CAPPADOCİA JOURNAL ASURLU BAYAN AKADİA NIN AĞABEYİ UṢUR-ŠA-İŠTAR A GÖNDERMİŞ OLDUĞU ÜÇ MEKTUP

Transkript

1 ASURLU BAYAN AKADİA NIN AĞABEYİ UṢUR-ŠA-İŠTAR A GÖNDERMİŞ OLDUĞU ÜÇ MEKTUP Prof.Dr.Salih Çeçen -Prof.Dr. L. Gürkan Gökçek Özet Uṣur-ša-İštar, Asur Ticaret Kolonileri Dönemi nde Anadolu da tanınmış tüccarlardan biridir. Akadia ise, söz konusu tüccarın Asur da yaşayan kız kardeşidir. Burada ele aldığımız üç mektup Akadia tarafından ağabeyine yazılmış olup bir takım aile içi sıkıntıların ve ticari meselelerin dile getirilmesi ile ilgilidir. Anahtar Kelimeler: Asur Ticaret Kolonileri Çağı, Asur, Kültepe-Kaniş, Akadia. The Three Letters of Assyrian Women Akadis to Her Big Brother Uşur-Sa-İstar Abstract Uṣur-ša-İštar is a well known trader in Anatolia in Assyrian Trade Colonies Period. Usur-Sa-İstar i sone of the well-known traders in Anatloia in the period of Assyrian. Akadia is also his sister living in Assyria. The three letters handled in this study are wiretten by Akadia to her borther and include some family problems as well as commercial issues. Key Words: the Assyrians Trade Colonies Period, Assyrian, Kültepe-Kaniş, Akadia. Bilindiği üzere Anadolu da M.Ö. ± yıllarını kapsayan dönem Asur Ticaret Kolonileri Çağı olarak adlandırılmaktadır. 1 Bu süreçte pek çok Asurlu tüccar Anadolu ya gelerek o zamanki yerleşme merkezlerinin eteklerinde irili ufaklı çok sayıda alış veriş merkezleri kurmuşlardır. Bu yerleşmelerin merkezi konumunda olan Kültepe/Kaniş şehrinde yapılan kazılarda ise şu ana kadar e yakın Eski Asur lehçesinde yazılmış tablet ele geçmiştir. Burada ele alacağımız üç tablet, Kt n/k olarak adlandırılan arşiv içerisinde olup, 2 dönemin tanınmış tüccarlarından Uṣur-ša-İštar a kız kardeşi Akadia tarafından yazılmışlardır. Söz konusu arşiv üzerinde yerli bilim adamlarınca bazı çalışmalar yapılmış ve arşiv sahibi Uṣur-ša-İštar ve ailesi hakkında önemli bilgilere ulaşılmıştır. 3 Büyük bir aile firması şeklinde karşımıza çıkan bu örgütlenmenin asıl temsilcisi hiç şüphesiz Uṣur-ša-İštar idi. Ailenin diğer üyelerinin tamamına yakını Anadolu da faaliyet gösteriyor ve pek çok merkezde temsilcileri bulunuyordu. Yalnız Uṣur-ša-İštar ın kız kardeşleri Šimat-Su en ve Akadia Asur da ikamet Ankara Üniversitesi Sumeroloji Anabilim Dalı Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Arkeoloji Bölümü 1 Kültepe tabletleri üzerinde yapılan son yıllardaki kronoloji çalışmalarıyla, Eski Asur ve Ticaret Kolonileri Çağı nın tarihlendirilmesi konusunda önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. Ele geçen Limmum listeleri sayesinde Asur Ticaret Kolonileri Çağı nın M.Ö yılları arasında yaklaşık 250 yıl kadar devam ettiği anlaşılmıştır (Günbattı C. 2008: ; Veenhof K.R. 2003: 6-11.) senesi kazılarında ele geçen arşiv Kültepe de şu ana kadar bulunan en büyük arşivdir ve iki binden fazla tabletten oluşmaktadır. 3 Kt n/k ve Uṣur-ša-İštar hakkında yapılan çalışmalar ile ilgili olarak bkz. Çeçen S. 1999: 59-64; Bilgiç E.- Bayram S. 1995; Gökçek L.G. 2002; Erol H. 2010: 284; çeçen S.-Gökçek L.G. 2015:

2 ediyor ve diğer Asurlu tüccarların karıları veya kızları gibi firmalarına Asur dan destek oluyorlardı. 4 Asur dan kadınlar tarafından gönderilen mektupların genelinde görüleceği üzere Akadia nın mektuplarında da daha ziyade parasal konularda istek ve sıkıntılar dile getirilmiştir. 5 Bu tür yazışmalar, aynı zamanda aile içi yazışmalara da güzel örnekler oluşturmaktadır. Kt n/k 657 Akadia'nın, hala olarak erkek kardeşi Uṣur-ša-İštar'a yazdığı bir mektuptur. Akadia, kız yeğeninin ikiyüzlülüğünden şikayetçi olmakta ve onun babasından kızını yatıştırmasını istemektedir. Bu durumu halletmek için abisinin Asur'daki adamlarına talimat verdirterek kızın teskin edilmesini arzu etmektedir. a-na Ú-ṣur-ší-İštar qí-bi-ma um-ma A-kà-dí-a-ma mì-šu-um ta-ki-li ša me-er-i-tí-kà 5 <lá> ta-áš-ta-na-me-a-ma Hu-ni-a ù A-mur-DINGIR ša-il5 a-na šu-mì a-na ki-dim ak-ta-na-lu-šu iš-tí-a k.10 tù-uš!-té-sa iš-tù Hu-ni-a A.y. ú-sa-ni nu-a-ha-am ú pá-ša-ha-am lá ta-dí-ni um-ma ší-it-ma 15 i-na ú-ri-im lu-ší-ib mì-nam e-pu-uš lu-mu-un li-bi4-im tí-šu-a-am i-lá-an ku-a-tí ú šé-ri-kà 20 a-na-ku ma-nam i-šu k. šu-up-ra-am a-dí ta-lá-kà-ni s.k. ša ki-ma ku-a-tí sú-ha-<ar>-tim lu-na-e-hu-šu 1-2) Uṣur-ša-İštar'a, Akadia şöyle diyor: 3-8) Kızının ikiyüzlülüğünü/yalanını duymuyor musun? Hunia ve Amur-ili'ye sor? Kendi adıma, onu devamlı olarak dışarıda tutuyorum/onu muhatap olarak almıyorum. 9-10) O, benimle devamlı tartışıyor ) Hunia gittikten sonra, o senin teskin etme ve yatıştırmana (karşılık) şöyle dedi: 15-20) Yarına kadar 4 Asur Ticaret Kolonileri Çağı nda kadınların ticari faaliyetleri ile ilgili olarak bkz. Günbattı C. 1994: ; Mandacı E. : Burada ele aldığımız tabletlerin bazı satırları ve Akadia nın Uṣur-ša-İštar ile olan diğer yazışmalar hakkında bkz. L. G. Gökçek 2002:

3 beklesin! Ne oldu ki o, bana kızgın? Sen ve çocuğundan başka kimim var! 21-24) Sen bana yaz! Sen gelinceye kadar senin vekillerin kızı yatıştırsınlar! Kt n/k 1065 Akadia'nın yine Asur'daki firmalarının zor durumunu bildirmek üzere, abisi Uṣur-ša- İštar'a yazmış olduğu bir mektuptur. Anadolu'daki babalarının ticari mallarının satılıp hesabının Asur'a sevk edilmesi veya bizzat Usur-ša-İštar'ın kendisinin Asur'a getirmesi istenmektedir. a-na Ú-ṣú-ur-ša-İštar qí-bi-ma um-ma A-kà-dí-a-ma i-na ṭup-pé-e-kà 5 um-ma a-ta-ma / ha-ra-ni a-na a-lim KI / ša ha-ra-šu-nu a-na a-lim KI É a-bi-šu-nu lá e-šu-ru / sú-ha-ar-šu-nu lá e-šu-ru / áš-ta-na-pá-ra-kum k iš-tù / Hu-ni-a A.y. ú-sú / um-ma a-na-ku-ma lu ki-na-tám 15 iš-té-en6 tur4-da-am lu KÙ.BABBAR 1 GÍN i-na ša ta-ad-mì-iq-tí-a šé-bi-lám / iš-tù-ma dá-ni-ni-ni / ha-ra-kà 20 a-na a-lim KI áš-ta-na-par-ma k. ba-a-ba-tim ša a-bi-ni za-ki-ma s.k. i-pá-ni-kà bi-lá-am a-na-kam Kà-nu-a / a-na ší-im-tí-ša 25 i-ta-lá-ak-ma / a-šu-mì-ša lá a-la-kà-am 1-3) Uṣur-ša-İštar'a Akadia şöyle diyor: 4-10) Sen mektuplarında şöyle dedin: Benim yolculuğum Asur'a. Onların yolculuğu da Asur'a. Kendi babalarının firmasını korumadılar. Kendi uşaklarını (da) korumadılar. Ben devamlı olarak sana yazdım! 11-13) Hunia gittikten sonra ben şöyle dedim: 14-20) Hem yetkili birini buraya sevket hem de benim tadmiqtum'umdan 1 šeqel dahi olsa bana gönder! Ben kötü olduktan sonra mı senin yolculuğun Asur'a (olacak)? Ben devamlı olarak yazıyorum! 21-26) Babamızın ticari mallarını halledip, kendi kontrolünde buraya getir! Buraya, Kanua kendi šimtum'u için geliyor. Bundan dolayı ben gelmeyeceğim. 249

4 St. 17) tadmiqtum kelimesi için kullanılan sermaye, kredi, gelir getirmesi için paranın yatırıldığı şey için bkz. (CAD T, s.35 a-b) St. 24) šimtum kelimesi için kader, çizgi, ölçü, son arzu, asıl olan şey anlamları verilmektedir (CAD Š III, s.11 a-b). Kt n/k 1108 Akadia'dan yine sitem dolu bir mektup vardır. O, abisi Uṣur-ša-İštar'a üzüntü içinde Asur'da beklediğini, kendisinin temiz kalpli olduğunu ama onun tarafından devamlı olarak küçümsendiğini ifade etmektedir. a-na Ú-ṣur-ší-İštar qí-bi-ma / um-ma A-kà-dí-a-ma mì-šu / ša pá-nu-kà 5 ta-áš-ta-na-pá-ra-ni Šu-Be-lúm / KÙ.BABBAR i-nu-mì / ub-lá-nim lá e-ta-wu-kum i-na bi4-ki-tim 10 wa-áš-ba-ku i-itu.x.kam / Hu-bur i-li-kam k. ba-pí-ru-um ú ŠE A.y. e-pí-iš / kazınmış 15 ba-a-ba-tim ša a-bi4-a za-ki-a-ma / té-eb-a-ma a-tal-kam / šu-ma a-hi a-ta / šu-ma 20 a-bi a-ta / ma-nam a-lá-nu-kà / i-šu mì-šu-um / a-na-ku i-bi4-ki-tim wa-áš-ba-ku-ma 25 li-bi4-i k. sa-ar-pu ú šé-tù-tí / tal-ta-qí-[a]-am 1-3) Uṣur-ša-İštar'a söyle Akadia şöyle diyor: 4-5) Niye sen daha önce devamlı olarak bana yazıyordun! 6-10) Šu-Belum, gümüşü bana getirdiğinde, sana bahsetmedim. Üzüntü içinde beklemekteyim ) O, Hubur ayında buraya geldi. Bira mayası ve arpa hazırdır ) Babamın ticari mallarını hallet, kalkıp buraya gel! Eğer 19-23) sen kardeşimsen, eğer babamsan, senden başka kimim var, niçin ben üzüntü içinde beklemekteyim? 24-26) Benim kalbim temizdir. Sen beni hafife alıyorsun/sen beni küçümsüyorsun! 250

5 St.9, 23) bikitu kelimesi "elem, acı, üzüntü" (CAD B, s.224 a-b) ve "ağlama, acıma" (AHw, s.125 b) anlamları ile kullanılmaktadır. Bu kelime ilk defa bu mektupta iki kere kullanılmış olarak karşımıza çıkmıştır. 6 St.27) šetuttam laqa'um tabiri "aşağılamak, hafife almak, küçümsemek" anlamlarına gelmektedir (AHw, s. 1222b; CAD Š II, s. 345a). Kültepe metinlerinde çok az geçen bir terkiptir. 6 Bu satırlarda geçen ina bikiti wašabu tabirinin geçiş yeri için bkz. Gilg. XI

6 Kaynakça AHw, Akkadisches Handwörterbuch, Wiesbaden CAD, The Assyrian Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago, Chicago 1956 vd. Gilg, Gilgameš-Epos (nach Ausgabe R.C. Thompson, EG). Cahit Günbattı, 1994: Kültepe Tabletlerine Göre Kadınların Ticari faaliyetleri Hakkında Bazı Gözlemler XI. Türk Tarih Kongresi (Ankara: 5-9 Eylül 1990), C.1, s Ebru Mandacı, 2016: Asur Ticaret Kolonileri Çağı nda Kadın, Ankara Hakan Erol, 2008: Uṣur-ša-İštar Arşivinden (Kt. n/k) Šimat-Su en in Bir Mektubu, VII. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, Çorum Agustos C.1, Ankara Emin Bilgiç-Sebahattin Bayram, 1995: Ankara Kültepe Tabletleri II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. L. Gürkan Gökçek, Koloni Devri Anadolu sunda Faaliyet Gösteren Asurlu Tüccar Aileler (Šu-Laban ın oğlu İmdīlum, Aššur-imittī nin oğlu Uṣur-ša-İštar ve Aššur-rē ī nin oğlu Pilah-İštar), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara. Salih Çeçen, 1999: Uṣur-ša-İštar, Eski Asur Kralı Sargon un Oğlu mu?, XII. Türk Tarih Kongresi (Ankara: Eylül 1994), s Salih Çeçen-L.Gürkan Gökçek, 2015: Assur Ticaret Dönemi Tüccarlarından Uṣur-ša- İštar'ın Saray ve Kurumlar ile Yazışmalarından Bazı Örnekler, Cappadocia Journal of History and Social Sciences, Volume 4 ( ). 252

7 Ekler: Kt n/k 657 öy. 253

8 Kt n/k 657 alt k. 254

9 Kt n/k 657 ay. 255

10 Kt n/k 657 solk. Kt n/k 657 üstk. 256

11 Kt n/k 1065 öy. 257

12 Kt n/k 1065 Üstk. 258

13 Kt n/k 1065 ay. 259

14 Kt n/k 1065 Üstk. 260

15 Kt n/k 1108 öy. 261

16 Kt n/k 1108 altk. 262

17 Kt n/k 1108 ay. 263

18 Kt n/k 1108 üstk. Kt n/k 1108 solk. 264