri hastalarının % 40 ının etkin bir tedaviden yoksun kalacağı ve sonuç alınamayacağı bildirilmektedir. Deri hastalıklarının psikojenik etkileri ve psikiyatrik bozukluklarla birliktelikler antik çağlardan itibaren hekimlerin dikkatini çekmeye başlamış, gözlemler ve ampirik tedavilerle ilgili notlar sonraki ilerlemelere ışık tutmuştur. Ancak organizasyonel çalışmaların geçmişi çok yakın zamanlara dayanmaktadır. Giderek daha fazla sayıda dermatolog hastalarındaki psikiyatrik komorbiditeleri fark etmekte ve bozulan yaşam kalitesinin sadece deri hastalığının tedavisi ile iyileştirilemediğini ve organik tedavilerin başarısız kalabildiğini görmektedir. Dünya geneline bakıldığında bireyin yaşam kalitesinin ve toplumsal işlevlerinin önem kazandığı gelişmiş ülkelerde psikodermatolojinin de önem kazandığı görülmekte, birtakım

12 deri hastalıklarında dermatolog-psikolog- psikiyatrist yakın işbirliğinin yararlı sonuçlarına ve özellikle yeni yetişen hekimlerde bu konudaki eğitimlerin önemine dikkat çekilmektedir. Ülkemizde ise bu konu henüz çok yenidir. Gerekli adımlar atılmıştır, ancak yeterli değildir. Bununla birlikte bir yandan bilimdeki evrensel gelişmeler öte yandan hekim-hasta ilişkisinde ve dermatolojik hastalığın tedavisinde doyurucu sonuçların elde edilme gereksinimi bu alanda yeterli donanıma sahip olma motivasyonunu arttıracak, yakın gelecekte hem hekim hem hasta açısından yararlı kazanımlar sağlayacaktır. HEMŞİRE PERSPEKTİFİNDEN BİYOPSİKOSOSYAL YAKLAŞIM Prof. Dr. Rukiye PINAR** / Yeditepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik ve Sağlık Hizmetleri Bölümü Hemşirelik biliminde tüm hemşire kuramcıların ele aldıkları dört temel kavram insan, sağlık/hastalık, çevre ve hemşireliktir. Hemşire kuramcıların bu kavramlara yaklaşımları farklıdır, ancak tüm kuramların temelinde insan vardır. Hemşirelik eğitiminin ilk yılında insan biyopsikososyal bir varlık, sağlık DSÖ nün tanımı olan yalnızca hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, aynı zamanda fiziksel, sosyal ve mental tam bir iyilik hali ; hemşirelik birey, aile ve toplumun sağlığının korunması, geliştirilmesi, hastalık halinde iyileştirilmesi amacına yönelik hemşirelik hizmetlerin planlanması, uygulanması, denetlenmesi ve bu hizmetleri yapacak bireylerin eğitiminden sorumlu bilim ve sanattan oluşan bir sağlık disiplini olarak tanımlanmaktadır. Hemşirelik hizmetleri bireyi ailesi ve çevresi ile birlikte ele alan bütüncül bir yaklaşıma temellenir; bu yaklaşım bireyi yalnızca fiziksel bir olgu olarak değil, aynı zamanda sosyal çevresi ile etkileşim halinde ruhsal ve mental bütünlük içinde görür. Bu nedenle hemşirelik eğitiminin ilk yılında öğrencilere anatomi, fizyoloji, biyokimya, mikrobiyoloji gibi derslerin yanı sıra sosyoloji, psikoloji, kişilerarası ilişkiler ve hatta bazı okullarda antropoloji dersleri okutulur. Çünkü hemşirelik hizmetlerinde hastalıktan ziyade birey vardır, temel gereksinimler aynı olsa da bu gereksinimlerin ifade biçimi bireyden bireye değişir, içinde yaşadığı toplum, ait olduğu kültürden etkilenir, dolayısı ile de her birey birbirinden farklıdır, bu nedenle de bireyselleştirilmiş bakım ön plandadır. Hemşirelikte biyopsikososyal yaklaşıma temellenen bütüncül bakış açısı çok uzun zamandır kullanılmaktadır, ancak bu konuda yapılan çalışmalar son yıllarda ivme kazanmıştır. Psikolojik stres modern toplumların yaygın bir özelliğidir, stres ile kortikosteroidler arasındaki ilişki; aynı zamanda stresin kronik yorgunluk sendromu, fibromiyalji, irritabl barsak sendromu ve tükenmişlik gibi idiopatik hastalıklar/sağlık sorunlarının gelişimine olan fizyolojik katkıları iyi bilinmektedir (McEwen & Kalia, Metabolism, 59 Suppl 1:S9-15, 2010). Post travmatik stres hastalığı (PTSD) olan bireylerin fiziksel bütünlük ve genel sağlıklarının da etkilendiği, PTSD li bireylerde hipertansiyon, angina pektoris, diyabet, bel ağrısı, dejeneratif kemik hastalıkları ve kardiyovasküler hastalıklar gibi daha fazla kronik hastalık geliştiği saptanmıştır (Avdibegovic et al., Med Arh, 64:154-7, 2010). Bu bağlamda bireylerin stresini kontrol altına almanın kronik hastalıklardan koruyucu olduğu, farmakolojik tedaviye ek olarak uygulanan psikolojik, davranışsal tedavilerin iyileşme sürecini kısalttığı, semptomların şiddetini azalttığı bildirilmekte, bu nedenle hastaların bakım ve tedavisinde multidisipliner bütüncül yaklaşım önerilmektedir. Stres kontrolünün yalnızca tedavi ve semptom yönetiminde değil, aynı zamanda yaşam kalitesi üzerine de olumlu katkıları bulunmaktadır. 60 yaş üzerindeki kronik kalp yetmezlikli hastalarda günde iki kez yapılan gevşeme egzersizlerinin yaşam kalitesinin psikolojik ve sosyal boyutlarında önemli farklılıklar yarattığı gösterilmiştir (Yu et al., J Adv Nurs, 66: ,2010). KOAH lı hastalarda yapılan bir çalışmada depresyon ve daha kötü yaşam kalitesi arasında ilişki bulunduğu (Kil et al., J Clin Nurs, 19: , 2010), astmalı hastalarda yapılan bir başka çalışmada bir gruba

13 konvansiyonel tedavinin yanı sıra eğitimsel ve psikolojik girişimler uygulanmış, uygulamanın yaşam kalitesinin yükseltilmesi ve psikolojik sıkıntıların azaltılmasında etkili olduğu bulunmuştur (Wang et al., Respir Care, 55:725-8, 2010). Spinal kord yaralanması olan bireylerde ev ortamında 8 hafta boyunca uygulanan enerji temelli dokunma tedavisinin kronik nöropatik ağrı algısını azalttığı, yaşam kalitesini artırdığı belirlenmiştir (Wardell et al., J Holist Nurs, 24:231-40, 2006). Stres ve depresyon ile sağlık davranışları arasındaki ilişkileri gösteren birçok çalışma mevcuttur. Yapılan bir çalışmada stres ile tuzlu ara gıdaların alımı arasında ilişki olduğu, bunun da obezite, hipertansiyon, diyabet gibi olası sonuçlarının olduğu gösterilmiştir. Sarkoidozlu hastalarda depresyon ve anksiyetenin yaygın olduğu, hastalık algısının emosyonel iyilik halini etkilediği bulunmuştur (Ireland & Wilsher, Sarcoidosis Vasc Diffuse Lung Dis, 27:36-42, 2010). Son dönem böbrek yetmezlikli hastalarda depresyon oldukça yaygındır. Depresif semptomlar morbidite ve mortalite artışı için risk faktörü olsa da bu ilişkiden sorumlu mekanizma henüz net olarak bilinmemektedir. Biyolojik açıdan incelenecek olursa, depresif semptomlar, inflamasyon, malnutrisyon ve ateroskleroz arasındaki etkileşimlerin olduğu; davranışsal açıdan incelendiğinde ise, diyet önerilerine uyum ile depresif ruh arasında ilişki olduğu bilinmektedir (Khalil et al., Nephrol Nurs J, 37:289-95, 308, 2010). Masajın stresi, ağrıyı, yorgunluğu ve uykusuzluğu azaltma gibi fizyolojik ve psikolojik olumlu etkilerinin olduğu kanıt temelli çalışmalarla gösterilmiştir. Kanserli hastalara bakım veren aile üyelerinin yaşadığı sorunların çözümünde masajın etkinliğini değerlendirmek amacıyla yaptığımız bir çalışmada uygulanan sandalye masajının uyku kalitesinde, durumluk anksiyete, enerji düzeyleri, sistolik/diyastolik kan basıncı, nabız ve kortizol düzeylerinde olumlu değişimler yaptığı ortaya konulmuştur (Afşar & Pınar, M.Ü. SBE, Doktora Tezi, 2008). Sonuç olarak hemşirelikte biyopsikososyal yaklaşım uzun yıllardan bu yana uygulanmasına karşın, bu konuda yapılan kanıt temelli çalışmalar henüz çok yenidir. Ancak hemşirelik mesleği bireylerin eğitimleri boyunca tüm öğrendiklerini uygulamaya aktarabilecekleri, sağlığın korunması, geliştirilmesi ve iyileştirilmesi bağlamında koruyucu, bakım verici, eğitici, rehabilite edici rollerini gerçekleştirebilecekleri, kanıt temelli sonuçlar alınabilecek araştırmalar yapabilecekleri, vaka yönetimi, primer hemşirelik, aile merkezli bakım, semptom kümelenmesi gibi farklı bakım model ve sistemlerini hayata geçirebilecekleri ve tüm bunları bütüncül multidisipliner bakış açısıyla yapabilecekleri fırsatlarla doludur. MİYOKART İNFARKTÜSÜ SONRASI EĞİTİM/DANIŞMANLIK VE HASTA UYUMUNDA HEMŞİRENİN ROLÜ Dr. Hilal UYSAL / İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Yüksek Okulu Akut miyokart infarktüsü (AMİ), ölümle sonuçlanabilen bir hastalık olup, genellikle toplumun üretken yaş grubunda daha sık görülür. Akut dönem sonrası komplikasyonlara bağlı olarak ciddi sorunlara yol açar. TEKHARF çalışması verilerine göre ülkemizde-ani ölümler hariç-yılda kadar kişi miyokard infarktüsü (Mİ) geçirmektedir. Fiziksel, sosyal, psikolojik ve mesleki kısıtlılıkların, Mİ sonrası bireyin yaşam kalitesinin bozulmasında etkili olduğu bilinmektedir. Bu nedenle, Mİ li bireylerde tedavinin amacı, sadece yaşamı uzatmak değil, ayrıca semptomları hafifletmek ve fonksiyonları iyileştirmek olmalıdır. Mİ li bireylerin tedaviye uyumunun geliştirilmesinde, taburculuk planının yapılmasında, yaşam kalitesinin ve fonksiyonel kapasitenin iyileştirilmesinde eğitim ve danışmanlık sunmak hemşireler için en önemli hedef olmalıdır. Bununla birlikte hastada olumlu davranış değişikliği sağlanması için eğitim ve danışmanlık, yalnızca hastanede yatarken sınırlı kalmamalı, taburcu olduktan sonra da devam etmelidir.

14 Mİ sonrası oluşan kısıtlamalara rağmen, hastaların kendilerini olabildiğince iyi hissetmelerini sağlamak, günlük aktivitelerini sürdürmelerine yardımcı olmak sağlık bakımının önemli bir amacıdır. Rehabilitasyon hemşiresi, diğer ekip üyeleri ile birlikte hasta bireyin, fiziksel sınırlılıklarına rağmen mümkün olduğunca bağımsız fonksiyonlarını en üst düzeye çıkarmak için çalışır. Profesyonel hemşireliğin çağdaş rolleri sağlıklı/hasta birey, aile ve toplumun sağlık sorunlarına yöneliktir. Bu doğrultuda ele aldığımızda hasta eğitimi, hasta, ailesi ve yakınlarının sağlık gereksinimlerinin belirlenip karşılanmasını amaçlayan temel hemşirelik rolleri arasında yer alır. Başarı ile sonuçlanan sağlık eğitimi; bireyin sağlıklı, nitelikli yaşamını destekleyecek olan davranış değişikliklerini kazanmasını sağlayan dinamik bir süreçtir P 6 - Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi (KLP) Prof. Dr. Sedat ÖZKAN** / İstanbul Tıp Fakültesi Psikiyatri AD Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi Bilim Dalı Prof. Dr. Mine ÖZKAN - İstanbul Tıp Fakültesi Psikiyatri AD Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi Bilim Dalı KONSÜLTASYON LİYEZON PSİKİYATRİSİ UYGULAMALARI İÇİNDE PSİKOLOGLARIN ROLÜ VE TANIMI Dr. Psk. Nilüfer ALÇALAR / İstanbul Tıp Fakültesi Psikiyatri AD Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi Bilim Dalı Sağlık psikolojisinin klinik uygulama alanı olan Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi (KLP) tıbbi hastalığı ya da yakınması olan ve yatarak ya da ayaktan tedavi gören hastalara psikiyatrik hizmet ve psikolojik destek sunar li yıllarda dünyada bir anlayış olarak benimsenmiş,1960 lardan sonra bilimsel bir disiplin olmuş ve 1990 yılından sonra da bir üst uzmanlık alanı olarak kabul edilmiştir. KLP uygulamaları interdisipliner ve multidisipliner bir anlayışı benimser. Hem hastanın tıbbi tedavisini yürüten ekip ile hem de KLP ekibinin kendi içinde sıkı bir işbirliğini içerir. Bu ekibin bir üyesi olarak KLP psikologu sadece hasta ile değil hasta ailesi ve tıbbi tedaviyi yürüten ekip ile de çalışır. Tıbbi konularda ve klinik psikolojide gerekli bilgi ve donanıma sahip olmalıdır. Hizmet alanları; klinik uygulama, eğitim ve araştırma yapmak olarak sıralanabilir. KLP psikologu çeşitli testler yardımıyla tanıda ve psikoterapi (bireysel ya da grup) uygulamaları ile de tedavide aktif rol alır. Hasta ile tıbbi tedavisini yürüten ekip arasında iletişim problemleri nedeniyle yaşanan olası sorunları çıkmadan önlemek amacıyla tıbbi ekibin iletişim becerilerini geliştirici gruplar ve uygulamalar yapar. Tıbbi tedavi ekibine psikososyal yaklaşım ile ilgili eğitimler verir. Bu alanda yapılan araştırma projelerine katılır. Bu panelde KLP uygulamaları içinde psikologun tanımlanan rol ve görevleri örneklerle tartışılacaktır.

15 P 7 - Kırmızı Hat: Etik Sınırlar Hasta-Hastalık-Sağlık ve Etik PSİKOLOJİ BİLİMİNİN ve UYGULAMALARININ VAZGEÇİLMEZ BAĞI: ETİK ÇERÇEVE Doç. Dr. Serra Müderrisoğlu** / Boğaziçi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü Psikolojinin tüm alanları için etik ilkeler ve etik ikilemler karşısında karar verme süreçleri sadece bilinmesi gereken kurallar zinciri olmayıp, psikolojide sağlıklı araştırma ve uygulamaların temelinin etik boyut ile birebir ilgili olduğu görülmektedir. Bu konuşmada psikolojide ele alınan etik ilkeler ve konuların oluşturduğu etik çerçeve ve etik ikilemler karşısında izlenebilecek etik karar verme sürecinin adımları aktarılacaktır. Etiğin yol gösterici öğeleri tanıtılarak, uygulamalarda karşılaşabilecek sorunlu durumlarda sunduğu çerçeve ele alınacaktır. PSİKOTERAPİ SÜRECİNDE ETİK Uzm. Psk. Esra TUNCER / Koç Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü Psikoterapi, bizden yardım almaya gelen danışanların hayatlarına dokunduğumuz bir süreçtir. Kullandığımız teknikler ve kurduğumuz ilişkinin yanı sıra etik kurallar da, onlarla etkin bir şekilde çalışabilmemize yardım eder, bizi geliştirir ve bilgilendirirler. Ruh sağlığı hizmetlerinin verildiği neredeyse her ülkede, oradaki meslek örgütünün tanımladığı etik yönetmelikler bulunur. Bunlar, önemli noktalara dikkatimizi çekerler, kabul edilemez davranışları işaret ederler ve her zaman başvurulabilecek vazgeçilmez kaynaklardır. Ancak yazılı kurallar çok önemli bir çerçeve çizerken her bir duruma ve danışana özel olabilecek yanıtları veremezler. Bu yanıtları vermek bazen bir terapistin birçok bileşeni göz önünde tutarak değerlendirme yaparak geçireceği aktif bir süreç ile mümkündür. Bu süreçte terapistin meslektaşlarından, hocalarından, süpervizörlerinden fikir alması; araştırma yapması gerekecektir. Bu sunumda, böyle bir araştırma ve öğrenme sürecinden sonra zarar vermemek ilkesini gözeterek kararlar vermek durumunda kalabileceğimiz örneklerle danışan ile ilişki sınırları, gizlilik sınırları, süreç içinde ve sonlandırmada etik konuları kısaca ele alınacaktır. TÜRKİYE DE SAĞLIK HİZMETLERİNDE ÖZEL YAŞAMA SAYGI HAKKINDA SINIRLAR VE ETİK SORUNLAR Uzm. Dr. Gürkan SERT / Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi ve Etiği AD Bireyin özel yaşama saygı hakkı kişinin özel yaşamına yönelebilecek tüm etkilerin engellenmesini talep hakkını içerir. İnsan haklarının sağlık hizmetlerindeki yansıması olan hasta hakları arasında hastanın özel yaşamına saygı (mahremiyet) hakkına önemle yer verilmiştir. Kişinin özel yaşamına saygı hakkı sağlık hizmetlerinde mahremiyet hakkı çerçevesinde ele alınmaktadır. Kesin bir tanımı bulunmamakla beraber mahremiyet, bireyin fiziksel temas, duygu ve düşüncelerini açıklamamak gibi, beden ve zihinsel bütünlüğüne ulaşılmasına bir sınır koyması şeklinde tanımlanabilir. Yani mahremiyet hakkı daha çok

16 bireyin korumak saklamak ve kontrol etmek istediği duyguları düşünceleri ve bedensel bütünlüğü ile ilgili bir haktır. Sağlık hizmetlerinde mahremiyet hakkı daha çok bireylerin sağlık hizmetlerinden yararlandıkları süreçte özel aile yaşamlarının gizliliği, sağlık durumları ile ilgili bilgi ve belgelerin gizliliği, sırlarının açıklanmaması, bedenleri ve fiziksel özellikleri ile ilgili bilgilerin gizliliği gibi konuları içermektedir. Kişiler sağlık hizmetlerinden yararlandıkları süreçte -hastanın başvurusu, tetkikleri, yatışı, taburcu edilmesi, takibi, hastaya uygulanan klinik girişimler, konsültasyon sırasında- ve sonrasında sağlık hizmeti veren kişi veya birimlere özel yaşamları konusunda bilgileri vermek durumunda kalmaktadır. Bu bilgilerin verilmesi sağlık hizmeti sürecinin gerektirdiği bir zorunluluktan kaynaklanabileceği gibi bu bilgiler, hastanın kendi iradesi ile de verilebilmektedir. Çoğu zaman bu bilgiler hizmeti veren sağlık kurum ve kuruluşunun denetiminde bulunmaktadır. Kişinin özel yaşamına saygı hakkı gereği kişiye ait bu bilgilerin gizliliğinin sağlanması gerekir. Sağlık hizmetini veren kurum ya da kişilerin bu konuda gerekli tedbirleri alma zorunluluğu vardır. Sağlık hizmetlerinde mahremiyet hakkının insan hakları açısından taşıdığı önem yanında sağlık hizmetlerinde, hizmeti verenler ile sağlık hizmetini alan kişiler arasındaki karşılıklı güvenin sağlanmasında önemli bir işlevi vardır. Bu bağlamda hastaya kendini güvende hissedebileceği koşulların sağlanması ile daha iyi bir sağlık hizmeti için gerekli olan doğru bilgileri vermesi açısından da önemlidir. Bu nedenle de mahremiyet hakkı sağlık hukukunun ve tıp etiğinin önemli konuları arasında yer alır. Mahremiyet hakkının kapsamı, sınırları, hasta ve toplum açısından önemi, birey ile toplum yararı arasındaki dengenin sağlanmasında önemli tartışmaları gündeme getirmektedir. Kamu yararı gibi üstün bir yararın sağlanması amacıyla hastaya ait bilgilerin açıklanmasını öngören hükümler hukuk sistemlerinde yer almaktadır. Bu çerçevede bazı hallerde Türk Hukuk Sistemi nde de hastaya ait bilgilerin açıklanabilmesi mümkündür. Buna göre bir kanun hükmünün bildirimi zorunlu kıldığı hallerde hastaya ait bilgilerin açıklanması zorunlu hale gelmektedir. Bir kanun hükmü ile bildirimin zorunlu kılındığı haller bir suçun işlenmesi, genel sağlık, yargı talepleri ya da hastanın bilgilerinin açıklanmasını talebi gibi başlıkları içermektedir. Bu başlıklar altındaki bildirimlerde hasta ile iletişim içerisinde olmak ve onun beklentileri ve taleplerini de değerlendirecek bir yaklaşım içinde bulunmak daha yararlı ve hastaya az zarar verici sonuçlar doğuracaktır. Bu çerçevede konu ile ilgili hükümlerin tıp etiği ilkelerine uygun bir içerik taşıması, hastaya ait bilgilerin açıklanmasının bir istisna olduğu, bunlarla beraber sağlık mesleği mensuplarına öznel koşullar ile ilgili meslek etiği ve deontolojisi çerçevesinde karar verebilme hakkının da göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Hasta kayıtlarının başka kişi veya kurumlarla paylaşılma olasılığının olduğu durumlarda sağlık çalışanları hastaları bilgilendirmelidir. Hastanın kendisine ait hangi bilgilerin hangi kurumlarla hangi yasal temeller çerçevesinde paylaşılması gerektiği konusunda bilgi sahibi olması tıp etiğine uygun bir uygulama oluşturabilir. Tıp etiğinin temel ilkelerinin, tıbbi deontolojinin, ulusal ve uluslararası düzenlemelerin önemle belirlediği mahremiyet hakkı, sağlık hizmetlerinin sunulmasında insanlara/hastaya tanınmış vazgeçilemez bir haktır. Sağlık hizmetlerinden yararlanan bireylerin bu süreçte insan haklarına uygun koşullarda hizmet almaları gerekmektedir. Bireylerin mahremiyet haklarına uygun koşullarda hizmet almaları sağlık hizmeti sürecinde hasta hakları açısından öneme sahiptir. Bu konudaki sınırlamalar tıp etiği ilkelerine uygun sonuçlar doğuracak hükümler içermelidir.

17 P 8 - Sağlık Sisteminde Sağlık ve Hastalık Türk Sağlık Sisteminin Değerlendirilmesi TÜRK SAĞLIK SİSTEMİNİN HASTALIKLARI Doç. Dr. İnci USER** / Marmara Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü Her sağlık sistemi ilgili ülkenin sosyal, ekonomik, demografik ve teknolojik koşulları ile siyasal kabullerinin bir ürünüdür. Bir sistemin avantaj ve dezavantajları etkinlik, hakkaniyet, ulaşılabilirlik, gereksinimlere uygunluk ve toplumsal kabul gibi ölçütlere göre değerlendirilir. Bu sunumda hastalık sözcüğü metaforik bir biçimde kullanılacak ve sağlık sistemimizin bazı sorunları hastalık olarak ele alınacaktır. Sistemin en önemli yapısal sorunu, küreselleşme sürecinin dayattığı neoliberal ekonomi politikalarının sağlık hizmetlerini giderek piyasaya açmasıdır. Bu durum, bir sağlık sigortasından yoksun bulunan ve satın alma güçleri düşük olan geniş nüfus kesimlerini pek çok hizmetten dışlamakta ve sosyal devlet ilkesiyle bağdaşmamaktadır. Buna ek olarak değinilecek olan diğer sorunlar ise şöylece sıralanabilir: Sağlık politikalarının toplumsal cinsiyet körü nitelikler taşıması; sağlık kuruluşları ve profesyonellerinin hastalarıyla ve halkla iletişimindeki bozukluklar; kültürümüzün hekim figürüne bakışı; yine kültürümüze özgü kaderciliğin sağlık-hastalık algı ve davranışlarına ve sağlık sistemiyle kurulan ilişkilere yansıması; kitle iletişim araçlarının sağlık konularını ele alış biçimi; kimi sağlık profesyonellerinin kitle iletişim araçlarıyla kurdukları ilişkiler; popüler kültürün sağlık sistemine ve genel olarak sağlığa ilişkin olarak yarattığı yanlış bilgilenmeler ve sistem içinde hekimlerle hekim olmayan profesyonellerin ilişkileri. SAĞLIK SİSTEMLERİNDE YANIT VERİRLİK: BEKLENTİLERİ SORUYOR MUYUZ? Dr. Psk. Seda USUBÜTÜN / T.C Sağlık Bakanlığı USPEM (Uluslar Arası Sağlıkta Performans Esaslı Uygulamalar Merkezi) Dünya Sağlık Örgütü sağlık sistemini birincil amacı sağlığın geliştirilmesi, yeniden tesisi ve sürekliliğinin sağlanması olan tüm faaliyetler şeklinde tanımlamaktadır. Bir sağlık sisteminin üç temel hedefi vardır: iyi sağlık hedef nüfusun sağlığının iyileştirilmesi, yanıt verirlik kişilerin beklentilerine karşılık verilmesi ve adil finansal korunma hasta olma durumundan kaynaklanan bedellere ilişkin olarak finansal korunma sağlanmasıdır. Yanıt verirlik, sağlık sisteminin sağlık gereksinimine nasıl yanıt verdiğine değil kişilerin sağlık hizmeti sunucularına ilişkin beklentilerine odaklanır. Yanıt verirlik kavramı 7 ayrı özellikte incelenebilir: İnsana saygı boyutu: İnsanın saygınlığını korumak, gizlilik ve kişisel sağlığa ilişkin kararlara katılım özerkliğini içerir. Kullanıcı yaklaşımı: Beklemeden ilgilenilmesi, yeterli kalitede tesisler, sosyal destek ağlarına erişim ve sağlık sunucunun seçimidir. Yanıt verirliği sağlık sisteminin temel bir hedefi olarak aldığımızda, sistemin insanlara hizmet için var olduğu vurgulanmış olur ve değerlendirilmesi yalnızca medikal bakımdan memnuniyeti ölçmenin ötesine geçilmesini gerektirir. Sunumda Türkiye Sağlık Sistemi nin son 10 yılda yanıt verirlik hedefi açısından gösterdiği performans, olan ve olması gereken karşılaştırması çerçevesinde irdelenecektir.

18 NOTLAR

19