DEPO YÖNETİMİ ULUSLARARASI TİCARET VE LOJİSTİK. Depo Yeri Seçimi. Öğr.Gör.İsmail KARAYÜN

Transkript

1 DEPO YÖNETİMİ ULUSLARARASI TİCARET VE LOJİSTİK Depo Yeri Seçimi Öğr.Gör.İsmail KARAYÜN 1 Akdeniz Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Fakültesi Uluslararası Ticaret ve Lojistik Bölümü ismailkarayun@akdeniz.edu.tr /dah.222

2 2 Depo Yeri Seçiminde Makro Analiz Pazara göre konumlandırma: Müşteri hizmet düzeyi, ürün ömrü, dağıtım mâliyetlerinin yüksekliği öncelikli olarak dikkate alındığı için, müşteriye yakın noktalarda yer seçimi yapılır) Ürüne göre konumlandırma: Hammadde ömrü ve lokasyonlarına yakınlık ile tedârik mâliyetlerinin yüksekliği öncelikli olarak dikkate alındığı için, tedârik kaynağına yakın noktalarda yer seçimi yapılır Orta noktaya göre konumlandırma: Burada ise hem pazara hem de ürüne göre konumlandırma, belli ağırlıklarda dikkate alınır.

3 3 Depo Yeri Seçiminde Mikro Analiz Taşımacılık türlerinin (karayolu, demiryolu, havayolu, denizyolu vb.) bulunurluğu, kalitesi, çeşitliliği ve fiyatları Trafik durumu İnsan kaynağı kalitesi ve bulunurluk düzeyi İş (Pazar) potansiyeli Tedârikçilere yakınlık Îmar durumu Arazinin topoğrafyası, büyüklüğü, mâliyeti ve kalitesi Araç manevrasına uygun açık alanlar Genişleme olanağı

4 4 Depo Yeri Seçiminde Mikro Analiz Kamu hizmet kuruluşlarının varlığı Vergi ve teşvikler Sigorta ücretleri Doğal afetler Toplumun sosyal yapısı İnşaat mâliyeti Elektrik, su, data, gaz, kanalizasyon gibi altyapı unsurlarının bulunurluğu ve mâliyeti Çevre bilinci Konut alanları, eğitim, sağlık, güvenlik ve sosyal olanaklar

5 5 Depo Yeri Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar Depolama binaları, hizmet verecekleri bölgenin coğrafî merkezine olabildiğince yakın olmalıdır veya en büyük kullanım alanı olan merkeze yakın olmalıdır. Kullanılacak taşımacılık türünün yoğunluğuna bağlı olarak, sözkonusu ait tesis ve yollara (deniz ve hava limanı, demiryolu istasyonu, otoyol vb.) yakın olmalıdır. Karayolları bağlantıları için trafiğin çok yoğun olduğu bölgede olmamalıdır. Arazi, güvenli bir bölgede ve altyapısı iyi bir durumda olmalı, gerekli su, elektrik, gaz, data, kanalizasyon vb. hizmetlerden uzak olmamalıdır.

6 6 Depo Yeri Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar Depo binasının arazisini belirleyen unsurlar; depolanacak ürünlerin boyutları ve özellikleri, taşıma olanakları ve hizmet verdiği şirketler/birimlerdir. Örneğin ağır malzemeler depolanacaksa, arazi; hizmet verdiği noktalara, anayollara ve özellikle demiryoluna ve denizyoluna olabildiğince yakın olmalıdır. Arazi, varolan amaçlara ve ilerideki gelişmelerin karşılanabilmesine uygun büyüklükte olmalı, fazla pahalı olmamalıdır. Arazinin eğimi, çok fazla hafriyat mâliyeti çıkartmayacak şekilde olmalı, ancak çok katlı tasarımların gerekmesi durumunda da uygun eğime sahip olmalıdır. Arazide, araçların manevra yapabilecekleri ve gerektiğinde dışarıda depolama yapılabilecek yeterli alan bulunmalıdır.

7 7 Depo Yeri Seçimi Müşteri hizmet düzeyini öngörülen düzeyde tutarken, toplama ve dağıtım mâliyetlerini en düşük düzeyde tutabilmek, oldukça zor bir problemdir. Çünkü çoğu büyük şirketin birden fazla tesisi vardır. Birden fazla depo yeri seçimi problemine dağıtım ağı tasarımı adı da verilmektedir.

8 8 Dağıtım Ağı Tasarımı Problem Çözümleri Kaç adet depo ve dağıtım merkezi olmalıdır? Depo ve dağıtım merkezleri nerelerde olmalıdır? Depo ve dağıtım merkezlerinde ne kadar stok bulundurulmalıdır? Depo ve dağıtım merkezleri, hangi müşterilere hizmet vermelidir? Depo ve dağıtım merkezleri ile müşterilere ne sıklıkla sevkiyat yapılmalıdır? Müşteri hizmet düzeyleri ne olmalıdır? Tesisler arası hangi taşımacılık türleri kullanılmalıdır?

9 9 DEPO YERİ SEÇİMİ PROBLEMİN TANIMLANMASI Temel faktörler : Depo ve Nakliye Problem: TEK NOKTALI DEPO YERI SEÇIMI ÇOK NOKTALI DEPO YERI SEÇIMI MALIYETLER: Sabit maliyetler: Depo kurma maliyeti Ek makine/teçhizat maliyetleri Bina/arazi maliyetleri Değişken maliyetler: İşçilik maliyetleri Enerji maliyetleri Nakliye maliyetleri

10 10 Ağırlık Merkezi Yöntemi Depo, ikmâl merkezi, üs, lojistik köy gibi bâzı problemlerde taşımacılık mâliyetlerinin ya da süresinin enküçüklenmesi, öteki etmenlere göre daha çok önem taşır. Bu yöntem, kuruluş yeri seçiminin sadece taşıma mâliyetlerine bağlı olduğunu ve bu mâliyetlerin de uzaklıkla doğrusal olarak değiştiğini varsayar. Kuruluş yeri seçimini etkileyen tek etmen taşıma mâliyeti değildir. Ancak, yalnızca bu etmen gözönüne alınarak, en azından bir başlangıç çözümü elde edilebilir. Tüketim merkezlerinin talepleri, birim taşıma mâliyetleri ile tüketim ve tedârik merkezlerinin coğrafi koordinatları bilinirse, en az mâliyetli bir kuruluş yerinin koordinatları hesaplanabilir.

11 11 Etmen-Puan Yöntemi Bu yöntem, daha çok sayısal olarak değerlendirilmesi yapılamayan etmenlerin diğer etmenlerle birlikte değerlendirilmesi için kullanılır. Bu yöntemin uygulanması sırasında aşağıdaki adımlar izlenir: a. Gözönüne alınan kuruluş yeri etmenlerinin her biri için verilecek en yüksek puan saptanır. b. Her etmenin çeşitli düzeyleri saptanıp, her düzey için uygun puanlar verilir. c. Elde edilen sonuçları tablolar halinde düzenlenir.

12 Örnek 1 12 Bir firma dağıtım merkezi kurmayı tasarlamaktadır. Firma, yaptığı araştırmalar sonunda kuruluş yeri olarak üç seçenek yer (A, B, C) üzerinde durmakta olup, bunları değerlendirmek için 9 etmeni gözönüne almıştır. Sıra, bu etmenlerin her birine verilecek en yüksek puanın saptanmasına gelmiştir. Puanlar genellikle 100 veya üzerinden verilir puan üzerinden değerlendirme yapıldığını, etmenlerin ve etmenlere düşen puanların Tablo 1 deki gibi belirlendiğini düşünelim.

13 Tablo 1. Etmen-Puan yönteminin değerlendirme sonuçları 13

14 Örnek 2 14 Tablo 6. nın incelenmesinden görülüyor ki, puan toplamı bakımından Çekmeköy en kötü, Tuzla en iyi durumdadır. Bu durumda yapılacak iş Tuzla yı seçmek veya mâliyetli değilse bu Ümraniye ve Tuzla arasındaki karşılaştırmayı biraz daha derinleştirmektir. Bu yöntem, değerlendirme bir uzman heyet tarafından yapılsa bile insan etmenine bağlı olduğundan hatalı sonuç verebilir.

15 15 Sıralama ve Mâliyet Elverişliliği Yöntemi Bu yöntem; etmenlere belirli ağırlıklar verilerek, aday kuruluş yerlerinin birbirleriyle karşılaştırılması şeklinde işlemektedir. Aday yerlerin, her etmen için aldıkları puanlar belirlenir. Bu puanlar, aday yerler için ayrı ayrı toplanarak, bu yerlerin önemlerini yansıtan toplam puanlar elde edilir. Toplam puanlar itibariyle iyiden kötüye doğru bir sıralama yapılır. Bu sıralamada başlarda bulunan birkaç aday yer, mâliyet elverişliliği açısından ikinci bir incelemeye tâbi tutularak, en iyi kuruluş yeri saptanır (Bunun tersi sıra da izlenebilir).

16 16 Sıralama Burada kolaylıkla ölçülemeyen ya da ölçülmesi pahalıya mâlolan etmenler, grup uzlaşımı gibi nesnel yaklaşımlarla sayısallaştırılır. Etmenlerin seçim açısından taşıdığı önemlerin eşit olup olmamasına göre üç türlü ağırlıklandırma yöntemi kullanılır: 1. Eşit Ağırlıklandırma 2. Farklı Ağırlıklandırma 3. Çift Ağırlıklandırma

17 17 Sıralama 1. Eşit Ağırlıklandırma: Tüm etmenler, etmenlere eşit ağırlıklar verilerek, aday yerler her etmene göre aynı tam puan üzerinden değerlendirilir. Beş aday yerin (A, B, C, D, E), beş etmene göre 100 tam puan üzerinden değerlendirildiği bir yer seçimi örneği için veriler ve sıralama sonuçları, Tablo 2 de verilmiştir.

18 18 Tablo 2. Etmenlerin eşit ağırlıklandırılması durumu En iyi aday yer E dir. Sonra sırasıyla B, D, A ve C dir.

19 19 Sıralama 2. Farklı Ağırlıklandırma: Tüm etmenlere farklı ağırlıklar verilerek, aday yerler her etmene göre farklı tam puan üzerinden değerlendirilir. Etmenlerin önem dereceleri farklı ise kullanılır. Üç aday yerin (A, B, C), dokuz etmene göre farklı önem puanları üzerinden değerlendirildiği bir yer seçimi örneği için veriler ve sıralama sonuçları, Tablo 3 de görülmektedir.

20 20 Tablo 3. Etmenlerin farklı ağırlıklandırılması durumu

21 Sıralama 3. Çift Ağırlıklandırma: Etmenlere değişik ağırlıklar verildikten sonra, her aday yer ortak bir ölçek üzerinden puanlandırılır. Daha sonra, bu ağırlıklar aday yer puanlarıyla çarpılarak, her aday yerin her etmene göre aldığı ağırlıklı puan bulunur. En gerçekçi yaklaşımdır. Yöntem, maddeler hâlinde aşağıda açıklanmıştır:

22 22 a. Yer seçimi etmenleri belirlenir. b. Değişik uzmanlarca etmenlerin önem sıralaması yapılır ve önem (ağırlık) puanları belirlenir. c. Etmenlerin ağırlık puanları, toplamları 1 edecek biçimde yeniden belirlenir (ayarlanmış önem puanları bulunur). Bunun için her etmenin önem puanı, etmenlerin önem puanları toplamına bölünür. d. Aday yerler, her etmen için aynı tam puan (örneğin 100) üzerinden puanlandırılır. e. Ayarlanmış önem puanları, her etmen için aday yer puanlarıyla çarpılarak aday yerlerin çift ağırlıklandırılmış puanları bulunur. f. Bu değerler her aday yer için toplanarak sıralama yapılır

23 23 Tablo 4. Çift Ağırlıklandırma Yöntemi (ÇAP: Çift Ağırlıklandırılmış Puan)

24 24 Mâliyet Elverişliliği Tüm özellikleri belirlenmiş bulunan bir fabrikanın A, B, C, D, E harfleri ile gösterilen bölgelerden birinde kurulmasının sözkonusu olduğunu varsayalım. Önce görünür mâliyet öğeleri olarak nitelediğimiz; işçilik, ulaştırma, arazi fiyatı, vergi, enerji, su vb. etmenlerin karşılaştırılması için Şekil 5 deki gibi bir histogram çizilebilir.

25 25 Şekil 5. Yer seçiminde görünür mâliyet öğelerinin kıyaslanması

26 26 Mâliyet Elverişliliği Histogram uzunlukları, her aday bölgeye ilişkin toplam mâliyetleri gösterir. Etmenlerin toplam mâliyetteki payları, farklı taranmış bölgelerin uzunlukları ile temsil edilir. Hesaplama sonunda bölgeler, en düşük mâliyetliden en yüksek mâliyetliye doğru sıralanıp histogramları çizilirse, basit ancak derhal kıyaslama yapma olanağı veren bir araç elde edilmiş olur. Son kararı vermek için salt bu sonuçla yetinmeyip, görünmeyen mâliyet öğelerini de, hiç değilse kabaca incelemek gerekir. Kaba bir inceleme için bunlara öznel (sübjektif) değerler vererek bir kıyaslama tablosu yapmak yeterlidir. İstenirse bu değerlere sonradan bir ağırlık veya puan verilen sayısal bir kıyaslamaya gidilebilir.

27 27 Tablo 6. Görünmeyen mâliyet öğelerini kıyaslama tablosu Görünür mâliyetler bakımından en üstün olan C nin E ve B den sonra geldiği göze çarpmaktadır. Ancak, örneğin E yi C ye yeğlemek için, görünmeyen mâliyetlerin sağladığı üstünlüklerin, görünür mâliyetler arasındaki farktan büyük olduğunu kesinlikle söylemek olanaklı değildir. Kaynak: Mehmet TANYAŞ, Depo Yönetimi