ISI SENSÖR ve TRANSDÜSERLERİN SAĞLAMLIK KONTROLÜ

Transkript

1 ATELYE: ENDÜSTRİYEL KONTROL ve ARIZA ANALİZİ İŞ YAPRAĞI NO: 21 ISI SENSÖR ve TRANSDÜSERLERİN SAĞLAMLIK KONTROLÜ DENEYİN AMACI : PTC, NTC ve Termokupulların AVOmere ile sağlamlık konrolünü yapmak. TEORİK BİLGİLER : Elekronik devrelerle sıcaklık konrolü yapabilmek, oram sıcaklığını belirlemek, alıcıları yüksek sıcaklıkan korumak vb. gibi amaçlar için ısı sensör ve ransdüserleri kullanılır. DENEYDE KULLANILAN ALETLER: 1-NTC, PTC, Termokupl 2-AVOmere 3-Mum 1- PTC yi Şekilde görüldüğü ohmmereye bağlayınız. İlk olarak oda sıcaklığında PTC nin üzerinde yazılı değeri okumanız gerekiyor. Daha sonra mum veya benzeri bir araç ile ısıığınızda direnci yükseliyor ise PTC sağlamdır. Bunun dışında bir durum gerçekleşiyor ise PTC arızalıdır. 2-NTC yi Şekilde görüldüğü ohmmereye bağlayınız. İlk olarak oda sıcaklığında NTC nin üzerinde yazılı değeri okumanız gerekiyor. Daha sonra mum veya benzeri bir araç ile ısıığınızda direnci azalıyor ise NTC sağlamdır. Bunun dışında bir durum gerçekleşiyor ise NTC arızalıdır. 3-Avomere milivol (örneğin;200mv.) kademesine alınız. Termokuplun uçlarına avomerenin prop uçlarına sabileyiniz. Termokuplun ucu havya ya da çakmakla ısıılır. Avomerenin ekranında gerilim değişimi olup olmadığı gözlenir. Gerilim değişimi varsa ermokupl sağlamdır. 4-Ölçüğünüz değerleri abloya kaydederek uygulamaya son veriniz. GÖZLEM TABLOSU : Ölçüm Yapılan Sensör veya Transdüser PTC NTC Avomere ile oda sıcaklığındaki değeri Isııldıkan sonra en son okuduğunuz değer Sonuç Termokupl (Isılçif) 1- Sensör ve Transdüser kavramlarını açıklayınız. 2- Termisör nedir? Çeşileri nelerdir? 3- PTC, NTC ve Termokuplu anımlayınız. İŞİN ADI: Isı Sensör ve Transdüserlerin Sağlamlık Tesi İşi Biirme: Aelye Öğremeni

2 ATELYE: ENDÜSTRİYEL KONTROL ve ARIZA ANALİZİ İŞ YAPRAĞI NO: 22 ISI ALARM DEVRESİ (SICAKTA ÇALIŞAN DEVRE) DENEYİN AMACI: Transisörlü anaharlama devrelerinden ısı alârm devresini çizmek, uygulama bilgi ve becerisini kazanmak. TEORİK BİLGİLER : Isı alarm devreleri, ısı yükseldiğinde ya da düşüğünde çalışan uyarma devreleridir. Devrenin kurulabilmesi için ısı değişimini algılayacak elemanlara ihiyaç vardır R1 15k R3 680R LAMBA 12V R2 330R TR1 BC238BP R4 680R TR2 BC238BP BATARYA 12V DENEYDE KULLANILAN ALETLER: 2-AVOmere 3-Devre Şemasında belirilen elemanlar Besleme kaynağından (+12 V) gelen akım, R1 direnci üzerinden NTC ile R2 nin birleşiği nokaya gelir. NTC nin sıcak olduğu anda iç direnci azalır ve Tr1 ransisörünün beyz ucuna negaif (-) poansiyeli geleceğinden sıfırlanan I B1 akımı, Tr1 ransisörünü kesime göürür. Bu anda Tr1 in kolekör-emier direnci maksimum değere ulaşır. Tr2 ransisörünün beyzine R3 ve R4 dirençlerinden geçen bir + akım geleceği için Tr2 ransisörü ileime geçer ve lâmba yanar. NTC nin soğuk olduğu oramda ise NTC nin iç direnci yüksek olacağı için R1 ve R2 dirençleri üzerinden geçen IB akımı, Tr1 in beyz ucuna giderek Tr1 ransisörünü ileime geçirir. Bu durumda kolekör - emier direnci azalan Tr1 in kolekör gerilimi negaif poansiyel seviyesine iner. Bu anda R3 direncinin üs ucu +, al ucu - gerilim poansiyeline ulaşır. Sonuça Tr2 nin beyz poansiyelinin negaif seviyeye düşmesi ve bunun ekisi ile beyz akımının + iken - değere inmesiyle, Tr2 ransisörü kesime gider ve lâmba söner. 1. Devre elemanlarının sağlamlık konrolünü yapınız. 3. Devrenin doğruluğunu konrol ediniz. 4. Öğremeniniz deneiminde devreye enerji veriniz. 5. Oram sıcaklığında lâmbanın yanıp yanmadığını konrol ediniz ve gerekli ölçmeleri yaparak abloya kaydediniz. 6. NTC 'yi ısıarak lambanın durumunu gözleyiniz ve gerekli ölçmeleri yaparak abloya kaydediniz. 7. Devredeki NTC yerine PTC bağlayarak soğuk ve sıcak durumdaki lâmbanın durumunu gözleyiniz. 8. Enerjiyi keserek devreyi dikkalice sökünüz. 9. Bu emrine ai soruları cevaplandırınız. 1. NTC 'nin özelliği nedir? 2. Devrede NTC yerine PTC kullanılması, devrenin çalışmasını nasıl ekiler? -c NTC 10K İŞİN ADI: Isı Alarm Devresi (Sıcaka Çalışan Devre) İşi Biirme: Aelye Öğremeni

3 ATELYE: ENDÜSTRİYEL KONTROL ve ARIZA ANALİZİ İŞ YAPRAĞI NO: 23 ISI ALARM DEVRESİ (SOĞUKTA ÇALIŞAN DEVRE) DENEYİN AMACI: Transisörlü anaharlama devrelerinden ısı alârm devresini çizmek, uygulama bilgi ve becerisini kazanmak. TEORİK BİLGİLER : Isı alarm devreleri, ısı yükseldiğinde ya da düşüğünde çalışan uyarma devreleridir. Devrenin kurulabilmesi için ısı değişimini algılayacak elemanlara ihiyaç vardır -c NTC 10K R3 680R LAMBA 12V R2 330R TR1 BC238BP R4 680R TR2 BC238BP BATARYA 12V DENEYDE KULLANILAN ALETLER: 2-AVOmere 3-Devre Şemasında belirilen elemanlar NTC nin yapısı gereği soğuk oramda iç direnci yüksekir. Bu nedenle Tr1 in beyzine gelen IB1 akımı, NTC nin akıma büyük direnç gösermesinden dolayı sıfıra yakın bir değerde bulunur. Bu akım Tr1 i ileime geçirmeye yeerli olmadığından, Tr1 bu anda kesimdedir. Tr2, R3 ve R4 dirençleri üzerinden + I B2 akımını beyz ucundan alacağı için ileime geçerek lâmbanın yanmasına neden olur. NTC sıcak oramda iken iç direnci düşer ve akıma karşı gösereceği zorluk azalarak büyük bir akım geçişine izin verir. Bu durumda, + I B1 akımı ararak Tr1 i kesim durumundan ileim durumuna geçirir. Kolekör-emier direnci sıfıra yaklaşan Tr1 in kolekör ucunda, emierden gelen (-) poansiyel olması nedeniyle, Tr2 nin beyzine gelen I B2 akım değeri azalıp negaif (-) değere düşerek Tr2 yi kesime göürür ve lâmba söner. 1. Devre elemanlarının sağlamlık konrolünü yapınız. 3. Devrenin doğruluğunu konrol ediniz. 4. Öğremeniniz deneiminde devreye enerji veriniz. 5. Oram sıcaklığında lâmbanın yanıp yanmadığını konrol ediniz ve gerekli ölçmeleri yaparak abloya kaydediniz. 6. NTC 'yi ısıarak lambanın durumunu gözleyiniz ve gerekli ölçmeleri yaparak abloya kaydediniz. 7. Devredeki NTC yerine PTC bağlayarak soğuk ve sıcak durumdaki lâmbanın durumunu gözleyiniz. 8. Enerjiyi keserek devreyi dikkalice sökünüz. 9. Bu emrine ai soruları cevaplandırınız. 1. Devredeki Tr1 ve Tr2 ransisörlerinin görevini yazınız. R1 100R İŞİN ADI: Isı Alarm Devresi (Sıcaka Çalışan Devre) İşi Biirme: Aelye Öğremeni

4 ATELYE: ENDÜSTRİYEL KONTROL ve ARIZA ANALİZİ İŞ YAPRAĞI NO: 24 REZİSTANSIN OTOMATİK KONTROLÜ DENEYİN AMACI: Triyak ve PTC ile ısııcı konrolü devresini incelemek. TEORİK BİLGİLER: Triyak ile ısııcı konrolü yapılırken isenirse belirli bir ısıdan sonra yük çalışırılır veya durdurulur. Isı duyarlı elemanın bulunduğu oramdaki ısı değişimine bağlı olarak, faz kaydırılarak yük konrolü gerçekleşirilir. Bu şekilde oram ısısı belirli seviyede kalması sağlanabilir. DENEYDE KULLANILAN ALETLER: 2-AVOmere 3-Isııcı 4-Devre Şemasında belirilen elemanlar Devreye enerji uygulandığında PTC nin iç direnci küçük olduğundan C1 kondansaörü alernans başında şarj olur ve riyağı aeşler. Dolayısıyla erken eiklenen riyak her alernansa uzun süreli olarak yüken akım geçişine izin verir. Bu durumda ısııcının erafa yaydığı ısı fazla olur. Bir süre sonra ısııcının yaydığı ısı PTC nin iç direncinin büyümesine neden olur. İç direnci büyüyen PTC, C1 kondansaörünün şarj süresini gecikireceğinden diyak ve riyak daha geç ileken olur ve yüken daha kısa süreli akım geçer. Buna bağlı olarak ısııcının yaydığı ısı mikarı azalır. Böylece oram ısısı sabi uulmuş olur. 1. Devre elemanlarının sağlamlık konrolünü yapınız. 3. Isııcı yük yerine lamba bağlayınız. 4. Devreye enerji veriniz. 5. PTC yi havya ile ısıın ve lamba parlaklığındaki değişimi gözleyiniz. 6. Lambayı söküp yerine ısııcı bağlayınız.. 7.PTC yi ısııcıdan ekilenecek şekilde devreye mone edip enerji uygulayınız. Isııcının erafa yaydığı ısı değişimini gözleyiniz. 1.Isııcı yük olarak neler kullanılabilir. 2.Devrede eikleme elemanı olarak diyak yerine neon lamba kullanılabilir mi? 3.Triyak yerine risör kullanılırsa devre nasıl çalışır. 4.Devrede PTC yerine aynı değerde NTC kullanılırsa devre nasıl çalışır. İŞİN ADI: Rezisansın Oomaik Konrolü İşi Biirme: Aelye Öğremeni

5 ATELYE: ENDÜSTRİYEL KONTROL ve ARIZA ANALİZİ İŞ YAPRAĞI NO: 25 IŞIK ALARM DEVRESİ (KARANLIKTA ÇALIŞAN) DENEYİN AMACI: Transisörlü anaharlama devrelerinden ışık alârm devresini çizme ve uygulama bilgi ve becerisini kazanmak. TEORİK BİLGİLER: Işık alarm devreleri ışık kesildiğinde ya da ışık geldiğinde alarm veren LDR, fooransisör gibi opik elemanların sensör olarak kullanıldığı devrelerdir. DENEYDE KULLANILAN ALETLER: 2-AVOmere 3-Devre Şemasında belirilen elemanlar İlk anda LDR karanlık oramda olup iç direnci yüksekir. Bu durumda Tr1 in beyz akımı, LDR üzerinden + 12 volluk kaynakan gelen + akımın LDR nin iç direncinin yüksek olmasından dolayı yeersiz seviyededir. Dolayısıyla Tr1 kesimdedir. Tr1 in kolekör ucunun + poansiyelinin arması, Tr2 nin beyz akımının (+ IB2) R3 ve R4 dirençleri üzerinden geçerek Tr2 yi ileime geçirmesine neden olur ve lâmba yanar. LDR aydınlıka iken iç direnci düşerek elekrik akımının geçişine izin verir. Tr1 in beyzinden IB1 akımı geçeceğinden Tr1 kesim durumundan ileim durumuna geçer. Bu anda Tr1 in kolekör ucu, kaynağın (-) kubundan, Tr2 nin emier ucu üzerinden negaif poansiyel alacağı için Tr2 nin beyz poansiyeli + dan - ye geçerek IB2 akımını - yapar. Sonuça Tr2 kesime gider ve lâmba söner. 1. Devre elemanlarının sağlamlık konrolünü yapınız. 3. Devrenin doğruluğunu konrol ediniz. 4. Öğremeniniz deneiminde devreye enerji veriniz. 5. Oram aydınlığında lambanın yanıp yanmadığını konrol ediniz. 6. LDR 'nin üzerini kapaarak karanlık oramda lambanın yanıp yanmadığını konrol ediniz. 7. Enerjiyi keserek devreyi dikkalice sökünüz. 8. Bu emrine ai soruları cevaplandırınız. 1. LDR 'nin özelliğini yazınız. 2. LDR konrollü devrelerin nerelerde kullanıldığını açıklayınız. İŞİN ADI: Işık Alarm Devresi ( Karanlıka Çalışan Devre) İşi Biirme: Aelye Öğremeni

6 ATELYE: ENDÜSTRİYEL KONTROL ve ARIZA ANALİZİ İŞ YAPRAĞI NO: 26 IŞIK ALARM DEVRESİ (AYDINLIKTA ÇALIŞAN) DENEYİN AMACI: Transisörlü anaharlama devrelerinden ışık alârm devresini çizme ve uygulama bilgi ve becerisini kazanmak. TEORİK BİLGİLER: Işık alarm devreleri ışık kesildiğinde ya da ışık geldiğinde alarm veren LDR, fooransisör gibi opik elemanların sensör olarak kullanıldığı devrelerdir. DENEYDE KULLANILAN ALETLER: 2-AVOmere 3-Devre Şemasında belirilen elemanlar İlk anda LDR karanlık oramdadır. R1 direnci üzerinden geçen akım, LDR nin iç direncinin yüksek olması nedeniyle R2 direnci üzerinden Tr1 in beyz ucuna gelerek ileime geçirir. Bu anda Tr1 in kolekör poansiyeli, emier - kolekör direnci sıfıra yaklaşacağından kaynağın (-) kubundan negaif polarma alır. Böylece Tr2 nin beyz akımı (-) değere düşerek Tr2 nin kesime gimesine ve lâmbanın sönmesine neden olur.ldr aydınlık orama geçiğinde iç direnci azalarak üzerinden, R1 direncinden gelen + akımın geçişine izin verir. Bu anda Tr1, yeersiz beyz polarması nedeniyle kesime gider. Tr2, R3 ve R4 dirençleri üzerinden, kaynakan gelen + IB2 akımının beyz ucuna ulaşması sonucunda ileime geçerek lâmbayı yakar. 1. Devre elemanlarının sağlamlık konrolünü yapınız. 3. Devrenin doğruluğunu konrol ediniz. 4. Öğremeniniz deneiminde devreye enerji veriniz. 5. Oram aydınlığında lambanın yanıp yanmadığını konrol ediniz. 6. LDR 'nin üzerini kapaarak karanlık oramda lambanın yanıp yanmadığını konrol ediniz. 7. Enerjiyi keserek devreyi dikkalice sökünüz. 8. Bu emrine ai soruları cevaplandırınız. 1. LDR 'nin avomere ile sağlamlık konrolü nasıl yapılır? İŞİN ADI: Trisörün Sağlamlık Tesi ve larının Tespii Deneyi İşi Biirme: Aelye Öğremeni

7 ATELYE: ENDÜSTRİYEL KONTROL ve ARIZA ANALİZİ İŞ YAPRAĞI NO: 27 LDR İLE TRİYAK KONTROLÜ DENEYİN AMACI: LDR ile riyak konrolü yapan devreyi incelemek. TEORİK BİLGİLER: Triyaklar küçük gey akımlarıyla büyük yük akımlarını konrol eden ve her iki yönde akım geçiren elemanlardır. LDR yardımıyla riyağın gey akımı ışığa bağlı olarak konrol edildiğinde, çok daha büyük olan yük akımı da konrol edilmiş olur. ENEY BAĞLANTI ŞEMASI: DENEYDE KULLANILAN ALETLER: 2-AVOmere 3-Devre Şemasında belirilen elemanlar Devreye enerji uygulandığında LDR ışık alıyorsa iç direnci çok küçülür. Bu nedenle R1 üzerinden gelen akım LDR üzerinden devreyi amamlar. C1 uçlarındaki gerilim diyak aeşleme gerilimine ulaşamadığı için riyak yalıkandır ve yük çalışmaz. LDR üzerine gelen ışık kesildiğinde ise LDR nin direnci büyür (Yaklaşık 2 MΩ) R1 üzerinden gelen akım C1 kondansaörünü şarj eder. C1 uçlarındaki gerilim diyak aeşleme gerilimine ulaşığında diyak ve gey eiklemesi alan riyak ileime gider. İleken olan riyakan geçen akım yükün çalışmasını sağlar. 1. Devre elemanlarının sağlamlık konrolünü yapınız. 3. Devrenin doğruluğunu konrol ediniz. 4. Öğremeniniz deneiminde devreye enerji veriniz. 5. LDR üzerini kapaarak ışık gelmesini önleyiniz ve lâmbanın yandığını gözleyiniz. 6. Lâmba yanarken risör ve kondansaör uçlarındaki gerilimleri ölçerek kaydediniz. 7. LDR 'nin üzerini açarak ışık gelmesini sağlayınız ve lâmbanın söndüğünü gözleyiniz. 8. Lâmba sönük durumda iken risör ve kondansaör uçlarındaki gerilimleri ölçünüz ve kaydediniz. 9. Enerjiyi keserek devreyi dikkalice sökünüz. 10. Bu emrine ai soruları cevaplandırınız. GÖZLEM TABLOSU : LDR A2-Ş G-Ş C-Ş Işık alıyor Işık almıyor 1. Devrede riyak yerine risör bağlanırsa devrenin çalışması değişir mi? 2. LDR devredeki yerinden sökülüp R1 direncine seri bağlanırsa devre nasıl çalışır? Neden? 3. R1 direncinin değeri büyüülürse devre nasıl çalışır? Neden? İŞİN ADI: LDR ile Triyak Konrolü İşi Biirme: Aelye Öğremeni

8 ATELYE: ENDÜSTRİYEL KONTROL ve ARIZA ANALİZİ İŞ YAPRAĞI NO: 28 IŞIK (LDR) KONTROLLÜ DİMMER DEVRESİ DENEYİN AMACI: Işık konrollü dimmer devresini çizme ve uygulama bilgi ve becerisini kazanmak. TEORİK BİLGİLER: Foo direnç, foo diyo ve foo ransisör, küçük akımlı elemanlardır. Bu opik elemanlar genellikle risör, riyak gibi daha büyük akımlı anaharlama elemanlarının eiklenmesinde kullanılır. Böylece ışıkaki değişmelerle büyük akımlı devrelerin konrolü sağlanır. ENEY BAĞLANTI ŞEMASI: 220 V 50 HZ DENEYDE KULLANILAN ALETLER: 2-AVOmere 3-Devre Şemasında belirilen elemanlar Karanlık oramda devreye enerji uygulandığında, LDR 'nin iç direnci çok yüksekir ve alernaif gerilimin poziif alernansında R1 direnci ve P poansiyomeresi üzerinden gelen poziif gerilim, C1 kondansaörünü şarj emeye başlar. C1 kondansaörü üzerindeki gerilim, 30 vol civarındaki diyak eşik gerilimi üzerine çıkığında diyak ileime geçer. Diyağın ileime geçmesiyle riyak da eiklenerek ileime geçer ve lâmba yanar. Devredeki P poansiyomeresi lâmbanın yanacağı ve söneceği ışığın şiddeini ayarlar. R2 direnci ve C2 kondansaörü ise, riyak üzerindeki gerilimi sabi uarak lâmbadaki ışık ireşimlerini engeller. 1. Devre elemanlarının sağlamlık konrolünü yapınız. 3. Devrenin doğruluğunu konrol ediniz. 4. Öğremeniniz deneiminde devreye enerji veriniz. 5. LDR üzerini kapaarak ışık gelmesini önleyiniz ve lâmbanın yandığını gözleyiniz. 6. Lâmba yanarken risör ve kondansaör uçlarındaki gerilimleri ölçerek kaydediniz. 7. LDR 'nin üzerini açarak ışık gelmesini sağlayınız ve lâmbanın söndüğünü gözleyiniz. 8. Lâmba sönük durumda iken risör ve kondansaör uçlarındaki gerilimleri ölçünüz ve kaydediniz. 9. Enerjiyi keserek devreyi dikkalice sökünüz. 10. Bu emrine ai soruları cevaplandırınız. 1. Işık konrollü dimmer devresinin kullanım amacını yazınız. 2. Poansiyomere ile yapılan dimmer devresi ve LDR ile yapılan dimmer devresini yapı ve çalışması bakımından karşılaşırınız. 3. Devrenin nerelerde kullanıldığını yazınız. İŞİN ADI: Işık (LDR) Konrollü Dimmer Devresi İşi Biirme: Aelye Öğremeni

9 ATELYE: ENDÜSTRİYEL KONTROL ve ARIZA ANALİZİ İŞ YAPRAĞI NO: 29 FOTO TRANSİSTÖRLÜ KONTROL DEVRESİ DENEYİN AMACI: Foo Transisörlü konrol devresini incelemek. TEORİK BİLGİLER: Foo ransisörler ışık gördüğünde Kollekör-emier dirençleri azalan elemanlardır. Bu özelliklerinden dolayı yüklerin ışık ile konrol edilmesi isenen yerlerde kullanılır. Yükün ışık konrollü çalışması için yük akımını kumanda eden anaharlama elemanının konrol akımı foo ransisörle kumanda edilir. DENEYDE KULLANILAN ALETLER: 2-AVOmere 3-Güç Kaynağı 4-Devre Şemasında belirilen elemanlar Bu devrede foo ransisör ışık görmüyorsa iç direnci çok büyükür. Bu nedenle T2 nin beyzinden poziif polarma T2 yi ileken yapar. T2 ileken olduğundan T3 ransisörünün beyzi poziif polarma alamaz ve T3 ransisörü kesime gider. Role ve yük çalışmaz. Foo Transisör ışık gördüğünde iç direnci küçükür. Fo ransisörün koleköründeki gerilim T2 yi ileken yapamayacağı için T2 kesimdedir. Bu nedenle R2, R5, R6 gerilim bölücü dirençleri üzerinden geçen akımın, R6 direnci üzerinde oluşurduğu gerilim düşümü T3 ransisörünün beyzini poziif yapar ve T3 ransisörü ileime gider. Role enerjilenir ve yük çalışır. Foo ransisör ışık aldığı sürece T2 ransisörü kesimde, T3 ransisörü ileimde kalır ve yük çalışır. 1. Devre elemanlarının sağlamlık konrolünü yapınız. 3. Foo ransisör üzerine ışık geldiğinde devreye önce DC gerilim uygulayınız ve rölenin çekiğini gözleyiniz. 4. Foo ransisör ışık almadığında rölenin bırakığını gözleyiniz. 5. Güç devresine AC 220 V gerilim uygulayın. Foo ransisör ışık aldığında lambanın yandığını gözleyiniz. Işık almadığında ise lambanın söndüğünü gözleyiniz. 1.Foo ransisör kısa devre olursa devre nasıl çalışır? Neden? 2.T2 ransisörü kısa devre olursa devre nasıl çalışır? Neden? 3.T3 ransisörü kısa devre olursa devre nasıl çalışır? Neden? 4.R4 kısa devre olursa yük çalışır mı? Neden? 5.R5 kısa devre olursa yük çalışır mı? Neden? 6.R4 açık devre olursa yük çalışır mı? Neden? İŞİN ADI: Foo Transisörlü Konrol Devresi İşi Biirme: Aelye Öğremeni

10 ATELYE: ENDÜSTRİYEL KONTROL ve ARIZA ANALİZİ İŞ YAPRAĞI NO: 30 Opampların Eviren (Tersleyen) Yükseleç Olarak Kullanılması DENEYİN AMACI: Opampların ersleyen yükseleç devresini kurarak çalışma prensibini kavrar, elde edilen deney sonuçlarını eoriyle karşılaşırmayı bilir. TEORİK BİLGİLER: Opamplarda ersleyen ve erslemeyen girişler olmak üzere iki giriş bulunmakadır. Tersleyen girişinin kullanılarak yapılan yükselme işlemine ersleyen yükselme adı verilir. Giriş sinyali ile çıkış sinyali arasında faz farkı meydana gelir. RF 20k U1(12 V-) A AM FM + - RG 10k U UA741 B C D DENEYDE KULLANILAN ALETLER: 2-AVOmere 3-Çif ışınlı osilaskop 4-Sinyal Generaörü 5-+/- 12 V Simerik Güç kaynağı 6-Devrede belirilen elemanlar Tersleyen yükseleç devresinde, giriş gerilimi eviren girişe (-) uygulanmakadır. Bu şekilde çıkış gerilimi ile giriş gerilimi arasında faz farkı meydana gelir. Çıkış gerilimi; U ç = - ( Rf / Rg ). Ug dir. Formüldeki (-) işarei, giriş ile çıkış gerilimlerinin ers fazlı olduğunu göserir. 1. Devre elemanlarının sağlamlık konrolünü yapınız. 3. Sinyal generaörünü 1 Vpp (1 KHz) e ayarlayıp girişe uygulayınız. 4. Ölçüm ablosunda verilen Rf direnç değerlerini kullanarak, çıkış gerilimlerini osilaskopan izleyip çiziniz. 5. Sinyal generaörünü devreden çıkarınız. Ayarlı güç kaynağını 1 Vol a ayarlayıp girişe uygulayınız. Önceki basamaka yapılan işlemleri ekrarlayınız. 6. Sonuçları ölçüm ablosuna kaydediniz. ÖLÇÜM TABLOSU : Rf Ug Ug Faz Farkı 22 K AC 1 Vpp Vpp DC 1V V 47 K AC 1 Vpp Vpp DC 1V V 100 K AC 1 Vpp Vpp DC 1V V R1 100 U2(12 V+) Osilaskop Grafikleri : Ug Ug Ug=AC 1Vpp

11 Rf=22 K Rf=47 K Rf=100 K 1.Devredeki Rf direncinin görevi nedir? 2.Rf direncinin değeri çıkış gerilimini nasıl ekilemekedir? İŞİN ADI: Opampların Eviren (Tersleyen) Yükseleç Olarak Kullanılması İşi Biirme: Aelye Öğremeni

12 ATELYE: ENDÜSTRİYEL KONTROL ve ARIZA ANALİZİ İŞ YAPRAĞI NO: 31 Opampların Evirmeyen (Terslemeyen) Yükseleç Olarak Kullanılması DENEYİN AMACI: Opampların erslemeyen yükseleç devresini kurarak çalışma prensibini kavrar, elde edilen deney sonuçlarını eoriyle karşılaşırmayı bilir. TEORİK BİLGİLER: Opamplarla yapılan erslemeyen yükseleç, Opamp ın evirmeyen girişi kullanılarak gerçekleşirilir. Böyle bir yükseleç devresinde giriş sinyali ile çıkış sinyali arasında faz farkı yokur. Kazan değeri ise eviren yükseleçen farklıdır. RF k U1(12 V-). 6 A B C D AM FM - R1 10k UA741 U2(12 V+) DENEYDE KULLANILAN ALETLER: 2-AVOmere 3-Çif ışınlı osilaskop 4-Sinyal Generaörü 5-+/- 12 V Simerik Güç kaynağı 6-Devrede belirilen elemanlar Terslemeyen yükseleç devresinde, giriş gerilimi evirmeyen girişe (+) uygulanmakadır. Bu şekilde çıkış gerilimi ile giriş gerilimi aynı fazda olur. Çıkış gerilimi; U ç = [1+ ( Rf / R1 )]. Ug dir. 1. Devre elemanlarının sağlamlık konrolünü yapınız. 3. Sinyal generaörünü 1 Vpp (1 KHz) e ayarlayıp girişe uygulayınız. 4. Ölçüm ablosunda verilen Rf direnç değerlerini kullanarak, çıkış gerilimlerini osilaskopan izleyip çiziniz. 5. Sinyal generaörünü devreden çıkarınız. Ayarlı güç kaynağını 1 Vol a ayarlayıp girişe uygulayınız. Önceki basamaka yapılan işlemleri ekrarlayınız. 6. Sonuçları ölçüm ablosuna kaydediniz. ÖLÇÜM TABLOSU : Rf Ug Ug Faz Farkı 22 K AC 1 Vpp Vpp DC 1V V 47 K AC 1 Vpp Vpp DC 1V V 100 K AC 1 Vpp Vpp DC 1V V Osilaskop Grafikleri : Ug Ug Ug=AC 1Vpp

13 Rf=22 K Rf=47 K Rf=100 K 1.Devredeki Rf direncinin görevi nedir? 2.Rf direncinin değeri çıkış gerilimini nasıl ekilemekedir? 3-Rf= 10 K, R1= 10 K yapıldığında kazanç ne olur? İŞİN ADI: Opampların Evirmeyen(Terslemeyen) Yükseleç Olarak Kullanılması Aelye Öğremeni İşi Biirme:

14 ATELYE: ENDÜSTRİYEL KONTROL ve ARIZA ANALİZİ İŞ YAPRAĞI NO: 32 Opampların Gerilim İzleyici Olarak Kullanılması DENEYİN AMACI: Opamplarla gerilim izleyici devresini kurarak çalışma prensibini kavrar, elde edilen deney sonuçlarını eoriyle karşılaşırmayı bilir. TEORİK BİLGİLER: Opamplarla yapılan gerilim izleyicilerde kazanç 1 olduğu için band genişliği oldukça yüksekir. Giriş empedansı çok büyük, çıkış empedansı ise oldukça düşükür. Devrede Vg = Vç dir. Gerilim izleyici devreler empedans uygunlaşırmak ya da devreleri birbirinden yalımak amacıyla kullanılır. U1(12 V-). AM FM UA741 U2(12 V+) 6 A B C D DENEYDE KULLANILAN ALETLER: 2-AVOmere 3-Çif ışınlı osilaskop 4-Sinyal Generaörü 5-+/- 12 V Simerik Güç kaynağı 6-Devrede belirilen elemanlar Evirmeyen yükseleç devresinde, Rf= 0 ve R1= yapıldığında gerilim izleyici devresi elde edilir. Çıkış gerilimi; U ç = Ug dir. Görüldüğü gibi giriş gerilimi, çıkış gerilimi ile aynı genlik ve faza sahipir. Devrenin giriş direnci büyük ve çıkış direnci küçükür. Bundan dolayı empedans uygunlaşırmak amacıyla kullanılırlar. 1. Devre elemanlarının sağlamlık konrolünü yapınız. 3. Sinyal generaörünü ile ölçüm ablosunda verilen giriş gerilimlerini uygulayınız. Çıkış gerilimlerini osilaskopan inceleyip çiziniz. 4. Sinyal generaörünü devreden çıkarınız. Ayarlı güç kaynağı ile ölçüm ablosunda verilen giriş gerilimlerini uygulayınız. Çıkış gerilimlerini osilaskopan izleyip çiziniz. 5. Sonuçları ölçüm ablosuna kaydediniz. ÖLÇÜM TABLOSU : Ug Ug Faz Farkı AC 1 Vpp Vpp DC 1V V AC 2 Vpp Vpp DC 2V V AC 3 Vpp Vpp DC 3V V

15 Osilaskop Grafikleri : Ug Ug Ug=AC 1Vpp Ug Ug Ug=DC 2V Ug=AC 2Vpp 1.Gerilim izleyici devresinin giriş gerilimi maksimum kaç vol olabilir? Neden? İŞİN ADI: Opampların Gerilim İzleyici Olarak Kullanılması İşi Biirme: Aelye Öğremeni

16 ATELYE: ENDÜSTRİYEL KONTROL ve ARIZA ANALİZİ İŞ YAPRAĞI NO: 33 Opampların Toplayıcı Olarak Kullanılması DENEYİN AMACI: Opampla yapılan oplama devresinin yapısını ve çalışmasını bilir. TEORİK BİLGİLER: Toplayıcı devrenin yapımında eviren yükseleç devresi emel alınmışır. Eviren giriş uçlarına bağlanan giriş sinyallerinin oplamı faz farklı ve kazanca bağlı olarak çıkışan alınır. Toplama devresinde giriş sayısı isenildiği kadar arırılabilir. Herhangi bir sınırlama yokur. RF 12 V+ 10k R3 2k2 12 (V-). Ug1-3V Ug2-1V ZENER 1N4372A R1 10k R2 10k (V+) 6 UA741 A B C D DENEYDE KULLANILAN ALETLER: 2-AVOmere 3-Çif ışınlı osilaskop 4-Ayarlı Güç Kaynağı 5-+/- 12 V Simerik Güç kaynağı 6-Devrede belirilen elemanlar Toplama devresinin genel formülü; = - [(Rf/R1).Ug1 + (Rf/R2). Ug2] Devrede Rf= R1= R2 olduğundan çıkış gerilimi; U ç = - (Ug1+Ug2) dir. Zener diyo, Ug1 girişine sabi bir gerilim uygulamak amacıyla kullanılmışır. Ug1 giriş ucunda, zener gerilimi olan 3 V bulunmakadır. Ug2 giriş gerilimi, ayarlı güç kaynağı ile uygulanabileceği gibi, +12 V ile şase arasına bağlanacak bir poansiyomere ile de uygulanabilir. 1. Devre elemanlarının sağlamlık konrolünü yapınız. 3. Ayarlı güç kaynağı ile ölçüm ablosunda verilen Ug2 gerilimlerini uygulayarak çıkış gerilimlerini osilaskopan izleyerek çiziniz. 4. Sonuçları ölçüm ablosuna kaydediniz. ÖLÇÜM TABLOSU : Ug1 Ug2 Faz Farkı DC 3 V DC 1V V DC 3 V DC 2V V DC 3 V DC 3V V DC 3 V DC 4V V

17 Osilaskop Grafikleri : Ug1=DC 3V Ug2=DC 1V Ug1=DC 3V Ug2=DC 2V Ug1=DC 3V Ug2=DC 3V Ug1=DC 3V Ug2=DC 4V 1.Ug2 gerilimi 12 V yapılırsa çıkış geriliminin değeri ne olu? Neden? 2.Devredeki Rf direnci 15 K yapılırsa çıkış geriliminin değeri değişir mi? Neden? İŞİN ADI: Opampların Toplayıcı Olarak Kullanılması İşi Biirme: Aelye Öğremeni

18 ATELYE: ENDÜSTRİYEL KONTROL ve ARIZA ANALİZİ İŞ YAPRAĞI NO: 34 Opampların Fark Yükseleci Olarak Kullanılması DENEYİN AMACI: Opampla yapılan çıkarma devresinin yapısını ve çalışmasını bilir. TEORİK BİLGİLER: Çıkarma devresi olarak da isimlendirebileceğimiz fark devresi, (+) ve (-) girişlerine uygulanan sinyallerin farkını alır, çıkarma işlemini yapar. RF 12 V+ 10k R3 2k2 12 (V-) DENEYDE KULLANILAN ALETLER: 2-AVOmere 3-Çif ışınlı osilaskop 4-Sinyal Generaörü 5-+/- 12 V Simerik Güç kaynağı 6-Devrede belirilen elemanlar Ug1-3V Ug2-1V ZENER 1N4372A Fark yükselici devresi, girişlerine uygulanan iki gerilimin farkını alır. Devrede Rf=R1=R2=R3 olduğundan çıkış gerilimi; U ç = Ug2 - Ug1 dir. Zener diyo, Ug1 girişine sabi bir gerilim uygulamak amacıyla kullanılmışır. Ug1 giriş ucunda, zener gerilimi olan 3 V bulunmakadır. Ug2 giriş gerilimi, ayarlı güç kaynağı ile uygulanabileceği gibi, +12 V ile şase arasına bağlanacak bir poansiyomere ile de uygulanabilir. 1. Devre elemanlarının sağlamlık konrolünü yapınız. 3. Ayarlı güç kaynağı ile ölçüm ablosunda verilen Ug2 gerilimlerini uygulayarak çıkış gerilimlerini osilaskopan izleyerek çiziniz. 4. Sonuçları ölçüm ablosuna kaydediniz. ÖLÇÜM TABLOSU : R1 10k R2 10k R4 10k (V+). 6 UA741 A B C D Ug1 Ug2 DC 3 V DC 2V V DC 3 V DC 3V V DC 3 V DC 4V V DC 3 V DC 5V V Osilaskop Grafikleri : Ug2=DC 2V Ug1=DC 3V Ug2=DC 3V Ug1=DC 3V

19 Ug2=DC 4V Ug1=DC 3V Ug2=DC 5V Ug1=DC 3V 1. Ug2 gerilimi 18 V yapılırsa çıkış geriliminin değeri ne olur? Neden? İŞİN ADI: Opampların Fark Yükseleci Olarak Kullanılması İşi Biirme: Aelye Öğremeni

20 ATELYE: ENDÜSTRİYEL KONTROL ve ARIZA ANALİZİ İŞ YAPRAĞI NO: 35 Opampların Karşılaşırıcı (Kıyaslayıcı) Olarak Kullanılması DENEYİN AMACI: Opampla yapılan karşılaşırıcı devresinin yapısını ve çalışmasını bilir. TEORİK BİLGİLER: Karşılaşırıcı (Komparaör) devresinde opampın girişlerinden birisi referans olarak kabul edilir. Diğerine giriş gerilimi uygulanır. Geri besleme direnci kullanılmadığı için kazanç maksimumdur. Girişin referansan büyük veya küçük olmasına göre çıkışan + max. ya da max. gerilim alınır. Opampın besleme gerilimi +/- 12 V kullanıldığı için çıkışan yaklaşık olarak +/-10 V alınır. R2(2) U1(V-) DENEYDE KULLANILAN ALETLER: 2-AVOmere 3-Çif ışınlı osilaskop 4-Sinyal Generaörü 5-+/- 12 V Simerik Güç kaynağı 6-Devrede belirilen elemanlar Eviren girişe referans olarak zener diyo üzerinden 6 Vol uygulanmışır. Ug 6 volan büyük olduğunda çıkış +, Ug 6 volan küçük olduğunda çıkış olacakır. Giriş ile referans arasındaki fark çok küçük dahi olsa çıkışa değişiklik hissedilir. Besleme gerilimi 12 Vol olduğundan R1 ve po birbirine eşi olduğunda Ug=6 V olur. Poun değeri 47 K nın alına düşüğünde Ug<Uref olur. Poun değeri 47 K dan büyük olduğunda Ug>Uref olur. Eğer eviren (-) giriş referans olarak kullanılırsa, Ug>Uref olursa + 10 V Ug<Uref olursa - 10 V Eğer evirmeyen (+) giriş referans olarak kullanılırsa, Ug>Uref olursa - 10 V Ug<Uref olursa + 10 V 1. Devre elemanlarının sağlamlık konrolünü yapınız. 3. Sırasıyla 4, 5, 6, 7, 8 vol girişe uygulayınız. 4. Poansiyomereyi ayarlamak sureiyle çıkışın hangi giriş değerlerinden iibaren değişim göserdiğini bulunuz. 5. Sonuçları ölçüm ablosuna kaydediniz. ÖLÇÜM TABLOSU : Ug Uref DC 4 V DC 6V V DC 5 V DC 6V V DC 6 V DC 6V V DC 7 V DC 6V V DC 8 V DC 6V V 1.Karşılaşırıcı devre nerelerde kullanılabilir? İŞİN ADI: Opampların Karşılaşırıcı (Kıyaslayıcı) Olarak Kullanılması İşi Biirme: Ug R1 47k POT 100k Uref R2 1k R3 10k R4 10k D1 1N4735A U1(V+) 2 3 U D3 LED-YELLOW Ug<Uref Ug>Uref R5 680 D2 LED-BLUE Aelye Öğremeni

21 ATELYE: ENDÜSTRİYEL KONTROL ve ARIZA ANALİZİ İŞ YAPRAĞI NO: 36 LDR nin Opamplı Karşılaşırıcı Devrelerinde Kullanılması DENEYİN AMACI: LDR nin opamplı karşılaşırıcı devrelerinde kullanılmasını bilir. TEORİK BİLGİLER: Karşılaşırıcı devrelerinde referans gerilimi sabi uularak, giriş gerilimi LDR konrollü uygulanırsa; çıkış gerilimi LDR ye bağlı olarak değişir. Referans gerilimi girişe ya da + girişe verilebilir. Bu devrede + girişe verilmişir. DENEYDE KULLANILAN ALETLER: 2-AVOmere 3-+/- 12 V Simerik Güç kaynağı 4-Devrede belirilen elemanlar LDR nin üzeri kapaılarak ışık alması engellenir. Po ayarlanarak V giriş geriliminin V ref geriliminden büyük olması sağlanır. Bu durumda V giriş > V ref olacağından çıkış gerilimi olur Led1 yanar. T kesimde olur. Role bırakmış durumdadır. Rölenin Normalde kapalı ucu kullanıldığı için lamba yanar. LDR nin ışık alması sağlanır V giriş < V ref. Olur. Çıkış gerilimi + olur. Led2 yanar. T ileime geçer, röle çeker ve lamba söner. Lamba ile LDR birbirini görmemelidir. Eğer LDR lambanın ışığını alırsa devre kendi kendine geri besleme yaparak kararsızlaşır. Devredeki Rf direnci ile C nin kullanılmasıyla LDR nin üzerindeki ani ışık değişimlerinde ireme önlenmişir. Rf aynı zamanda çıkış geriliminin sıfır yapılabilmesine yardımcı olur. Po ile LDR nin ışık hassasiyei ayarlanır.

22 1. Devre elemanlarının sağlamlık konrolünü yapınız. LDR nin ışık almasını sağlayarak ve engelleyerek direnç ölçümlerini yapıp ölçüm ablosuna kaydediniz. 3. Pou max. yapınız. LDR nin ışık almasını engelleyerek rölenin bırakmasını sağlayınız. Röle bırakmıyorsa poun değerini yavaşça düşürünüz. Röle bırakığı anda lamba yanacakır. Bu durumda pou sabi bırakınız. 4. LDR nin ışık almasını sağlayarak rölenin çekmesini sağlayınız. Röle çekmiyorsa po ile ince ayar yapınız. 1.LDR ışık aldığında lambaların yanması isenirse en basi değişiklik nasıl yapılmalıdır? 2.Lamba yerine başka neler konulabilir? 3 Ade yazınız. 3-Po kısa devre yapılırsa ne olur? 4-Rf sökülürse devre nasıl ekilenir? 5-Röleye paralel bağlı diyoun görevi nedir? İŞİN ADI: LDR nin Opamplı Karşılaşırıcı Devrelerinde Kullanılması İşi Biirme: Aelye Öğremeni

23 ATELYE: ENDÜSTRİYEL KONTROL ve ARIZA ANALİZİ İŞ YAPRAĞI NO: DENEYİN AMACI: TEORİK BİLGİLER: DENEYDE KULLANILAN ALETLER: 2-AVOmere 3-Çif ışınlı osilaskop 4-Sinyal Generaörü 5-+/- 12 V Simerik Güç kaynağı 6-Devrede belirilen elemanlar 1. Devre elemanlarının sağlamlık konrolünü yapınız. 3. Sinyal generaörünü 1 Vpp (1 KHz) e ayarlayıp girişe uygulayınız. 4. Ölçüm ablosunda verilen Rf direnç değerlerini kullanarak, çıkış gerilimlerini osilaskopan izleyip çiziniz. 5. Sinyal generaörünü devreden çıkarınız. Ayarlı güç kaynağını 1 Vol a ayarlayıp girişe uygulayınız. Önceki basamaka yapılan işlemleri ekrarlayınız. 6. Sonuçları ölçüm ablosuna kaydediniz. ÖLÇÜM TABLOSU : Osilaskop Grafikleri : 1.Devredeki Rf direncinin görevi nedir? 2.Rf direncinin değeri çıkış gerilimini nasıl ekilemekedir? 3-Rf= 10 K, R1= 10 K yapıldığında kazanç ne olur? İŞİN ADI: Opampların Evirmeyen(Terslemeyen) Yükseleç Olarak Kullanılması Aelye Öğremeni İşi Biirme:

24