4. Sınıf Üniteler 2.3. DÖRDÜNCÜ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ PROGRAMINDA ÜNİTE ORGANİZASYONU

Transkript

1 2.3. DÖRDÜNCÜ SINIF FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ PROGRAMINDA ÜNİTE ORGANİZASYONU 57

2 Üniteler 1. ÜNİTE : Vücudumuz Bilmecesini Çözelim 2. ÜNİTE : Maddeyi Tanıyalım 3. ÜNİTE : Kuvvet ve Hareket 4. ÜNİTE : Işık ve Ses 5. ÜNİTE : Gezegenimiz Dünya 6. ÜNİTE : Canlılar Dünyasını Gezelim,Tanıyalım 7. ÜNİTE : Yaşamımızdaki Elektrik 58

3 İLKÖĞRETİM FEN VE TEKNOLOJİ PROGRAMI 4. SINIF ÖĞRENME ALANLARI, ÜNİTELERİ VE SÜRELERİ ÖĞRENME ALANI ÜNİTELER KAZANIM SAYISI SÜRE/DERS SAATİ DERS SAATİ (%) 1. Vücudumuz Bilmecesini Çözelim CANLILAR VE HAYAT 6. Canlılar Dünyasını Gezelim, Tanıyalım Toplam MADDE VE DEĞİŞİM 2. Maddeyi Tanıyalım Toplam Kuvvet ve Hareket FİZİKSEL OLAYLAR 4. Işık ve Ses Yaşamımızdaki Elektrik Toplam DÜNYA VE EVREN 5. Gezegenimiz Dünya Toplam Genel Toplam

4 Öğrenme Alanı : Canlılar ve Hayat 1. Ünite : Vücudumuz Bilmecesini Çözelim Önerilen Süre : 24 ders saati A. Genel Bakış Fen ve Teknoloji Dersinin ilk ünitesi olan Vücudumuz Bilmecesini Çözelim, sistem kavramı kullanılmadan vücudun bir bütün olarak çalıştığı fikrini temel almaktadır. Hayat bilgisi dersinde, bu üniteye temel oluşturan vücudun genel yapısı, bazı önemli organlar (örn., duyu organları) ve işlevleri ile ilgili bilgiler verilmiştir. Bu ünitede öğrenciler, vücudun hayat faaliyetlerini devam ettirebilmek için bütünlük halinde çalışan yapı ve organlara sahip olduğunu anlamalıdır. Öğrencinin kendi vücudunda gözlemleyebildiği hareketten yola çıkarak kas, iskelet, soluk alıp verme, kalp, dolaşım, nabız ve tüm bunlarla bağlantılı egzersizlerle vücudunu tanıması ve günlük hayatı ile ilişki kurması sağlanmalıdır. Bu yapı ve organların yerlerini ve genel hatları ile işlevlerini tanıma ve inceleme amacıyla değişik teknikler (model oluşturma, benzeşim, tartışma) kullanılmalıdır. Öğrenci, beşinci sınıfta beslenme, sindirim ve boşaltım kavramları ile vücudunu tanımaya devam edecektir. Bu ünite, aynı zamanda ilköğretimin ikinci kademesinde verilecek olan vücudumuzdaki sistemlere bir hazırlık niteliğindedir. Nabız ile ilgili verilen öğretim ve değerlendirme etkinliği, performans değerlendirme açısından; temel kavramlar arasındaki ilişkilerin yoklandığı kelime ilişkilendirme ise öğrencilerin bu konu ile ilgili bellekteki bilişsel ağı ortaya koyması açısından önemli bir örnektir. Tüm ünitelerde verilen öğrenme, öğretim ve değerlendirme etkinlikleri öneri niteliğindedir. Öğretmenler, fizikî koşulları da dikkate alarak bireysel veya grup içi etkinliklerle tüm öğrencilerin aktif katılımını sağlayacak uygun bir öğrenme ortamı hazırlamalıdır. Ayrıca ünitenin Etkinlik Örnekleri bölümünde, ön bilgilerin tespitinde giriş etkinliği olarak kavram haritasında ortaya çıkan veriler daha sonra öğrenme etkinliklerin düzenlenmesinde dikkate alınmalıdır. Dersin sonunda yapılan kavram haritası, dersin başında yapılan kavram haritası ile karşılaştırılarak kavramsal değişim ve gelişime vurgu yapılmalıdır. B. Ünitenin Amacı Öğrencilerin bu ünitede; insan vücudundaki iskelet, kas, soluk alıp verme, kalp ve kan dolaşımı ile ilgili yapı ve organların yapısal ayrıntılarına girilmeden, yerlerini ve işlevlerini; tüm bu yapıların birbirinden bağımsız olarak değil, birlikte çalıştığını; egzersizin nabız ve soluk alıp verme hızına etkisini kavraması beklenmektedir. C. Ünitenin Odağı Bu ünitede hareket kavramı etrafında öğrencilerin gözlem ve inceleme yeteneklerini geliştirme, vücudu ile ilgili gözlem ve inceleme sonucunda elde ettiği verileri kaydetme, bu verileri yorumlama ve genelleme gibi becerilerini artırmaya odaklanılmıştır. 60

5 Ç. Önerilen Konu Başlıkları Destek ve Hareket İskeletin Yapısı ve Görevi Kasların Yapısı ve Görevi Harekette İskelet-Kas İlişkisi İskelet ve Kas Sağlığı Soluk Alıp Verme Kanın Vücutta Dolaşımı Egzersiz Yapalım Egzersiz-Nabız İlişkisi Egzersiz-Soluk Alıp Verme İlişkisi 61

6 4.Sınıf Üniteler D. Ünite Kavram Haritası Burun Yutak Gırtlak Soluk Borusu Akciğer görev alır görev alır görev alır görev alır görev alır artırır Egzersiz sıklığını artırır Soluk Alma/ Verme Nabız için gereklidir ihtiyaç duyar dakikadaki atış sayısıdır Kasılma - gevşeme yapar Kas geliştirir şekil verir / hareketini sağlar Vücudumuz yapar Dolaşım görev alır Kalp pompalar Kan hareket ettirir şekil verir görev alır Damarlar içinde dolaşır Kemikler parçasıdır parçasıdır İskelet Eklemler bölümüdür bölümüdür bölümüdür bölümüdür Kollar ve bacaklar Kafatası Omurga Gögüs Kafesi *BU KAVRAM HARİTASI SADECE ÖĞRETMENİ BİLGİLENDİRMEK İÇİN VERİLMİŞTİR 62

7 4.Sınıf Üniteler E. Ünite Kazanımları ve Etkinlikler ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT 1. ÜNİTE: VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR 1. İskelet, kas, hareket ilişkisi ile ilgili olarak öğrenciler: 1.1. Vücudumuzda sert bir yapıya sahip kemiklerden oluşan bir iskeletin olduğunu belirtir İskeletin temel kısımlarını model ve/veya şema üzerinde gösterir. 1.3.Vücudumuzdaki kemikleri şekillerine göre gruplandırır ve bunlara örnekler verir (BSB-1, 2, 3, 4, 5, 6) Gözlemleri sonucunda kemikleri birbirine bağlayan eklemleri fark eder (BSB-1) İskeletin ve kasların vücuda birlikte şekil verdiğini model oluşturarak gösterir (BSB-21) Gözlemleri sonucunda, hareketi sağlayan kasların iskelete bağlı olduğunu belirtir Kasların lifli yapısı sayesinde kasılıp gevşediğini ve kemikleri hareket ettirdiğini açıklar Egzersiz ile kas ve kemik gelişimi arasında ilişki kurar İskelet ve kas sağlığını olumlu ve olumsuz etkileyecek davranışlara örnekler verir. VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM Kavram Haritası Oluşturalım Öğretmen giriş etkinliği olarak öğrencilerden iskelet-kas ve hareket ile ilgili akıllarına gelen kelimeleri söylemelerini ister. Söylenen kelimeler tahtaya yazılır. Öğretmen öğrencileri gruplara ayırır ve öğrencilerden bu kelimeleri kullanarak bir kavram haritası oluşturmalarını ister. Grupların bu çalışmasından sonra kavram haritası etkinliği tahtada, tüm sınıfın katılabileceği biçimde beraber düzenlenir. Öğretmen kavram haritası yapımı sırasında belirlediği kavram yanılgılarını ve/veya bilgi eksikliklerini konu öğretimi sırasında dikkate alır. Tüm öğrencilerin hazırladığı bu kavram haritası, konu anlatımı sonrasında tekrar ele alınarak konu anlatımı öncesi ve sonrası kavramsal gelişim ve değişimin gözlenmesi sağlanır (1.1; 1.9). Öğrenciler iskelet modeli, şema ve/veya diğer görsel (röntgen filmi gibi) materyaller üzerinde iskeletin temel kısımlarını, kemik çeşitlerini ve eklemleri gösterir (1.2;1.3;1.4), (BSB-1,2,3,4,5,6). Kemik ve Eklemleri İnceleyelim Öğretmen, öğrencileri gruplara ayırır. Her grup çiğ tavuk kanadı veya bacağı getirir. Gruplar bu kanat veya bacaklarda kemikleri birbirine bağlayan eklemleri inceler. İnceleme sonuçlarını kendi vücudundaki eklemlerle ilişkilendirir (1.4; 1.7), (BSB-1, 2, 23). Vücudum Dik Duruyor İskeletin vücudun dik durmasını ve hareketi sağladığını gözlemlemek amacıyla; her öğrenci bir beze bir çocuk şekli çizer ve bezi keser. Kesilen şekli elinde tutarak dik durup durmadığını gözlemler. İnce bir teli kestiği beze geçirerek tekrar bezi tutar. Şeklin neden dik durduğu tartışmaya açılır. Öğrenci teli öne ve yanlara bükerek şeklin hareket etmesini sağlar (1.1; 1.5), (BSB-15, 21, 22, 23). Vücuduma Şekil Veren Ne? Kas ve iskeletin birlikte vücuda şekil verdiğini gözlemlemek için; öğrenciler öğretmen rehberliğinde telden insan modeli (çöp adam) yapar ve üzerini oyun hamuru, kil veya hamur ile kaplayarak modele vücut şekli verir (1.5), (BSB-1, 2, 21). Güçlü Pazularım Öğrenci, sağ elini yumruk yapıp sol eliyle sağ kolunun pazusunu tutar. Sağ kolunu yavaş yavaş büküp açar. Öğrenciler, öğretmen rehberliğinde pazuda hissedilen değişikliğin ne olduğunu tartışırlar (1.6), (BSB-1, 2, 23). Kasları İnceleyelim Öğrenciler getirdikleri bir parça haşlanmış tavuk göğsündeki kas liflerini diseksiyon iğnesi (veya yorgan iğnesi, kürdan vb.) ile ayırır ve büyüteçle inceler (1.7), (BSB-1, 2). Yanlış mı? Doğru mu? Öğretmen, öğrencilere günlük hayatlarında yaptığı hareketleri (yerdeki hafif bir eşyayı kaldırma, sırada oturma, okul çantasını taşıma vb.) uygulamalı olarak yaptırır. Öğrenciler hareketlerin doğru yapılıp yapılmadığını öğretmen rehberliğinde tartışırlar (1.9), (BSB-1, 23) Kemik yapısı verilmez. 1.2 İskeletin temel kısımları; kafatası, omurga, göğüs kafesi, kollar ve bacaklar olarak verilir. 1.3 Kemik çeşitleri uzun, kısa ve yassı olarak verilecek; ayrıntıya girmeden belirgin örnekler seçilir. 1.4 Eklemlerin yapısı ve çeşitleri verilmez. [!] Etkinliklerden sonra temizliğe dikkat edilir. Beden eğitimi dersinde yapılan etkinliklerin kemik ve kas gelişimine olumlu katkısı belirtilir. Kariyer Bilinci Geliştirme: Yoğun kas gücü kullanımını gerektiren meslekler sporculuk, hamallık, inşaat işçiliği örnek verilir. 1.7 Kasın ayrıntılı yapısı (aktin, miyozin, tendon, kiriş vb. gibi) ve kas çeşitleri verilmez. [!] 1.7 Kasılma ile kasın kısaldığı, gevşemenin ise kasın normal (dinlenme) pozisyonu olduğu vurgulanır. [!] 1.9 Kemik gelişimindebeslenmenin (süt ve süt ürünlerinin önemi vurgulanır. Açık Uçlu Soru Kelime İlişkilendirme Bulmaca Kes-Yapıştır-İsimlendir-Keşfet Sağlık Kültürü (1.8-14). Spor Kültürü ve Olimpik Eğitim (1.3, 1.4, 1.5, 1.6, 1.8-1, 2, 3, 4, 9). : Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

8 4.Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT 1. ÜNİTE: VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM 2. Soluk alıp, verme ile ilgili olarak öğrenciler; 2.1. Soluk alıp-vermede görevli yapı ve organları belirtir Soluk alıp-verme sırasında havanın izlediği yolu model üzerinde gösterir Soluk alıp vermenin vücudumuz için gerekli olan oksijeni dış ortamdan alıp, zararlı olan karbondioksiti dış ortama vermeyi sağladığını belirtir Doğru soluk alıp vermeyi ve önemini tartışır. 3. Kanın vücutta dolaşımı ile ilgili olarak öğrenciler; 3.1. Kanın vücutta dolaşımını sağlayan yapı ve organları belirtir. 3.2 Kalp tarafından pompalanan kanın vücutta damarlar içinde dolaştığını ifade eder Kanın vücutta maddeleri taşımak amacıyla dolaştığını belirtir Kendisinin ve bir başkasının nabzını sayar (BSB-1, 17; FTTÇ-1) Kalbinin sesini dinlemek amacı ile basit bir stetoskop yapar (BSB-1, 15, 21; FTTÇ-13). Soluk Alıp Veriyorum Öğretmen giriş etkinliği olarak öğrencilerin derin derin soluk alıp vermelerini ister. Öğrenciler bu işleme hangi organ ve yapıların katıldığını ve soluk alıp vermede havanın izlediği yolu tahmin ederler. Daha sonra model, levha, şemalar üzerinde soluk alıpvermeyi sağlayan yapı ve organları gösterirler. Konu anlatımından sonra, yaptıkları tahminleri ve model, levha, şema üzerindeki gösterim etkinliklerinin doğruluğunu öğretmen rehberliğinde tartışırlar. (2.1; 2.2), (BSB-1, 8). Doğru mu Soluk Alıp Veriyorum? Öğretmen birkaç öğrenciye nasıl soluk alıp verdiklerini sorarak onlardan uygulamalı biçimde göstermelerini ister. Uygulamaların doğru yapılıp yapılmadığı tartışılır. Bu tartışmalardan sonra öğrenciler, doğru soluk alıp vermeyi uygulayarak gösterirler (2.4), (BSB-1, 23). Genç Doktor Öğretmen öğrencilere stetoskop ile ilgili bilgi verdikten sonra Y borusu (plastik veya cam), iki adet 35 cm lik, bir adet 10 cm lik plastik hortum ve huni verir. Öğrencilerden bu malzemeleri kullanarak basit bir stetoskop yapmalarını ister. Her öğrenci huninin geniş kısmını arkadaşının kalbinin üzerine koyar, uzun iki plastik hortumun uçlarını ise kulaklarına takarak 1 dakika süreyle arkadaşının kalp atışlarını sayar ve kaydeder. Öğretmen bu etkinlikten sonra, sınıfa doktorların kullandığı bir stetoskop getirerek, öğrencilerin bunu kendi yaptıkları stetoskop ile karşılaştırmalarını sağlar (Not: Basit stetoskop yapımında; aynı uzunluktaki (35 cm) iki plastik hortum Y borunun uçlarına takılır, Y borunun alt ucuna ise kısa (10 cm) plastik hortum takılır ve plastik hortumun ucuna huni yerleştirilir.) (3.5), (BSB-1, 15, 17, 20, 21; FTTÇ-1, 4, 13, 16, 35). Öğrenciler model, levha ve/veya şemalar üzerinde vücutta kan dolaşımını sağlayan yapı ve organları gösterir (3.1). Nabzımı Sayıyorum Öğrenci sol bileğinin iç kısmındaki ana damara sağ elinin baş parmağı hariç diğer parmaklarını koyarak 1 dk süreyle nabzını sayar ve sonucu kaydeder. Kendi nabız sayısı ile arkadaşlarının nabız sayılarını karşılaştırır (3.4), (BSB-1, 17, 20, 23; FTTÇ-1). 2.1 Burun, yutak, gırtlak, soluk borusu ve akciğerlerin yapısı verilmeyecektir. Açık Uçlu Soru Kelime İlişkilendirme Bulmaca Eşleştirme Sağlık Kültürü (2.1 1) [!] 3.1 Kalbin yapısı ve damar çeşitleri, büyük ve küçük dolaşım, kan hücreleri üst sınıflarda verilecektir. Kelime ilişkilendirme Bulmaca Sağlık Kültürü (3.1-2) : Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 64

9 4.Sınıf Üniteler ÖĞRENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT 1. ÜNİTE: VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM 4. Egzersizin nabza ve soluk alıp vermeye etkisi ile ilgili olarak öğrenciler; 4.1.Gözlemleri sonucunda egzersizin nabza etkisini fark eder (BSB-1) Egzersiz sonucu nabız ile ilgili elde ettiği verileri kaydeder ve yorumlar (BSB-19,20,21; FTTÇ-1). 4.3.Gözlemleri sonucunda egzersizin soluk alıp verme sıklığına etkisini fark eder (BSB-1) Gözlem ve araştırmaları sonucunda egzersiz, soluk alıp verme ve nabız arasında ilişki kurar (BSB- 1,19,23) Egzersiz dışında nabız ve soluk alıp verme sıklığına etki eden etkenleri belirtir. Nabız ve Egzersiz Öğretmen öğrencileri gruplara ayırır. Her gruptan bir öğrenci seçilir. Bu öğrencilerin dinlenme durumunda nabzı sayılır ve kaydedilir. Aynı öğrenciler bahçede veya uygun bir ortamda 1dk koştuktan sonra, nabızları tekrar sayılarak kaydedilir. Öğrencilerden 2 ve 3 dk koştuktan sonra nabız sayılarının ne olabileceğini tahmin etmeleri istenir. Seçilen öğrenciler dinlendirildikten sonra 2 dk koşturulur ve nabızları tekrar sayılarak kaydedilir. Aynı işlem 3 dakikalık koşu için tekrar ettirilir. Elde edilen veriler kullanılarak sütun grafiği çizilir, grafik yorumlanır. Gruplar arasındaki bulguların farklılık ve benzerlikleri tartışmaya açılır. Öğrencilerin tahmin yoluyla buldukları sonuçlar karşılaştırılır (Not: Nabız sayım süresi 1 dk olarak alınacaktır) (4.1; 4.2; 4.4), (BSB-1, 17, 19, 20, 21, 22, 23; FTTÇ-1). Soluk Alıp Verme ve Egzersiz Egzersiz ile soluk alıp verme sıklığı arasındaki ilişkiyi gözlemleyebilmek için, sınıftan bir öğrenci seçilir. Bu öğrencinin dinlenme durumundaki soluk alıp verme sıklığı gözlenir. Aynı öğrenci okul bahçesinde 2 dk koşturulduktan sonraki soluk alıp verme sıklığı gözlenerek aradaki fark tartışılır (4.3; 4.4), (BSB-1, 22, 23). [!] 4.4 Bu konu ile ilgili olarak yapılan etkinliklerde sağlık sorunu (astım, kalp rahatsızlığı vb.) olan öğrenciler dikkate alınır. [!] 4.4 Grafik çizimlerinde yatay eksene egzersiz süreleri (dinlenme durumu, 1dk, 2 ve 3.dk), dikey eksene ise nabız sayısı yazılır. [!] 4.5 Nabız, soluk alıp verme hızına egzersiz dışında etki eden faktörler için heyecan, korku, sevinç ve yük taşıma örnekleri verilir. 4.2 kazanımı için Matematik dersi Sütun Grafiği alt öğrenme alanı (Kazanım 1 ). Çoktan Seçmeli Kelime İlişkilendirme Performans Değerlendirme : Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 65

10 4.Sınıf Üniteler F. Önerilen Öğretim ve Değerlendirme Etkinlikleri Etkinlik Numarası : 1 Etkinlik Adı : Açık Uçlu Soru İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.5; 1.6; 1.7;1.8; 1.9; 2.4 Aşağıdaki sorulardan herhangi birini seçerek düşüncelerinizi yazınız. 1. İskeletimiz olmasaydı ne olurdu? 2. Düzenli olarak spor yapmanın kas ve kemik gelişimine etkileri neler olabilir? 3. Doğru soluk alıp verme niçin önemlidir? Etkinlik Numarası : 2 Etkinlik Adı : Çoktan Seçmeli İlgili Olduğu Kazanımlar : 4.1 Nabız Sayısı dakika 2.dakika 3.dakika 4.dakika Yukarıdaki sütun grafiğinde Buğra adlı öğrencinin bir koşu esnasında birer dakika ara ile nabız sayıları verilmektedir. Buna göre aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz? a) 1. dakikadaki nabız sayısı en azdır. b) 1. dakikadan 3. dakikaya kadar nabız sayısı artmaktadır. c) 3. dakikadan sonra nabız sayısı artışı durmuştur. d) Koşma süresi ile nabız sayısı arasında bir ilişki yoktur. 66

11 4.Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası : 3 Etkinlik Adı : Kelime İlişkilendirme İlgili Olduğu Kazanımlar : (Anahtar kelimelerle ilgili tüm kazanımları kapsar) Öğrencilere her biri ayrı sayfada olmak üzere iskelet, kas, soluk alıp verme, egzersiz, nabız, kalp anahtar kelimeleri verilir. Öğretmen, zamanı kontrol ederek öğrencilerden her anahtar kelimenin çağrıştırdığı kelime/kelimeleri 45 sn içerisinde yazmalarını ister. Öğretmen; i) söylenen kelimelerin niteliği hakkında sorular sorabilir, ii) her anahtar kelimenin çağrıştırdığı kelimelerin sayısal açıdan farklı olup olmadığına bakabilir, iii) öğrencilerden anahtar kelimenin çağrıştırdığı kelimeleri içeren anlamlı cümleler kurmasını isteyebilir. Bu şekilde üretilen kelimelerin sayısı ve niteliği (Üretilen kelimeler anlamlı mı, anlamsız mı?), kelimeler arasında ilişkiyi anlama açısından önemlidir. Etkinlik Numarası : 4 Etkinlik Adı : Bulmaca İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.4; 1.7; 1.8; 2.1; 3.1; 3.2 Aşağıdaki tanımlamalara karşılık gelen sözcükleri bulunuz. Bu sözcükleri bulmacadaki ilgili kutucuklara yerleştiriniz. 1- Vücudun dik durmasını sağlayan yapıdır. 2- Kemiklerin birbirine bağlanmasını sağlar. 3- Vücuda kan pompalar. 4- Kasılma ve gevşeme ile vücudun hareketini sağlar. 5- Kanın vücutta iletimini sağlar. 6- Soluk alıp vermeyi sağlayan iç organımızdır. 7- Kas ve kemiklerin sağlıklı gelişmesinde etkili olan dış faktördür

12 4.Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası : 5 Etkinlik Adı : Eşleştirme İlgili Olduğu Kazanımlar : 2.1; 2.2 Yandaki şekilde verilen sayılar ile soluk alıp vermeyi sağlayan yapıları eşleştiriniz. Akciğer.Gırtlak.Soluk Borusu 68

13 4.Sınıf Üniteler Etkinlik Numarası : 6 Etkinlik Adı : Kes-Yapıştır-İsimlendir-Keşfet İlgili Olduğu Kazanımlar : 1.2; 1.3; 1.4 Arkeologlar, bir araştırma sonucu yıllar önce yaşamış bir canlıya ait kemikler buldular. Aşağıda bu kemikler karışık olarak verilmiştir. 1. Verilen bu iskeletin farklı parçalarını kesiniz. 2. Kestiğiniz parçaları beyaz bir kâğıt üzerine yapıştırarak tam bir iskelet oluşturunuz. 3. İskeletteki kemiklerin yanına uzun, kısa veya yassı kemik çeşitlerinden hangisine ait olduğunu yazınız. 4. Kemikler arasındaki eklem yerlerini gösteriniz. 69

14 Etkinlik Numarası : 7 Etkinlik Adı : Performans Değerlendirme İlgili Olduğu Kazanımlar : 4.1; 4.2; 4.4 Nabız ile ilgili bu performans değerlendirmede gereken materyaller; zamanı belirlemek amacı ile saniyeyi açık gösteren bir saat (veya istediğinizde saniyeyi durdurabileceğiniz bir saat) ve cm yüksekliğinde merdiven tipinde sabit bir yükseltidir. Kısa bir zaman aralığında yapılabilecek bu etkinlik; öğrencilerin i) uygun aralıklarla veri toplama ve kaydetme, ii) verilerdeki eğilimleri veya değişimleri belirtme ve özetleme, iii) vücudumuz ile ilgili bilgileri elde edilen verileri yorumlama ve açıklama becerilerini değerlendirmeye yöneliktir. Etkinliğe başlamadan önce öğretmenlerin öğrencilere nabızlarını nasıl bulabileceklerini ve nabız sayımının nasıl yapılabileceğini göstermesi ve öğrencilerin bunları uygulamasını sağlaması gereklidir (Not: Solunum veya kalp ile ilgili problemi olabilecek öğrenciler bu etkinlikte yer almayabilir.). Bu etkinlikte, beş dakika içinde merdivenlerden iniş ve çıkışınıza bağlı olarak nabız sayınızın nasıl değiştiğini bulmanız gerekmektedir. Ne yapacaksınız: 1- Sol bileğinizdeki ana damara sağ elinizin baş parmağı hariç diğer parmaklarını koyarak nabzının tespit ediniz (Eğer bulamadıysanız öğretmeninizden yardım isteyiniz). 2- Nabzınızı 10 saniye süreyle sayınız. Tespit ettiğiniz sayıyı yazınız. 3- Beş dakika boyunca öğretmeninizin tespit ettiği merdiven veya yükseltiden inip çıkınız ve bu esnada her bir dakika aralığında nabzınızı 10 saniye süreyle sayarak tespit ettiğiniz rakamı yazınız. 4- Bir tablo hazırlayınız. Bu tabloda ölçtüğünüz her zaman aralığını ve bu zaman aralığında tespit ettiğiniz rakamı yazınız. 5- Beş dakika boyunca yaptığınız hareketler sırasında nabız sayınızda nasıl bir değişme oldu? Açıklayınız. 6- Nabız sayınızın neden değiştiğini düşünüyorsunuz? Açıklayınız. 70

15 Öğrenme Alanı : Madde ve Değişim 2. Ünite : Maddeyi Tanıyalım Önerilen Süre : 36 ders saati A. Genel Bakış Öğrenciler, Hayat Bilgisi dersi kapsamında, birinci sınıftan itibaren, çeşitli madde, cisim, malzeme ve eşyalarla tanışmış; onlarla ilgili büyük-küçük, renkli-renksiz, sıcak-soğuk, kokulu-kokusuz, vb. kavram çiftleri ile alıştırmalar yapmış durumdadır. Bu ünitede, anılan nitelemelere dayanarak katı-sıvı-gaz, madde-cisim-malzeme-eşya, doğal madde-işlenmiş madde-yapay madde kavramları sezdirilecek; bu arada, yeni niteleme özellikleri sunulup öğrencilerin madde tanıtım yetileri geliştirilecek; kütle ve hacim büyüklükleri öğrenci tarafından ölçülüp sonuçların ifadesi için alıştırma yapılacaktır. Ayrıca öğrencinin, farklı sıcaklıkta maddeler arasındaki etkileşimi keşfederek ısıyı sıcaktan soğuğa bir akış düzeyinde sezmesi hedeflenmiştir. Ünitenin sonunda saf madde, karışım, çözünme, çözelti, ayırma, vb. kavramlara seziş, keşif ve tasarlama düzeyinde giriş yapılmaktadır. Böylece, ölçülebilir ve ayırt edici özellikler konusu için bir alt yapı oluşturulmuştur. Anılan kavramlar işlenirken kaynakların bilinçli ve ölçülü kullanımı, doğal çevrenin temiz tutulması, mıknatıslık özelliğinin çöplerin değerlendirilmesinde uygulanışı, sıvıların şekil alma özelliklerinin döküm teknolojisi açısından önemi gibi FTTÇ becerileri ile doğrudan ilgili değinmeler yer almaktadır. Sınıflandırma, problem çözme, tasarlama, ölçme, veri toplama, kaydetme, sunma ve yorumlama, matematik ilişki kurma gibi BSB katkıları da gözetilmiştir. Ünite işlenirken öğrencilerin uygun aralıklarla, öğrenecekleri kavramlar için alt yapı oluşturan nitelikteki mevcut bilgi ve deneyimlerini hatırlamaları, yeniden düzenlemeleri ve hazır oluş düzeylerinin öğretmence tespit edilmesi amacıyla, ön bilgi yoklama aktiviteleri öngörülmüştür. Maddelerin tanıtıcı özelliklerinin işlenişinde, sınıf ortamına uygun, zihnin yaşayarak yapılanması hedefli, bireysel farklılıkları da yer yer gözeten aktiviteler önerilmektedir. Maddenin mikro yapısına girilmemekle birlikte, mikro yapı ile makro özellikler arasında ilişki kurmaya yardımcı iki benzetim aktivitesi teklif edilmiştir. Öğretim ve değerlendirme etkinlikleri arasında kavram ilişkilendirme, istasyon, kavram haritası, akran değerlendirme, poster ve proje tipleri ağırlıktadır. B. Ünitenin Amacı Bu ünitenin amacı, öğrencilerin maddeyi ve onun değişik formlarını nitelerken kullandıkları kavramlarla tanışması, bu kavramlarla doğru betimlemeler yapması, maddenin iki temel özelliği olan kütle ve hacim büyüklükleri üzerinde ölçme ve sonuç bildirme alıştırmaları yaparak ölçülür nitelikler fikrine aşinalık kazanması, maddenin değişimi ve maddelerin etkileşmesi konularına en basit düzeyde bir giriş yapmasıdır. C. Ünitenin Odağı Bu ünite, en yakın çevrede yer alan madde, cisim, malzeme ve eşyalara ilişkin kavramların doğrudan deneyim yoluyla sezdirilmesi, bu deneyimler sırasında bilimsel bakışın bazı temel yönlerinin hissettirilmesi, bireyin kendi beş duyusu yoluyla maddesel olayları doğrudan keşfi; bu yolla, bilinçli tüketim, çevreye duyarlılık, tarafsız gözlem ve deney, basit kavram ve araçlarla problem çözme, veri toplama, sunma ve yorumlama odaklıdır. 71

16 Ç. Önerilen Konu Başlıkları Çevremizde Sayısız Maddeler Vardır Maddeyi Nasıl Niteleriz? Madde-Cisim-Malzeme-Eşya Maddenin Hâlleri Maddenin Ölçülebilir Özellikleri Kütle Hacim Maddenin Değişimi İnsanlar İşleyerek Maddeyi Değiştirirler (Doğallık, Yapaylık) Doğa Olayları Maddeyi Değiştirir Maddenin Isı Etkisi ile Değişimi Isınma-Soğuma Hâl Değişimi Bozunma Maddeler Doğada Karışık Hâldedir Saf Madde-Karışım Çözeltiler-Çözünme Karışımlar Ayrılabilir mi? Süzme Mıknatısla Ayırma Buharlaştırma 72

17 D. Ünitenin Kavram Haritası Hava örnektir Küçük taneli benzer olabilir kg-g L-mL oc ifade edilir ifade edilir ifade edilir Gaz dönüşür Sıvı dönüşür Katı Kütle Hacim Sıcaklık Malzeme Erime Donma olabilir olabilir olabilir sahiptir sahiptir ölçülür Cisim örnektir adlandırılır Eşya Hal değişimi Bozunma Yağmur Rüzgar neden olur neden olur örnektir Isı Doğa olayları değişir değişir olabilir MADDE olabilir sahiptir adlandırılır adlandırlır olabilir olabilir olabilir Niteleme Özellikleri örnektir Doğal Suda çözünen-çözünmeyen Esnek-berk Kokulu-kokusuz Mıknatıs tarafından çekilen-çekilmeyen Parlak-mat Pürüzlü-pürüzsüz Saydam-opak Suda yüzen-batan Su geçiren-geçirmeyen Çözünme oluşumunu açıklar Çözelti olur Karışım birden fazla içerir Saf madde İşlenmiş Yapay yoluyla ayrılamaz yoluyla ayrılabilir yoluyla ayrılabilir yoluyla ayrılabilir Buharlaştırma Süzme Mıknatıs *BU KAVRAM HARİTASI SADECE ÖĞRETMENİ BİLGİLENDİRMEK İÇİN VERİLMİŞTİR 73

18 E. ÜNİTE KAZANIMLARI VE ETKİNLİKLER ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE: MADDEYİ TANIYALIM ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR 1. Madde, cisim, malzeme ve eşya Evde-Okulda Kullandıklarımız kavramlarıyla ilgili olarak Öğrenciler, ön bilgilerini kullanarak saydam-opak, parlak-mat, sert-yumuşak, esnek-berk, öğrenciler; kırılgan-sağlam, su geçiren-su geçirmeyen, kokulu-kokusuz, katı-sıvı, vb. kavram çiftleri ile madde, malzeme, cisim ve eşyaları niteleyen metin yazar (1.1; 1.2; 1.3). MADDEYİ TANIYALIM 1.1. Maddeleri beş duyu organı ile fark edilen özellikleri ile niteler (BSB-1, 2, 3, 4) Maddeleri beş duyu organı ile fark edilen özelliklerine göre sınıflandırır (BSB-1, 2, 3, 4, 5, 6) Varlıkların sınıflandırılmasında belirsizlik olabileceğinin farkına varır (FTTÇ-2) Anlaşmazlık hâlinde bilimin önemini kavrar; Atatürk ün akıl ve bilim ile sorunlara nasıl yaklaştığını açıklar (BSB-22, 23, 24; FTTÇ-2) Madde, cisim, malzeme, eşya, alet vb. kavramları cümle içinde doğru olarak kullanır (BSB-3, 4, 5, 6). Ne Nedir, Nasıl Bileceğiz? Öğrenciler, sınıfa getirilen cisim, eşya, malzeme, alet türünden çok sayıda varlığı, madde, cisim, eşya, malzeme, alet başlıklı beş sütunda gruplandırır. Gruplandırma sırasında öğretmen, aynı varlığın birden çok şey olabileceğini hatırlatır. Varlık Madde Cisim Malzeme Eşya Alet Özellikleri Adı Porselen Sert, parlak, kırılgan, fincan su geçirmeyen... Un Beyaz, küçük taneli... Zeytin yağı Tornavida... Seçilen madde, malzeme, cisim ve eşyanın bu gruplardan hangisine girdiğine dair öğrencilerin tartışmaları istenir Öğrenci gruplarının hazırladığı listeler karşılaştırılır. Seçilen maddenin eşya mı, malzeme mi, cisim mi olduğu konusunda grupların ayrılıklara düşmesi muhtemeldir. Öğretmen, fikir birliği oluşmayan durumlar için sınıf içinde ortak tartışma açar. Bu tartışma sırasında kesinlikle yönlendirme yapılmaz. Üzerinde anlaşma sağlanmayan sınıflandırmaların tanım eksikliğinden kaynaklandığı öğretmence vurgulanır. Her terim için sınıf içinde bir tanım geliştirme denemesi yapılır. Örneğin; Eşya: Bir işimize yaradığı için evde, okulda veya yanımızda bulundurduğumuz nesne., Alet: Cisimlere şekil vermek veya onlar üzerinde bir iş yapmak için kullandığımız nesne., Malzeme: Birçoğunu bir araya getirerek bir tüketim maddesine dönüştürdüğümüz maddeler. şeklinde tanımlanabilir. Bu tanımlamalardan sonra hazırlanan listeler yeniden gözden geçirilir. Sorunların nasıl ortadan kalktığı görüldükten sonra, yapılan işin akılcılık ve bilimsellik ilkelerine uymak anlamına geldiği belirtilir. Konu Atatürk ün sorunlara yaklaşımıyla ilişkilendirilerek Atatürk ün sorun çözme tekniğinin üstünlüğü vurgulanır (1.1; 1.2; 1.3; 1.4; 1.5; 1.9). 74 [!] 1.3 Bir maddenin cisim, eşya ya da malzeme olduğu gibi tereddüte düşülen hâllerde, bu kavramlar arasında çok keskin bir sınır olmadığı, bunların kullanıldığı yere göre farklı isimler alabildiği, bazı durumlarda birinin yerine ötekinin de kullanıldığı vurgulanır. Kariyer Bilinci Geliştirme: Maddenin malzemeye, cisme ve eşyaya dönüşmesiyle ilgili mesleklere kuyumculuk, marangozluk ve heykeltıraşlık örnek verilebilir. 1.2 kazanımı için Türkçe dersi Dinleme öğrenme alanı; Dinlediğini Anlama (Kazanım 27) [!] 1.3,1.4,1.9 Maddeleri sınıflamada ortaya çıkabilecek belirsizlikleri gidermek için ölçmenin, bilimsel yaklaşımın ve akılcılığın önemi vurgulanıp buradan, Atatürkçülük ile ilgili 1.9 kazanımına geçilebilir. 1.4 kazanımı ile ilgili Ne Nedir, Nasıl Bileceğiz? etkinliğinin arkasından Atatürk ün kişiliğinin ilgili yönünü açıklayan bir okuma parçası verilir. [!] Atatürkçülük ile ilgili konular (1.4, 1.9-1) [!] 1.5 Malzeme, eşya ve alet kavramları ilgili maddenin işlevi temelinde verilir; araç ve gereç kavramlarının kullanıldığı ara durumlar örneklendirilir. Öğrenci Değerlendirme Formu Akran Değerlendirme Formu Madde-Malzeme-Cisim-Eşya : Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

19 ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE: MADDEYİ TANIYALIM ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR MADDEYİ TANIYALIM 1.6. Mıknatıslar tarafından çekilen ve çekilmeyen maddeleri ayırt eder (BSB-5, 6, 15) Maddeleri suda yüzme - suda batma, ıslanma - kuru kalma, su çekme - çekmeme özelliklerine göre sınıflandırır (BSB-1, 2, 3, 4, 5, 6) Maddelerin özellikleri ile gündelik hayatta kullanım alanları arasında ilişki kurar (FTTÇ-4) Atatürk ün akılcılığa ve bilime verdiği önemi fark eder. Mıknatısın Etkisi Masanın üzerine cam, ahşap, plastik, demir, nikel, bakır, alüminyum, gümüş, altından yapılmış maddeler konulur. Öğrenciler mıknatıs ile bu maddeleri çekmeyi deneyerek mıknatıs tarafından çekilen ve çekilmeyen maddelerin listesini oluşturur (1.6). Suyu Çekenler-Suda Islananlar Öğrenciler küçük gruplara ayrılarak gruplara her biri aynı büyüklükte temizlik bezi, kâğıt mendil, plastik (poşet, vb.), pamuklu kumaş, fotokopi kâğıdı gibi bazıları suyu çeken, bazıları da suyu çekmeyen çeşitli malzemeler verilir. Öğrenciler, malzemeleri kuru hâldeyken dokunarak gözlemlerini kaydeder. Yere su döküldüğünde ne ile temizlenebileceği sorulur. Öğrenciler tahminlerini söyledikten sonra deneyerek gözlemlerini not eder. Grupların ulaştığı sonuçlar sınıfta tartışılır (1.7). Yüzen Batan Maddeler Küçük gruplar hâlinde oturan öğrencilere, suda batan ve batmayan çeşitli madde örnekleri (taş, mantar tıpa, kâğıt, zeytinyağı vb.) verilir. Öğrenciler, bu maddeleri suya atarak batanları ve batmayanları not eder; her grubu ayrı ayrı listeler (1.7). Ne Nerede Kullanılır? Sınıfa çeşitli özellikte pek çok eşya ve malzeme örneği getirilir. Öğrenciler, bu eşya ve malzemelerin hangi maddelerden yapılmış olabileceğini tahmin eder. Söz konusu eşya ve malzemelerin yapımında belli bir maddenin kullanılmış olmasının sebepleri üzerinde fikir yürütür. Öğretmen, malzemenin özellikleri ile nesnenin işlevi arasındaki ilişkileri vurgular (1.8). 1.7 Yüzme ve batmanın sebebi ve yoğunluk ile ilişkisi 5. sınıf Fen ve Teknoloji Ünite 2 de ele alınacaktır. 1.8 Şemsiye yapımı öğrencilere proje konusu olarak verilebilir. Kavram Haritası Oluşturma İstasyon Maddeler Nasıl Değişir? Bulmaca : Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 75

20 ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE: MADDEYİ TANIYALIM ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR 2. Katıların, sıvıların ve gazların temel özellikleriyle ilgili olarak öğrenciler; MADDEYİ TANIYALIM 2.1. Katıların belirli bir şekli olduğunu fark eder (BSB-1, 2, 4, 5) Sıvıların, konuldukları kabın şeklini aldığını farkına varır (BSB-1, 2, 4, 5) Küçük taneli katıların sıvılara benzer davrandığını fark eder (BSB-1, 2, 4, 5) Havanın varlığını nasıl fark edebileceğini açıklar (BSB-1, 8) Gazların bulundukları ortamda yayıldığını gösteren deney tasarlar (BSB-14, 15; FTTÇ-2 ) Gazların, çok küçük gözeneklerden kaçabildiğini gösteren deney tasarlar (BSB. 14, 15; FTTÇ-2) Maddeleri, katı, sıvı ve gaz hâllerine göre sınıflandırır (BSB-1, 2, 3, 4, 5, 6). Mutfakta Ne Çok Madde Var! Öğrenciler, önceki bilgilerini kullanarak mutfakta kullanılan katı, sıvı ve gaz hâlindeki maddeleri listeler. Maddenin Hâlleri ve Özellikleri Tuz, şeker, pirinç, silgi, kalem, plastik veya cam bardak gibi katılar; su, zeytin yağı, süt gibi sıvılar ve hava dolu balon masanın üzerine konur. Öğrenciler bunları inceler ve özelliklerini kaydeder. Balonu farklı şekillere sokarlar. Öğrencilerden katı ve sıvı maddeleri farklı kaplara boşaltmaları istenerek katı, sıvı ve gazların neden farklı davrandıkları tartışmaya açılır. Öğrenciler, bu tartışmada katıların belli şeklinin olduğunu, şeker, tuz gibi küçük taneli katıların tanelerinin genel katı kavramına uyduğunu; ama sıvı gibi aktıklarını, sıvıların akma özellikleri sebebi ile konulduğu kabın şeklini aldığını fark eder (2.1; 2.2; 2.3; 2.7). Havadan Kaçış Yok Öğrenciler, ellerine aldıkları bir kartonu sallayarak veya yanaklarını şişirerek havanın varlığını hissederler (2.4; 2.7). Şişenin İçinden Çıkan Ne? Öğrenciler, içi boş küçük bir şişeyi içi su dolu geniş bir kaba, önce şişenin ağzı aşağı gelecek şekilde dik olarak daha sonra şişenin ağzı yukarı gelecek şekilde dik ve/veya eğik olarak batırırlar. Şişe baş aşağı konumda iken suyun neden dolmadığını tartışırlar. Öğretmen, havanın da bir yer kapladığını ve kendi bölgesine suyu yaklaştırmadığını vurgular. Buradan, havanın var olduğu çıkarımı yapılır. Şişe ağzı yukarı dönünce, çıkan kabarcıkların hava olduğu, içeri dolan suyun ancak hava çıktıktan sonra şişeye girebildiği, bu yüzden suyun şişeye girebilmesi için havanın çıkmasının beklenmesi gerektiği vurgulanır (2.4; 2.7). Kokunun Yayılması Yumurta büyüklüğünde bir pamuk parçasına kolonya vb. keskin kokulu uçucu bir sıvı emdirilir, pamuk parçası öğrencilerden uzağa konur. Koku hissedenin parmak kaldırması istenir. Öğrenciler, şişeye yakın ve uzak öğrencilerin kokuyu hissettikleri zamanları not ederler. Kokunun nasıl ulaştığı ve ulaşma zamanı arasındaki fark tartışmaya açılır. Pamuk kuruduğu zaman, emdirilen sıvının nereye gitmiş olabileceği sorulup tartışılır; sıvının buhara dönüşmesi vurgulanır (2.4; 2.5; 2.6; 2.7). Gazı Hapsetmek Zordur Öğrenciler, toplu iğne batırılmış bir balonu şişirirler. Balon şişirildikten sonra havanın toplu iğne ile açılan delikten çıkışı izlenir. Aynı balona su konularak suyun sızma özelliğinin çok daha az olduğu gözlemlenir ve vurgulanır (2.5; 2.6). 76 [!] 2.4 Gazların var olduğu ve madde olduğu gerçeği vurgulanır Maddenin tanecikli doğası sezgi düzeyinde düşünülebilir; duyusal özellikler kullanılarak maddenin hâlleri tanıtılır. 2.4 kazanımı için Sosyal Bilgiler dersi Yaşadığımız Yer ünitesi (Kazanım 5). 2.4 Vücudumuz Bilmecesini Çözelim ünitesinde soluk-alıp verme ile ilişki kurularak havanın varlığı sezdirilir. Öğrenci Değerlendirme Formu Akran Değerlendirme Formu Bulmaca Boşluk Doldurma : Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar :Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

21 ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE: MADDEYİ TANIYALIM ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR 3. Hacim ve kütle kavramları ve birimleri ile ilgili olarak öğrenciler; MADDEYİ TANIYALIM 3.1. Katı ve sıvı maddelerin kütlelerini ölçer; g ve kg cinsinden ifade eder (BSB-15, 16, 17, 18, 20) Gazların kütlesinin olduğunu göstermek için deney tasarlar (BSB- 14, 15, 16; FTTÇ-2) Kütle birimlerini (kg-g/g-kg) birbirine çevirir (BSB-18) Sıvıların hacimlerini ölçüp L ve ml cinsinden belirtir (BSB-15, 16, 17, 18, 20) Hacim birimlerini (L-mL/mL-L) birbirine çevirir (BSB-18) Katıların hacmini ölçmek için yöntem önerir; bu yöntemle bir katının hacmini ölçer (BSB-14, 15, 16, 17, 18, 20). Terazi Neyi Tartar? Öğrenciler, farklı büyüklüklerde çeşitli metal, tahta veya plastik cisimleri terazide tartar. Her birinin içerdiği madde miktarının farklı olduğu, kütle farkı ile gösterilir. Öğrenci, kütle kavramını sezerek anlar (3.1; 3.3). Dara ve Net Kütle Öğrenciler, bir cam kabı önce boş, sonra içine herhangi bir sıvı (su, meyve suyu, çay, kola vb. ) koyup tartarlar. Böylece sıvının kütlesi hesaplanır (3.1; 3.3). Havayı Tartmak Öğrenciler kauçuk içli bir voleybol topunu önce boş halde iken,daha sonra hava ile iyice doldurduktan sonra tartarlar. Kaydettikleri ölçme sonuçlarının niçin farklı olduğu sınıfta tartışılır (3.2; 3.3). Tartmak Zor ise Ölçek Var! Bir litre süt ne demektir?, Nasıl ölçülür?, Bir kilogram süt ile bir litre süt arasındaki fark nedir? gibi sorular sorularak öğrencilerin hacim konusundaki ön bilgileri araştırılıp bunlar tahtaya yazılır. Sınıfın ortasına bütün öğrencilerin içine sığmayacağı bir bardak şekli çizilir. Öğrencilerden bu şeklin üzerinde durmaları istenir. Bazı öğrencilerin yer bulamamasından faydalanarak hacmin, yer kaplamak olduğu gerçeği sezdirilir. Öğrenciler, dereceli silindir ile bir bardak suyun, bir kutu meyve suyunun kaç ml geldiğini ölçerler (3.4; 3.5). Ölçü Kabı Yapalım Öğrenciler, boş, silindirik ve konik gövdeli kaplara, bilinen hacimlerde su doldurarak kabın dışından taksimat çizgileri işaretlerler. Belli bir hacmin karşılığı durumundaki yükseklikler belli olunca diğer taksimat çizgilerinin yeni hacimler ölçmeden işaretlenip işaretlenemeyeceği tartışılır. Silindirin geometrisinin düzgünlüğü ile yapılan taksimatlandırma işinin doğruluğu arasındaki ilişki bir beyin fırtınasıyla irdelenir (3.4). Biraz da Problem Çözelim! Öğrenciler, gruplar hâlinde, öğretmen tarafından kurgulanmış g-kg, kg-g, L-mL ve ml-l dönüşümlerini içeren problemleri çözerler (3.3; 3.5). Katıların Hacmi Öğrenciler, dereceli bir kapta bulunan su içine düzgün veya düzgün olmayan çeşitli katılar atarak su seviyesindeki yükselmeyi gözlemlerler. Su seviyesindeki yükselmenin nedeni tartışılır. Son hacimden ilk hacim çıkarılarak katının hacmi bulunur. Bu yöntemin genelliği vurgulanır (3.6). 77 [!] 3.2 Balonlarla gaz kütlesini tartma, problem çıkarabilir. Havanın kaldırma kuvveti nedeniyle, az basınçlı gazların doğrudan tartılması problemlidir. 3.3 kazanımı için Matematik dersi Tartma alt öğrenme alanı (Kazanım 2). 3.5 kazanımı için Matematik dersi Sıvıları Ölçme alt öğrenme alanı (Kazanım 2). 3.4, 3.6 cm 3, dm 3, m 3 gibi hacim birimleri bu düzeyde anlaşılması zor birimlerdir. [!] 3.3, 3.5 g-kg ve ml-l çevriminde 500 ün katları olan sayılar tercih edilir Öğrenci Değerlendirme Formu Akran Değerlendirme Bulmaca : Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar :Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)

22 ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE: MADDEYİ TANIYALIM ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR 3.7. Ölçü birimlerinde uluslar arası sistemi kabul etmenin insan ilişkileri ve ticaret açısından önemini açıklar (FTTÇ-4, 5, 27). MADDEYİ TANIYALIM Her Yerde Aynı Birim Öğrenciler kütle ve hacim için herkesin ayrı bir ölçü birimi kullanması hâlinde çıkabilecek kargaşayı topluca tartışırlar. Öğretmen, bugün kullandığımız uluslar arası birimlerin kabul edilişinden önce karşılaşılan ticarî zorlukları anlatır. Öğrenciler, Cumhuriyet döneminde, Atatürk ün önderliğinde bugünkü ölçü birimlerinin kabul edilişinin anlam ve önemi ile ilgili bir kompozisyon yazar veya bir poster hazırlar (3.7). [!] Atatürkçülük ile ilgili konular (3.7-1) [!] 3.7 Cumhuriyet inkılaplarından, ölçü ve tartıların uluslar arası ölçü ve tartılarla uyumlu hale getirilmesi ile ilgili bir okuma parçası ile verilebilir. : Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar :Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 78

23 ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE: MADDEYİ TANIYALIM ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR 4. Doğal-işlenmiş-yapay madde ayrımı ile ilgili olarak öğrenciler; MADDEYİ TANIYALIM 4.1. Doğal, işlenmiş ve yapay madde kavramlarını ayırt eder (BSB-4, 5, 6; FTTÇ-3, 15, 31) Doğal, işlenmiş ve yapay tüketim maddelerine örnekler verir (FTTÇ-3, 15) Doğa olaylarından rüzgâr, akarsu, yağmur ve buzlanmanın madde üzerine etkisini örnekleriyle açıklar (BSB-7, 24; FTTÇ-24) Doğal kaynakların neden dikkatli tüketilmesi gerektiğini, bu konuda insanların bilgilendirilmesinin önemini açıklar (BSB-24; FTTÇ-18, 22, 30). Doğal-İşlenmiş-Yapay Öğrenciler küçük gruplar hâlinde ön bilgilerini kullanarak çevrelerindeki maddeleri doğal, işlenmiş ve yapay şeklinde sınıflandırırlar. Bu sınıflandırmalar, sınıfça tartışılıp doğal-işlenmiş-yapay kavramları arasındaki fark vurgulanır (4.1). Biz de Tahta Yapabiliriz Öğrenciler tutkal ve odun talaşı kullanarak yapay tahta örneği üretirler. Doğal tahta parçası ile yaptıkları tahta parçasını karşılaştırıp doğal-yapay arasındaki farkı tartışırlar. Doğal-işlenmiş-yapay ayrımında ara durumlar (pastörize süt, cilâlı tahta, beton vb.) üzerinde durularak dünyamızın hep siyah ve beyazlardan oluşmadığı gerçeği sezgisel olarak kavratılır (4.1). Her Şeyi Tüketme Hakkımız Yok Öğrencilere doğal kaynaklar ve doğal kaynakların dikkatli tüketilmesi konusu ile ilgili bir araştırma ödevi verilir. Öğrenciler, ödevlerini sınıfta sunar. Doğal kaynaklarımızın sınırlı olduğu ve tutumlu kullanma gereği vurgulanır (4.2; 4.4). Rüzgârın, Karın, Yağmurun Maddeye Etkisi Öğrenciler, kaldırım taşları, tarihî eserler, yakın çevrelerinde gördükleri eski yapılar, dağlar, vb. üzerinde meydana gelen aşınmaların sebepleri hakkında tartışır. Rüzgâr, yağmur, sıcaklık değişimi, erime-donma gibi olayların açık havadaki maddeleri değiştirdiği vurgulanır (4.3). Yenilenebilir ve yenilenemez kaynak kavramları bu düzey için erkendir. Bu kavramlara Fen ve Teknoloji dersi Canlılar ve Hayat öğrenme alanında üst sınıflarda girilecektir. 4.1 kazanımı için Sosyal Bilgiler dersi, Üretimden Tüketime ünitesi (Kazanım 6) Girişimcilik (4.1, ). 4.2 Fen ve Teknoloji dersi Işık ve Ses ünitesinde yer alan Doğal ve Yapay Işık Kaynakları konusu ile ilişkilendirilir. İnsan Hakları ve Vatandaşlık (4.4 33). 4.3 kazanımı için Türkçe dersi Görsel Okuma ve Görsel Sunum öğrenme alanı, Görsel Okuma (Kazanım 10). Peri bacalarının nasıl oluştuğu ile ilgili olarak poster çalışması verilebilir. Öğrenci Değerlendirme Formu Akran Değerlendirme Bulmaca : Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar :Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 79

24 ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE: MADDEYİ TANIYALIM ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR 5. Maddenin hâlleri arasındaki dönüşüm ile ilgili olarak öğrenciler; MADDEYİ TANIYALIM 5.1. Farklı maddelerin sıcaklığını termometre ile ölçer ve o C ile ifade eder (BSB-16, 17, 18, 20; FTTÇ-13, 31) Sıcak ve soğuk maddelerin teması sırasında meydana gelen sıcaklık değişimlerini gösteren deney tasarlar (BSB-7, 14, 15, 22, 23) Isınma-soğuma sürecinin ısı alışverişi ile gerçekleştiği çıkarımını yapar (BSB-2, 23; FTTÇ-16). Sıcaktan Daha Sıcak-Soğuktan Daha Soğuk Öğrenciler, cıvalı veya alkollü termometre ile sınıf havasının, bahçenin, musluk suyunun, buzlu suyun ve kendi vücutlarının sıcaklığını ölçüp ortamı ve sıcaklığı bir tabloya kaydederler. Ölçtükleri değerler ile bir sütun grafiği oluştururlar. Grafikteki verilere dayanarak neyin sıcaklığının daha yüksek olduğu irdelenir. Sıcaklık değeri ile sıcak-soğuk nitelemeleri arasında ilişki kurulur (5.1, BSB-21). Isı Akıyor Öğrenciler, gruplar oluşturur ve her grup bir büyük kâse ve bu kâsenin içine girebilecek boyutta bir kavanoz temin eder. Kâseye yeni kaynamış su, kavanoza ise musluk suyu konularak bunların sıcaklıkları ölçülüp kaydedilir. Kavanoz büyük kâsenin içine konur ve bir süre (5-10 dak) bekletildikten sonra her iki suda da sıcaklık ölçümü yapılır. Öğrenciler gözlemlerini kaydeder. Başlangıçta soğuk olan suya ne oldu? ve Başlangıçta sıcak olan suya ne oldu? sorularına cevap aranır. Sıcak suyun soğuk suya ne verdiği ve soğuk suyun sıcak sudan ne aldığı ayrıca tartışmaya açılır. Alınıp-verilenin ısı, yükselip-alçalanın sıcaklık olduğu vurgulanır. Termometreden okunan büyüklüğün sıcaklık olduğu, akan ısının bu deneyde ölçülmediği belirtilir (5.2; 5.3). Buz da Sudur Öğrenciler; suyun buza, buzun da suya dönüşmesi için nelerin yapılabileceği konusunda tartışırlar. Buzun katılaşmış su olduğu vurgulanır (5.2) Hâl değişim olayları ile ilgili erime sıcaklığı ve kaynama sıcaklığı kavramlarına 5. sınıfta girilecektir. [!] 5.1 o C kısaltması, derece selsiyus, veya derece şeklinde okunur. [!] 5.1 Bu seviyede sıfırın altında nitelemesinin kullanımı yeterlidir.??? 5.2 Öğrenciler, sıcaktan soğuğa akması nedeniyle, ısıyı bir madde gibi algılayabilir; bunu düzeltiniz.??? Öğrenciler, ısı alan maddenin kütlesinin artacağını düşünebilir, gerekirse bunu deneyerek düzeltiniz. : Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar : Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 80

25 ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE: MADDEYİ TANIYALIM ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR Kalıba Dökmek Öğrenciler, sütlü sade çikolataya nasıl farklı şekiller verilebileceğini tartışırlar. Önerilenleri yapmak için hangi araç gereçlerin kullanılabileceği tartışmaya açılır. Düşünülen araç gereçler yerine sınıfa getirilen bir metal çay tabağı ve 5.4. Isının katı maddelerde yol açtığı ispirto ocağının kullanılıp kullanılamayacağı irdelenir. 5-6 kişilik gruplar bu erime ve bozunma değişimlerini araçları kullanarak sınıfa getirilen çikolatalara yeni şekil verirler. Ambalajlı deneyle gösterir (BSB-14, 15). çikolataların nasıl biçimlendirilmiş olabileceği konusunda tartışma açılır. Öğrenciler bu şekilde başka hangi ürünlerin biçimlendirilebileceğine örnek verirler. Bu ürünlerin hepsinin çikolata gibi, sıvı iken kalıba dökülüp sonra soğutularak biçim aldığı vurgulanır (5.2; 5.3; 5.4; 5.5; 5.6). MADDEYİ TANIYALIM 5.5. Sıvıların, soğutulduğunda katı hâle dönüştüğünü deneyle gösterir (BSB- 14, 15) Sıvıların şekil almasıyla malzemelerin kalıba dökülmesi arasında ilişki kurar (BSB-4, 5, 7, 8, 22; FTTÇ-4, 13). Mum Yanmadan Eriyebilir Öğrenciler, 5-6 kişilik gruplar hâlinde, 2-3 g kadar beyaz mum parçasını yüksek sıcaklığa dayanıklı deney tüplerinde, ispirto ocağı üzerinde ısıtırken gözlemlerini yazarlar. Eriyen mumun soğutulunca ne olacağını tahmin ederek tahminleriyle soğuma deneyinin sonucunu karşılaştırırlar. (5.4). Her Katı Erir mi? Öğrenci grupları, yüksek sıcaklığa dayanıklı bir cam tüpe koydukları yaklaşık bir çay kaşığı toz şekeri, ispirto ocağı üzerinde ısıtarak, gözlemlerini rapor hâlinde yazar ve sunarlar. Şekerin erimeden bozunduğu ısının bazı maddelerde bozunmaya yol açtığı vurgulanır (5.4). [!] 5.6 Kalıba dökülmüş malzemelere örnekler verilirken diş hekimliği, kuyumculuk ve seramik sanatçılığı ile ilişki kurulabilir. [!] Isıtmalar, öğretmen tarafından yapılır; öğrencilerin gözlem yapması istenir. [!] 5.4 Burada şekerin erimeden bozunduğu gerçeği vurgulanır. Farklı şekillerde mumun nasıl hazırlandığı proje konusu olarak verilebilir. Öğrenci Değerlendirme Formu Akran Değerlendirme Bulmaca Maddeler Nasıl Değişir? Boşluk Doldurma Ne Kadar Sıcak-Ne Kadar Soğuk : Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.) 81

26 ÖĞRENME ALANI: MADDE VE DEĞİŞİM 2.ÜNİTE: MADDEYİ TANIYALIM ÜNİTE KAZANIMLAR ETKİNLİK ÖRNEKLERİ AÇIKLAMALAR 6. Saf madde ve karışım arasındaki farklarla ilgili olarak öğrenciler; MADDEYİ TANIYALIM 6.1. Birden çok saf maddenin bir araya gelerek karışım oluşturduğunu fark eder (BSB-7) Karışan maddelerin karışma sonunda kimliklerini koruduğunu deneyle gösterir (BSB-14, 15; FTTÇ-5) Bildiği saf ve karışık maddeleri listeler (BSB-1, 2, 3, 4, 5, 6; FTTÇ-2, 15) Bazı maddelerin suda çözündüğünü, bazılarının ise suda çözünmediğini fark eder (BSB-1, 5, 7) Suda çözünen maddenin kaybolmadığını gösteren deney tasarlar (BSB-1, 5, 7, 14, 15; FTTÇ-2) Erime ile çözünme arasındaki farkı açıklar (BSB-1, 5, 7, 22; FTTÇ-5). Önce Karıştır Sonra Ayır! Öğrenciler; gruplar hâlinde, demir ve kükürt tozlarını kâğıt üzerinde birbirine karıştırırlar. Karışımın görünümü, saf demir ve saf kükürt tozlarının görünümüyle karşılaştırılır. Demirin ve kükürdün mıknatıslık özellikleri sorulup bu karışımın nasıl ayrılabileceği irdelenir. Bir mıknatıs kullanılarak demir tozları kükürtten ayrılır. Demir, mıknatıs ile ayrılabildiğine göre karışım içinde kendi kimliğini koruyor olabilir mi? sorusu tartışılır (6.1; 6.2). Bildiğimiz Karışımlar Öğrenciler; gruplara ayrılarak kum-şeker, mercimek-pirinç, tuz karabiber gibi madde çiftlerinden karışım hazırlarlar. Hazırladıkları karışımların görünümünü; başlangıç maddelerinin görünümüyle karşılaştırarak gözlemlerini bir tabloya kaydederler. Gündelik hayattan böyle karışım örnekleri verirler (6.3). Su Her Maddeyi Sevmez Öğrenciler, gruplar hâlinde, sınıfa getirdikleri şeker ve kum örneklerini, cam kaplar içerisinde su ile karıştırırlar dakika karıştırdıktan sonra her iki karışımın görünümü arasındaki farkları rapor ederler. Şekerin su içinde görünmez şekilde dağılmasının çözünme, oluşan karışımın da bir çözelti olduğu vurgulanır. Kumun suda çözünüp çözünmediği tartışmaya açılır. Suda çözünen ve çözünmeyen başka madde örnekleri öğrenciler tarafından listelenir. Şekerli çözeltiden birkaç damla alınarak bir saat camı üzerine konulur ve bir kenarda bırakılır. Kenarda bırakılan çözelti kuruduktan sonra gerideki kalıntı incelenir. Tadına bakılıp şekerin kaybolmadığı vurgulanır (6.2; 6.4; 6.5). Bir İçecek Yapalım! Öğrenciler; evlerinde, su, şeker, limon, portakal, elma, vanilya, kekik vb. kullanarak değişik içecekler yaparlar. Yaptıkları içecekleri sınıfa getirerek nasıl elde ettiklerini anlatırlar. Katılan maddelere bağlı olarak içeceklerin lezzetlerinin de farklı olduğu vurgulanır. Örneğin; kekik, sıcak suya karışmadığı hâlde Kekiğin kokusu içeceğe nasıl geçer? sorusu tartışılır. Kekikteki bazı maddelerin suda çözünmüş olması gerektiği sonucuna ulaşılacak şekilde bir irdeleme yapılır (6.1; 6.2; 6.3; 6.4). Erime Başka Çözünme Başka Katıların sıvı hâle dönüştüğü erime olayı hatırlatılarak şekerin çözünmesiyle mumun erimesi arasındaki fark tartışmaya açılır, çözünme ve erime kavramlarının farkı vurgulanır (6.6). 82 [!] 6.1, 6.3 Bu aşamada saf kavramı, kendinden başka madde katılmamış anlamında düşünülür; kimyasal anlamda saflık vurgusuna girilmez. Ancak saf süt, saf zeytin yağı gibi ifadelerde kullanılan saf kelimesinin ayrı bir anlam taşıdığı açıklanır. 6.4, 6.5 Çözünürlük kavramı kullanılmaz. çözünme, çözücü ve çözünen kavramları tanım yapılmadan kullanılır.??? 6.6 Öğrenciler çözünmeyi, erime veya yok olma olarak algılayabilir. Çözünmenin, çözücü içinde dağılma olduğu vurgulanır. 6.6 Erimenin ısı etkisiyle sıvı hale dönüşme, çözünmenin sıvı içinde görünmez boyutta çok küçük parçacıklar halinde dağılma olduğu açıklanır. Öğrenci Değerlendirme Formu Akran Değerlendirme Formu Bulmaca Maddeler Nasıl Değişir? Karışan Maddeleri Ayıralım Boşluk Doldurma : Sınıf-Okul İçi Etkinlik : Okul Dışı Etkinlik : Ders İçi İlişkilendirme : Diğer Derslerle İlişkilendirme : Ölçme ve Değerlendirme???: Kavram Yanılgısı [!]: Uyarı : Sınırlamalar :Ara Disiplinlerle İlişkilendirme (Ayraç içindeki 1. rakam Fen ve Teknoloji dersi kazanımını-2. rakam ara disiplin kazanımını gösterir.)